არასამთავრობო ორგანიზაცია EMC აცხადებს, რომ სახელმწიფოსა და ინვესტორს შორის ნამახვანჰესის ასაშენებლად გაფორმებული ხელშეკრულება მძიმე ტვირთად დააწვება ქვეყნის ბიუჯეტს, განუსაზღვრელ ფისკალურ ტვირთს ითვლისწინებს და სულაც ვერ შეიტანს ისეთ წვლილს ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოებაში, როგორც ამას მთავრობა მიუთითებს ხოლმე.

„ხელშეკრულების ანალიზი აჩვენებს, რომ კომპანია საქართველოს ბუნებრივ რესურსს, ფაქტობრივად, უსასყიდლოდ ითვისებს და არ იღებს ვალდებულებას, ენერგიის რეალიზება მოხდეს შიდა ბაზარზე, რაც აბათილებს ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოების თუ ეკონომიკური სარგებლის არგუმენტებსაც კი“, – აცხადებენ EMC-ში.

საუბარია 2019 წლის 25 აპრილს სახელმწიფოსა და ინვესტორს, „ენკა რინიუებლზს“ შორის გაფორმებულ 251-გვერდიან ხელშეკრულებაზე, რომელიც დიდხანს იყო გასაიდუმლოებული; ის მხოლოდ 2021 წლის 7 თებერვალს გამოაქვეყნა გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანება iFact-მა, — როგორც ისინი მიუთითებენ, ეკონომიკის სამინისტროსთან „რამდენიმეთვიანი ბრძოლის შემდეგ“.

„კაბალური ხელშეკრულება“

EMC სწორედ ამ დოკუმენტს ეყრდნობა. როგორც ორგანიზაციის სოციალური პროგრამის დირექტორმა, თათული ჭუბაბრიამ განაცხადა 3 მარტს პრესკონფერენციაზე, სახელმწიფოს გადმოსახედიდან, ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე კაბალური პირობების მქონე დოკუმენტი, რასაც ორგანიზაცია საქმიანობის ფარგლებში გასცნობია.

ორგანიზაცია დოკუმენტის ანალიზის შედეგად ასკვნის, რომ:

• ნამახვანჰესი ვერ უზრუნველყოფს ქვეყნისთვის უკეთეს ენერგო-ტარიფს და ენერგო-უსაფრთხოებას;
• კომპანიას შეუზღუდავი უფლებები ენიჭება ბუნებრივ რესურსებზე — მიწაზე, წყალსა და ხე-ტყეზე;
• სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, კანონმდებლობის, გადასახადისა და ბაზრის წესების ცვლილებით გამოწვეული ფინანსური ხარჯები მთლიანად აუნაზღაუროს ინვესტორს;
• ამასთან, იღებს ვალდებულებას, ფორსმაჟორული გარემოებებისას, ყველა სახის ზიანი და დანაკარგი აანაზღაუროს.

ორგანიზაციის შეფასებით, ხელშეკრულება მნიშვნელოვანი რისკების შემცველია, „რამდენადაც ის არსებითად თმობს სახელმწიფო ინტერესებს კერძო კომპანიის სასარგებლოდ, რაც ნამახვანჰესის მშენებლობით გამოწვეულ მნიშვნელოვან ზიანთან და საფრთხეებთან ერთად, საერთოდ კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს მის ეკონომიკურ სარგებლიანობას და როლს ქვეყნის ენერგოუსაფრთხოებაში“.

სოციალური პროტესტი

ორგანიზაცია ამ დოკუმენტის ანალიზს ადგილობრივებისთვის მნიშვნელოვან დროს აქვეყნებს: ადგილობრივი მოსახლეობა, თანდათანობით გაზრდილ მხარდამჭერებთან ერთად, უკვე 4 თვეზე მეტია, რიონის ხეობაში ნამახვანი ჰესის მშენებლობის წინააღმდეგ პერმანენტულ აქციებს მართავს და კარვებში რჩება.

თუმცა პროტესტი ახალ განზომილებაშია გადასული: რამდენიმე დღის წინ, 28 თებერვალს, ქუთაისში მრავალრიცხოვანი აქცია გაიმართა ამ პროექტის წინააღმდეგ, რასაც სხვადასხვა რეგიონიდან ჩასული მოსახლეობა დაესწრო.

საორგანიზაციო ჯგუფის ერთ-ერთმა ლიდერმა, ახალგაზრდა ადგილობრივმა აქტივისტმა, ვარლამ გოლეთიანმა გამოაცხადა, რომ ხელისუფლებას 2-კვირიან ვადას აძლევენ, რათა მშენებლობა შეჩერდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მან ქალაქ ქუთაისის პიკეტირება დააანონსა.

მხოლოდ ამ ნაბიჯის შემდეგ გაისმა ნამახვანჰესის პროექტის შესახებ კითხვის ნიშნები ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოში, სადაც მმართველი გუნდის წევრებმა „მეტი კომუნიკაციისთვის“ მთავრობის წევრების დაბარების ინიციატივა გამოხატეს. მინისტრებს ამ საკითხზე, სავარაუდოდ, 5 მარტს მოუსმენენ პარლამენტში.

მმართველი გუნდი მხარს უჭერს ჰესის მშენებლობას. მაგალითად, „ქართული ოცნების“ პარლამენტარმა ბექა დავითულიანმა 2 მარტს პარლამენტში თქვა, რომ ნამახვნჰესი ინვესტიციების თვალსარისით უმნიშვნელოვანესი, 800 მლნ დოლარის ღირებულების პროექტია და მის „უკან დგას დაახლოებით 80 ჰესის პროექტი“;

„უნდა ავუხსნათ მოსახლეობას, რომ მსოფლიოში არ არსებობს პრეცედენტი, რომ ნამახვანი ჰესის ტიპის, თანამედროვე ტექნოლოგიებით აშენებული კაშხლები უსაფრთხოების თვალსაზრისით ქმნიდნენ პრობლემას“, – განაცხადა მან.

ნამახვანის პროექტი ორი, 333 და 100 მგვტ სიმძლავრის ჰესის მშენებლობას გულისხმობს მდინარე რიონზე. მისი ღირებულება 800 მილიონი აშშ დოლარია და აშენებს თურქული კომპანია „ენკა“ (სრულად: „ენკა რინიუებლზ“, ყოფილი „ქლინ ენერჯი გრუფი“).

ადგილობრივებთან/მოსახლეობასთან ერთად, მშენებლობის წინააღმდეგ გამოდიან არასამთავრობო ორგანიზაციები,  მათ შორის- EMC, საია, „მწვანე ალტერნატივა“, რომლებიც პროცესში სხვადასხვა ტიპის ხარვეზის არსებობაზე მიუთითებენ. „ნეტგაზეთი“ უცვლელად გთავაზობთ 2019 წლის ხელშეკრულების EMC-იეულ მიმოხილვას, რომელიც 3 დეკემბერს გასაჯაროვდა:

ნამახვანჰესი ვერ უზრუნველყოფს ქვეყნისთვის უკეთეს ენერგოტარიფს და ენერგოუსაფრთხოებას

ხელშეკრულების მიხედვით: სახელმწიფო ვალდებულია, 15 წლის განმავლობაში გარანტირებულად შეისყიდოს ელექტროენერგია 6.2 ცენტად, რომელიც ყოველწლიურად 3%-ით გაიზრდება.

რატომ არის პრობლემა: სინამდვილეში, ელექტროენერგიის საფასური იმაზე მაღალი იქნება, ვიდრე ენერგობაზარზე სხვა მომწოდებლების მიერ უზრუნველყოფილი ენერგია.

ხელშეკრულების მიხედვით: გარანტირებული შესყიდვის შეთანხმება ვრცელდება წელიწადის 8 თვეზე (სექტემბერი – აპრილის პერიოდი) 15 წლის მანძილზე, 4 თვის განმავლობაში კი კომპანია თავისუფლად განკარგავს ენერგიას. გარდა ამისა, მთავრობა ვალდებულია, რომ 2022 წლის პირველ იანვრამდე თურქეთის მიმართულებით ელექტროენერგიის გადამცემი ხაზის სიმძლავრე გაზარდოს.

რატომ არის პრობლემა: 15 წლის შემდგომ კომპანია არ არის ვალდებული ელექტროენერგია საქართველოს ბაზარზე გაყიდოს. რაც აბათილებს არგუმენტს, რომ ნამახვანჰესი საქართველოს გაზრდილ ენერგოსაჭიროებებს მოემსახურება გრძელვადიან პერსპექტივაში. ასევე, გადამცემი ხაზების გაძლიერება საქართველოს ფინანსური ვალდებულებაა, ხოლო თუ სახელმწიფომ დროულად არ შეასრულა ეს ვალდებულება, კომპანიას კომპენსაცია სახელმწიფომ უნდა გადაუხადოს ქვეყნის ბიუჯეტიდან.

კომპანიის შეუზღუდავი უფლებები ბუნებრივ რესურსებზე

მიწის რესურსი:

ხელშეკრულების მიხედვით: კომპანისათვის გადაცემული მიწის გარდა, დაახლოებით დამატებით 600 ჰა-მდე მიწის ტერიტორიაზე, მთავრობა ვალდებულია 1 ლარად გადასცეს კომპანიას სხვა “საჭირო მიწის ნაკვეთებიც”, მაშინაც კი, თუ მიწას აქვს სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების სტატუსი.

რატომ არის პრობლემა: ხელშეკრულებაში ტერმინი „საჭირო მიწა“ განმარტებულია მეტისმეტად ფართოდ და მოიცავს იმ ნაკვეთებს, რომლებიც საჭიროა არა მხოლოდ მშენებლობისთვის, არამედ წიაღისეული რესურსების (მათ შორის, ქვიშა-ხრეში) მოსაპოვებლად. ამასთან, მიწის „საჭიროებას“ ადგენს კომპანია, მისი განსაზღვრებები კი იმდენად ფართოა, რომ შეეხება რიონის ხეობას, რაჭა-ლეჩხუმსა და იმერეთს. თუ „საჭირო მიწა“ იქნება ისეთი კერძო პირის საკუთრებაში რაჭა-ლეჩხუმის ან იმერეთის ტერიტორიაზე და რიონის ხეობის ფარგლებში ნებისმიერ ტერიტორიაზე, რომელიც გასხვისებაზე უარს იტყვის, სახელმწიფო ვალდებულია, ამ მიწის ექსპროპრიაციის/ჩამორთმევის გზით მოპოვებაშიც დაეხმაროს კომპანიას.

წყლის რესურსი:

ხელშეკრულების მიხედვით: კომპანიას უფლება აქვს გამოიყენოს არა მხოლოდ რიონის და მისი შენაკადების, არამედ ასევე მდინარე ცხენისწყალის წყლის რესურსი. ამასთან, ხელშეკრულება შეიცავს ბუნდოვან ჩანაწერს, რომლის მიხედვითაც, ცხენისწყლიდან კომპანიისთვის წყლის მიწოდების უზრუნველყოფა მთავრობის ვალდებულებაა. ასევე, მთავრობა იღებს პასუხისმგებლობას, რომ რიონის ზედა წელის გამოყენებით საფრთხე არ შეექმნება ნამახვანის გამომუშავებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სახელმწიფო აანაზღაურებს ყველა დანაკარგს.

რატომ არის პრობლემა: კომპანიას არანაირი ფინანსური ვალდებულება არ ეკისრება საქართველოს წყლის რესურსის გამოყენებისთვის. მეტიც, სახელმწიფოს დასჭირდება დამატებითი საბიუჯეტო დანახარჯების გაწევა იმისთვის, რომ ჰესს საკმარისი ჰიდრორესურსი ჰქონდეს მაქსიმალური გამომუშავების მისაღწევად სხვა მდინარის დახმარებით.

ხელშეკრულების მიხედვით: მთავრობა კომპანიას ათავისუფლებს კარიერებიდან ბუნებრივი რესურსების ან სხვა ნებისმიერი ბუნებრივი რესურსებისთვის საჭირო ლიცენზიის მოპოვების ვალდებულებისგან. ასევე, მთავრობა იღებს ვალდებულებას, დაეხმაროს კომპანიას მოჭრილი ხის მასალის დასაწყობების პროცესში.

რატომ არის პრობლემა: კომპანია უფლებამოსილია, შესაბამისი დასაბუთებით, ნებისმიერი ბუნებრივი რესურსი მოიპოვოს ლიცენზიის გარეშე. ასევე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ კომპანიას შეუძლია, თავის სარგებლობა/საკუთრებაში არსებულ ნაკვეთებზე მოჭრას ხე-ტყე.

კანონმდებლობის, გადასახადისა და ბაზრის წესების ცვლილებით გამოწვეულ ფინანსურ ხარჯებს მთლიანად სახელმწიფო ანაზღაურებს

კანონმდებლობის და ბაზრის ცვლილება

ხელშეკრულების მიხედვით: თუ კანონმდებლობაში განხორციელდება ცვლილება, რომელიც კომპანიის ეკონომიკურ ან ფინანსურ მდგომარეობაზე მოახდენს არსებითად უარყოფით გავლენას, ან შეიცვლება ელექტროენერგის სისტემის ოპერირების ან/და ელექტროენერგიით ვაჭრობის წესები, მხარეებმა უნდა მოილაპარაკონ, რომ ეს ცვლილებები აისახოს ხელშეკრულებაში (მაგალითად: ელექტროენერგიის რეალიზაციის პირობებში) ისე, რომ კომპანიის ეკონომიკური და ფინანსური პოზიცია, რაც ხელშეკრულებითაა გათვალისწინებული, შენარჩუნდეს. შეუთანხმებლობის შემთხვევაში, ფისკალურ ტვირთებს მხოლოდ სახელმწიფო იღებს საკუთარ თავზე.

რატომ არის პრობლემა: იმ პირობებში, როდესაც საქართველო ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ფარგლებში აქტიურად მუშაობს ეროვნული კანონმდებლობის ევროპულ სტანდარტებთან დაახლოებაზე, მოსალოდნელია არსებითი საკანონმდებლო ცვლილებები, მათ შორის, ენერგეტიკის დარგში. შესაბამისად, მაღალი ალბათობით, შეთანხმების ეს პუნქტი უახლოეს მომავალში სახელმწიფოსთვის მძიმე ფისკალურ ვალდებულებებს დააკისრებს.

გადასახადების ცვლილება

ხელშეკრულების მიხედვით: კომპანია და „პროექტის მონაწილეები“ უფლებამოსილი არიან, მოითხოვონ მთავრობისგან ნებისმიერი ზიანის კომპენსირება, რომელიც მიადგებათ გადასახადის ზრდით, ან ნებისმიერი იმგვარი რეგულაციის შემოღებით, რაც გაზრდის მათ საგადასახადო ტვირთს.

რატომ არის პრობლემა: მთავრობა არა მხოლოდ ვალდებულია, კომპანიას აუნაზღაუროს გადასახადების ზრდით გამოწვეული შემცირებული შემოსავალი ან გაზრდილი ხარჯი, არამედ ასევე დამატებით „დანაკარგი”, ანუ ზიანი. დანაკარგი კი ხელშეკრულებით მაქსიმალურად ფართოდაა განმარტებული და პირდაპირ ზიანთან ერთად მოიცავს შემოსავალსა და მოგებას, რომელიც კომპანიამ ვერ მიიღო და ასევე, დაკარგულ შესაძლებლობასაც კი. ამასთან, მთავრობა ვალდებულია, კომპენსაცია გადაუხადოს არა მხოლოდ კომპანიას, არამედ პროექტის სხვა მონაწილეებსაც.

შეთანხმება არ ქმნის საქართველოს მოქალაქეებისთვის დასაქმების გარანტიებს

ხელშეკრულების მიხედვით: კომპანია მიმართავს ყველა კომერციულად გონივრულ მცდელობას, რომ დასაქმებულების საშუალოდ 70/50/70/80% (დამოკიდებულია პროექტის სტადიაზე) იყოს საქართველოს მოქალაქე. ამასთან, ეს პირობა შესრულდება იმ შემთვევაში, თუ კომპანია შეძლებს საკმარისი კვალიფიკაციის მქონე საქართველოს მოქალაქეების პოვნას. რომლებიც კომერციულად იმავე პირობებით იმუშავებდნენ, როგორც უცხოელები.

რატომ არის პრობლემა: ჩანაწერი, რომელიც საქართველოს მოქალაქეების დასასაქმებლად „ყველა კომერციულად გონივრულ მცდელობაზე“ საუბრობს, პროცესზეა ორიენტირებული და არა შედეგზე, რაც დადგენილი პირობების გათვალისწინებით, არ გულისხმობს კომპანიის ვალდებულებას საქართველოს მოქალაქეების დასაქმების ნაწილში. იმ პირობებში, როდესაც კომპანიას ხელშეკრულებით საქართველოს მოქალაქეების გადამზადების ვალდებულება არ აკისრია, ძალიან მცირეა იმის ალბათობა, რომ ადგილზე ელექტროსადგურის მშენებლობისთვის საჭირო კვალიფიკაციის კადრები აღმოჩნდებიან, ამიტომაც, ადგილობრივების უმრავლესობა, სავარაუდოდ, ე.წ. შავ სამუშაოზე დასაქმდება. შესაბამისად, თუ კომპანია იაფ და მათი შეფასებით “კვალიფიციურ” მუშახელს ადგილზე ვერ მოიძიებს, სრულებით თავისუფალია, ასეთ მუშახელად უცხოელები გამოიყენოს.

ფორსმაჟორული გარემოებებისას ყველა სახის ზიანისა და დანაკარგის ანაზღაურება სახელმწიფოს ვალდებულებაა

ხელშეკრულების მიხედვით: ხელშეკრულებით გამიჯნულია ფიზიკური და არაფიზიკური (პოლიტიკური) ფორსმაჟორული გარემოებები და მათ მიერ გამოწვეული შედეგები განსხვავებულად რეგულირდება. ფიზიკურ, იგივე არაპოლიტიკურ ფორსმაჟორს მიეკუთვნება ისეთი მოვლენები, როგორიცაა ხანძარი, წყალდიდობა, მიწისძვრა, ეპიდემია და სხვა. პოლიტიკურ ფორსმაჟორულ გარემოებებს განეკუთვნება ნებისმიერი საომარი მოქმედება, შეიარაღებული კონფლიქტი, რევოლუცია, აჯანყება, სამოქალაქო არეულობა, ბლოკადა, ემბარგო და სხვა. ასევე, ნებისმიერი საჯარო აგიტაცია ან პროტესტი, რომელიც ხელს უშლის მშენებლობას ან პროექტის ოპერირებას. ხელშეკრულებით, ამგვარი ფორსმაჟორული სიტუაციების დროს მთავრობა ვალდებულია, კომპანიას, კონკრეტულ დანახარჯებთან ერთად, აუნაზღაუროს მიყენებული ზიანიც, იგივე „დანაკარგი“, რომელიც ხელშეკრულებით უკიდურესად ფართოდ განმარტებული ტერმინია.

რატომ არის პრობლემა: ხელშეკრულების მიხედვით, სახელმწიფო არა მხოლოდ არ თავისუფლდება პოლიტიკური ფორსმაჟორის დროს ხელშეკრულებით განსაზღვრული ვალდებულების შესრულებისგან (მაგ. ელექტროენერგიის საფასურის შეუფერხებლად გადახდა), არამედ უფრო მეტიც, თუ კომპანიას ამ სახელმწიფოს კონტროლს მიღმა არსებული, გარემოებებით მიადგება ზიანი, მთავრობა ვალდებულია, კომპანიას ზიანიც აუნაზღაუროს. მეორე მხრივ, პოლიტური ფორსმაჟორის დროს თუ კომპანიამ ვერ შეასრულა ვალდებულებები, ეს საპატიოდ ითვლება.