კიდევ ერთმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ, „ადამიანის უფლებათა ცენტრმა“ 18 ივნისს გამოაცხადა, რომ ისინი იცავენ 20-21 ივნისის საპროტექსტო აქციის დარბევისას დაზარალებულ ჟურნალისტებს: მერაბ ცაავას, ბესლან კმუზოვსა და ზაზა სვანაძეს და მათი საქმეები სტრასბურგის სასამართლოში აქვთ შეტანილი.

3 ჟურნალისტის საქმე

რა (არ) გაარკვია გამოძიებამ

ერთი წლის თავზე 20 ივნისის ღამეს პოლიციის ქმედებისა და შემდეგ განვითარებული მოვლენების რეკონსტრუქცია, — სახალხო დამცველისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების (საია, EMC) ანგარიშებისა და მიმოხილვების გაერთიანებით, — კრავს სრულ პროცესს, სადაც, გარდა ძალის გადამეტებისა, არაერთი ხარვეზი იკვეთება.

დემონსტრაციის დაშლამდე, მაგალითად, როგორც საია აცხადებს, მათ მიერ შესწავლილი ფაქტები ადასტურებს — აქციის ღამეს შსს-მ „სათანადოდ ვერ უზრუნველყო დაძაბული ვითარების კონტროლი, დეესკალაციის მისაღწევად არ მიმართა კომუნიკაციის, მოლაპარაკებისა და დიალოგის რესურსს“.

შსს-ს მიერ EMC-სთვის გაზიარებული საჯარო ინფორმაციის თანახმად, შეკრება-მანიფესტაციის შეწყვეტის მასშტაბურ საპოლიციო ღონისძიებებში, საერთო ჯამში, მონაწილეობა მიიღო შსს-ს 5000-მდე თანამშრომელმა.

ამავე ცნობის თანახმად, სამართალდამცავებმა, მომიტინგეთა მიმართ, ცრემლსადენი გაზისა და წყლის ჭავლის გარდა, „არალეტარული ჭურვების სახით 12-კალიბრიანი და 38-მილიმეტრიანი 800-მდე რეზინის ტყვია ისროლეს“.

საიას შეფასებით, ვითარების კონტროლისა და დეესკალაციისკენ გადადგმული ნაბიჯების ნაცვლად:

• შსს-მ, ძირითადად, არამართლზომიერი და არაპროპორციული ძალა გამოიყენა:
• ცრემლსადენი გაზის პარალელურად, შსს-მ უკანონოდ ისროლა რეზინის ტყვიები, მათ შორის, აქციის იმ მონაწილეების მიმართულებით, რომელთა მხრიდანაც საფრთხე არ მომდინარეობდა.
• ასევე, რიგ შემთხვევაში სამართალდამცავებმა ტყვიები ისროლეს ახლო მანძილიდან, სასიცოცხლო ორგანოებზე დამიზნებით“.

თუმცა რას ამბობს თვითონ გამოძიება არაპროპრორციული ძალის გამოყენებაზე? რა გამოიკვეთა გამოძიებისას და როგორ წარიმართა პროცესი?

მეთოფეებისა და მაღალჩინოსნების ნაამბობი

ამ კითხვასაც ომბუდსმენის ანგარიში სცემს პასუხს. იქ ნათქვამია, რომ საქმის მასალებში მაშინდელი მინისტრი გიორგი გახარია და მისი მოადგილეები უთითებენ, რომ ცრემლსადენი გაზის ჭურვებისა და წყლის ჭავლის გამოყენება მათი ბრძანებითა და თანხმობით მოხდა, თუმცა რეზინის ტყვიების გამოყენებაზე ბრძანება არ გაუციათ.

როგორც ანგარიშში ვკითხულობთ, გამოძიების ფარგლებში გამოკითხული განსაკუთრებულ დავალებათა დეპარტამენტის მეთოფეები, პროკურატურაში მიცემულ ჩვენებში აცხადებენ, რომ ცრემლსადენი აირის ჭურვების გასროლაზე მათ ბრძანება მიიღეს, ხოლო არალეტალური ჭურვები, იგივე რეზინის ტყვიები, გამოიყენეს მხოლოდ საკუთარი შეხედულების მიხედვით, ხელმძღვანელობის მიერ გაცემული ბრძანების გარეშე.

თუმცა, აქ საყურადღებოა ის, რომ ჩვენებების თანახმად, რომლებიც, სახალხო დამცველის თანახმადვე, იდენტური იყო, „არალეტალური ჭურვების გამოყენების დროს მათი მეთაურებიც იქვე იყვნენ, თუმცა მათთვის არ მიუციათ ბრძანება, შეეწყვიტათ რეზინის ტყვიების გამოყენება“.

დეტალურად:

ომბუდსმენის ანგარიშიდან ასევე ვიგებთ, რომ გამოძიების ფარგლებში გამოუკითხავთ მაშინდელი შინაგან საქმეთა მინისტრი გიორგი გახარია და მისი 3 მოადგილე. მათი ჩვენებების თანახმად, ისინი 20 ივნისის 22 საათიდან იმყოფებოდნენ პარლამენტის სასახლეში, არსებული ვითარების ადგილზე გაცნობისა და შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღების მიზნით.

დეტალურად:

რას ამბობს ეს ყველაფერი გამოძიებაზე?

პროკურატურამ ერთი წლის განმავლობაში სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო შსს-ს მხოლოდ სამი თანამშრომლის მიმართ, რომელთა საქმეებსაც დღემდე განიხილავს სასამართლო.

თუმცა ამ დრომდე მათგან მხოლოდ ერთი იმყოფება პატიმრობაში, დანარჩენი ორი კი გირაოთია გათავისუფლებული.

„საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის“ თავმჯდომარემ, სულხან სალაძემ 19 ივნისს ჟურნალისტებს განუცხადა, რომ იმის მიუხედავად, რომ იმ ღამის მოვლენებზე შსს-ს ცალკეული მოხელეების მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების ძალადობით ან იარაღით შესაძლო გადამეტების ფაქტზე საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ გამოძიება მალევე დაიწყო, „ამ დრომდე არ მომხდარა მოვლენების სისტემური ანალიზი და პასუხისმგებელ პირთა გამოვლენა“.

„საგამოძიებო ორგანოებს დღემდე არ ჩაუტარებიათ მნიშვნელოვანი საგამოძიებო მოქმედებები, რომლებიც აუცილებელია 20-21 ივნისის მოვლენების სრული სურათის აღსადგენად. მათ შორის, არ არის სათანადოდ შესწავლილი რეზინის ტყვიების გამოყენების კანონიერების საკითხი და აღნიშნულთან მიმართებით ხელმძღვანელ პირთა უმოქმედობით გამოწვეული კანონსაწინააღმდეგო ქმედებები“, – აცხადებს სულხან სალაძე.

სახალხო დამცველის დასკვნაც ასეთივე სულისკვეთებისაა: „ამ ეტაპზე გამოძიება კვლავ პოლიციის რიგით თანამშრომლებზე ფოკუსირდება და არ არის მიმართული პოლიციის ხელმძღვანელთა სავარაუდო დანაშაულებრივი ქმედებების გამოვლენისაკენ“…

ომბუდსმენის შეფასებით, გამოძიება მნიშვნელოვანი და აუცილებელი საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებას აგვიანებს, ხოლო კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებისას არ გამოირჩევა საჭირო გულისხმიერებით (განსაკუთრებით აღსანიშნავია ის, რომ მაღალი თანამდებობის პირების გამოკითხვისას არ დაისვა კონკრეტული და დეტალური კითხვები რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხთან დაკავშირებით).

სახელმწიფოს აქცენტი „გადატრიალებაზე“

გამოძიების მიმართ არსებული კითხვების ფონზე, სახელმწიფოს წარმომადგენლები, მათ შორის პრემიერ-მინისტრი გიორგი გახარია, რომელიც მაშინ შინაგან საქმეთა მინისტრი იყო და რომელსაც დემონსტრანტები და პოლიტიკოსები აკისრებდნენ პასუხისმგებლობას იმ ღამით პოლიციის ქმედებებზე, აქციის დაშლას „დესტაბილიზაციის თავიდან აცილებას“ უწოდებენ.

პრემიერ-მინისტრმა გიორგი გახარიამ 20 ივნისიდან თითქმის ერთი წლის თავზე, 18 ივნისს, განაცხადა, რომ მისთვის მეორეხარისხოვანია, ვინ გასცა ბრძანება და ისროდა თუ არა პოლიცია დამიზნებით 2019 წლის 20-21 ივნისის აქციის დარბევისას.

„20 ივნისთან დაკავშირებით უამრავი სხვადასხვა კითხვა იქნება, ვინ გასცა ბრძანება, ისროდნენ თუ არა დამიზნებით… არ ისროდნენ – ეს ყველაფერი არის ჩემთვის მეორეხარისხოვანი. ჩემთვის მთავარია, რომ 20 ივნისს 1 წელი გავა, 2 წელი გავა თუ ბევრი წელი გავა, ეს იყო ქმედება, რომლითაც შსს-მ და სამართალდამცავმა სტრუქტურებმა ქვეყანას აარიდა დიდი დესტაბილიზაცია და არეულობა. ეს იყო პარლამენტზე შტურმი, რომელიც შსს-მ არ დაუშვა. ეს იყო მათი მოვალეობა, რაც უნდა გაეკთებინათ და მათ ეს გააკეთეს”, – თქვა გახარიამ.

20 ივნისის საქმეზე მეორე საგამოძიებო ორგანომ — შსს-მ — კვალიფიკაცია მალევე დაამძიმა და მას „ამბოხება“ დაამატა. როგორც უფლებადამცველები მიუთითებდნენ, ეს, სავარაუდოდ, პოლიციის მხრიდან ძალადობიდან ყურადღების გადატანას ემსახურებოდა.

როგორც „ნეტგაზეთი“ წერდა, ეს არ იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც „ქართული ოცნების“ მმართველობის პირობებში ოპოზიციიდან მომდინარე გადატრიალების საფრთხეზე დაიწყო გამოძიება. წინა 3 საქმე თაროზე დარჩა…

[გირჩევთ „ნეტგაზეთის“ არქივიდან: ჭიკაიძიდან გახარიამდე – ამბოხება/გადატრიალების საქმეების სპირალი]

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა „პრობლემური“ კოდექსი

ამ გამოძიებამ და შემდეგ ჩატარებულმა სასამართლოებმა დემონსტრანტებისა და პოლიტიკოსების/აქტივისტების წინააღმდეგ საპატიმრო გადაწყვეტილებები მოიტანა.

პროკურატურის გარდა, ორგანიზაციები ყურადღებას ამახვილებენ შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და სასამართლო სისტემაზე, რომელთა ქმედებებშიც ისინი, როგორც საწყის, ისე შემდეგ ეტაპზე, პოლიტიზების ნიშნებს ხედავენ.

როგორც საიას თავმჯდომარე, სულხან სალაძე ჟურნალისტებთან საუბრისას იხსენებს, 20-21 ივნისის მოვლენებისას შინაგან საქმეთა სამინისტრომ მასობრივად გამოიყენა აქციის მონაწილეების ადმინისტრაციული წესით დაკავების პრაქტიკა:

„შედეგად, 342 პირს შეეზღუდა თავისუფლება, აქედან 121 კი დაექვემდებარა ყველაზე მძიმე სანქციას – ადმინისტრაციულ პატიმრობას“, – თქვა მან.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის შეფასებით, 20-21 ივნისს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის გამოყენებით შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლების მიერ აქციის მონაწილეთა მასობრივი დაკავების პრაქტიკამ და დაკავებული პირების საქმეების სასამართლოში განხილვამ „კიდევ ერთხელ აჩვენა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა მოქმედი კოდექსი მშვიდობიანი შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების დაუსაბუთებლად შეზღუდვის ინსტრუმენტს წარმოადგენს, ვინაიდან სამართალდარღვევის საქმეებზე არ არის უზრუნველყოფილი მიუკერძოებელი და სამართლიანი განხილვის პროცესი“.

„სათანადო პროცედურული გარანტიების არარსებობის პირობებში ამ კოდექსის საფუძველზე საქმის წარმოება, ადმინისტრაციული წესით დაკავების მომენტიდან ბოლო ინსტანციის სასამართლოში განხილვის ჩათვლით, დაკავებული პირების ფუნდამენტური უფლებების დარღვევას იწვევს და არასათანადო მოპყრობის მაღალ რისკებს წარმოშობს“.

„მიუხედავად ამისა, სახელმწიფოს დღემდე არ გადაუდგამს პოზიტიური ნაბიჯები ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ფუნდამენტური რეფორმის გასატარებლად. ამის საპირისპიროდ, საქართველო ინარჩუნებს არსებულ კანონმდებლობას, რომელიც პოლიტიკური მიზნებით მისი გამოყენების შესაძლებლობას იძლევა და საპოლიციო რეჟიმის უკანონო ინსტრუმენტს წარმოადგენს“, – წერს საია.

სასამართლო

როგორც არასამთავრობო ორგანიზაცია EMC წერს, პროკურატურისგან 27 მაისს მიღებულ ოფიციალურ წერილზე დაყრდნობით, შსს-ში მიმდინარე გამოძიების ფარგლებში, დღემდე:

სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო აქციის 17 მონაწილის მიმართ;

• ბრალდებულად ცნეს პარლამენტის წევრი ნიკანორ მელია და პოლიტიკოსი ირაკლი ოქრუაშვილი;
• [ირაკლი ოქრუაშვილი მას შემდეგ დააპატიმრეს, რაც განაცხადა, რომ შეეძლო სასამართლოთი დაემტკიცებინა, რომ „რუსთავი 2“ რეალურად მას ეკუთვნოდა და არა ქიბარ ხალვაშს, რაც არხის მფლობელობის საკითხს კვლავ სადავოს ხდიდა]
• [ასევე, დააპატიმრეს მალხაზ მაჩალიკაშვილის ძმის შვილი, ჰუსეინ მაჩალიკაშვილი, რომლის გასამართლებასაც ბიძამისი პირად შურისძიებას და მორალური დასუსტების მცდელობასაც უკავშირებდა]
• აქციის მონაწილეთა მიმართ, პროკურატურის თავდაპირველი შუამდგომლობის საფუძველზე, სასამართლომ 16 დაკავებულს პატიმრობა შეუფარდა;
• ერთ პირს კი აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაო შეუფარდა;
• მოგვიანებით 8 ბრალდებულის მიმართ პატიმრობა გირაოთი შეეცვალა;

ამასთან, EMC წერს, რომ „განსაკუთრებით შემაშფოთებელი“ იყო 2019 წლის 21 ივნისს დილიდან თბილისის საქალაქო სასამართლოში დაკავებულთა სახით წარდგენილ აქციის მონაწილეთა მიმართ გამართული სასამართლო პროცესები.

EMC-ის შეფასებით, „სასამართლოში არ არსებობდა ათობით მიყვანილ დაკავებულთა საქმის განაწილების მოწესრიგებული სისტემა და დაკავებულებს საათობით უწევდათ მოცდა სასამართლოს დერეფნებში. გართულებული იყო დაკავებულებთან დაცვის უფლების სათანადოდ განხორციელებისთვის აუცილებელი კომუნიკაცია და დაკავებულებთან ადვოკატის კონტაქტი მხოლოდ რამდენიმე წუთით, პროცესის დაწყებისას ხდებოდა“.

[ამასთან, „ადმინისტრაციულად დაკავებულთა განსაკუთრებით დიდი რაოდენობისა და დროებითი მოთავსების იზოლატორებში არასაკმარისი ადგილების გამო, შეუძლებელი აღმოჩნდა სასამართლო პროცესამდე ყველა დაკავებულის იზოლატორში შესახლება, რის გამოც, დაკავებულთა დიდ ნაწილს, სასამართლო პროცესის გამართვამდე, ღამის საათებიდან 21 ივნისის დილამდე, სამინისტროს ადმინისტრაციული შენობის ეზოში, პოლიციის მანქანებში მოცდა უწევდა“].

როგორც „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი“ აფასებს, 20 ივნისის მოვლენებზე დაკავებულთა საქმეების განხილვამ „კიდევ ერთხელ მძიმედ წარმოაჩინა სასამართლოში არსებული ვითარება და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ფუნდამენტური პრობლემა, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებით სათანადო სარგებლობას“.

კერძოდ: „სასამართლომ საქმეები უკიდურესად მცირე დროში, ობიექტური შეფასებისთვის საჭირო და აუცილებელი მტკიცებულებების არარსებობის პირობებში განიხილა. სასამართლო განხილვებს მკვეთრად გამოხატული ხელწერა ჰქონდა, რა დროსაც, ის, პრაქტიკულად ყველა შემთხვევაში, მხოლოდ პოლიციელთა ჩვენებებზე დაყრდნობით იყენებდა სახდელის ყველაზე მძიმე ფორმას – ადმინისტრაციულ პატიმრობას“.

„ამ საქმეების განხილვის პროცესში გამოვლენილმა ერთგვაროვანი ხასიათის მიდგომებმა, უკიდურესად მცირე ვადებში პირთა სამართალდარღვევების თაობაზე დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებების მიღებამ, გააჩინა მოსამართლეთა შეთანხმებულად მოქმედების განცდა, რა დროსაც მოქმედი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კანონმდებლობა სახელმწიფოს რეპრესიული მოქმედებების ერთ-ერთ ბერკეტად გამოიყენებოდა“, – წერს EMC.

ამავე თემაზე გირჩევთ

20 ივნისი – ბიძგი პოლიტიკური ცვლილებებისთვის

20 ივნისი – ბიძგი პოლიტიკური ცვლილებებისთვის