რას ცვლის მთიანი ყარაბაღის ახალი ომი და მისი შესაძლო შედეგები სამხრეთ კავკასიაში? „ნეტგაზეთის“ კითხვებს პასუხობს კონფლიქტოლოგი პაატა ზაქარეიშვილი, საქართველოს ყოფილი სახელმწიფო მინისტრი შერიგების საკითხებში, რომელიც აცხადებს, რომ რეგიონი მნიშვნელოვანი გეოპოლიტიკური ცვლილებების ზღვარზეა.
დავიწყოთ რუსეთის საკითხით: რუსეთი, რომელიც სომხეთისთვის სტრატეგიული პარტნიორია, ახლა შედარებით ნეიტრალურად პოზიციონირებს და ცეცხლის შეწყვეტისკენ მოუწოდებს ორივე მხარეს. რით არის გამოწვეული მისი ასეთი პოზიციონირება და რაზე მიანიშნებს?
რაც ახლა ყარაბაღში ხდება, არსებითად ცვლის გეოპოლიტიკურ სურათს, რაც სსრკ-ის დაშლის შემდეგ შეიქმნა. ამ ხნის განმავლობაში რუსეთი სულ იმყარებდა პოზიციებს, რის პიკსაც მიაღწია 2008 წლის აგვისტოს ომით. რუსეთი კავკასიაში ისეთი ძლიერი არ ყოფილა, როგორიც 2008 წლის შემდეგ იყო.
მაგრამ ყარაბაღში 2016 წლის აპრილის ომის შემდეგ აშკარად შეირყა მისი პოზიციები. გამოჩნდა, რომ რუსეთმა [აპრილის ომში პოზიციები] მაინც აზერბაიჯანს დაუთმო, სომხეთს დაათმობინა. უკვე ჩანდა, რომ რუსეთი იწყებდა თამაშს, რადგან მას არ აწყობს აზერბაიჯანის დაკარგვა.
როგორც ჩანს, ბაქოს ხედვითაც გარდაუვალი იყო მორიგი სამხედრო შეტაკება და ამიტომ დაიწყო რუსეთთან ურთიერთობების დალაგება, ზურგის გამაგრება. შარშან მკაცრი განცხადებები გააკეთა დასავლეთის მიმართ, თქვა, რომ დასავლეთი ვერაფერში ეხმარება, რითიც გამოჩნდა, რომ პრორუსულ რელსებზე გადადიოდა. ამით იხსნება ის, თუ რატომ იქცევა რუსეთი ასე უცნაურად.
ამ ფონზე, როცა არჩევანი უდგას სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, რუსეთს ნამდვილად არ უნდა არც ერთისა და არც მეორის დაკარგვა. სომხეთში მას სამხედრო ბაზა აქვს და იმყოფება ნატოს, თურქეთის საზღვარზე. ამის პარალელურად, აზერბაიჯანი მისი მოსაზღვრე სახელმწიფოა, ენერგორესურსებით დატვირთული და საქართველოსთან ერთად სერიოზულ ალიანსს ქმნის სამხრეთ კავკასიაში, ჩრდილოეთ კავკასიის საპირწონედ, სადაც რუსეთი დიდი პრობლემებითაა დატვირთული. ანუ აზერბაიჯანი და საქართველო კრავენ სამხრეთ კავკასიას და ამ ფონზე მას არ უნდა, აზერბაიჯანიც დაკარგოს.
ის, რომ რუსეთი სომხეთს ვერ ეხმარება როგორც საჭიროა, გასაგებია. რუსეთს არ შეუძლია, პირდაპირ დაეხმაროს სომხეთს, რადგან საომარი მოქმედებები არ მიმდინარეობს სომხეთის ტერიტორიაზე. სომხეთის ხელისუფლებას ეს კარგად ესმის, მაგრამ მოსახლეობას კარგად არ ესმის, მეტი მოლოდინები აქვს. ამიტომ საზოგადოებრივი განწყობა იცვლება რუსეთის წინააღმდეგ.
[ვრცლად: „ბრძოლა სხვა ტერიტორიაზეა“ – პუტინი განმარტავს, რატომ ვერ ეხმარება სომხეთს]
ის, რომ აზერბაიჯანს არ უტევს, ესაა უცნაური. საფრანგეთმა გააკეთა მკაფიო განცხადება აზერბაიჯანის წინააღმდეგ და რუსეთი კი დუმს. ამაში ჩანს რუსეთის დამოკიდებულება აზერბაიჯანის მიმართ და არა იმაში, რომ სომხეთს არ ეხმარება.
კომენტატორების ნაწილი მიიჩნევს, რომ კრემლი ამ პასიურობით სჯის სომხეთის ხელისუფლებას, — ნიკოლ ფაშინიანს და მის „დასავლეთში განათლებამიღებულ გარემოცვას“, რომელმაც გააძლიერა მულტივექტორული საგარეო პოლიტიკა და, ასე ვთქვათ, შედარებით მეტად გაიხედა დასავლეთისკენ… არ ეთანხმებით ამ მოსაზრებას?
მას აზერბაიჯანი რაღაცად უღირს და ამიტომ არ უტევს. რუსეთს შეეძლო, ფაშინიანიც ჩაეძირა და აზერბაიჯანიც გაეკიცხა, „როგორ იქცევი, როგორ შეიძლება სტეფანაკერტის დაბომბვა“ და ა.შ. მაგრამ ამას არ აკეთებს.
თუ რუსეთი ამ მოქმედებებით ცდილობს, ჩაძიროს ფაშინიანი, ძალიან უგუნური პოლიტიკაა. ამ ვერსიით, რუსეთი ფაშინიანს ექცევა ისე, როგორც ლუკაშენკოს. მაგრამ თუკი ლუკაშენკოს მარიონეტად აქცევს, აქ პირიქითაა, ამ პოლიტიკით ის აძლიერებს ფაშინიანს.
ფაშინიანი ახლა უფრო ძლიერია, ვიდრე საომარი მოქმედებების დაწყებამდე. მთელი გენერალიტეტი, ჯარი, ხალხი, გაერთიანებულია მის გარშემო და თუ მან რაიმე წარმატებას მიაღწია, საბოლოო ანგარიშში, კიდევ უფრო ძლიერდება. ფაშინიანისთვის წარმატება ნებისმიერ შემთხვევაში იქნება, თუ შეწყდება ცეცხლი, მოხდება ძალების დაშორიშორება და აღმოჩნდება, რომ აზერბაიჯანმა მცირე ფართობის ტერიტორია დაიკავა. სომხები მზად არიან, რომ, სიტყვაზე, 5-6 სოფელი სამხრეთში დათმონ და თუ აღმოჩნდება, რომ სომხეთმა ნაკლები ჯარისკაცი დაკარგა, ვიდრე აზერბაიჯანმა, ამას წარმატებად ჩათვლიან;
რა არის გარანტია იმისა, რომ რუსეთის ჩაურევლობის შემთხვევაში აზერბაიჯანი არ გაიწევს სტეფანაკერტის ასაღებად, ან თუ ამაზე არ წავიდა, გარშემო რაიონებს მაინც არ დაიკავებს? მეორე მხრივ, ჯარისკაცების რაოდენობაზე – აზერბაიჯანში 10 მლნ-მდე ადამიანი ცხოვრობს, სომხეთზე თითქმის 4-ჯერ მეტი და სომხეთისთვის ადამიანური დანაკარგი, ნამდვილ რიცხვებში ნაკლები რომც იყოს, უფრო მტკივნეული არ იქნება?
საზოგადოება ასე არ თვლის, უყურებენ, ბრძოლის ველზე რამდენი ადამიანი დაიღუპება და ხვედრით წილზე საუბარს არავინ დაიწყებს. და ამას გამოიყენებს ის, ვისაც უნდა, „ჩაიწეროს“ გამარჯვება. რაც შეეხება პირველ არგუმენტს, – აზერბაიჯანი უკვე ჩაეფლო პოზიციურ ბრძოლებში…
თუმცა მას აქვს თურქეთის მხარდაჭერა…
პოლიტიკური მხარდაჭერა, დიახ, აქვს, მაგრამ სადაა სამხედრო მხარდაჭერა? უკვე მე-10 დღეა, ბრძოლები მიმდინარეობს და ამდენ ხანს პრაქტიკულად ერთსა და იმავე ტერიტორიაზე იბრძვის, ვერ ახერხებს აღებული სოფლების შენარჩუნებას. მაგალითად, ჯაბრაილი უკვე ორჯერ გადავიდა ხელიდან ხელში. რეალურად, ახლა არ არის ცნობილი, რა პოზიციები აქვს აღებული აზერბაიჯანს.
Karabakh theater of war map including expanding areas of active combat and new cities under shelling. Doesn’t reflect sides’ claims on their advances as they still lack proper verification. ‘Controlled’ territories means held for the last 26+ years. To be updated. pic.twitter.com/uR4Td6rI0m
— Grigor Atanesian (@atanessi) October 6, 2020
რაზეც ამბობს, ავიღეო, იმაზე სომხეთი ამბობს, რომ არ აუღია ან უკან დავიბრუნეთო. აზერბაიჯანს სათქმელი რომ ჰქონდეს, მეტს იტყოდა, მეტს აჩვენებდა. 10 დღე ბევრია, ადამიანები იღუპებიან, ბევრი ფული იხარჯება, იარაღი იხარჯება. აზერბაიჯანს იმედი ჰქონდა, რომ უფრო მალე მორჩებოდა ამ ყველაფერს. აშკარად ჩანს, რომ უკმაყოფილოა ამ მიღწევებით…
სომხურ საზოგადოებაში პოზიციების გამყარებით კი ფაშინიანს უფრო თამამად შეუძლია დაელაპარაკოს რუსეთს. და როდესაც ვლაპარაკობთ გეოპოლიტიკურ ცვლილებებზე, ვგულისხმობ, რომ სომხეთში შეიძლება გაძლიერდეს პოზიციები რუსეთის წინააღმდეგ. აღსანიშნავია ისიც, რომ ფაშინიანი ანტირუსი იმდენად არ იყო, რამდენადაც პრორუსული არ იყო. მას სიტუაციიდან გამომდინარე მოუწია იმაზე მეტის დათმობა, ვიდრე უნდოდა, როცა მოვიდა რევოლუციით ხელისუფლებაში.
[წაიკითხეთ „ნეტგაზეთზე“: სომხეთის საზოგადოებაში რუსეთის მხარდაჭერა მცირდება – რატომ?]
ახლა მას ხელები ეხსნება, უფრო თამამად შეეძლება გაიხედოს, წავიდეს დასავლეთისკენ. მით უმეტეს, რომ დასავლეთმა ხელი გაუწოდა. კერძოდ, საფრანგეთი, რომელიც არის მინსკის ჯგუფის თანათავმდჯომარე, საკმაოდ უცერემონიოდ მოიქცა, როგორც თურქეთი, და პირდაპირ მხარში ამოუდგა სომხეთს და გაათანაბრა პოზიციები, რუსეთის ნეიტრალიტეტის და აზერბაიჯანის თურქეთის მხრიდან მხარდაჭერის ფონზე. ახლა სომხეთს უჩნდება შანსი, რომ საფრანგეთის დახმარებით დაიწყოს რაღაც ახალი პოლიტიკა. ეს რა იქნება, ეს სხვა საკითხია.
იმანუელ მაკრონი და ნიკოლ ფაშინიანი
ამასთან, აზერბაიჯანი მაინც კმაყოფილია რუსული პოლიტიკით. მართალია, რუსეთს მისთვის მხარი არ დაუჭერია, მაგრამ ამას ვერც გააკეთებდა. მთავარია, რომ რუსეთს არ დაეჭირა მხარი სომხეთისთვის. ამით აზერბაიჯანის ამოცანა მიღწეულია — მან გაანეიტრალა რუსეთი. შეიძლება დააშანტაჟა, შეაშინა…
რითი?
აზერბაიჯანს კარგავს რუსეთი… თურქეთი უკვე აშკარად შემოვიდა კავკასიაში და ეს ძალიან სერიოზული ფაქტორია. თუ რამე სიახლე არის ამ კონფლიქტში, ეს არის თურქეთის როლი. თუ აქამდე „ეფერებოდა“ რუსეთს და 2016 წლის აპრილში ძალიან ნეიტრალური იყო და ორივე მხარეს მოუწოდებდა სიმშვიდისკენ და მოლაპარაკებებისკენ, დღეს სხვანაირად იქცევა. ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში თურქეთი შეიჭრა რუსეთის ინტერესებში სირიაში, ლიბიაში. ორივენი სხვადასხვა მხარეს არიან და აშკარად გამოიკვეთა დაპირისპირება.
თუ რუსეთმა თავს უფლება მისცა, სირიაში თურქეთს დაპირისპირებოდა, — პოლიტიკურად და დიპლომატიურად, — იგივე ქნა თურქეთმა კავკასიაში. თურქეთმა ამით, ერთი მხრივ, გააძლიერა აზერბაიჯანის ამბიციები და, მეორე მხრივ, აზერბაიჯანმა გაანეიტრალა რუსეთის პოზიციები. ანუ არსებითაც შეიცვალა სიტუაცია. აზერბაიჯანმა თურქეთისგანაც და რუსეთისგანაც ის მიიღო, რაც უნდოდა.
სომხეთმა კი, — გარედან ახლა ასე ჩანს, — დაკარგა რუსეთი. საფრანგეთი, რომელიც სომხეთს უჭერს მხარს, საკმაოდ შორსაა, ვერ იქნება ისე აგრესიულად ჩართული, როგორც თურქეთი. ამიტომ ნიკოლ ფაშინიანს სწორად ესმის — სომხეთს ახლა ეგზისტენციალური არჩევანი აქვს. და აქვს უნიკალური შანსი.
ეს უნიკალური შანსია, რომ სომხეთში შეიცვალოს განწყობა რუსეთის წინააღმდეგ, — უფრო ზუსტად, რუსეთის წინააღმდეგ იმდენად არა, რამდენადაც დადებითაც დასავლეთისკენ, — და მან იპოვოს საერთო დასავლეთთან. საფრანგეთის საშუალებით, — ევროკავშირის დახმარებით საფრანგეთის სახით, შეიძლება გერმანიაც გამოიყენონ, — დაელაპარაკონ აზერბაიჯანს, დაიწყონ ახალი ფორმატი მოლაპარაკებებისა ყარაბაღის თაობაზე.
სომხეთი უნდა მიხვდეს, რომ ყარაბაღის ასე აღება, თავისად ქცევა შეუძლებელია. თუ არადა, სტატუს-კვო უნდა დარჩეს, აზერბაიჯანი გაჩერდეს ,ახლა სადაც არის, ხელი მოეწეროს ცეცხლის შეწყვეტას და 5-6 წლის შემდეგ ეს ყველაფერი განმეორდეს ახალი იარაღით, ახალი მსხვერპლით. ეს ერთი ვარიანტია, რისი ტენდენციაც 2016 წლიდან მოყოლებული გვაქვს.
არსებობს მეორე ვარიანტი – ახალი პოლიტიკა, მადრიდის პრინციპების [ეუთოს მინსკის ჯგუფმა 2007 წელს შესთავაზა ეს პრინციპები მხარეებს] გადახედვა, სადაც შეიძლება, ევროპის მხარდაჭერით სომხეთმა მიიღოს ორი რაიონი, კელბაჯარი და ლაჩინი, და გარშემო ტერიტორიები დათმოს და იქ საერთაშორისო სამშვიდობო ძალები შევიდნენ.
რუსეთი უკვე დისკრედიტირებულია. აზერბაიჯანს ეს მაინც არ უნდა აწყობდეს, მაგრამ ან აზერბაიჯანის პირობებით შევა რუსეთი ამ ტერიტორიაზე, ან, იგივე საფრანგეთის… ფრანგები სიამოვნებით შეიყვანენ თავიანთ ჯარებს ამ სიტუაციაში.
რის გამო შეიყვანს სამშვიდობოებს საფრანგეთი? რა იძლევა იმის თქმის საფუძველს, რომ საფრანგეთი ამ დონეზეა მზად, რომ კონფლიქტში ჩაერიოს?
რაკი პრეზიდენტმა ემანუელ მაკრონმა გამოხატა პოზიციები. საფრანგეთი თავისთავად უკვე აქტიური სახელმწიფოა ევროპაში. ის პრაქტიკულად დაუპირისპირდა თურქეთს ხმელთაშუა ზღვაში საბერძნეთისა და კვიპროსის გამო; საფრანგეთს საკუთარი ხედვები გააჩნია ლიბიაში. საფრანგეთი ახლა ლიდერია ევროპაში, — ანგელა მერკელის ფონზე ემანუელ მაკრონი აშკარად ხედავს თავის თავს ევროპის ლიდერად, ვიდრე გერმანიაში ახალი ფიგურა არ შეიქმნება. ანგელა მერკელი უკვე მიდის და სანამ მაკრონი იქნება პრეზიდენტი, ის იქნება ევროპის ლიდერი, მას ასეთი წარმოდგენა აქვს თავის თავზე.
ვლადიმერ პუტინი და ემანუელ მაკრონი. 2017. ფოტო: EPA/ETIENNE LAURENT/POOL
ამის ფონზე, მას აქვს პრეტენზიები, რომ სომხეთს დაეხმაროს, — არა აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, არამედ კონფლიქტის მოგვარებაში, წინ წაწევაში, ტრანსფორმაციაში მაინც. ამიტომ საფრანგეთის ამბიციები ჩანს. საჭიროა მისი გაძლიერება. ნატოს ფაქტორი შეიძლება იყოს გამოყენებული.
რისი თქმაც მინდა, ძირითადად ისაა, რომ სომხეთი შეიძლება გადაიხაროს ნატოს კონტექსტისკენ.
თუმცა ჩვენ ხომ ვიცით, რომ ნატოს წევრი ამ რეგიონში არის თურქეთი, რომელთანაც დაპირისპირებულია სომხეთი…
დიახ, და ზუსტად მაგას ვამბობ, სომხეთმა უნდა გადახედოს თავის ეგზისტენციალურ ვითარებას. მე ამაში ვხედავ გამოსავალს. საფრანგეთმა უნდა მოახერხოს, სომხეთი დასვას მოლაპარაკებების მაგიდასთან თურქეთთან და აზერბაიჯანთან ერთად ყარაბაღის საკითხზე. და ერთ-ერთი ვარიანტი, თუ როგორ შეიძლება ეს მოხდეს, არის ნატოს ქოლგის ქვეშ. თუ საფრანგეთი, როგორც სახელმწიფო, და ბრიუსელი, როგორც ნატო, აიღებენ თავიანთ თავზე ვალდებულებას, შუამავლები იყვნენ, მაშინ თურქეთი განეიტრალდება. და სომხეთმა უნდა დაინახოს, რომ ნატოს და საფრანგეთის მიერ კონტროლირებადი თურქეთი უფრო სანდო იქნება, ვიდრე მხოლოდ თურქეთი.
ეს ვარიანტი რომც იქნას ინიცირებული, რატომ დათანხმდებიან აზერბაიჯანი და თურქეთი ისეთ მოლაპარაკებებს, რამაც შეიძლება მათთვის იმაზე ნაკლები შედეგი მოიტანოს, ვიდრე ამ მოლაპარაკების გარეშე ქმედებებმა?
ეს უკვე სუფთა ქართული ლაპარაკია, წინასწარ რომ გვინდა, ყველაფერი ვიცოდეთ. გააჩნია. მიუსხდნენ მოლაპარაკებების მაგიდას და ილაპარაკონ. მოლაპარაკებების მაგიდასთან თუ დასხდებიან, ბუნებრივია, თურქეთი და აზერბაიჯანი იტყვიან, რომ ყარაბაღი უნდა იყოს აზერბაიჯანის შემადგენლობაში. თუ სომხეთს აქვს ხედვა, რომ ყარაბაღი იყოს დამოუკიდებელი ან სომხეთის შემადგენლობაში, ეს, ჩემი აზრით, ისეთი ძალიან გრძელვადიანი პერსპექტივაა, რაც შეიძლება კატასტროფულად დამთავრდეს.
რაკი სიტყვა „ეგზისტენციალური“ გამოიყენა ფაშინიანმა, ახლა არის შანსი, რომ აზერბაიჯანის შემადგენლობაში შეინარჩუნოს ყარაბაღი ღირსეულად, მათი იდენტობა, ენა, კულტურა შეინარჩუნოს. ანუ კონფედერაციაზე წავიდნენ აზერბაიჯანთან.
სიტყვა „ეგზისტენციალური“, რაც ფაშინიანმა ახსენა და თქვენც გაიმეორეთ, მან ეთნიკური წმენდის, გენოციდის რისკზე აპელირების კონტექსში გამოიყენა…
დიახ, მართლაც ეგრეა, ეს მე შემოვატრიალე სხვა მიმართულებით — სომხეთს უდგას ეგზისტენციალური არჩევანი-მეთქი: ან იფიქროს ამ ალტერნატივაზე, ან გააგრძელოს ისევ ისე, როგორც ახლა, და ყოველ 5-6 წელიწადში უფრო ძლიერი იარაღით მიიღოს დაპირისპირება აზერბაიჯანთან, რომელსაც თურქეთი უმაგრებს ზურგს, თანაც რუსეთის ნეიტრალიტეტის ფონზე, მაშინ, როცა საქართველო მიდის ნატოსკენ, საქართველო-თურქეთის ალიანსი მკაფიოა და გაძლიერების პერსპექტივა აქვს.
მე რომ სომხეთის მოქალაქე ვიყო, როგორც აქ არ მეშინია ჩემს ხედვებზე საუბარი და თამამად ვლაპარაკობ, იქაც ასე ვილაპარაკებდი: „თუ მე, სომხეთი, ვარ დსთ-ში აზერბაიჯანთან ერთად, რატომ არ შეიძლება ვიყო აზერბაიჯანთან ერთად ნატო? რითი ჯობია დსთ-ს ქვაბი ნატოს ქვაბს“? მგონი, რომ სომხეთში შეიძლება დაიწყოს ამაზე საუბარი…
მაგრამ თქვენც უშვებთ, რომ დასავლეთისკენ წასვლას თურქეთთან საუბარი დასჭირდება და აზერბაიჯანთანაც, რომლებთანაც სომხეთი აყენებს მნიშვნელოვან მოთხოვნებს. სომხეთის პოზიციით, ჯერ ორმხრივ დათმობაზე მზაობა აზერბაიჯანმაც უნდა გამოხატოს; ამასთან, ხომ არსებობს ისტორიული გამოცდილება და მეხსიერება, აზერბაიჯანთან ათწლეულების განმავლობაში ნაწარმოები ეთნიკური დაპირისპირების პოლიტიკა, რაც საზოგადოებაშიც გამჯდარია, ასევე, დიდი ისტორიული ტრავმა თურქეთთან მიმართებით, — ამის ფონზე, ეს რამდენად რეალისტური პერსპექტივაა? რამდენად რეალურია, რომ თურქეთმა გადახედოს გენოციდის აღიარების საკითხს?
ქართველებს კარგი იგავი გვაქვს, – „გლახაკი და ქილა ერბო“, — წინასწარ ყველაფერს ვამსხვრევთ. და არაფერი აღარ გვინდა…
არ გვინდა კი არა, რამდენად რეალურია-მეთქი, ამას ვკითხულობ…
მე იმიტომ ვახსენებ ამდენჯერ სიტყვა „ეგზისტენციალურს“, რომ ეს შანსები ახლა ჩნდება. 2-3 წლის შემდეგ ეს შანსები გაქრება. შანსები იმისა, რომ იგივე თურქეთსა და სომხეთს შორის დალაგდეს ურთიერთობები. ამ რამდენიმე ხნის წინ იყო ამის მცდელობა, ხელი მოაწერეს კიდეც სომხეთმა და თურქეთმა პროტოკოლებს ციურიხში და მერე პარლამენტმა არ მოახდინა რატიფიცირება. ლაპარაკი მაქვს ე.წ. „საფეხბურთო დიპლომატიაზე“.
[გირჩევთ ამ თემაზე „ნეტგაზეთის“ არქივიდან: რატომ ვერ ალაგებენ ურთიერთობებს სომხეთი და თურქეთი]
ანუ მთლად გაყინული სიტუაცია არ ყოფილა. და შეიძლება, ამ ომმა შეატრიალოს სიტუაცია. მეორე მსოფლიო ომმა ერთმანეთს შეარიგა საფრანგეთი და გერმანია. არაა გამორიცხული ასეთი ტრანსფორმაცია. მე სხვა გამოსავალს ვერ ვხედავ. ან რჩება ყველაფერი ძველებურად და რამდენიმე წელიწადში განმეორდება საშინელი ომი, ან ახალ რელსებზე გადადიან ეს აქტორები.
დაიძრას სომხეთი დასავლეთისკენ, დაუჯდეს თურქეთს სალაპარაკოდ და დროებით გვერდზე გასწიოს გენოციდის საკითხი. არავინ ითხოვს მისგან გენოციდის დავიწყებას. უბრალოდ, გენოციდს ნუ აყენებს პირობად, გვერდზე გადადოს და კონკრეტულ თემებზე დაიწყონ საუბარი, დაიწყონ საუბარი ყარაბაღზე.
დავუშვათ, რომ ნიკოლ ფაშინიანმა და მისმა მთავრობამ მოინდომა ეს მოლაპარაკებები. მოსახლეობისგან რამდენად ექნება მხარდაჭერა? და აქვე, შეგეკამათებოდით იმაშიც, რაც თავიდან თქვით, — ფაშინიანის მოპოვებულ მხარდაჭერაზე, — ესეც უნდა გამოაჩინოს იმან, თუ როგორ განვითარდება კონფლიქტი და შემდეგ როგორ მოახერხებს ფაშინიანი პოზიციონირებას… თუმცა თურქეთთან საუბარს რომ დავუბრუნდეთ, რამდენად ექნება მხარდაჭერა საზოგადოებაში ამ იდეას და რამდენად გაჰყვებიან?
შეიძლება არ ჰქონდეს, მაგრამ უნდა დაიწყოს პროცესი და თქვან, გამოჩნდეს, იქნება თუ არ იქნება მხარდაჭერა. ლაპარაკით ხომ ვერ წავლენ წინ? პროცესი უნდა დაიწყოს. მთავარია, მცდელობა იყოს პროცესის დაწყებისა და შემდეგ გამოჩნდება.
ჩვენ ახლა ამაზე რომ ვლაპარაკობთ ამ წუთში, 10 დღის წინ ამაზე ვერ ვილაპარაკებდით, იმიტომ, რომ თვალსა და ხელს შუა შეიცვალა სიტუაცია. შეიძლება, საერთოდ აიღოს აზერბაიჯანმა სტეფანაკერტი და ჩვენი საუბარი დარჩეს ასე… მე კი არ ვამბობ, რომ ეს ასე იქნება, მე ვხედავ, რომ აქ [ზემოთ დასახულ სქემაში] არის გამოსავალი და შანსი. შეიძლება 10 დღის შემდეგ დაგეთანხმოთ რაღაცებში, მაგრამ ახლა ასე ვხედავ.
დიახ, გასაგებია, რომ მიუთითებთ იმაზე, თუ რა შეიძლება იყოს სამშვიდობო პერსპექტივა. მე იმას ვკითხულობდი, თუ რამდენად რეალურია ასეთი ნაბიჯების გადადგმის მოლოდინი. იმის გათვალისწინებით, რომ ახლაც, ამ დაპირისპირების ფონზე, შემრიგებლური ნარატივი არავის არ ჰქონია. პირიქით…
კი, გეთანხმებით, ეგრეა, არავის არა აქვს. მაგრამ ზუსტად ამიტომაა საჭირო ცეცხლის შეწყვეტაზე ფიქრი. თუ ასე არ მოხდა, მე და თქვენ ისევ 5 წლის შემდეგ ისევ ამაზე ვილაპარაკებთ. რაღაცა უნდა შეიცვალოს. აშკარად ჩანს ფეისბუკზე, პრესაში, რომ სომხეთი ძალიან უკმაყოფილოა რუსეთით. და რაღაცაში უნდა გადადნეს ეს უკმაყოფილება. ისიც სათქმელია აქ, რომ ჯერჯერობით რუსეთს ბოლომდე თავისი სიტყვა არ უთქვამს და ალბათ უახლოეს დღეებში რაიმეს იტყვის.
მაგრამ ამ უკმაყოფილების კაპიტალიზაცია უნდა მოხდეს რაღაცაში. შეიძლება, ირანისკენ წავიდნენ? ეს აბსურდულია. შეიძლება, ჩინეთისკენ? ესეც. ყველაზე რეალური არის ევროპისკენ წასვლა, ნატოსკენ წასვლა. თუ სომეხი ხალხი მიხვდება, რომ სხვა გამოსავალი არ აქვს…
რუსეთს რატომ აწყობს ან დაუშვებს სტატუს-კვოს ასეთ ცვლილებას?
რუსეთი რეალისტია, რეალურად უყურებს სიტუაციას. ხედავს, რომ კარგავს სიტუაციას, — ან კარგავს სომხეთს, ან აზერბაიჯანს და შემდეგ სამხრეთ კავკასიას, — და დაკარგვაში მეტის გადარჩენა ურჩევნია. აგერ ყირგიზეთი „აუფეთქდა“, ბელარუსში აქვს პრობლემები. ყველგან კარგავს თავის გავლენებს…
სამხრეთ კავკასიაში, რა გამოდის, რას ინარჩუნებს?
აზერბაიჯანის კეთილგანწყობას, — „მე არ ჩავერიე თქვენს, აზერბაიჯანის საქმეში“, რითაც სურს, გაანეიტრალოს თურქეთი, რადგან არ უნდა, ის ღრმად შემოვიდეს რეგიონში. რუსეთი მიხვდა, რომ ბევრ რამეს კარგავს, თუ ახლა არ გააჩერა აზერბაიჯანი-თურქეთი და ამიტომ რეალურად გაწირა სომხეთი…
იყო ასეთი მოსაზრებაც, რომელიც რუს ანალიტიკოსს, მაქსიმ სუჩკოვს ეკუთვნის, რომ თურქეთის ეს მხარდაჭერა და რუსეთის უმოქმედობა არის მანიშნებელი რუსეთთან „ახალი შეთანხმებისა“, — რომ რეგიონული ძალები გაერთიანდნენ დასავლეთის წინააღმდეგ და მისგან სტრატეგიული ავტონომია აიღონ, ასე ვთქვათ. ამ მოსაზრებას რამდენად ეთანხმებით?
არა, მაგას არ ვეთანხმები. მე მგონია, რომ თურქეთი მაინც, რაც უნდა ვაკრიტიკოთ, პროდასავლური ძალაა, აშშ-ის შემდეგ ნატოში მეორე სახელმწიფოა თავისი გავლენით. თურქეთი ნატოს კონტექსტიდან არ ამოვარდება და ეს კარგად უნდა გამოვიყენოთ.
ჩემი მოსაზრებაა, რომ სომხები ფრანგებმა როგორმე უნდა წაიყვანონ თურქეთთან დასალაპარაკებლად. ერთ-ორ წელიწადში კარგი შანსია, რომ აღდგეს ციურიხის პროტოკოლები და დაიწყოს საუბარი, რომ საჭიროა, გაუმჯობესდეს თურქეთ-სომხეთის ურთიერთობები და ამ ფონზე სომხეთმა დაიწყოს ფიქრი დასავლეთის მიმართულებით.
თუკი მიუჯდა სომხური მხარე საფრანგეთის დახმარებით მოლაპარაკებების მაგიდას თურქეთთან და აზერბაიჯანთან, ეგ ხომ უკვე რუსეთის საწინააღმდეგოდაა სტატუს-კვოს ცვლილება? რუსეთი რატომ ან სადამდე დაუშვებს ამას?
შეიძლება სომხეთი გადაიხაროს დასავლეთისკენ და აზერბაიჯანი პირიქით, რუსეთისკენ. აზერბაიჯანი ძალიან კმაყოფილია რუსეთის ქცევით. ჩვენ არ ვიცით, თურქეთის ჩართულობა მხოლოდ რუსეთის შანტაჟი იყო, რასაც მიაღწია, თუ სერიოზული ჩართულობაა.
ამიტომ ეს ერთი წელიწადი მნიშვნელოვანია და ძალიან საინტერესო პერიოდი იქნება ამის დასაკვირვებლად. გამოჩნდება, თურქეთი რეალურად ფეხს დგამს კავკასიაში, თუ მხოლოდ იმიტომ გააკეთა ეს, რომ რუსეთი დაეცხრო და შემოეტრიალებინა აზერბაიჯანისაკენ.
თუ ეს ასეა, თუ აზერბაიჯანმა რუსეთი აქცია მოკავშირედ, შეიძლება როლები შეიცვალოს და სომხეთი განუდგეს რუსეთს, მაგრამ თურქეთის ზურგს უკან. სულაც არ გამიკვირდება, საქართველოსთანაც უკეთესი ურთიერთობები დაამყაროს აქედან გამომდინარე.
თურქეთი რატომ დაუშვებდა აზერბაიჯანის დაახლოებას რუსეთთან?
შეიძლება, აწყობს. შეიძლება, თამაშია. თურქეთს უამრავი სხვა გამოწვევა აქვს რუსეთთან. კავკასია ისედაც ითვლება რუსეთის „გავლენების სფეროდ“, სადაც უმრავლესობა ლაპარაკობს რუსულად… ამ ფონზე, თურქეთი აქ ვერ ხედავს იმხელა გავლენებს, როგორც აზერბაიჯანში, ცენტრალურ აზიაში. თუ თურქეთი მიაღწევს თავისას, რომ აზერბაიჯანი, მისი მოკავშირე, შერიგდება რუსეთთან, რუსეთი აღარ იქნება სომხეთის [თუ რუსეთის] მოკავშირე და გაანეიტრალებს, მეტი რა უნდა?
რუსეთის, თურქეთის და აზერბაიჯანის პრეზიდენტების შეხვედრა ბაქოში, ივნისი, 2015 წელი, ფოტო: აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ოფიციალური ვებ-გვერდიდან
მას ისედაც პირდაპირი ხაზები აქვს აზერბაიჯანთან საქართველოს საშუალებით, ღებულობს ნავთობს, გაზს. მისი მთავარი ამოცანაა, რუსეთს არ დაეჩაგრა აზერბაიჯანი სომხეთის საშუალებით. და თუ მოკლევადიან პერსპექტივაში თურქეთმა თავისას მიაღწია და რუსეთი გაანეიტრალა აზერბაიჯანთან ერთად და დღეს აზერბაიჯანი კმაყოფილია რუსეთის ჩაურევლობით. თურქეთისთვის ამ ეტაპზე შედეგი მიღწეულია. მგონი, რომ თურქეთი კმაყოფილი უნდა იყოს…
ახლა ყოველ წუთში ყველა ცდილობს, რაღაცა შეცვალოს. ჩემი კონტაქტებიც, ორივე მხარეს, განსაკუთრებით სომხეთში, ყველა დაბნეულია, არავინ იცის, ერთი თვის შემდეგ რა იქნება. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ კავკასიაში არ ყოფილა ისეთი ვითარება, როგორიც ახლაა. დომინანტი იყო რუსეთი. ეს დომინანტობა ქრება და ახალი რეალობა შემოდის. და არ დაგვავიწყდეს ირანიც…
ირანი ამ დრომდე ნეიტრალურ პოზიციებს იკავებს, — მხარს უჭერს აზერბაიჯანის ტერიტორიულ მთლიანობას, თუმცა აცხადებს, რომ სამხედრო გზა არ არის გამოსავალი და მხარეებს ცეცხლის შეწყვეტისკენ მოუწოდებს. ამავე დროს, შეშფოთებას გამოთქვამს მის საზღვართან — ფიზულსა და ჯაბრაილში — შეტაკებების და ამის შესაძლო არასასურველი შედეგების გამო. ანუ ირანის ინტერესია, საზღვარზე არ ჰქონდეს დაძაბულობა. სხვა რა ინტერესი აქვს მას?
ფაქტია, რომ ახლა, — მართალია, არა ღიად, — ირანის საზღვარს აკონტროლებს რუსეთი. რუსეთს ხელშეკრულება აქვს სომხეთთან და აკონტროლებს სახელმწიფო საზღრებს და ეჭვიც არ გეპარებოდეთ, რომ დღეს სადაც სომეხი ჯარისკაცები დგანან, იქ რუსი სპეცსამსახურები დგანან. და ირანს სულაც არ უხარია, რუსეთის მზერის ქვეშ იყოს მისი საზღვრები. მას ურჩევნია, აზერბაიჯანმა დაიკავოს ეს ტერიტორია. ისედაც ნახევარ საზღვარს აზერბაიჯანი აკონტროლებს და ურჩევნია, რომ მთლიანად გააკონტროლოს. ამიტომ, ჩემი აზრით, ირანის ინტერესებშია, გაიწმინდოს ეს ხაზი და იქ იყვნენ აზერბაიჯანელები და არა სომხები და რუსები. ირანს არაფრით უნდა აწყობდეს რუსეთის მზერის ქვეშ იყოს მათი სახელმწიფო საზღვრები.
თუმცა ჯერ მაინც დაბალანსებული პოზიცია უკავია…
დიახ, ირანი აკვირდება, თავისი ანგარიშები აქვს. ირანს სირიასა და ერაყში ურჩევნია გაიმყაროს პოზიციები, ვიდრე სომხეთის გამო რუსეთს დაუპირისპირდეს. სირიისა და ერაყის გამო ცდილობს კარგად იყოს თურქეთთან და არც თურქეთთან დაძაბვა აწყობს.
რუსეთის გაკონტროლება რატომ არ აწყობს?
რატომ უნდა აკონტროლებდეს რუსეთი ირანის საზღვარს, როცა არაფერი საერთო არა აქვს. მას ურჩევნია, მოაგვაროს აზერბაიჯანთან, ვიდრე პლუს რუსეთთან. ირანის პოლიტიკა გასაგებია აბსოლუტურად. მას სჭირდება სომხეთთან კარგი ურთიერთობები, — გზა, ვაჭრობა, — და ამას არ შეუშლის ხელს. მთავარია მისთვის სირია და ერაყი და ამიტომ არც რუსებს და არც თურქებს არ შეუქმნის დამტებით პრობლემას, როცა სირია და ერაყი მოგვარებული არაა და ისრაელია წინ…
რომ დავუბრუნდეთ სომხეთის პერსპექტივებს, — კიდევ ერთხელ: თუ სომხეთში არსებობს განსხვავებული მოსაზრებები და შეუძლიათ გადახედონ თავიანთ ეგზისტენციალურ მდგომარეობას, ეს ომი უნდა იყოს ბიძგი იმისა, რომ დაიწყონ მოძრაობა დასავლეთისკენ. რა ფორმით, — ნატოს კონტექტით, მხოლოდ ევროკავშირის კონტექსტით, საფრანგეთის კონტექსტით, — ეს სხვა საკითხებია. ის, რომ უნდა მოხდეს ნელ-ნელა რუსეთისგან დისტანცირება. სად? საუკეთესო გამოსავალი იქნება ევროპული კონტექსტი. საუკეთესო გამოსავალი სომხეთისთვის, რეგიონისთვის და საბოლოოდ ,საქართველოსთვისაც.
თუ მოვლენები ასე განვითარდება, საქართველოს რეგიონული და საგარეო პოლიტიკისთვის რა შეიცვლება?
რუსეთს უნდა ორი რამ: არ დაკარგოს სომხეთი და რაც შეიძლება ცოტა მიიღოს აზერბაიჯანმა. იმიტომ, რომ თუ აზერბაიჯანმა ბევრი მიიღო, დაკარგავს სომხეთსაც. რუსეთს აქვს ძალიან მძიმე მდგომარეობა: ან კარგავს აზერბაიჯანს, ან კარგავს სომხეთს, ან კარგავს ორივეს, ან არცერთს. რომელიღაცა უნდა აირჩიოს. მეოთხე ვარიანტი ყველაზე რთულია. თუ ამას მიაღწევს, არაფერი იცვლება ჩვენთვის უკეთესობისკენ. პირიქით, საქართველოსთვის მძიმე პერიოდი დადგება, თუ რუსეთი გაძლიერდება რეგიონში. მაგრამ თუ რომელიმეს მაინც კარგავს [რაც უფრო რეალურია], საქართველოს ახალი პერსპექტივები ეხსნება. ნატოსკენ მიმართებაში, პირველ რიგში.
თუ აზერბაიჯანმა განაცხადა, რომ ფიქრობს ნატოში მეტ პროგრესს, მაშინ ისინი მოდიან რუსეთისგან და საქართველოსთვის ახალი პერსპექტივები იხსნება. ხელისუფლება არა გვყავს ამ დონის, თორე ყველაზე კარგი ვარიანტია, საქართველომ ძალიან აქტიურად ილაპარაკოს თურქეთთან ნატოზე, რადგან ეს ყველაზე მეტად გვაწყობს, მაგრამ დავითგარეჯის თემა ვერ გააგდეს ხელიდან ომის დროს. იმდენად უნდოდათ „ნაციონალური მოძრაობისთვის“ დაერტყათ, რომ ახლა ვერ ხვდებიან, აფუჭებენ საქმეს აზერბაიჯანთან. ვერ ხვდებიან გეოპოლიტიკურ კონტექსტს. უამრავი სხვადასხვა ფიგურა შემოდის საჭადრაკო დაფაზე, რაც აქამდე არ იყო. თუმცა მგონია, რომ საქართველო კარგად ვერ აღიქვამს, რა ხდება.
ასეთი საინტერესო გეოპოლიტიკური პროცესი, — და ცხადია, მტკივნეულია, რომ ბავშვები იღუპებიან და ეს ტრაგედიაა, — დიდი ხანია კავკასიაში არ ყოფილა. რუსეთ-თურქეთის ომების დროინდელი პერიოდის კონტექსტია ახლა.
და უნდა ვთქვათ, რომ მრავალსაკუკუნოვანი ისტორიის მიუხედავად, სამხრეთ კავკასიის ჩვენი სამი რესპუბლიკა ერთროულად ასე დიდხანს სხვა იმპერიების გავლენებისგან თავისუფალი არ ყოფილა. ასეთი უნიკალური სიტუაცია, რომ ჩვენს ხალხს თვითონ ემართა საკუთარი თავი, არ ყოფილა.
ეს სამი ქვეყანა მტკივნეულად, ომებით, ახალ გზას იკვალავს. სამი ერი მხოლოდ წარსულისკენ ყურებით ვერ ვიპოვით ჩვენს მომავალს. ჩვენ ახლა ვქმნით ახალ ისტორიას. ამიტომ მხოლოდ წინ უნდა ვიყუროთ. და გვაქვს შანსები, ევროკავშირიდან, ნატოდან გამომდინარე, რაღაც ახალი კავშირი შევკრათ ამ მართლაც გაუბედურებულ სამხრეთ კავკასიაში. და ეს შანსები უნდა გამოვიყენოთ…
გარეკანის ფოტო: საქართველოს პირველი არხი
გირჩევთ ასევე:
უნდა განვიხილოთ ყარაბაღის დამოუკიდებლობის აღიარების საკითხი – ფაშინიანი
