მშობლები და არასამთავრობო ორგანიზაციები უკვე რამდენიმე წელია ითხოვენ, რომ იმ შშმ [შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე] და სსსმ [სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე] ბავშვებისთვის, ვისაც ქცევითი დარღვევები ან ფსიქიკური პრობლემები აქვთ, სახელმწიფომ სპეციალური სერვისი შეიმუშაოს.
როგორც ისინი ამბობენ, დღეს არსებულ პროგრამებში ბავშვების ეს სეგმენტი და მათი მოთხოვნილებები ან უგულებელყოფილია, ან მხოლოდ ნაწილობრივაა დაკმაყოფილებული, რაც მათ ინტელექტუალურ განვითარებას, ქცევის გაუმჯობესაბასა და ზოგადად საზოგადოებაში ინტეგრაციას ხელს უშლის.
მშობლები და უფლებადამცველები აცხადებენ, რომ, მართალია, სახელმწიფო გარკვეულ რესურსს გამოყოფს შშმ ბავშვებისთვის, მაგრამ სერვისი ბავშვთა ინდივიდუალურ მოთხოვნილებებზე მორგებული არ არის, რის გამოც ბავშვები აუცილებელ ზრუნვას ვერ იღებენ.
საპირწონედ სახელმწიფო განმარტავს, რომ შესაძლებლობების გათვალისწინებით ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ შშმ ბავშვებს ცხოვრება გაუადვილოს. სახელმწიფო ხაზს უსვამს, რომ ამისთვის “დღის ცენტრების” ქვეპროგრამაც შექმნეს.
“დღის ცენტრები” – ეს ის დაწესებულებებია, სადაც სპეციალური საჭიროებების ბავშვები გარკვეულ სერვისს იღებენ. სოციალური მომსახურების სააგენტოს მიხედვით, დღის ცენტრების მთავარი ამოცანა სამიზნე ჯგუფების ოჯახების მხარდაჭერა და მიტოვების პრევენციაა. დღის ცენტრების სერვისებს შორის შედის ბენეფიციართა აკადემიური საჭიროებების გამოვლენა და მათი დაკმაყოფილება. ბავშვებისთვის საყოფაცხოვრებო უნარ-ჩვევების განვითარების ხელშეწყობა და სპორტულ-გამაჯანსაღებელ ღონისძიებებში ჩართვა.
სააგენტოს მიხედვით, “დღის ცენტრები” საქართველოს ყველა მუნიციპალიტეტსა და მსხვილ ქალაქებში ფუნქციონირებს, მათ შორის ისეთი ბავშვებისთვის, ვისაც ქცევითი დარღვევები აქვს. როგორც უწყების მიერ ნეტგაზეთისთვის მოწოდებულ დოკუმენტში ვკითხულობთ, დღეისათვის მძიმე და ღრმა გონებრივი განვითარების შეფერხების მქონე შშმ ბავშვებისთვის მომსახურების მიმწოდებლად დარეგისტრირებულია 2 “დღის ცენტრი”: თბილისში- 42 ბენეფიციარზე და ქუთაისში- 16 ბენეფიციარზე.
მშობლები კი ამბობენ, რომ ის, რასაც სახელმწიფო აკეთებს, ძალიან მწირია. ისინი ხაზს უსვამენ, რომ მხოლოდ 2 დღის ცენტრი საქართველოს მასშტაბით სერვისს, ფაქტობრივად, ხელმიუწვდომელს ხდის. იმ შემთხვავაშიც კი, თუკი ბავშვი დღის ცენტრეში მოხვდება, იქ არსებული პერსონალი არასაკმარისია და ბავშვის ინდივიდუალურ მოთხოვნილებებზე მორგებული არ არის, შესაბამისად, მშობლებს მათი ცენტრიდან წამოყვანა უწევთ.
სწორედ ამ პრობლემას ეხმიანება საქმე, რომელზეც დავა თბილისის საქალაქო სასამართლოში უკვე 3 წელია, რაც მიმდინარეობს. მოსარჩლე მხარე ითხოვეს, რომ იმ ბავშვებისთვის, რომლებსაც ქცევითი დარღვევები და ფიქიკური ჯანმრთელობის პრობლეები აქვთ, სახელმწიფომ ცალკე სერვისი შექმნას. საქმე ეხება 13 წლის საბას, რომელსაც ფსიქიკური პრობლემები აქვს. იმის გამო, რომ სახელმწიფო პროგრამები მისნაირ ბავშვებს ვერ ითვალისწინებს, მოსარჩლე მხარის მიხედვით, ის და მისი საჭიროებები სრულიად გარიყული დარჩა.
მოსარჩლე მხარე ნეტგაზეთთან ამბობს, რომ, მართალია, ეს საქმე მხოლოდ ერთ კონკრეტულ ბავშვს ეხება, თუმცა დღის ცენტრების საკითხი არაერთი ბავშვისა და მშობლისთვისაა პრობლემური თემა.
მშობლების გამოცდილება: საკმარისია თუ არა “დღის ცენტრის” სერვისები მათი შვილებისთვის
ეკა მაისურაძე
ეკა მაისურაძე ერთ-ერთი იმ მშობელთაგანია, რომელიც მიიჩნევს, რომ დღეს არსებული “დღის ცენტრები” ყველა შშმ ან/და სსსმ ბავშვის საჭიროებებს ვერ პასუხობს. მაისურაძე, რომელიც ორგანიზაცია “მშობელთა საინფორმაციო ცენტრის” ხელმძღვანელია, ამბობს, რომ ისეთ ბავშვებს, რომლებსაც ქცევითი დარღვევები აქვთ, “დღის ცენტრები” ვერ ეხმარება, ვინაიდან მათთვის საჭირო ინდივიდუალურ მიდგომას არ ითვალისწინებენ.
“ცენტრებში ასეთი ინდივიდუალური მიდგომები და საჭიროებები არ არის გათვალისწინებული. იქნება ეს სხვადასხვა ქცევის თერაპია თუ პერსონალური ასისტენტი… სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს რაღაც რეზერვი, რომლითაც ასეთ მიდგომებს დააფინანსებს. შშმ ბავშვებსა და მათ მშობლებს ყველანაირი მხარდაჭერა სჭირდებათ. სახელმწიფოს დაახლოებით ისეთი დამოკიდებულება აქვს მშობლების მიმართ – “მე შენ ეს გაგიკეთე”… მე, როგორც მშობელს, კი არ გამიკეთა, სახელმწიფომ უნდა გაიაზროს, რომ ის ვალდებულია, თავისი ქვეყნის ყველა მოქალაქეს მხარში დაუდგეს,” – ამბობს ეკა მაისურაძე.
მისი თქმით, არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვის მდგომარეობის გამო მშობლები, ფაქტობრივად, შიდაპატიმრობაში არიან. მართალია, 18 წლამდე ბავშვებისთვის არსებობს პროგრამა მწირე სერვისებით, 18 წლის შემდეგ ამ პირებს სახელმწიფო მსგავს სერვისს, საჭიროების მიუხედავად, აღარ აძლევს.
“დიდი პრობლემა ისიც არის, რომ დიფერენცირება და ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალსწინება არ ხდება. მართალია, “დღის ცენტრებში” მომუშავე პერსონალი მაქსიმალურად ცდილობს, მაგრამ, როგორც იტყვიან, თავს ზემოთ ძალა აღარ არის. არსებობს ქცევის დარღვევის მქონე ძალიან ბევრი ბავშვი, რომელსაც სპეციალური მიდგომა სჭირდება. ამ მიდგომების მცოდნე სპეციალისტები კი, ფაქტობრივად, არ არიან.
ამის გამო იძულებელია მშობელი, წაიყვანოს თავისი შვილი და ან დამამშვიდებელი მისცეს, ან ფსიქიატრთან აღრიცხვაზე მიიყვანოს, ან დააწვინოს ფსიქიატრიულში. თუმცა ეს არავითარ გარანტიას არ იძლევა, გამოვა ბავშვი, ცოტა ხანს კარგად არის, მერე კი მდგომარეობა ისევ რთულდება. ასეთ შემთხვევაში მშობელს, ფსიქიატრიულის გარდა ბავშვი, ფაქტობრივად, ვერსად მიჰყავს,” – განმარტავს ნეტგაზეთთან ეკა მაისურაძე.
როგორც ის გვიყვება, იმის გამო, რომ დამხმარე ასისტენტი არ ჰყავთ, ბევრი მშობელი მთელ დღეს ბავშვთან სახლში ატარებს და ისეთი ბაზისური მოთხოვნების დაკმაყოფილებაც კი, როგორიცაა მაღაზიაში პროდუქტებისთვის ჩასვლა, მათთვის პრობლემურია.
“გამოსავალი ის არის, რომ თუ მშობელს ოჯახის წევრის სახით ფიზიკურად არ ჰყავს დამხმარე, ფაქტორბივად, არავინაა დამხმარე, უწევს გამოკეტილი სახლში ჯდომა, რომ უყარაულოს და მიხედოს თავის შვილს. ასეთი მშობლები მაღაზიაშიც კი ვერ გადიან”.
ეკა მაისურაძე დასძენს, რომ როდესაც ბავშვს რთული ქცევა აღენიშნება და მისი მოთხოვნები დღის ცენტრის მიდგომებს სცილდება, აუცილებელია, რომ სახელმწიფოს ჰქონდეს პირადი ასისტენტის ინსტიტუტი, რომელიც ბავშვებს არამხოლოდ განათლებაში დაეხმარება, არამედ ეცოდინება ის თერაპიული მიდგომები, რომლებიც მის ქცევებსა და საჭიროებებს მიესადაგება.
” ცალკე უნდა აღნიშნოს ის ბავშვები, რომლებიც პუბერტატის [გარდატეხის] ასაკში არიან. პუბერტატის პერიოდი ზოგადად ყველა ბავშვისთვის რთულია, ვინაიდან დიდ ფიზიკურ თუ მენტალურ ცვლილებებს გულისხმობს… სიტუაცია განსაკუთრებით მძიმდება, როდესაც საქმე ეხება ისეთ ბავშვებს, რომლებიც ვერ გადმოსცემენ სრულყოფილად, თუ რა უნდათ და ვერ ხვდებიან, ეს ცვლილებები საიდან მოდის. ამიტომ ამ დროს ასეთი ბავშვები ქცევით გამოხატავენ თავიანთ პროტესტს. ვიღაცას შეიძლება მოეჩვენოს, რომ ეს აგრესიაა, თუმცა, სინამდვილეში, ეს ასე არ არის,” – ამბობს ეკა მაისურაძე.
მისი თქმით, ქცევითი აშლილობის მქონე ბავშვებს საქართველოს მასშტაბით მეტ-ნაკლებად დამაკმაყოფილებელი სერვისი მხოლოდ ერთ ან ორ დღის ცენტრში მიეწოდებათ. თუმცა აქაც რამდენიმე ბავშვზე ერთი ან ორი სპეციალისტი მოდის და ეს რაოდენობა ხშირად საკმარისი არ არის..
გარდა ამისა, ის მიიჩნევს, რომ ვაუჩერი, რომლითაც სახელმწიფო ბენეფიციარებს “დღის ცენტრის” სერვისების ნაწილს უფინანსებს, მიზერულია და ბავშვების მოთხოვნების ვერ აკმაყოფილებს.
“სწორედ ამიტომ, აუციელებლია, რომ ცალკე გამოიყოს ცენტრები, სადაც მშობლებს შეეძლებათ რთული ქცევის ბავშვები მიიყვანონ. სწორედ ამ ცენტრების მეშვეობით, ბავშვებს საზოგადოებაში ჩართვა და შესაბამისი განათლების მიღება გაუადვილდებათ, ” – ამბობს ეკა მაისურაძე.
მადონა გვათუა
“ბოლო ძალებს ვხარჯავ, ვგრძნობ, რომ სასიცოცხლო ენერგია აღარ მაქვს, ჯერ მხოლოდ ფიქრით დავიღალე. ფიზიკურ ქმედებებზე აღარ ვლაპარაკობ,” – ამბობს მადონა გვათუა საკუთარ გამოცდილებებზე საუბრისას.
როგორც მშობელი გვიყვება, მთავარი პრობლემა, რომელსაც მას “დღის ცენტრებთან” ურთიერთობის დროს ჰქონდა, იყო ის, რომ სახელმწიფო ვაუჩერით ბავშვი ცენტრში არასაკმარის დროს ატარებდა.
“თავიდან დავიწყებ მოყოლას.. ჩემს შვილს აუტისტური სპექტრის აშლილობა აქვს, რთულად გამოხატული ქცევითი დარღვევით. მისი ფორმა საკმაოდ მძიმეა, რადგან არავერბალურია. ის დამყავდა საჯარო სკოლაში, სადაც მეტ-ნაკლებად კარგი სერვისი იყო ინკლუზიური სწავლების, თუმცა ბავშვს მთელი დღის განმავლობაში მხოლოდ საათნახევარს უთმობდნენ. მე კი , როგორც მარტოხელა დედას, მიწევდა მუშაობა და დავიქირავე დამხმარე, ვინაიდან სახელმწიფო პროგრამაში ასისტენტი არ არის გათვალისწინებული.
თუმცა დადგა დრო, როდესაც დამხმარეს ვეღარ ვუხდიდი, ამიტომ სპეციალურ, 198-ე სკოლაში გადავიყვანე, სადაც სწავლება 4 საათამდე გრძელდება. მაგრამ ამ სკოლას დაფინანსება დაუნიშნეს 10 წლის წინ 60 ბავშვზე, ახლა კი აქ 160-ზე მეტი ბავში სწავლობს,” – ამბობს მადონა გვათუა.
მისი თქმით, სკოლაში მხოლოდ 5 სპეპედაგოგი და 3 ასისტენტია, რაც ყველა ბავშვს არ ჰყოფნის და, შესაბამისად, მისმა შვილმა დაიწყო რეგრესი. როგორც მშობელი გვიყვება, ბავშვს დასჭირდა ისეთი რაღაცების თავიდან სწავლა, რაც მისი დახმარებით ადრე იცოდა.
“რაც შეეხება “დღის ცენტრებს”, ჩემი შვილი ერთ-ერთ მათგანში ირიცხებოდა, თუმცა სახელმწიფო მას მხოლოდ 20 საათს [თვეში] უფინანსებს, რაც მისი საჭიროების მეოთხედზე ნაკლებია. გვეუბნებიან, რომ დანარჩენი ჩვენ დავამატოთ. თვეში ეს სერვისი მინიმუმ 1000 ლარი ღირს, მე ამგვარი ფინანსური შესაძლებლობა არ მაქვს,” – ამბობს მირანდა გვათუა.
ნათია გოგელაშვილი
“ბავშვებს ინდივიდუალური და სხვადასხვანაირი სერვისი სჭირდებათ. ვიღაცას შეიძლება ერთი რამ სჭირდებოდეს, ვიღაცას კი, რამდენიმე სერვისი ერთდროულად. ზოგს საერთოდ 24-საათიანი დახმარება და ისეთი მომვლელი სჭირდება, რომელიც ღამე დაეხმარება მშობელს. მე პირადად 14 წელია არ დამიძინია და ეს უკვე ჩემს და ჩემი ოჯახის შესაძლებლობებზე აისახა…”
მშობელი დასძენს, რომ სახელმწიფოს დღევანდელი სტრატეგია შშმ პირებისადმი იმთავითვე არასწორია, ვინაიდან არ ითვალისწინებს და არ ეფუძნება სტატისტიკას.
“14 წელია პამპერსის ფული ძლივს მყოფნის, მით უმეტეს, რომ ვმუშაობ და ეკონომიურადაც ვცხოვრობ. პლუს ოჯახის წევრები მეხმარებიან, ძლივს ავუდივარ ამ ყველაფერს. სოციალურ მოდელს იმიტომ ერიდება სახელმწიფო, რომ ბევრი ფული დაიხარჯება რეაბილიტაციაში, “დღის ცენტრის” რეორგანიზაციაშიც და სხვა მრავალ სერვისში. ეს კარგად იცის ჩვენმა ხელისუფლებამ, მათ ურჩევნიათ ხე დარგონ, და სხვებს გაუხარონ გული…,”- ამბობს ნათია გოგელაშვილი.
მისივე თქმით, რთული პირობების გამო მან და რამდენიმე მშობელმა “მშობელთა თანადგომისა და გაძლიერების ცენტრი” შექმნეს, რომელიც შშმ ბავშვებს ადვოკატირებას უწევს. გოგელაშვილი დასძენს, რომ, მართალია, მას “დღის ცენტრში” დაეხმარნენ, თუმცა ეს სერვისი ძალიან შეზღუდული და არასაკმარისია.
ნათია გოგელაშვილი განმარტავს, რომ ცენტრებში რამდენიმე ბავშვზე 1 ან ორი სპეციალისტია, რაც ცოტაა.
მისივე თქმით, თუ სახელმწიფოს რეალური ცვლილება უნდა, ის მხოლოდ “დღის ცენტრების” რეორგანიზებით არ უნდა შემოიფარგლოს. პრობლემები სხვადასხვა პროგრამაშიც არაერთია, მათ შორის, რეაბილიტაციაში.
“70 ლარი გვქონდა პენსია და მაგაზეც ვიბრძოლეთ, რომ საპენსიო პაკეტი მაინც გაგვეზარდა და 150 ლარს მივაღწიეთ. სწორედ მაშინ მოვითხოვეთ იმ პეტიციაში “დღის ცენტრების” არსებობა ასეთი მძიმე შემთხვევებისთვის და ერთადერთი “პირველ ნაბიჯს” ჰქონდა პროგრამა. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ბავშვი 18-ის ხდება, ის და მისი მშობელი შინაპატიმრობაში რჩებიან. ჩემი შვილი რომ გახდება 18 წლის, არ ვიცი, სად წავიყვანო, იმიტომ, რომ მას რცერთი “დღის ცენტრი” აღარ მიიღებს,” – გვიყვება ნათია გოგელაშვილი.
ქეთი
კიდევ ერთი რამ, რაზეც ყველა მშობელი საუბრობს, არის ის, რომ მათ არ იციან რა გააკეთონ, როდესაც მათი შვილები 18 წლისანი გახდებიან. საქმე ის არის, რომ “დღის ცენტრები” 18 წლის შემდეგ ბენეფიციარებს აღარ იღებენ, და მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა, ადამიანების ჯანმრთელობის მდგომარეობა არ შეიცვალოს და ხშირ შემთხვევაში პირიქით, გაუარესდეს კიდეც, მათთვის საჭირო სერვისი არ არსებობს.
ერთ-ერთი ასეთი მშობელი, რომელიც თვლის, რომ მისი და მისი შვილის საჭიროებები უგულებელყოფილია – ქეთია. ქეთის შვილი იანვარში 19 წლის ხდება.
“სანამ 18 წლის გახდებოდა, ერთ-ერთ “დღის ცენტრში” ვიყავით გაწევრიანებული და იქიდან ძიძა მოდიოდა. თავდაპირველად კვირაში 3-ჯერ მოდიოდნენ, შემდეგ კი, მხოლოდ ერთხელ. ეს იყო და ეს. თუმცა ჩემთვის ეს ერთი ვიზიტიც ძალიან ძვირფასი იყო, ვინაიდან სწორედ ამ ერთ დღეზე ვანაწილებდი მთელი კვირის საქმეებს. ახლა კი არაფერია.
მარტოხელა დედა ვარ, მყავს შვილი, რომელიც 18 წლის ასაკში 15 კილოა და ოთხივე კიდურის ტეტრაპარეზი [დამბლა] აქვს. შესაბამისად, მეც და ისიც სახლში გამოკეტილები ვართ. დიაბეტი მაქვს და ვერ გავდივარ, წამალი რომ ვიყიდო, რადგან მეშინია, ჩემი შვილი რამეს დაიზიანებს”, – გვიყვება ქეთი.
ქეთი ამბობს, რომ დახმარებისთვის სხვადსხვა “დღის ცენტრს” მიმართა, თუმცა მისი შვილისთვის არსად იყო ადგილი. ცენტრებში ქეთის უთხრეს, რომ ისედაც გადატვირთული არიან და რამდენიმე ბავშვზე ერთი მომვლელი ჰყავთ, შესაბამისად, სახელმწიფო პროგრამა რომც ითვალისწინებდეს, ისინი ქეთისნაირ მშობელს დახმარებას ვერ გაუწევდნენ.
მშობელი ამბობს, რომ დახმარებისთვის თბილისის მერიას მიმართა, რომელმაც ის და მისი შვილი ერთ-ერთ საქველმოქმედო ფონდში გააწევრიანა, საიდანაც კვირაში ერთხელ 20-30 წუთით ექთანი მოდის. ფონდი ქეთის პამპერსებს აძლევს, თუმცა წამლებს ვერ ყიდულობს.
“არანაირი სერვისი არ არსებობს, როგორც კი 18-ის გახდება. 18-ის რომ გახდა, რა შეიცვალა? ჩემი მდგომარეობა უფრო დამძიმდა. ასაკი მემატება, ბავშვი კი იზრდება და მეტი რამ სჭირდება. ჩემი შვილი კრუნჩხვიანია, აქვს ეპილეფსია და სულ წამლებზე მყავს.
ძალიან რთულია, მით უმეტეს, რომ არავინ გეხმარება მოვლაში. ისეთი ბავშვია, რომ 3 საათში ერთხელ საჭმელს ითხოვს, თუ არადა ტირის და ბჟირდება, კრუნჩხვებამდე მიდის… არავინ მყავს, ისეთ მდგომარეობაში ვარ, რომ აღარ ვიცი რა გავაკეოთო. თუ რამე საქმე მაქვს გასაკეთებელი, ტაქსს ვიძახებ და დამყავს. ვერავის ვუტოვებ. ეს არის ჩემთვის ყველაზე დიდი პრობლემა. წამლებზე და ჭამაზე მეტადაც კი. სახლიდან საერთოდ ვერ გავდივარ. ერთი დღე მაინც ხომ შეიძლება ინდივდუალურად შეაფასონ. რადგან 18 წლის გახდა… ეს ხომ არ ნიშნავს, რომ.. ღმერთმა ქნას, გამოკეთდეს, მაგრამ მე ხომ ვიცი, რომ არ გამოკეთდება,” – დასძენს ქეთი.
ჩვენთან საუბარში ის ხაზს უსვამს, რომ სანამ მისი შვილი 18-ის გახდებოდა, ერთ-ერთი კლინიკა ამბულატორიულ დახმარებასაც უწევდა. ისინი კლინიკაში თვეში 5 დღეს ატარებდნენ, თუმცა, იმის გამო, რომ მისი შვილი 18-ის გახდა, ეს დახმარებაც მოეხსნათ.
“ერთადერთი, რითიც სახელმწიფო მეხმარება, არის ის, რომ ქირას მიხდის და 4-5 თვეში ერთხელ წამლების ყიდვაში მიწყობს ხელს. პროგრამიდან ამოგვაგდეს, არაფერი არ არსებობს 18 წლის მერე. 18-დან მოხუცებულობამდე არაფერი არსებობს,” – დასძენს ქეთი.
საბას საქმე და მისი მნიშვნელობა
მოსარჩლე მხარე
იმ მშობლებისთვის, ვისაც “დღის ცენტრი” საჭირო სერვისებს ვერ აძლევს, საბას საქმე პრინციპულია. ნეტგაზეთთან საუბარში თითქმის ყველა მშობელი ამბობს, რომ ის, რასაც მოსარჩლე მხარე ითხოვს, კერძოდ კი, ქცევითი დარღვევებისა და ფსიქიკური პრობლემების მქონე ბავშვებისთვის მორგებული სერვისის შექმნა – მათი შვილების კეთილდღეობისთვისაც აუცილებელია.
მოსარჩლე მხარეს შორის, რომელიც საბას საქმეზე საქალაქო სასამართლოში დავობს, უფლებადამცველი ანა არგანაშვილია. ის ნეტგაზეთთან საუბარში ყვება, რომ დავა უკვე 3 წელია რაც გრძელდება, თუმცა, სასამართლოების გადატვირთულობის გამო, ეს პროცესი იწელება.
მოსარჩლე მხარე მთავრობასა და ჯანდაცვის სამინისტროსგან მოითხოვს, რომ შეიქმნას ისეთი სერვისი, რომელიც ორიენტირებული იქნება ქცევითი დარღვევებისა და ფსიქიკური პრობლემების მქონე ბავშვების საჭიროებებზე. არგანაშვილი დასძენს, რომ არსებული დღის ცენტრები ამ ფუნქციას სრულფასოვნად ვერ ასრულებენ.
უფლებადაცველი ხაზს უსვამს, რომ უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია, ბავშვთა უფლებების დარღვევა აღიარებული იყოს და ინდივიდუალური ბაშვის დონეზე აღდგეს სამართლიანობა. არგანაშვილის თქმით, ის და მისი ორგანიზაცია არაერთი ბავშვის ინტერესებს იცავს, მაშინ როდესაც სახელმწიფო ამტკიცებს, რომ ყველაფერი კარგად არის და მათი უფლებები არ ირღვევა. სწორედ ერთ-ერთ ასეთ შემთხვევას წარმოადგენს საბაც.
“ამ ბავშვს აქვს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა და მისთვის არანაირი სერვისი არ არის ხელმისაწვდომი. ის უმძიმეს მდგომარეობაშია, ვინადაინ ყველაფერთან ერთად მთელი ეს პერიოდი გამოკეტილია [სახლში]. და ახლა, როდესაც მთავრობამ გადაწყვიტა, რომ ამომრჩევლის ხმის მოგება უნდა, აპელირებენ, რომ ბავშვთა უფლებები გამოსასწორებელია. ჩვენ გვინდა, რომ ინდივიდუალურად, ყველა ბაშვისთვის დადგეს ეს შედეგი და ჩვენი პოზიცია გათვალისწინებული იყოს,” – ამბობს ანა არგანაშვილი.
ანა არგანაშვილმა ნეტგაზეთს უთხრა, რომ დღესდღეობით დღის ცენტრებში, სადაც სპეიცალური საჭიროებების მქონე ბავშვებისთვის და მათი მშობლებისთვის სერვისი გაიცემა, ინდივიდუალურ საჭიროებაზე მორგებული მიდგომა არ არსებობს, შესაბამისად, ბევრი ბავშვი, ისე როგორც საბას შემთხვევაში, უბრალოდ უგულებელყოფილი და გარიყული ხდება.
“ბავშვის ყველა ინდივიდუალური საჭიროება გათვალისწინებული უნდა იყოს. ჩვენი მოსარჩლე დავობს იმაზე, რომ როდესაც ბავშვს აქვს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა, მას სხვანაირი დახმარება სჭირდება. ჩვეულებრივი დღის ცენტრი მიუღებელია მისთვის. სწორედ ამ ცენტრში მას ვერ მიაწოდეს ის დახმარება, რაც სჭირდებოდა, ფსიქიატრი არ იყო, დამხმარე არ იყო, მომვლელი არ იყო და, შესაბამისად, ეს ბავშვი აღმოჩნდა გარიყული,” – განმარტავს უფლებადამცველი.
ანა არგანაშვილის სიტყვებით, სახელმწიფო არ გამოყოფს იმ ფინანსურ რესურსს, რასაც, წესით, უნდა ხარჯავდეს შშმ ბავშვების სრულფასოვანი ინტეგრირებისთვის. მისი თქმით, სახელმწიფო გამოყოფს გარკვეულ თანხებს, თუმცა ორიენტირებული არ არის იმ ბავშვზე, რომელზეც ეს ფული უნდა დაიხარჯოს.
მისი თქმით, იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩლე მხარე მოიგებს, სახელმწიფოს დაეკისრება ვალდებულება, ახალი მომსახურება შექმნას, რომელიც იმ ბავშვებზე იქნება ორიენტირებული, ვისაც რთული ქცევითი დარღვევები აქვთ. უფლებადამცველი ამბობს, რომ ეს სერვისი დღეს აუცილებლობას წარმოადგენს, ვინაიდან ასეთი ბავშვების უმეტესობა უბრალოდ სახლშია გამოკეტილი და მიუხედავად სხვაგვარი საჭიროებისა, რომელთა შორის დამხმარე ასისტენტიც შედის, ფსიქიატრიულის გარდა მშობელს ბავშვი ვერსად მიჰყავს. ეს უკანასკნელი კი ადეკვატური ინკლუზიური სერვისი ტოლფასი არ არის.
სოციალური მომსახურების სააგენტოს პოზიცია
ნეტგაზეთმა მიმართა ჯანდაცვის სამინისტროს სსიპ-ს სოციალური მომსახურების სააგენტოს, რომელმაც თავისი პოზიცია საბას საქმესთან დაკავშირებით წერილობითი სახით გაგვაცნო. როგორც ჩვენთვის მოწოდებული განცხადებიდან ვიგებთ, სამინისტრო მიიჩნევს, რომ მოსარჩლეს ყველა შესაძლო დახმარება გაუწია.
სააგენტოს განცხადებაში წერია, საბა რამდენიმე წელი იყო ,,სოციალური რეაბილიტაციისა და ბავშვზე ზრუნვის სახელმწიფო პროგრამის“ ,,დღის ცენტრების“ ქვეპროგრამის მოსარგებლე. ამასთანავე, სამინისტრო ამბობს, რომ მას 2014 წელს “კრიზისულ მდგომარეობაში მყოფი ბავშვიანი ოჯახების გადაუდებელი დახმარების ქვეპროგრამით გადასცეს” მაცივარი, საკვები და საწოლი.
სააგენტოს განცხადებით, აღნიშნული ცენტრის მომსახურება ბავშვს მშობლის განცხადების საფუძველზე შეუჩერეს, ვინაიდან მისი მდგომარეობა მკვეთრად გაუარესდა. სააგენტოში ამბობენ, რომ საჭიროების მქონე ბავშვი საფრთხეს უქმნიდა საკუთარ თავს და დანარჩენ ბენეფიციარებს.
სააგენტო თავის განცხადებაში არ შეეხო სასამართლოს დავას, თუმცა განმარტა, რომ მისი რეკომენდაციების მიხედვით ბავშვმა დღის ცენტრის მომსახურება უნდა გააგრძელოს. ამასთანავე დასძენს, რომ ბავშვი უპირატესად საჭიროებს ფსიქიატრიული მომსახურების მიწოდებას, რისთვისაც აუცილებელია პერიოდული და რეგულარული ჰოსპიტალიზაცია ფსიქიატრიული პროფილის სტაციონარში.
რაც შეეხება ასისტენტის მომსახურების საკითხს, რომელსაც მოსარჩლე მხარე აუცილებლად მიიჩნევს, ჯანდაცვის სამინისტრო ამბობს, რომ ეს არა მისი, არამედ განათლების სამინისტროს კომპეტენციაა, რომელიც “ინკლუზიური განათლების დანერგვის, განვითარებისა და მონიტორინგის წესების, აგრეთვე სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა იდენტიფიკაციის მექანიზმის დამტკიცების თაობაზე” დადგენილებაშია გაწერილი.
Click To Open
მშობლების სიტყვებს იმის შესახებ, რომ ქცევითი დარღვევების მქონე ბავშვებითვის საქართველოს მასშტაბით “დღის ცენტრთა” მხოლოდ მცირე რაოდენობა ფუნქციონირებს, სოციალური სააგენტოს მიერ ნეტგაზეთისთვის მიწოდებული დოკუმენტიც ასახავს. როგორც უწყების მიერ მოწოდებულ დოკუმენტში ვკითხულობთ, დღეისათვის მძიმე და ღრმა გონებრივი განვითარების შეფერხების მქონე შშმ ბავშვებისთვის მომსახურების მიმწოდებლად დარეგისტრირებულია 2 “დღის ცენტრი” : თბილისში- 42 ბენეფიციარზე და ქუთაისში -16 ბენეფიციარზე.
პირველ ორგანიზაციაში 45 ბენეფიციარს მომსახურებას უწევს 13 პედაგოგი, 1 ოკუპაციური თერაპევტი, 1 ექიმი, 3 აღმზრდელი და 1 ფსიქოლოგი. მეორე ორგანიზაციაში – 5 პედაგოგი, 1 ოკუპაციური თერაპევტი და 1 ფსიქოლოგი. მათი თქმით, საჭიროების შემთხვევაში, ერთვება ფსიქიატრიც და სხვა შესაბამისი სპეციალისტები.
,,სოციალური რეაბილიტაციისა და ბავშვზე ზრუნვის სახელმწიფო პროგრამის“ ,,დღის ცენტრების“ ქვეპროგრამის შესაბამისად, მომსახურება ბენეფიციარებს 4 ძირითადი მიმართულებით მიეწოდება:
- 6-დან 18 წლამდე ასაკის მიტოვების რისკის ქვეშ მყოფი ბავშვებისთვის;
- 6-დან 18 წლამდე ასაკის შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვებითვის;
- შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის;
- 6-დან 18 წლამდე ასაკის მძიმე და ღრმა გონებრივი განვითარების შეფერხების მქონე, ასევე ქცევის მნიშვნელოვანი აშლილობით გამოხატული სხვა გონებრივი ჩამორჩენის მქონე შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვებისთვის.
სააგენტო დასძენს, რომ ზემოხსენებულის გათვალისწინებით განსხვავებულია კომპონენტების ღონისძიებებიც: შშმ ბავშვთა დღის ცენტრის მომსახურება მოიცავს ასაკის გათვალისწინებით ბენეფიციართა აკადემიური საჭიროებების გამოვლენასა და მათი დაკმაყოფილებას; ბენეფიციართა საყოფაცხოვრებო და სახელობო-პროფესიული უნარ-ჩვევების განვითარების ხელშეწყობას; ბენეფიციარების კულტურულ და სპორტულ-გამაჯანსაღებელ ღონისძიებებში ჩართვას; ბენეფიციარებისათვის დროის სწორი ორგანიზების, ეფექტიანი კომუნიკაციის, არჩევანის გაკეთების, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობისა და კონფლიქტების არაძალადობრივი გზით მოგვარების უნარ-ჩვევების სწავლებას; საჭიროების შემთხვევაში – ამბულატორიული სამედიცინო და ფსიქოლოგიური მომსახურების ორგანიზებას.
სახალხო დამცველის პოზიცია
საბას საქმეზე მოსარჩლის პოზიციას იზიარებს სახალხო დამცველის აპარატი. ომბუდსმენმა ამ საქმესთან დაკავშირებით სასამართლოს სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებით მიმართა.
“ჩვენ განცხადებით საბას მშობელმა მოგვმართა, თუმცა, რაკიღა საქმე უკვე სასამართლოში მიმდინარეობდა, კანონმდებლობის მოთხოვნის მიხედვით ჩვენ შევწყვიტეთ საქმის წარმოება. თუმცა, რადგან ეს საქმე ძალიან მნიშვნელოვანი და სამართლებრივად რთული იყო, გადავწყვიტეთ, რომ სასამართლოსთვის წარგვედგინა სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება. ამ დოკუმენტში სახალხო დამცველმა ასახა ის სამართლებრივი სტანდარტები, რომლებიც სასურველია, რომ ასეთ საქმეებში იქნეს გამოყენებული,”- ამბობს ნეტგაზეთთან სახალხი დამცველის აპარატის წარმომადგენელი ქეთი შუბაშვილი.
მისივე თქმით, სასამართლოსთვის წარდგენილ დოკუმენტში ომბუდსმენმა ასახა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია შშმ ბავშვებისთვის დღის ცენტრით სარგებლობა და ამ სერვისით სარგებლობა მათი განვითარებისა და პირადი ცხოვრების უფლებებთან მჭიდრო კავშირშია.
“ჩვენი პოზიცია და მითითება იყო, რომ სახელმწიფო, დღის ცენტრის მეშვეობით, ვალდებულია მოახდინოს გონივრული მისადაგება. გონირვრული მისადაგება გულისხმობს იმას, რომ არიან ბავშვები, რომლებსაც უფრო მეტი საჭიროება შეიძლება ჰქონდეთ, როგორიც, მაგალითად, საბას შემთხვევაში იყო და ცენტრები ვალდებულნი არიან ასეთი ბავშვების საჭიროებებსაც მოერგონ,” – ამბობს ის.
სახალხო დამცველის აპარატის აზრით, მართალია, ახალი სერვისის შექმნა დამატებით რესურსებთანაა დაკავშირებული, მაგრამ სახელმწიფოს ამ რესურსის მოძიების ვალდებულება აკისრია. რაც შეეხება გონივრულ მისადაგებას, ამ შემთხვევაში ეს უკანასკნელი შეიძლება იყოს როგორც ცალკეული ცენტრის ჩამოყალიბება, ასევე სპეციალური სოციალური პროგრამის თუ სხვა სახის სერვისის შექმნა.