„ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“ — ასე ჰქვია ხელშეკრულებას, რომელსაც კერძო გამსესხებლები, ანუ ე.წ. მევახშეები კანონმდებლობით გაწერილი რეგულაციების შემოღების შემდეგ ხშირ შემთხვევაში უფორმებენ ქონებით უზრუნველყოფილ სესხს მოქალაქეებს.
2018 წლიდან, კანონმდებლობაში განხორციელებული ცვლილებების შემდეგ, კერძო გამსესხებლებს, ე.წ. მევახშეებს აღარ აქვთ უფლება, რომ გარანტიის სახით მსესხებლისაგან უძრავი ქონების ანუ ბინის იპოთეკით დატვირთვა მოითხოვონ.
თუმცა, როგორც იურისტი დავით კლდიაშვილი „ნეტგაზეთთან“ საუბრისას განმარტავს, მისი ყურადღება მიიქცია იმ ფაქტმა, რომ კერძო გამსესხებლები საქმიანობას 2018 წლის შემდეგ მაინც აგრძელებდნენ:
„ჩემი ყურადღება მიიქცია იმან, რომ მაინც მხვდებოდა რეკლამები კერძო პირებისგან, რომ ასესხებდნენ ფულს. როდესაც დავინტერესდი, აღმოჩნდა, რომ თუკი პიროვნული შეთანხმება ხდებოდა, უშუალოდ ხელშეკრულებასთან რომ მიდიოდა საქმე, გამსესხებელი სთავაზობდა მსესხებელს „ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“ ხელშეკრულების გაფორმებას“, — აცხადებს იურისტი.
მისი თქმით, ეს ერთადერთი საკანონმდებლო „ხვრელი“ არაა და იყო მეორე გზაც, როცა გამსესხებლები მსესხებლებს შეზღუდული პასუხისმგებლობის საწარმოს რეგისტრირებას, შპს-სთვის ქონების გადაფორმებას და მისთვის თანხის გასესხებას სთავაზობდნენ:
“დაუკვირდით, როგორი სქემაა, ხომ აკრძალულია ფიზიკურ პირებს შორის ამგვარი [იპოთეკა] ურთიერთობა, თუმცა შპს-ს დააფუძნებდი, გადასცემდი ქონებას და ის შპს-ზე გასცემდა სესხს, ოღონდ ეს სესხი ქონებით უზრუნველყოფილი გამოდიოდა“ ,— ამბობს კლდიაშვილი.
იურისტის ამ მოსაზრებას, რომ საკანონმდებლო აკრძალვის შემდეგ კერძო პირებს შორის იპოთეკის ხელშეკრულებები „ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“ გარიგებებმა ჩაანაცვლა, სტატისტიკაც უმაგრებს ზურგს. კერძოდ, საქართველოს ნოტარიუსთა პალატიდან გამოთხოვილი საჯარო ინფორმაციის მიხედვით, თუკი საკანონმდებლო ცვლილებებამდე, 2016 წლის 1 მარტიდან 2018 წელის 1 სექტემბრამდე, ქვეყნის მასშტაბით დარეგისტრირდა ამგვარი 1465 ხელშეკრულება, 2018 წლის 1 სექტემბრიდან 2021 წლის 1 მარტამდე „ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“ დაიდო 11 132 გარიგება. ზრდა თითქმის 660%-ია.
როგორ არეგულირებს კანონი კერძო პირებს შორის სასესხო ურთიერთობებს
დავით კლდიაშვილი აღნიშნავს, რომ საქართველოში სესხების რეგულირება ჯერ კიდევ 2011 წელს დაიწყო და თავდაპირველად ცვლილებები ბანკებს შეეხო, შემდეგ კი მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებზე გავრცელდა:
„შემდგომ, ოფიციალური განმარტებით, ქვეყანაში იყო ჭარბვალიანობა, ასევე დიდი ნაწილი ვერ იხდიდა ვალს, ხშირად ეს ყველაფერი იქამდე მიდიოდა, რომ ქონებას კარგავდნენ. თუმცა, რაც ყველაზე მთავარია, ბაზრის გარკვეული ნაწილი იყო ზედამხედველობის გარეშე, მაგალითად, კერძო გამსესხებლები“ ,— აღნიშნავს იურისტი.
ამავე პერიოდში სესხებისთვის დაწესდა ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის ზედა, მაქსიმალური ზღვარი, ისევე როგორც განისაზღვრა პირგასამტეხლოს მაქსიმალური ოდენობაც. თუმცა იურისტი „ნეტგაზეთთან“ აღნიშნავს, რომ ეს ცვლილებები საკმარისი არ აღმოჩნდა და 2018-2019 წლებში მასშტაბური რეფორმა განხორციელდა, რომლითაც კერძო პირები სასესხო გარიგებების რეგულირების ქვეშ მოექცნენ.
კერძოდ, ნებისმიერი პირი, რომელიც გასცემს სესხს და თუ მისი გასესხებული სესხების რაოდენობა 20-ს აღემატება, უნდა ექცეოდეს ეროვნული ბანკის რეგულირების ქვეშ, დარეგისტრირდეს საფინანსო ორგანიზაციად ან სესხის გამცემ სუბიექტად. კლდიაშვილი აღნიშნავს, რომ მათთვის, ვინც აღნიშნულ რეგისტრაციას გაივლის, დაწესდა სპეციალური მოთხოვნები ე.წ. შემოსავლის შემოწმების კუთხით, რომ სესხები გაცემულიყო ისეთ პირებზე, რომლებსაც მათი გადახდის საშუალება ჰქონდათ. ამასთან, ცვლილებებით შეიზღუდა კერძო პირებს შორის სასესხო ურთიერთობები:
„მაგალითად, კერძო პირს არ შეუძლია ასესხოს თანხა უძრავი ქონების უზრუნველყოფით. არც მახსენდება პრაქტიკაში, რომ ფიზიკური პირი, რომელიც მანამდე სესხს გასცემდა, სესხის გამცემ სუბიექტად დარეგისტრირებულიყო. ასე აიკრძალა ფიზიკურ პირებს შორის სესხის ხელშეკრულება უძრავი ქონებით ან ავტომობილით უზრუნველყოფით“, — განმარტავს იურისტი.
ერთადერთ გამონაკლისს შეადგენს ე.წ. გირაოს ხელშეკრულება, რომელიც თავისი არსით იპოთეკის ხელშეკრულებაა და მისი დადება საცხოვრებელი მიზნით ხდება. ანუ ბინის დაგირავება იპოთეკის ხელშეკრულებით ისევ შესაძლებელია. ამასთან, იმ კანონმდებლობაში გაჩნდა შეზღუდვაც, რომ ერთი პირი 4-ზე მეტ ე.წ. გირაოს ხელშეკრულებას ვერ გააფორმებს.
იურისტი აცხადებს, რომ ცვლილებების შემდეგ ბაზარი მეტ-ნაკლებად დასტაბილურდა, თუმცა, როგორც ჩანს, გამსესხებლებმა ახალ გზას მიაკვლიეს — „ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“ – ხელშეკრულების გაფორმებას.
Რა არის „ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“
თუ მოქალაქე საფინანსო ორგანიზაციიდან აღებულ იპოთეკურ სესხს ვერ გადაიხდის, სესხის უზრუნველსაყოფად ჩადებული ქონება აუქციონზე იყიდება. ამ თანხიდან იფარება საფინანსო ორგანიზაციის ვალი, ხოლო რა თანხაც რჩება [თუ რჩება], ის მოქალაქეს უბრუნდება.
როგორც დავით კლდიაშვილი „ნეტგაზეთთან“ განმარტავს, ამ შემთხვევისაგან განსხვავებით „ნასყიდობა გამოსყიდვის უფლებით“ ხელშეკრულებისას ქონება აუქციონზე არ გადის და ბინა პირდაპირ გამსესხებლის საკუთრებაში გადადის:
„ამ ხელშეკრულების დროს, როდესაც ვერ აბრუნებს მსესხებელი თანხას… შეიძლება იყოს შემთხვევა, რომ 50000-დოლარიანი ქონებაა და გაფორმებულია 20 000 დოლარზე ხელშეკრულება, აქ აუქციონი არ ჩატარდება, პირდაპირ დარჩება ბინა გამსესხებელს“, — ამბობს კლდიაშვილი.
თუმცა იურისტი განმარტავს, რომ ამგვარი ხელშეკრულება არა მხოლოდ მსესხებლისთვისაა მაღალრისკიანი, არამედ გამსესხებლისთვისაც, რადგანაც სასამართლოს მისი გაბათილება შეუძლია და ხშირ შემთხვევაში ასეც ხდება.
კლდიაშვილის თქმით, როდესაც ხელშეკრულების ფორმა მის შინაარსს არ შეესაბამება, სამართლებრივ ენაზე ამას თვალთმაქცური გარიგება ჰქვია და დიდია იმის ალბათობა, რომ ამგვარი ხელშეკრულება სასამართლომ გააბათილოს:
„არ არის ცალსახა, კი, ყურში ძალიან ცუდად ჟღერს, რომ პირდაპირ რჩება ქონება [გამსესხებელს], მაგრამ, მეორე მხრივ, მოქალაქეს შანსი აქვს, რომ წავიდეს სასამართლოში, იჩივლოს და პროცენტის გადახდაც კი არ დაეკისროს“, — ამბობს დავით კლდიაშვილი.
