ბატონო დავით, თქვენ არასამთავრობო სექტორში მუშაობის დიდი გამოცდილება გაქვთ. იქნებ გვითხრათ, რას აკეთებს ეს სექტორი და როგორია მისი განვითარების ისტორია?

ეს ძალიან ვრცელი თემაა. მარტივად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციაში შეიძლება იყოს სამი-ოთხი ადამიანი, რომელიც აკეთებს საზოგადოებისთვის რაღაც მნიშვნელოვან საქმეს. არასამთავრობო სექტორი არის სამოქალაქო საზოგადოების განუყოფელი ელემენტი, ასეა საქართველოში და მთელ მსოფლიოში. ამ სექტორს შეუძლია ნებისმიერი რამის გაკეთება, დაწყებული წყლისა და კანალიზაციის მილების გაყვანით, დამთავრებული ადამიანის უფლებების დაცვით, რომელიც არის ფართო სპექტრის – დევნილების, პატიმრების უფლებები, რელიგიური და ეთნიკური უმცირესობების უფლებების დაცვა და ა.შ. არის საკონსულტაციო ტიპის არასამთავრობო ორგანიზაციებიც, რომლებიც, ვთქვათ, სწავლობენ ეკონომიკას და შემდეგ ამაზე ამზადებენ დასკვნებს, ან სოციოლოგიურ კვლევებს აწარმოებენ. მოკლედ, ყველანაირი შეიძლება იყოს. შეიძლება იყოს მთავრობის მომხრე, მოწინააღმდეგე ან საერთოდ, არც ერთი მხარე არ იყოს.

სამოქალაქო ორგანიზაციების აქტივობის ნიშნები საქართველოში ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარში შეინიშნებოდა. ამის მიუხედავად არასამთავრობო ორგანიზაციებს საქართველოში არცთუ იშვიათად უწოდებენ “უცხოს”. რატომ?

საქართველოში არასამთავრობო სექტორმა 1990-ანი წლებიდან დაიწყო გააქტიურება – მისი დაფინანსების წყარო იყო უცხოური ფონდები, მათ შორის “სოროსი”, “ევრაზია”, “ნორვეგიის ლტოლვილთა საბჭო” და სხვა უამრავი. მოკლედ, ეს არ იყო მხოლოდ ენთუზიაზმზე მუშაობა. სექტორში მუშაობა მოახერხა იმ ხალხმა, ვინც შეძლო უცხოურ ფონდებთან კავშირის დამყარება, გრანტის მიღება. არასამთავრობო სექტორში მილიარდერი არავინ გამხდარა, მაგრამ ამ სექტორმა საზოგადოების რაღაც ფენას, მათ შორის მეც, საშუალება მისცა, თავი ერჩინა და ამავდროულად საშუალება მოგვცა გვეკეთებინა ის საქმე, რასაც მივიჩნევდით საჭიროდ. ჩამოყალიბდა საზოგადოების რაღაც ნაწილი, რომელსაც საზოგადოების დანარჩენ ნაწილთან ნაკლებად ჰქონდა კომუნიკაცია.

ეს იყო უშუქობის, უხელფასობისა და მძიმე სოციალური პირობების პერიოდი; მასშტაბური უმუშევრობის ფონზე ვიღაცები ხედავდნენ ახალგაზრდა ადამიანებს, რომლებსაც შეიძლება მათ თვალში დიდი დამსახურება არ ჰქონდათ, მაგრამ ამ ფონდების მეშვეობით უცხოეთში დადიოდნენ, განათლებას იღებდნენ, ჰყავდათ ავტომანქანები… და შემდეგ დაიწყო ლეგენდები. ამას მოჰყვა ფასეულობათა გადაფასების პერიოდი. ასეთ დროს ყოველთვის გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც ჩათვლიან, რომ მათ ტრადიციულ ფასეულობებსა და იდენტობას საფრთხე ემუქრება.

დღემდე რატომ ვერ მოახერხა მესამე სექტორმა საზოგადოების ცალკეულ ჯგუფებსა და მას შორის არსებული გაუცხოების შეცვლა?

გაუცხოება არ გვხვდება მხოლოდ საქართველოში, ასე იყო აზიაში, აფრიკაში და ევროპის ქვეყნებშიც კი. მარტო ირლანდიაში დაიხარჯა ბევრი ფული მხოლოდ იმაზე, ირლანდიას რომ გაეგო ევროკავშირში შესვლით მის ეროვნულ იდენტობას საფრთხე არ შეექმნებოდა. იგივე იყო ლიტვასთან და ა.შ. ეს პრობლემა გლობალიზაციის პროცესში ყოველთვის წარმოიქმნება და მით უმეტეს ისეთ საზოგადოებაში, რომელიც ადრე ჩაკეტილი იყო.

ჩემს ბავშვობაში ამერიკაში წასვლა და მთვარეზე გაფრენა ერთი და იგივე იყო, რადგან სამყარო იყო ძალიან ჩაკეტილი. უცებ ამხელა სამყაროსთან კომუნიკაცია ქმნის ჰომოფობიურ პრობლემებს და არასამთავრობო სექტორი გარკვეულწილად გაიგივდა რაღაც საფრთხესთან.

არასამთავრობო ორგანიზაციას, როგორც იდეას, რატომ ესხმის თავს ხელისუფლება” ასე ხდებოდა ასლან აბაშიძის დროს აჭარაში, დღესაც არის ამ სექტორზე შეტევის მცდელობა…

შევარდნაძის დროს სახელისუფლებო ნაწილმა ჩათვალა, რომ არასამთავრობო სექტორი მათთვის საფრთხე იყო და მათი დისკრედიტაციისთვის არაფერს იშურებდა. მოგვიანებით გაირკვა, რომ სპეციალურად ხდებოდა იმ აზრის მუსირება, თითქოს არასამთავრობო სექტორი ტრადიციულ ღირებულებებს ებრძოდა.

სააკაშვილის პერიოდში ამ ტიპის ბრალდებები არ იყო. სამაგიეროდ, მან უცხოური ფონდებიდან ფინანსური წყარო გადაკეტა. ფონდებს უთხრეს, რომ ჩვენ გვაქვს დემოკრატია და აღარ იყო საჭირო არასამთავრობო სექტორის მხარდაჭერა. მხოლოდ ის არასამთავრობო ორგანიზაციები იღებდნენ გრანტებს, რომლებსაც მთავრობასთან უნდა ეთანამშრომლათ. თუმცა რამდენიმე ორგანიზაცია მაინც გადარჩა, რომელიც არსებობს და ავტორიტეტიც აქვს.

ის ნაწილი, რომელიც მუდმივად ანტაგონისტურად არის განწყობილი არასამთავრობო ორგანიზაციების მიმართ, ვერ ხედავს ამ სექტორის როლს სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებაში, თუ სხვა მიზეზი არსებობს?

მე ვერ ვიტყვი, რომ ვერ ხედავს. რა თქმა უნდა, არ არსებობს ქვეყანა არასამთავრობოებს რომ აეშენებინოს, მაგრამ ბევრ ორგანიზაციას აქვს ცნობადობა და სანდოობა. მაგალითად, საიას ბევრი ადამიანი იცნობს, იმიტომ, რომ ხალხთან აქვს კონტაქტი. თვითმმართველობა თუ განვითარდა, უფრო მეტად წავა ეს ჯგუფი წინ.

დონორმა ორგანიზაციებმა ბევრი დემოკრატიული ინსტიტუტის განვითარებას შეუწყვეს ხელი. დონორი ქვეყნების დახმარებით საქართველოში დევნილებისთვის შენდება სახლები, გზები, სოლიდური თანხა იხარჯება სოციალურ სფეროსა და კულტურული მემკვიდრეობის გადარჩენაზე. ამის პარალელურად მუდმივად საუბრობენ იმაზე, რომ უცხო ქვეყანა ტყუილად არაფერს გაგვიკეთებს… ეს რა ფენომენია?

ვინც ასე ფიქრობს, იმათთვის ძალიან ძნელია განმარტება, რადგან ვერანაირად ვერ გააგებინებ ამას. თავისი მიზანი აქვს ყველას, მაგრამ აქ მთავარია, ჩვენი მიზანი რამდენად ემთხვევა სხვის მიზანს.

ავიღოთ თუნდაც “სოროსის ფონდი”, მან არაერთი დემოკრატიული ინსტიტუტის განვითარებას შეუწყო ხელი საქართველოში, თუმცა არასამთავრობო სექტორის მიმართ სიძულვილის გამოხატვის ფორმად მაინც რჩება ტერმინი – “სოროსელები”. რატომ?

ეს არ ხდება მხოლოდ საქართველოში. რუსეთში საერთოდ დახურეს ეს ფონდი. ეს არის რეტროგრადული, რეაქციული განწყობების გამოხატულება, რომელსაც არ შველის არანაირი პროპაგანდა. ზღაპარია, რომ ამ განწყობის ადამიანებს რაიმეს გააგებინებ. ათასი პროექტი შემიძლია დაგისახელოთ “სოროსის ფონდის”, რომლითაც დაფინანსდა და, ვთქვათ, ქართულ ეკლესიებსა და ძველ მონასტრებს ჩაუტარდა რესტავრაცია, კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები აღდგა… მაგრამ ვისაც არ უნდა ამის დანახვა, მაინც იტყვის, ერთ მონასტერს იმიტომ აფინანსებს, რომ სამი მოსპოსო. თუ ადამიანს აქვს განწყობა, რომ არასამთავრობო ქვეყნის დასაქცევად არის მოსული, ამ წარმოდგენას ვერ შეუცვლი. თუმცა გაივლის დრო და ეს ხალხიც შეიცვლის ალბათ შეხედულებებს. როცა დაინახავს, რომ არც ის ტრადიცია გაექცა არსად და არც თვითონ გადაგვარდა, დამშვიდდება მერე. შეიძლება მაინც ვერ დაწყნარდეს, მაგრამ შიშები არ ექნება. ჩვენთან ძალიან გაიწელა პოსტკომუნისტური წყობა, აუწყობელი ქვეყანაა და მუდმივად არის ასეთი შიში, ძირითადად არარეალიზებულ ნაწილში; 80 პროცენტი პრაქტიკულად უმუშევარია და, ბუნებრივია, იქნება განწყობა, რომ ეს ვიღაცის ბრალია, გმტრობს და ხელოვნურად გიკეთებს.

არასამთავრობო სექტორი, ინგლისური, კომპიუტერი, სოროსის ფონდი… არის რაღაც ახალი, როგორც მაგალითად, ჩვენი მამების თაობისთვის სიახლე იყო ტელევიზორი და როკმუსიკა. ჩემ თაობაში ახლა აღარ ითვლება როკმუსიკა საშინელებად, მაგრამ მაშინ ითვლებოდა და გვიშლიდნენ, ჩუმად უსმენდა ხალხი. აი, დაახლოებით იგივეა ესეც, მიეჩვევა ხალხი ამას და შემდეგ თაობაში ეს იქნება ჩვეულებრივი ამბავი.

ფიქრობთ, რომ დრო დაეხმარება ადამიანებს ამ შიშის დაძლევაში?

დარწმუნებული ვარ, თუმცაღა ერთი-ორი ადამიანი ყოველთვის შეიძლება დარჩეს. ამერიკაშიც კი მყავს ნანახი ადამიანი, რომელიც ამტკიცებდა, სოროსი იბრძვის იმისთვის, რომ ამერიკის დამოუკიდებლობა მოსპოსო.

როცა ამ განწყობების ადამიანები მუშაობენ საჯარო სტრუქტურებში, არის ეს პრობლემა საზოგადოებისთვის?

რა თქმა უნდა, თუმცა საჯარო სამსახურში ადამიანების მიღებისას შეხედულებების ცენზურას ვერ დავიწყებთ. შეიძლება ფაშისტური შეხედულებები ჰქონდეს, მაგრამ მაგარი იყოს თავის საქმეში. ამიტომ ამას ვერ დაუშლი. მთავარია, ქვეყნის პოლიტიკურ მმართველობაში არ იყოს ასეთი აზროვნება.