“საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველომ” “რუსთავი 2-ის” საქმეზე, რომელშიც ტელეკომპანიის დამფუძნებლები, დავით დვალი და ჯარჯი აქიმიძე კომპანიის 60%-იანი წილისთვის დაობენ, სასამართლოს “სასამართლო მეგობრის” მოსაზრებით მიმართა. დოკუმენტში განხილული და შეფასებულია საქმეში არსებული სამართლებრივი პრობლემები.

ორგანიზაციაში აღნიშნავენ, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოში დავით დვალისა და ჯარჯი აქიმიძის, სასარჩელო მოთხოვნებს წარმოადგენს, მათსა და პაატა კარსანიძეს შორის 2004 წლის 16 ივნისს გაფორმებული ნასყიდობის ხელშეკრულებების, როგორც იძულებით დადებული საცილო გარიგებების ბათილად ცნობა.

ასევე, შპს “სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2-ის” პარტნიორის ქიბარ ხალვაშის 60%-ის წილის რეგისტრაციის გაუქმება საჯარო რეესტრში, ამის ნაცვლოდ კი მოსარჩელეების მესაკუთრედ რეგისტრირება, თითოეულზე 30%-ის წილის ოდენობით.

“მოსარჩელეების მიერ, პაატა კარსანიძის მიმართ დაყენებული ზემო აღნიშნული სასარჩელო მოთხოვნების სამართლებრივი საფუძვლების შემოწმების მიზნით, მნიშვნელოვანია, უპირველესად შეფასდეს, ბათილია თუ არა მათსა და მოპასუხეს შორის გაფორმებული ნასყიდობის ხელშეკრულებები, როგორც იძულებით დადებული გარიგებები, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის (შემდგომში სსკ) 59-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად.

მოცემულ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, გადამწყვეტია, შემოწმდეს გარიგების შეცილებისთვის კანონდებლობით გათვალისწინებული 3 წინაპირობა, კერძოდ, შეცილების საფუძველი, შეცილების განხორციელება – ნების გამოვლენა მეორე მხარის მიმართ და შეცილების ვადის დაცვა” – აცხადებენ ორგანიზაციაში.

მოსარჩელეებსა და პაატა კარსანიძეს შორის დადებული გარიგებების ბათილობის წინაპირობები TI-ს მიხედვით:

1. შეცილების საფუძველი – იძულება

ორგანიზაციის განცხადებით, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 85-ე მუხლის თანახმად, გარიგების დადების მიზნით იმ პირის იძულება (ძალადობა ან მუქარა), რომელმაც დადო გარიგება, ანიჭებს ამ პირს გარიგების ბათილობის მოთხოვნის უფლებას მაშინაც, როცა იძულება მომდინარეობს მესამე პირისაგან.

ამასთან, TI აღნიშნავს, რომ ამავე კოდექსის 86-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილების თანახმად, გარიგების ბათილობას იწვევს ისეთი იძულება, რომელსაც თავისი ხასიათით შეუძლია გავლენა მოახდინოს პირზე და აფიქრებინოს, რომ მის პიროვნებას ან ქონებას რეალური საფრთხე ემუქრება.

ორგანიზაციის განცხადებით, იძულება წარმოადგენს გარიგების ბათილად ცნობის საფუძველს, რაც შეიძლება გამოიხატოს ძალადობასა და მუქარაში, რა დროსაც აშკარა უნდა იყოს გარიგების მხარის მიერ ან მესამე პირისაგან ისეთი მოქმედება, რომლის ზეგავლენითაც იდება გარიგება:

“ძალადობაში იგულისხმება ფიზიკური იძულება, ხოლო მუქარის დროს კი იძულების განხორციელების ფაქტით გამოწვეული შიში აიძულებს პირს თავისუფალი ნების გარეშე, რაიმეს შიშით, დადოს გარიგება. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეში განმარტა, რომ მუქარის შემთხვევაში, მომავალში იძულების/მუქარის შესაძლო რეალიზაციით გამოწვეული შიში აიძულებს პირს სხვისი ნების შესატყვისი ნება გამოავლინოს.

იძულების ფაქტის განხორციელებულად მიჩნევისათვის, არსებითი მნიშვნელობისაა, თავად იძულების ობიექტი პირის სუბიექტური დამოკიდებულება იძულების (მუქარის) ფაქტის მიმართ და არა მუქარის განმახორციელებელი პირის განზრახვის რეალურობა, სისრულეში მოიყვანოს მუქარის შინაარსი. გარიგების დადება უშუალოდ მუქარის სამართლებრივ პროდუქტს/შედეგს უნდა წარმოადგენდეს” – აცხადებენ ორგანიზაციაში.

TI აღნიშნავს, მიჩნეულია, რომ იძულების, როგორც სამართლებრივი კატეგორიის დადგენა წარმოადგენს სამართლებრივი შეფასების საგანს. კერძოდ, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს არაერთ საქმეში აქვს განმარტებული, რომ იძულება არა ფაქტის, არამედ სამართლებრივი შეფასების საკითხია.

შესაბამისად, ორგანიზაციაში მიიჩნევენ, სასამართლომ უნდა შეაფასოს საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებები და ამგვარად განსაზღვროს, ჰქონდა თუ არა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იძულებას ადგილი:

“ამ შემთხვევაში იძულება არა უშუალოდ კონტრაჰენტი მხარისგან, პაატა კარსანიძისგან, არამედ მესამე პირებისგან (სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირები და სამართალდამცავი ორგანოები) მომდინარეობდა. როგორც მოსარჩელეები მიუთითებენ, მათ გადასცეს ზურაბ ადეიშვილისა (იმდროინდელი სახელმწიფო უშიშროების მინისტრი) და ივანე მერაბიშვილის (იმდროინდელი უშიშროების საბჭოს მდივანი) დანაბარები, რომ თუ არ დათმობდნენ “რუსთავი 2-ის” წილებს, ისინი ყველაფერს დაკარგავდნენ. მათი აღქმით, საფრთხე რეალური და მომავალში განხორციელებადი შეიძლება ყოფილიყო, რასაც შედეგად, როგორც მათი პიროვნებების, ასევე სხვა ქონებისათვის ზიანის მიყენება მოჰყვებოდა” – წერია დოკუმენტში.

ამასთან, ორგანიზახიის განცხადებით, გამოძიების მიმდინარეობისას გამოკითხული პირები ადასტურებენ იმდროინდელი მაღალი თანამდებობის პირების სურვილს, დავით დვალისა და ჯარჯი აქიმიძისთვის რუსთავი 2-ის წილების დათმობასთან დაკავშირებით, მაგალითად:

• მოწმე დიმიტრი ქიტოშვილის განმარტებით, “რუსთავი 2-ში” გაკოტრების საქმის დაწყება იყო ზემოქმედების მექანიზმი დავით დვალისა და ჯარჯი აქიმიძის წინააღმდეგ, რათა ისინი დაეთანხმებინათ, დაეთმოთ თავინთი წილები.
• მოწმე ირაკლი ოქრუაშვილის (იმდროინდელი გენერალური პროკურორი) განმარტებით, ქვეყნის მაღალი თანამდებობის პირების სურვილი იყო “რუსთავი 2-ის” დამფუძნებლებს წილები გაესხვისებინათ.
• მოწმე ჯემალ ინაიშვილის განცხადებით, ზურაბ ადეიშვილმა მას განუცხადა, რომ საჭირო იყო დავით დვალსა და ჯარჯი აქიმიძეს დაეთმოთ თავიანთი 60% წილი, რადგან სახელმწიფოს კონტროლირებადი ტელევიზია სჭირდებოდა.
• მოწმე ერასტი კიწმარიშვილის ჩვენებაში მითითებულია, რომ საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი დაინტერესებული იყო “რუსთავი 2-ის” ხელში ჩაგდებით.

შესაბამისად, TI მიიჩნევს, რომ თუ საქმეში წარმოდგენილი ზემოაღნიშნული მტკიცებულებების ერთობლიობით დადგინდება, რომ ჯარჯი აქიმიძე და დავით დვალი სადავო ნასყიდობის გარიგებების დადების დროს არ მოქმედებდნენ თავისუფალი ნების შესაბამისად და მათი ნება მოიდრიკა იმ პერიოდში ხელისუფლებაში მყოფი გავლენიანი პირების მიერ, მათი მხრიდან მომდინარე საფრთხის გამო, მაშინ უნდა ჩაითვალოს, რომ სსკ-ის 85-ე მუხლით გათვალისწინებული იძულება არსებობს და შესაბამისად, აღნიშნული კრიტერიუმი გარიგების ბათილობისათვის დაკმაყოფილებულია.

2. შეცილების ადრესატი

TI განმარტავს, რომ იძულებით დადებული გარიგება გარიგებათა იმ ნაწილს მიეკუთვნება, რომელიც დადების მომენტში ნამდვილია, იქამდე, სანამ შეცილების შედეგად არ დაკარგავს იურიდიულ ძალას.

კერძოდ, დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ უცილო გარიგებების ბათილობისაგან განსხვავებით, რაც კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში ავტომატურად დგება და არ საჭიროებს შესაბამის შედეგზე მიმართულ არანაირ დამატებით მოქმედებას (მაგალითად, რაიმე ფორმით ბათილად გამოცხადებას), საცილო გარიგება „დადების მომენტიდან“ ბათილი იქნება მხოლოდ ნამდვილი შეცილების შემთხვევაში:

“შესაბამისად, დადების მომენტში საცილო გარიგება ნამდვილია, თუმცა არსებობს გარემოებანი, რომელთა გამოც ის შეიძლება შემდგომში გახდეს ბათილი. შეცილება ცვლის არსებულ სამართლებრივ მდგომარეობას, ვინაიდან იგი მიმართულია არსებული სამართლებრივი ურთიერთობის გაქარწყლებაზე. ამდენად, შეცილება სამართლებრივი ურთიერთობის ცალმხრივად „განმსაზღვრელი“ ნების გამოვლენა თუ გარიგებაა” – აცხადებენ ორგანიზაციაში.

მოსაზრებაში ნათვამია, რომ გარიგების შეცილება, როგორც წესი, ხორციელდება დაინტერესებული პირის მიერ შეცილების შესახებ განცხადების გაკეთებით. TI  აცხადებს, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს შეცილების განხორციელების ფორმას, ისევე როგორც, დამატებით არ განსაზღვრავს მის შინაარსობრივ მხარესთან დაკავშირებულ მოთხოვნებს.

ორგანიზაციის თქმით, მთავარია, შეცილების ნების გამოვლენიდან იკვეთებოდეს საცილო გარიგების სამართლებრივი შედეგების გაქარწყლებისა თუ “გაუქმების” ნება, ანუ შეცილებიდან აშკარად ჩანდეს, რომ დაინტერესებულ პირს არ სურს გარიგების ნამდვილობა ნების ნაკლის გამო.

აქვე TI აღნიშნავს,, რომ იურიდიულ ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, გარიგების ბათილად ცნობისთვის აუცილებელი არ არის სასამართლოსთვის ან სხვა ორგანოსთვის მიმართვა:

“ანალოგიურ დათქმას შეიცავს ქართული კანონმდებლობაც, კერძოდ, სსკ-ის 59 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, საკმარისია შეცილება განხორციელდეს გარიგების მეორე მხარის მიმართ. უზენაესმა სასამართლომ მრავალჯერ არაერთმნიშვნელოვნად განმარტა რომ შეცილება მხარისადმი შეტყობინებით ხდება.

მეორე მხრივ, უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის განმარტებით, საქართველოს პროკურატურისადმი საჩივრის წარდგენა მუქარის საფუძველზე გარიგების დადების თაობაზე ამავდროულად წარმოადგენს ამ გარიგების შეცილებას: “საქართველოს პროკურატურაში 2008 წლის 1 დეკემბერს წარდგენილი საჩივრით მოსარჩელე შეეცილა იმ სადავო გარიგებების ნამდვილობას, რამაც განაპირობა ტელეკომპანიაში წილების გასხვისება.

შეცილება განხორციელებულია მეორე მხარის მიერ მისი მიღების შემდეგ. ამდენად პროკურატურაში საჩივრის წარდგენა საკმარისად შეიძლება ჩაითვალოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამ პროცესში მეორე მხარის ინფორმირება ხდება ისევე, როგორც სამოქალაქო სარჩელის წარდგენისას” – აცხადებენ ორგანიზაციაში.

TI-ს თქმით, მოცემულ საქმეში ნასყიდობის ხელშეკრულების კონტრაჰენტს პაატა კარსანიძე წარმოადგენდა. შესაბამისად, ორგანიზაციაში მიიჩნევენ, რომ შეცილების ადრესატად სწორედ პაატა კარსანიძე უნდა ჩაითვალოს და საჭიროა გაირკვეს, რა მომენტიდან იყო იგი ინფორმირებული მოსარჩელეების სურვილზე, ბათილად ყოფილიყო ცნობილი მათ შორის გაფორმებული ხელშეკრულებები.

ორგანიზაციის განცხადებით, როგორც საქმის მასალებიდან დგინდება, მოსარჩელეებმა სადავო საკითხთან დაკავშირებით გამოძიების მოთხოვნით საქართველოს პროკურატურას 2012 წლის 30 ნოემბერს მიმართეს.

ამასთან, საქმეში მტკიცებულებად წარმოდგენილია პაატა კარსანიძის 2013 წლის 01 აპრილის დაკითხვის ოქმი სისხლის სამართლის საქმეზე. შესაბამისად,TI-ს თქმით, ცალსახაა, რომ პაატა კარსანიძისთვის, როგორც შეცილების ადრესატისთვის, ამ დროისთვის უკვე ცნობილი იყო მოსარჩელეების ნება, რომლითაც ისინი 2004 წლის 16 ივნისს დადებულ წილების ნასყიდობის ხელშეკრულებებს, როგორც იძულებით დადებულს, სადავოდ ხდიდნენ:

“ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, თუ მივიჩნევთ, რომ პაატა კარსანიძე, როგორც საცილო გარიგების ადრესატი, სსკ-ის 59-ე მუხლის მე-2-ე ნაწილის მიხედვით, სულ მცირე 2013 წლის 01 აპრილისთვის უკვე იყო ინფორმირებული მოსარჩელეთა ნებაზე გაქარწყლებულიყო მათ შორის გაფორმებული ნასყიდობის ხელშეკრულების სამართლებრივი შედეგები, მაშინ უნდა ჩაითვალოს, რომ გარიგების ბათილობისთვის მოთხოვნილი აღნიშნული წინაპირობა ადრესატის ნაწილში დაკმაყოფილებულია” – წერია დოკუმენტში.

3. შეცილების ვადა

დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ სსკ-ის 89-ე მუხლის თანახმად, იძულებით დადებული გარიგება შეიძლება სადავო გახდეს ერთი წლის განმავლობაში იძულების დამთავრების მომენტიდან.

TI აცხადებს, რომ იურიდიულ დოქტრინაში გაბატონებული მოსაზრების თანახმად, შეცილების ერთწლიანი ვადა აითვლება არა იმ მომენტიდან, როცა შეცილების უფლების მქონემ შეიტყო შეცილების საფუძვლების არსებობის შესახებ, არამედ იძულების დამთავრების მომენტიდან.

ორგანიზაციის თქმით,  მაიძულებელი პირი ხელყოფს რა აშკარად პირის ნების გამოხატვის თავისუფლებას, ამით, ერთი მხრივ, თავიდანვე ნათელყოფს იძულებულისათვის ნების შეზღუდვის მომენტს, თუმცა, მეორე მხრივ, მუქარის ან ძალადობის მეშვეობით აღმართული ბარიერი პირის შინაგან ნებასა და მის გარეგან მანიფესტირებას შორის, ავტომატურად არ წყვეტს არსებობას გარიგების დადებასთან ერთად.

ამიტომაც დოკუმენტის ავტორები მიიჩნევენ, რომ იძულებით დადებული გარიგების შემთხვევაში ათვლის წერტილია არა მის შესახებ შეტყობა, არამედ იძულების დასრულება.

ამასთან, ორგანიზაციაში აცხადებენ, რომ სსკ-ის 89-ე მუხლში მოცემული გადაწყვეტით კანონმდებელი პირდაპირ მიგვანიშნებს, რომ გარიგების იძულებით დადებისა და მუქარის დასრულების მომენტი თითქმის არასდროს ემთხვევა ერთმანეთს.

შესაბამისად, დოკუმენტის ავტორების თქმით, შეცილების ერთწლიანი ვადის დინების ათვლა, უნდა დაიწყოს იმ მომენტიდან, როდესაც იძულებულს შეეძლო თავისუფლად განეცხადებინა მასზე განხორციელებული ზეწოლის შესახებ, ანუ იძულების დასრულებასთან ერთად, ხოლო იძულება დასრულებულად ითვლება მასში აღწერილი საფრთხის რეალიზაციისას, ან საბოლოოდ ჩავლისას:

“ამასთან, იძულების დასრულების მომენტის განსაზღვრისთვის განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიენიჭოს მხარის სუბიექტურ თვალსაწიერს. გადამწყვეტია, რა მომენტიდან თავისუფლდება შეცილების უფლების მქონე იძულებით გამოწვეული წნეხისგან, მისი სუბიექტური წარმოდგენის თანახმად.

მოპასუხე, ქიბარ ხალვაშის, შესაგებელში  წარმოდგენილი მოსაზრება, რომ იძულების დამთავრების მომენტად გარიგების დადების თარიღი უნდა იქნეს მიჩნეული, არ არის გასაზიარებელი” – აცხადებენ ორგანიზაციაში.

TI-ს მაგალითად მოჰყავს, ერთ-ერთ მსგავსი დავა, სადაც მოპასუხე მხარეს, სწორედ, ანალოგიური დასაბუთება ჰქონდა წარმოდგენილი.

კერძოდ, მისი განცხადებით, მოსარჩელეს დარღვეული ჰქონდა სსკ-ის 89-ე მუხლით დადგენილი ერთწლიანი შეცილების ვადა, რამდენადაც იძულების დამთავრების მომენტად იგი მოსარჩელის მიერ სადავო ხელშეკრულებების ხელმოწერის მომენტს ასახელებდა, თუმცა საქართველოს უზენასმა სასამართლომ აღნიშნული დასაბუთება არ გაიზიარა და იძულების დამთავრების მომენტად 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნები მიიჩნია.

TI მიიჩნევს, რომ საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებებისა და ქვეყანაში შექმნილი იმდროინდელი სიტუაციის ანალიზიდან გამომდინარე, სავარაუდოა, რომ მოსარჩელეების მიმართ იძულებას განგრძობადი ხასიათი ჰქონდა და მათი სუბიექტური აღქმიდან გამომდინარე, იგი 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე (01 ოქტომბერი), ანუ ხელისუფლების ცვლილებამდე გრძელდებოდა.

შესაბამისად, ორგანიზაციაში მიიჩნევენ, რომ იძულების დასრულების და შეცილების კანონმდებლობით გათვალისწინებული ერთწლიანი ვადაც სწორედ ამ თარიღიდან უნდა აითვალოს.

საცილო გარიგებების ბათილად ცნობის სამართლებრივი შედეგი

მოცემული საქმის განხილვის შედეგად TI-ს თქმით,  თუ დადგინდება, რომ მოსარჩელეები ჯარჯი აქიმიძე და დავით დვალი მოპასუხეს კანონმდებლობით გათვალისწინებული მოთხოვნების შესაბამისად შეეცილნენ და ამით მათ შორის დადებული გარიგების ბათილობას მიაღწიეს, შემდგომში უნდა შემოწმდეს მათი სასარჩელო მოთხოვნების ხანდაზმულობის საკითხი.

ორგანიზაციის თქმით, მსგავსი ტიპის დავაზე, რომელიც წილებზე საკუთრების უფლების დაბრუნების საკითხს შეეხება, მოთხოვნის სამართლებივ საფუძვლად, საქართველოს უზენაესი სასამ ართლოს დიდი პალატა მიიჩნევს, შესაძლებელია როგორც გამოყენებულ იქნეს სსკ-ის 172-ე მუხლი 85-ე მუხლთან ერთობლიობაში:

“აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა სავინდიკაციო მოთხოვნის სპეციალურ ხანდაზმულობის ვადას არ იცნობს და მოცემული საკითხის განმარტებასთან მიმართებით იურიდიულ ლიტერატურაში განსხვავებული პოზიციები არსებობს. ერთის მხრივ, იურიდიულ ლიტერატურაში არსებობს მოსაზრება, რომ საკუთრების უფლების აბსოლუტური ბუნებიდან გამომდინარე, ვინდიკაციურ სარჩელების მიმართ ხანდაზმულობა არ უნდა ვრცელებოდეს.

საქართველოს უზენაესი სასამართლო აღნიშნავს, რომ “მესაკუთრის უფლება, მოითხოვოს ხელშეშლის აღკვეთა, არ შეიძლება იყოს ხანდაზმული. ვინაიდან მესაკუთრის აღნიშნული თავისუფლების ხანდაზმულობის შემზღუდავი დანაწესებისადმი დაქვემდებარება ეწინააღმდეგება საკუთრების უფლების აბსოლუტურ ბუნებას, საქართველოს კონსტიტუციასა და სამოქალაქო კოდექსის აღნიშნულ ნორმებს” – აცხადებენ ორგანიზაციაში.

დოკუმენტში ვკითხულობთ, რომ სხვა მოსაზრებით, ხანდაზმულობა არ ვრცელდება საკუთრების უფლებაზე: მესაკუთრე მარადიულად რჩება მესაკუთრედ, მაგრამ ხანდაზმულობა ვრცელდება მესაკუთრის სავინდიკაციო მოთხოვნაზე  და შესაბამისად, მის მიმართ გამოიყენება სსკ-ის 128-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, ხანდაზმულობის საერთო ათწლიანი ვადა.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, TI მიიჩნევს, რომ თუ ჩაითვლება, რომ მოსარჩელეებს, ჯარჯი აქიმიძესა და დავით დვალს სასარჩელო მოთხოვნები წარმოეშვათ 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების (01 ოქტომბერი), ანუ ხელისუფლების ცვლილების შემდგომ, მაშინ, მიუხედავად იმისა, ზემოთ დასახელებული რომელი მოსაზრებაც არ უნდა იქნეს გაზიარებული, ხანდაზმულობის კანონმდებლობით განსაზღვრული ვადა დაცულად უნდა იქნეს მიჩნეული.

ვრცლად ამ საქმეზე წაიკითხეთ:

არ მინდა რუსთავი 2 ისე დამიბრუნდეს, კითხვის ნიშანი დარჩეს – ინტერვიუ დავით დვალთან