საქართველოს ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი საკონსულტაციო მისიის დასკვნას აქვეყნებს:
1. „ეკონომიკური პროგრამით გათვალისწინებულ ღონისძიებათა თანმიმდევრული განხორციელებისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის „stand-by“ რესურსების დახმარებით, 2010 წელს რეალური მშპ-ს ზრდამ 6 პროცენტს გადააჭარბა. ზრდა ეკონომიკის ყველა სექტორზე აისახა. რასაც თავის მხრივ ხელი შეუწყო კერძო სექტორის დაკრედიტების განახლებამ და მძლავრმა მოთხოვნამ ექსპორტზე. კერძო სექტორის გამოცოცხლებამ საშუალება მისცა მთავრობას, გარკვეულწილად შეემცირებინა 2009 წლის ფისკალური სტიმულირება და მიმდინარე ხარჯების შეკვეცის ხარჯზე გაეუმჯობესებინა საკუთარი ფინანსური პოზიცია. შედეგად, სამთავრობო დეფიციტის ფარდობა მშპ-თან 2010 წელს 6.6 პროცენტამდე შემცირდა. 2009 წელს ანალოგიური მაჩვენებელი 9.2 პროცენტს შეადგენდა. 2010 წლის მეორე ნახევრიდან გაუმჯობესება შეინიშნება ქვეყნის საგარეო პოზიციაშიც, რაც გამოვლინდა გაცვლით კურსზე წნეხის არარსებობაში, რამაც საშუალება მისცა ეროვნულ ბანკს, გაეძლიერებინა საკუთარი წმინდა საერთაშორისო სარეზერვო პოზიცია. მიუხედავად იმისა, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინებები ჩამორჩება თავდაპირველ საპროგნოზო მაჩვენებელს, მისი დონე (შეფასებული 600 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით, რაც 2010 წლის მშპ-ს 5 პროცენტს შეადგენს) საერთაშორისო სტანდარტებით მაინც მაღალია.
2. 2010 წლის მეორე ნახევრიდან, მრავალი ქვეყნის მსგავსად, სამომხმარებლო ფასების ინფლაცია მოულოდნელად გაიზარდა საქართველოშიც და 2011 წლის იანვრისთვის 12 პროცენტს მიაღწია. ინფლაცია საერთაშორისო ბაზარზე თითქმის მთლიანად საკვებსა და ენერგეტიკაზე ფასების ზრდამ გამოიწვია; 2010 წლის მეორე ნახევრიდან პირველადი საჭიროების სურსათზე ფასები დაახლოებით 20 პროცენტით გაიზარდა (მათ შორის, ხორბლის ფასი გაიზარდა დაახლოებით 60 პროცენტით), ხოლო საწვავზე ფასმა მოიმატა 30 პროცენტით. ფასების ზრდით გამოწვეული ცხოვრების დონის გაუარესება განსაკუთრებით საზოგადოების ყველაზე ღარიბ ფენას შეეხო. ამ პრობლემის საპასუხოდ ადეკვატური სოციალურ გარანტიათა სისტემა უნდა შენარჩუნდეს. დამატებითი საგარეო შოკების არარსებობის პირობებში ჩვენ ველოდებით, რომ ფასები დასტაბილურდება 2011 წლის მეორე ნახევარში და შედეგად წლის ბოლოსთვის ინფლაცია ეტაპობრივად ერთ ციფრიან ნიშნულამდე დაიწევს.
პოლიტიკის გამოწვევები
3. 2008-2009 წლების „ტყუპი“ კრიზისის საწინააღმდეგოდ გატარებული ღონისძიებების საშუალებით შესაძლებელი გახდა უფრო დიდი ეკონომიკური ვარდნის თავიდან აცილება, თუმცა, გარკვეული რისკები კვლავ რჩება. ციკლის საწინააღმდეგოდ მიმართულმა ფისკალურმა პოლიტიკამ სახელმწიფო ვალი მნიშვნელოვნად გაზარდა. (2007 წელს მშპ-ს 22 პროცენტიდან 2010 წელს 39 პროცენტამდე). კრიზისის გამო შესუსტდა კერძო სექტორის ფინანსური მაჩვენებლებიც, რაც გამოვლინდა მაღალ დოლარიზაციასა და დავალიანებაში. კომერციული ბანკებისთვის კრიზისის შედეგები აისახა გაუარესებულ საკრედიტო პორთფელში, თუმცა უმოქმედო სესხების ზრდა ასევე კრიზისამდელ პერიოდში არსებული პრობლემების ასახვაა. იმავდროულად, სავარაუდოა, რომ საგარეო სექტორი დარჩება მოწყვლადი და, შესაბამისად, ასევე არაა გარკვეული დაგეგმილი პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მნიშვნელოვანი ზრდა.
4. ყოველივე ამის ფონზე, მომდევნო წლების განმავლობაში უმთავრესი გამოწვევა ეკონომიკური პოლიტიკის კუთხით იქნება: ქვეყანაში შეიქმნას სათანადო გარემო და პირობები სოლიდური ეკონომიკური ზრდისთვის, მიუხედავად პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინებისა. უნდა გაძლიერდეს სახელმწიფოს საბალანსო მაჩვენებლები, შენარჩუნდეს ფასებისა და საგარეო სტაბილურობა. ასევე, ეკონომიკის დაკრედიტებისა და უცხოური სახსრებით დაფინანსების განახლების შემდგომ, თავიდან უნდა იქნას აცილებული სისტემური რისკები და მერყეობები კერძო სექტორში
ეკონომიკური ზრდის მდგრადობის უზრუნველყოფა და სიცოცხლისუნარიანი საგარეო პოზიციის შექმნა
5. მისიამ რეალური მშპ-ს ზრდის პროგნოზი 2011 წლისთვის გაზარდა და ამჟამად იგი 5½ პროცენტს შეადგენს. კრიზისის დროს ინფრასტრუქტურულ პროექტებში სახელმწიფო ინვესტიციები გადამწყვეტი იყო ეკონომიკური ზრდის შენარჩუნებისა და ეკონომიკის პროდუქტიულობის ამაღლებისათვის. მისია იზიარებს მთავრობის მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ სახელმწიფო ინვესტიციები უნდა ჩანაცვლდეს კერძო სექტორის ინვესტიციებით, როგორც ეკონომიკური ზრდის მამოძრავებელი ძალა. მისია ასევე ეთანხმება ხელისუფლებას, რომ კრიზისის შემდგომ პერიოდში მხოლოდ უცხოურ პირდაპირ ინვესტიციებზე დაყრდნობა არასაკმარისია ეკონომიკის ზრდის პოტენციალის რეალიზებისათვის. მისია მხარს უჭერს ხელისუფლების მიზანს, შეიმუშაონ პროაქტიური მიდგომა პროდუქტიულობის ამაღლებისადმი და მოიზიდოს კერძო ინვესტიციები ისეთი მაღალი პოტენციალის მქონე სექტორებში, როგორებიცაა სოფლის მეურნეობა და ენერგეტიკა. სექტორული განვითარების პროგრამები შესაძლოა გულისხმობდეს სტრუქტურულ რეფორმებსა და მიზანმიმართულ სახელმწიფო ინვესტიციებს. თუმცა, ეს უკანასკნელი სრულ შესაბამისობაში უნდა იყოს ნაერთი ბიუჯეტის შეკვეცის პოლიტიკასთან. მიუხედავად იმისა, რომ საჯარო კერძო გაერთიანებებისა და სახელმწიფო კომპანიების ინვესტიციები შეიძლება იყოს ეფექტური ინსტრუმენტი განვითარებისთვის, საჭიროა ფრთხილი მიდგომა, რათა თავიდან იქნას აცილებული შესაძლო თანამდევი პირდაპირი და ირიბი მაღალი ფისკალური ხარჯები.
6. კონკურენტუნარიანობის შენარჩუნება საერთაშორისო ბაზარზე ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია მდგრადი ეკონომიკური ზრდისთვის და ამ მხრივ, კრიზისით გამოწვეული რეალური გაცვლითი კურსის გაუფასურებამ ლარის გაცვლითი კურსი წონასწორულ დონეს მიუახლოვა. თუმცა მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი (მშპ-ს 10 პროცენტი 2010 წელს) მრავალი პარამეტრის მიხედვით მაინც მაღალია, მათ შორის რეგიონის განვითარებად ქვეყნებთან შედარებით. უცხოური პირდაპირი ინვესტიციების უფრო კონსერვატიული პროგნოზების გათვალისწინებით მისია მიიჩნევს, რომ ეკონომიკური პოლიტიკა უნდა იყოს მიმართული მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის 5-6 პროცენტამდე შემცირებისკენ საშუალოვადიან პერიოდში. აღნიშნული ცვლილება უნდა მოხდეს ნაწილობრივ სავაჭრო პარტნიორების ეკონომიკური ზრდის მოსალოდნელი განახლებით, შიდა პროდუქტიულობის ზრდითა და გაცვლითი კურსის შესწორებით საჭიროების მიხედვით. შესაბამისად, გაცვლითი კურსის მოქნილობა უნდა იყოს ფუნდამენტური საყრდენი მომავალი ეკონომიკური ზრდისა და საგარეო დისბალანსის აღმოფხვრის სტრატეგიისათვის.
7. მთავრობასა და ეროვნული ბანკს 2012-2014 წლებში დაუდგება საგარეო ვალის მომსახურების მაღალი ვალდებულებები. მათ შორის სსფ-ის მიმართაც. 2013 წელს დასაფარი ვალდებულება 1 მლრდ აშშ დოლარზე მცირედ მეტი იქნება (მშპ-ს 8 პროცენტი). ამავდროულად, ის სწორი ეკონომიკური პოლიტიკა, რომელიც საქართველოში ტარდება და ქვეყნის წარმატებული მაკროეკონომიკური მდგომარეობა ამყარებს საქართველოს პოზიციებს საერთაშორისო ფინანსურ ბაზრებზე გასვლისათვის და აღნიშნული ვალდებულებების გარკვეული ნაწილის რეფინანსირებისათვის. თუმცა, რამდენადაც საერთაშორისო საფინანსო ბაზრები კვლავაც ძალიან მერყევია, ალტერნატიული რეფინანსირების სტრატეგია შეიძლება დაეყრდნოს უფრო მეტი სახაზინო ვალდებულებების გამოშვებას, რასაც შესაძლოა თან სდევდეს საგარეო პოზიციის უფრო სწრაფი შესწორება. ისევე, როგორც აქამდე, სსფ კვლავაც მზადაა, გლობალური საბაზრო არასტაბილურობის შემთხვევაში ქვეყანას აღმოუჩინოს სათანადო დახმარება. მისიამ განიხილა ეს წინადადებები მთავრობასთან და ამ შესაძლებლობათა განსახორციელებლად მისცა მას რეკომენდაცია სახაზინო ვალდებულებების ემისიის ეტაპობრივი გაზრდის კუთხით.
მყარი ფისკალური პოზიციის აღდგენა
8. ფისკალური პოლიტიკა მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში ორიენტირებული უნდა იყოს ვალის მშპ-სთან ფარდობის შემცირებაზე საშუალოვადიან პერიოდში. ვალის მდგრადობის ანალიზი უჩვენებს, რომ სასურველია სამთავრობო დეფიციტი საშუალოვადიან პერიოდში შემცირდეს მშპ-ს 1½ პროცენტამდე, რათა მიღწეულ იქნას ზემოაღნიშნული მიზანი. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აღნიშნულ დროის შუალედში ადგილი უნდა ჰქონდეს ბიუჯეტის დეფიციტის მშპ-სთან 5 –პროცენტიან კუმულატიურ შემცირებას 2010 წელთან შედარებით.
9. ეკონომიკის ძლიერი ციკლური გამოცოცხლება და მოლოდინი, რომ ხარჯვით ნაწილზე წნეხი კვლავ იჩენს თავს 2012 და 2013 წლის არჩევნების დროს, მიგვანიშნებს, რომ 2011 წელს უნდა მოხდეს რაც შეიძლება მეტი კონცენტრირება ფისკალურ კონსოლიდაციაზე. აქედან გამომდინარე, სსფ მიესალმება ხელისუფლების მისწრაფებას, შეამციროს დეფიციტი მშპ-ს 4 პროცენტზე ნაკლებ ნიშნულამდე 2011 წელს. მოვლენათა ასეთი განვითარება ნიშნავს იმას, რომ 2010 წლიდან 2016 წლამდე გათვლილი დეფიციტის შემცირების ნახევარი 2011 წელს განხორციელდება. უფრო ძლიერი ციკლური გამოცოცხლების შემთხვევაში, მისია ურჩევს მთავრობას, შეინახოს დამატებით მიღებული შემოსავლი, რათა ბიუჯეტის დეფიციტის უფრო სწრაფი შემცირება მოხდეს.
10. თუ გავითვალისწინებთ ფასების ზრდით გამოწვეულ სოცილაური გარანტიების შექმნის საჭიროებებს, საშუალოვადიან პერიოდში ხელისუფლების მიერ ხარჯვით ნაწილზე ორიენტირებული დეფიციტის შემცირების სტრატეგია მოითხოვს მტკიცე გადაწყვეტილებებს. ასევე მნიშვნელოვანია საჯარო კაპიტალური ხარჯვის რაციონალიზაცია უფრო ნაკლები რაოდენობის პროექტებზე. მოსალოდნელია, რომ სტრატეგია დატოვებს მცირე სივრცეს დამატებითი ხარჯვითი ღონისძიებებისთვის ნეგატიური შოკების შემთხვევაში. შესაბამისად, მისია მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, რომ შენარჩუნდეს საკმარისი მოქნილობა შემოსავლების მხარეს. მას შემდეგ, რაც მიღებულ იქნა საკონსტიტუციო ცვლილება, რომლის მიხედვითაც, გადასახადთა ზრდა დაექვემდებარება რეფერენდუმის შედეგებს, მნიშვნელოვანია, რომ გათვალისწინებული გამონაკლისი შემთხვევები მოიცავდეს შემთხვევათა საკმარისად ფართო სიას.
ფასების სტაბილურობის შენარჩუნება
11. მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები, ზოგადად, საკმაოდ შეზღუდულია სურსათსა და ენერგომატარებლებზე ფასთა მკვეთრი ზრდის წინაშე. ამჟამად მონეტარული პოლიტიკის მთავარი გამოწვევაა, არ დაუშვას მეორე რაუნდის ეფექტის მატერიალიზება. ეს გაცილებით გაართულებს ინფლაციის შემცირების ამოცანას და დააზარალებს ლარისადმი ნდობას. ამ მხრივ, მისიას მიაჩნია, რომ მონეტარული პოლიტიკის შემდგომი გამკაცრება აუცილებელი არაა, მაგრამ ასევე მიესალმება საქართველოს ეროვნული ბანკის მზაობას, გაამკაცროს მონეტარული პოლიტიკა, თუკი გაჩნდება ინფლაციის სხვა სექტორებზე გავრცობის ნიშნები, ან ადგილი ექნება ეკონომიკის დაკრედიტების ზრდის ზედმეტად სწრაფ ტემპს.
12. ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმზე დაგეგმილმა გადასვლამ საბოლოო ჯამში უნდა მოახდინოს მოლოდინების ფორმირება ინფლაციის თარგეთის ირგვლივ ნაცვლად გაცვლითი კურსისა, რაც უკანასკნელს მეტ მოქნილობას შესძენს. ერთ-ერთი წინაპირობა ინფლაციის თარგეთირების მექანიზმის ეფექტური ფუნქციონირებისთვის ისაა, რომ მოხერხდეს გავლენის მოხდენა საბაზრო საპროცენტო განაკვეთებზე და მათი გავლით – საკრედიტო აგრეგატებსა და მოლოდინებზე. ამ მხრივ, საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ 2009 წელს გატარებულმა რეფორმებმა მონეტარული პოლიტიკის ეფექტურობის ასამაღლებლად ნაყოფი გამოიღო და ამჟამად მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი უფრო ეფექტიანად გადასცემს სიგნალს საბაზრო საპროცენტო განაკვეთებს. სასურველი იქნება, რომ ეროვნულმა ბანკმა გააგრძელოს ინფლაციის თარგეთირებისკენ მიმავალი გზა ინფლაციის პროგნოზირებისა და მოდელირების ინსტრუმენტთა განვითარებით.
კერძო სექტორში ახალ დისბალანსთა წარმოშობის თავიდან აცილების გზები
13. იმის გათვალისწინებით, რომ ფინანსური შუამავლობა შედარებით დაბალ დონეზეა, ხელისფლებას მომავალშიც დასჭირდება, დაიცვას ბალანსი ფინანსური შუამავლობის გაღრმავებასა და და პრუდენციულ ზომებს შორის, რათა შემცირდეს სისტემური რისკები. განვითარებისთვის აუცილებელია მშპ-სთან შედარებით დაკრედიტების უფრო სწრაფი ზრდა. თუმცა მაღალ ზრდას თან ახლავს გაზრდილი რისკები, რომელთა შემცირება შესაძლებელია, თუ ვალის მომსახურების ტვირთი უფრო მსუბუქი იქნება (უფრო გრძელი ვადიანობა და შედარებით მცირე საპროცენტო განაკვეთები) და სესხების პენეტრაცია იქნება მაღალი.
14. ფინანსური მდგომარეობის სტაბილიზაციასთან ერთად, საზედამხედველო ორგანომ დაიწყო დროული და შესაბამისი ღონისძიებების გატარება ლიკვიდურობისა და კაპიტალის მოთხოვნების კრიზისამდელ დონეზე აღსადგენად. იმავდროულად, ლიკვიდობისა და კაპიტალის დიდი ბუფერები დამატებითი ხარჯის მატარებელია ფინანსურ შუამავლობაზე მაღალი მარჟის არსებობის გამო. აქედან გამომდინარე, მისია მიესალმება მიმდინარე ღონისძიებებს რისკზე დაფუძნებულ ზედამხედველობაზე გადასვლასთან დაკავშირებით, რამაც საბოლოოდ ზედამხედველობის ეფექტიანობა უნდა აამაღლოს. უნდა აღინიშნოს, რომ უმოქმედო სესხების მნიშვნელოვანმა კლებამ (მთლიანი სესხების 8.6 პროცენტიდან, 2009 წლის შუა პერიოდი, 5.4 პროცენტამდე 2010 წლის ბოლო) და ადეკვატურმა დარეზერვებამ შეამცირა მათი ფინანსურ სტაბილურობაზე ზემოქმედების საფრთხე. უცხოურ ვალდებულებებზე სარეზერვო მოთხოვნათა ზრდამ ხელი უნდა შეუწყოს სესხების დოლარიზაციის შემცირებას. მნიშვნელოვანი პროგრესი ამ მიმართულებით დამოკიდებული იქნება კომერციულ ბანკთა უნარზე, გაზარდონ ლარით დენომინირებული დეპოზიტების მოცულობა.
15. დაფინანსების მოძიების მხრივ, საქართველოს საბანკო სექტორმა შეძლო უცხოეთში ნასესხებ სახსრებზე დამოკიდებულების მნიშვნელოვნად შემცირება. აღნიშნული დამოკიდებულება უკანასკნელი ფინანსური კრიზისის დროს ერთ-ერთი მთავარი სისტემური სისუსტე აღმოჩნდა. კრიზისის შემდგომ წარმოიშვა დაფინანსების ახალი წყარო არარეზიდენტთა დეპოზიტების სახით კომერციულ ბანკებში და მათი ზრდა უკვე საკმაოდ თვალშისაცემია (დაახლოებით მშპ-ს 1½ პროცენტით 2008 წლის შუა პერიოდიდან 2010 წლის ბოლომდე). ამის მიზეზია ბანკების მხრიდან მიმზიდველი პირობების შეთავაზება. ჯერჯერობით, გადახურების რისკი ამ შემოდინებებისგან მცირეა და პრინციპში, არარეზიდენტთა დეპოზიტები შესაძლოა გაცილებით სასარგებლო აღმოჩნდეს, ვიდრე არასაიმედო პერსპექტივის მქონე ტრადიციული დაფინანსების წყაროები. თუმცა პოტენციურად მერყევ ასეთ შემოდინებებზე დამოკიდებულებამ შესაძლოა წარმოშვას რისკები საფინანსო სისტემისთვის. ხელისუფლება ამჟამად ცდილობს, შეამციროს არარეზიდენტთა დეპოზიტებით შიდა ოპერაციების დაფინანსებაზე დამოკიდებულება. მისია მიესალმება ეროვნული ბანკის საზედამხედველო პოლიტიკას, მის პროაქტიურ მიდგომას ახალი რისკებისადმი, მაგრამ , იმავდროულად, ნაკლებად უნდა იყოს გამოყენებული ზედმეტად უხეში ინსტრუმენები.
