„მშვიდობიანი შეკრებისა და გაერთიანებების თავისუფლების“ საკითხებზე გაეროს სპეციალური მომხსენებელი მაინა კიაი ბათუმშიც ჩამოვიდა. ის უკვე ორი კვირაა როგორც არასამთავრობო, ისე სამთავრობო სექტორის წარმომადგენლებს ხვდება. მაინა კიაი სპეციალურ ანგარიშს ამზადებს, რომელსაც გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოს მე-20 სესიაზე წარადგენს. „ბათუმელებმა“ გაეროს სპეციალურ მომხსენებელთან ექსკლუზიური ინტერვიუ ჩაწერა.

ბატონო კიაი, როგორც ვიცი, საქართველოში პირველად ხართ, მაგრამ უკვე ბევრ ჯგუფს შეხვდით. იმ ინფორმაციებიდან, რაც მოისმინეთ ან ნახეთ, რა მოხვდება თქვენს ანგარიშში, რომელსაც მალე გამოაქვეყნებთ?

ჯერ ვერ გეტყვით, რა შევა ჩემს რაპორტში, მაგრამ გეტყვით იმას, რაც გავაკეთე: თითქმის ორი კვირაა, რაც აქ ვარ და შეხვედრები დავიწყე არასამთავრობო ორგანიზაციებთან. შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლების საკითხებზე ვიღებდი ინფორმაციას არა მარტო საქართველოდან, არამედ რეგიონის მასშტაბით.

ასევე მოვისმინე იმ არასამთავრობო ორგანიზაციის ანგარიში საქართველოზე, რომელსაც აღნიშნული თავისუფლების შესახებ მონიტორინგი აქვს ჩატარებული. ვხვდები სახელმწიფო წარმომადგენლებს, პარლამენტარებს, პოლიციის წარმომადგენლებს, ოპოზიციურ პარტიებს, შრომის პროფესიული კავშირების წარმომადგენლებს და ზოგიერთ მსხვერპლს. ვიყავი საქართველოს რამდენიმე ქალაქში, მათ შორის, ქუთაისში. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით ფართოდ შევხედე საკითხს _ შთაბეჭდილებები უკვე შემექმნა.

რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, თქვენ მოისმინეთ ინფორმაცია საქართველოში 2011 წლის 21 და 26 მაისის აქციების დაშლასთან დაკავშირებით. 21 მაისის აქციის შემდეგ ბათუმში 7 ადამიანი დააკავეს. ისინი ჯერაც პატიმრობაში რჩებიან. ამას როგორ შეაფასებთ?

ზუსტად ამ საკითხზე სასაუბროდ ცოტა ხანში შევხვდები გუბერნატორს (იგულისხმება ლევან ვარშალომიძე). ფაქტობრივად, ვაპირებ მაგ საკითხებზე მას ვკითხო.

და თქვენი პირადი შეფასება ამასთან დაკავშირებით როგორია?
როდესაც ამ საქმით ვარ დაკავებული, როგორც წესი, ვუსმენ ყველას და მერე ერთმანეთს ვუკავშირებ ინფორმაციებს. ხოლო რასაც შევაფასებ და გადავხარშავ, ეს იქნება ჩემი აზრი, როგორც გაეროს ექსპერტის.

ჩემთვის, როგორც გაეროს სპეციალური მომხსენებლისთვის, ქვეყანაში შეკრების თავისუფლების უფლების განხორციელება არის უდიდესი მნიშვნელობის. ამას დიდ ყურადღებას ვაქცევ, რადგანაც ადამიანის უფლებაა, თქვას სიმართლე და ის უთხრას თავის მთავრობას, რომელსაც აქვს ძალაუფლება. ეს ის უფლებაა, რომელიც ადამიანებს აძლევს საშუალებას, უფრო ორგანიზებულნი გახდნენ თავიანთი პროტესტის გამოხატვის დროს. ეს ხდება იმისათვის, რომ მოსახლეობის წინაშე მთავრობა იყოს პასუხისმგებელი და ანგარიშვალდებული.

რაც შეეხება 21 და 26 მაისის მოვლენებს თბილისსა და ბათუმში, შეიძლება ვთქვათ, რომ ნამდვილად ჰქონდა ადგილი ადამიანის უფლებების დარღვევებს. როცა ასეთ ფაქტებს აქვს ადგილი, შემდეგ ჩნდება კითხვა პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით.

როდესაც ერთ მხარეს არის აქცია და მეორე მხარეს _ მთავრობა, რომელსაც დაგეგმილი აქვს აღლუმი, რას უნდა მიანიჭოს უპირატესობა პასუხისმგებლიანმა ხელისუფლებამ, დემოკრატიის პრინციპები რომ არ დაარღვიოს?

პროტესტი ზუსტად იმიტომ იწყება, რომ არაკომფორტული იყოს ხელისუფლებისთვის. უფრო მეტიც, დისკომფორტი შეუქმნა მთავრობებს, გარანტირებულია საერთაშორისო კანონმდებლობით. ეს არის გარანტია იმისა, რომ მოქალაქეებმა ორგანიზებულად გამოხატონ მშვიდობიანი პროტესტი. ანუ თუ მთავრობას აღლუმის ჩატარება უნდა, მაშინ, ალბათ, აქცია უნდა დაშალოს, მაგრამ დაშალოს მშვიდობიანად. მისი მთავარი მიზანი სადამსჯელო ღონისძიების ჩატარება არ უნდა იყოს.
ქართულ კონტექსტს რომ დავუბრუნდეთ, თუ მთავრობას უნდოდა აღლუმის ჩატარება, უნდა დაეშალა ეს დემონსტრაცია, მაგრამ მშვიდობიანად.
მთავრობამ აღიარა, რომ 26 მაისს ადგილი ჰქონდა ძალის გადამეტებას. ის, რომ მთავრობამ აღიარა გადამეტებული ძალის გამოყენება, კარგია, რადგან ამის შესახებ უკვე შეიძლება დიალოგის დაწყება.

26 მაისის შემდეგ შეკრებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონში შევიდა ცვლილებები, რომლის მიხედვითაც ისევ აიკრძალა 20 მეტრის რადიუსში აქციის გამართვა შს სამინისტროსთან, პროკურატურასთან… ამ კანონის მიხედვით, პოლიციას შეუძლია დაშალოს სპონტანური აქცია, თუ ის სავალ ნაწილს გადაკეტავს. ეს აკრძალვები მოდის თუ არა წინააღმდეგობაში საერთაშორისო კანონებთან?

საერთაშორისო კანონის მიხედვით, სპონტანური აქციები არ არის უსამართლო. ეს ჯდება საერთაშორისო სამართლის ფარგლებში. სპონტანურობა ადამიანის ბუნებაშია, შეიძლება უცებ გაღიზიანდნენ ადამიანები და უცებვე გადაწყდეს აქციის შეკრება.
მე რამდენადაც მითხრეს, ქართული კანონის თანახმად, შეუძლიათ სავალი ნაწილიდან ადამიანების გადასვლა მოითხოვონ ტროტუარზე, მაგრამ თუ 20 ათასი ადამიანი გამოვიდა აქციაზე, მაშინ როგორ დაეტევა ყველა ტროტუარზე, ანუ საუკეთესო გამოსავალი იქნება, რომ აქცია დაშვებულ იქნას სავალ ნაწილზეც.

რაც შეეხება 20-მეტრიან დისტანციასთან დაკავშირებულ პრობლემას, საერთაშორისო სამართლის ნორმებით, თუ საზოგადოებრივ წესრიგს ემუქრება საფრთხე, მაშინ დასაშვებია მომიტინგეების გადაწევა. ალბათ სამართლიანი იქნება, პროტესტის არდაშვება პოლიციის შენობის შიგნით, რადგან იქ ინახება იარაღი და შესაძლებელია  უსიამოვნო ფაქტი მოხდეს. მაგრამ პარლამენტისა და პროკურატურის შენობების წინ მანიფესტაციის გამართვაში დასაძრახი ან არასწორი არაფერია. ეს საერთაშორისო სამართლით დაშვებულია და პრობლემას არ უნდა წარმოადგენდეს.