“ესაა საგანგაშო სიგნალი საქართველოსთვისაც”, – ასე აფასებს ფონდი “ღია საზოგადოება – საქართველოს” წარმომადგენელი ვანო ჩხიკვაძე ჰოლანდიაში უკრაინის ასოცირების ხელშეკრულებაზე ჩატარებული რეფერენდუმის წინასწარ შედეგებს. რეფერენდუმი, რომელსაც ჰოლანდიის კანონმდებლობით საკონსულტაციო ხასიათი აქვს, ჰოლანდიის ევროსკეპტიკოსი  ძალების ინიციატივით ჩატარდა და წინასწარი ინფორმაციით, დაახლოებით 30%-იანი აქტივობის ფონზე უმრავლესობამ უკრაინა-EU-ს ასოცირების შეთანხმების რატიფიკაციას მხარი არ დაუჭირა.

როგორ ფიქრობთ, რა იყო ამ რეფერენდუმის მიზანი? მის ორგანიზატორებს ისეთი ვიწრო ფოკუსი ჰქონდათ, როგორიც უკრაინის ასოცირების ხელშეკრულებაა, თუ ეს უფრო ზოგადი ანტი-EU პოლიტიკური დღის წესრიგის ნაწილია, რომელიც ევროკავშირის გაფართოების წინააღმდეგაა მიმართული?

ჩემი აზრით, ეს იყო კონკრეტული ჯგუფის მიზანი. არ ვიცი, ვის წისქვილზე ასხამდა წყალს და ვის მიერ იყო ინსპირირებული, მაგრამ ფაქტია, რომ ესაა ჯგუფი, რომელიც ევროინტეგრაციას არცთუ ისე დადებითი თვალით უყურებს და არც ევროკავშირის სამომავლო გაფართოებას უჭერს მხარს. ისინი ამ რეფერენდუმით მოსახლეობის მობილიზებას შეეცადნენ იმისათვის, რომ პროცესისთვის დარტყმა მიეყენებინათ. მე ვფიქრობ, რომ ეს კონკრეტული ჯგუფია და ამის გავრცობა მთელ საზოგადოებაზე არ იქნება სწორი.

ანუ უკრაინა უფრო საბაბი იყო?

ცხადია, ეს არის საბაბი. უკრაინასთან მიმართებაში ძალიან ბევრი რამ დაემთხვა ერთმანეთს: ომი, უკრაინა ევროპაში ისევ რჩება  ბოლოდან მეორე ქვეყნად კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის თვალსაზრისით, რეფორმები ძალიან აგვიანებს, მიმდინარეობს საბრძოლო მოქმედებები… სულ ახლახან ამას დაემთხვა ე.წ. პანამის ქაღალდების გამოქვეყნება, სადაც უკრაინის პრეზიდენტიც ფიგურირებს. შესაბამისად, მათ ეს ყველაფერი კარგად გამოიყენეს.

რამდენად შესაძლებელია იმაზე საუბარი, რომ ეს კონკრეტული რეფერენდუმი ქვეყნის მთელი მოსახლეობის აზრს გამოხატავს, რადგან აქტივობა საკმაოდ დაბალი იყო [30%-ის ფარგლებში], და ასევე, როგორც დასავლური პრესა წერდა, შეთანხმების მომხრე ძალებს ისეთი აქტიური კამპანია არ უწარმოებიათ მოსახლეობაში, როგორიც მათ ოპონენტებს.

წარმომადგენლობითი თვალსაზრისით კითხვის ნიშნების დასმა, ცხადია, შეიძლება, მაგრამ თავიდანვე იყო დათქმა, რომ თუ რეფერენდუმში საარჩევნო ხმის უფლების მქონე მოსახლეობის 30 პროცენტი მიიღებდა მონაწილეობას, მაშინ რეფერენდუმი შედგებოდა. აქტივობა 30%-ზე ცოტათი მეტი იყო, რომლის 65%-მა პროცენტმა რატიფიცრებას მხარი არ დაუჭირა. ასე რომ, გარკვეული დონით ამ პროცესს ლეგიტიმაცია აქვს. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ 90-მა ან 100%-მა მიიღო მონაწილეობა, მაგრამ ის თამაშის წესები, რაზეც თავიდანვე იყო შეთანხმება, დაცულია. შესაბამისად, მე არ მგონია, რომ აქ კითხვის ნიშნის დასმა ღირდეს. ეს საგანგაშო სიგნალია. კარგი ისაა, რომ [რეფერენდუმის] შედეგი სავალდებულოდ შესასრულებელი არ არის, მაგრამ ფაქტია, რომ რეფერენდუმის შედეგებს სამომავლოდ ვერც ჰოლანდიის მთავრობა გაექცევა და ვერც ევროკავშირის სხვა ქვეყანები.  ეს გარკვეულწილად დამოკლეს მახვილივით იქნება ჩამოკიდებული ამ პროცესებზე.

რა ნიშნავს ეს შედეგები მესამე ქვეყნებისთვის, რომლებიც უკრაინის მსგავსად ცდილობენ ევროკავშირთან უფრო მჭიდრო ინტეგრაციას და საბოლოო მიზნად ევროკავშირში გაწევრიანება აქვთ დასახული? მაგალითად, საქართველოსთვის.

პირდაპირ ვიტყვი, რომ ეს ჩვენთვის ძალიან საგანგაშო სიგნალია, რადგან ჰოლანდია ამ დროის განმავლობაში [ევროკავშირში] სკეპტიკოს ქვეყნად ჩამოყალიბდა  განსაკუთრებით ბოლო პროცესების ფონზე. როდესაც ჰოლანდიის მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი შეეწინააღმდეგა უკრაინასთან ასოცირების ხელშეკრულებას(რომელიც არ ითვალისწინებს უკრაინის ევროკავშირში გაწევრიანებას), ცხადია, ესაა სიგნალი ჩვენთვის იქიდან გამომიდნარე, რომ უკრაინასა და მოლდოვასთან ერთად აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამის მოწინავე სახელმწიფო ვართ. აქედან გამომდინარე, თუ აქამდე ჩვენ ვცდილობდით, რომ ამ მიმარუთლებით ერთობლივად გვემუშავა, ახლა ალბათ გადასახედია სტრატეგია, თუ ასეთი არსებობდა (ეჭვი მაქვს, რომ სტრატეგია არ არსებობდა)… საუბარია იმაზე, თუ როგორ ვაპირებთ შემდგომ მოქმედებებს: ეს იქნება რეგიონალური მუშაობა, უკრაინასა და მოლდოვასთან ერთად ვიმუშავებთ, მხოლოდ მოლდოვასთან ერთად, თუ მარტო შევეცდებით ევროინტეგრაციის გაგრძელებას. როცა ევროინტეგრაციის გაგრძელებას ვახსენებ, აქ ქვეყნის საბოლოო მიზანს ევროკავშირში გაწევრიანებას ვგულისხმობ.

ამწუთას საქართველომ ევროპული პერსპექტივა უკრაინასთან ერთად რომ მოითხოვის, ეს რამდენად მიზანშეწონილი იქნება, ამაზე ძალიან სიღრმისეულადაა სამსჯელო. ამას ბევრი დადებითი მხარე აქვს, მაგრამ არის უარყოფითი მომენტებიც. მით უფრო ახლა, როდესაც აღმოსავლეთის პარტნიორობის სამიტამდე ერთი წლით ადრე ასეთი რამ ხდება, ბევრი რამის აწონ-დაწონვაა საჭირო, რას და როგორ გავაკეთებთ.

თუ ამ რეფერენდუმის შედგები, საბოლოო ჯამში, უკრაინასთან ასოცირების ხელშეკრულების შეთანხმებას შეაფერხებს, ხომ არ შეიძლება ეს ვინმესთვის ევროპაში იყოს სიგნალი, რომ, მაგალითად, საქართველოსთვის ვიზის ლიბერალიზაციის პროცესის დაბრკოლებაზეც იფიქროს?

ასოცირების ხელშეკრულებას პირდაპირ არ დავუკავშირებდი სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციას. სავიზო რეჟიმის კუთხით ორი ამბავს გამოვყოფდი: კარგი ისაა, რომ ამ ეტაპზე უკრაინასთან მიბმული აღარ ვართ. ბევრად უფრო წინ ვართ, ვიდრე უკრაინა. კარგია, რომ საქართველო მარტო მიდის ამ გზაზე.

ასევე არ მგონია, რომ ამან რაიმე შეფერხება გამოიწვიოს. ამაზე განსაკუთრებით  ბევრი უნდა იმუშაოს საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ და შესაბამისმა უწყებებმა. ვგულისხმობ იუსტიციის სამინისტროს და შსს-ს, თავის ევროპელ კოლეგებთან შეხვედრების და მათი დარწმუნებისა თუ კითხვებზე პასუხის გაცემის თვალსაზრისით, თუ ასეთი კითხვები კიდევ არსებობს. ვიზის ლიბერალიზაციის საკითხი და რეფერენდუმის შედეგი, ყოველ შემთხვევაში, ოფიციალურად არანაირად არ ებმის საქართველოს ვიზის ლიბერალიზაციის პროცესს.

ცხადია, თუმცა ვგულისხმობ იმას, ხომ არ არსებობს საფრთხე, რომ ვინმემ დააყენოს ახალი რეფერენდუმის საკითხი საქართველოს სავიზო რეჟიმის საკითხზე, რათა გავლენა მოახდინოს ევროკავშირის მინისტრთა საბჭოში იმავე ჰოლანდიის ან სხვა ქვეყნების გადაწყვეტილებაზე, სადაც ასევე არიან ევროსკეპტიკოსი ძალები… საბოლოო ჯამში, საქართველოს ვიზის ლიბერალიზაციისათვის ხომ საბჭოს მწვანე შუქიც სჭირდება.

არ მგონია. ახლო მომავალშია დაგეგმილია ჰოლანდიასთან კონსულტაციები  საგარეო საქმეთა სამინისტროების დონეზე. ჰააგაში უნდა გაიმართოს ეს შეხვედრა და კარგი იქნება, რომ [საქართველოს წარმომადგენლებმა] ეს თემა კიდევ ერთხელ წამოწიონ და გაიარონ.

სხვა რა რეკომენდაციებს მისცემდით საქართველოს მთავრობას?

ევროინტეგრაციის თვალსაზრისით ჩვენ გარკვეულ ეტაპს უკვე მივაღწიეთ –  ასოცირების ხელშეკრულებას ხელი მოეწერა, უვიზო მიმოსვლა უახლოეს პერიოდში უნდა შევიდეს ძალაში. ამწუთას ჩნდება ისეთი შთაბეჭდილება, რომ ძლიერი ინიციატივა, როგორიც, მაგალითად, ვიზის ლიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმა იყო, აღარ ჩანს. აუცილებელია, რომ [ახალი] ინიციატივა გაჩნდეს. ყველაზე კარგი და იდეალური, რა თქმა უნდა, იქნება ევროპული პერსპექტივის მიცემა საქართველოსთვის. მე არ ვეთანხმები იმ აზრს, რომ ჩვენი აქცენტი მხოლოდ ასოცირების ხელშეკრულების შესრულებაზე უნდა იყოს გადატანილი, რა თქმა უნდა, ეს უნდა გავაკეთოთ, ამაზე ორი აზრი არაა, მაგრამ, მეორე მხრივ, ძალიან უნდა გააქტიურდეს მუშაობა ევროპული პერსპექტივის მიღებასთან დაკავშირებით. თავისით შესაძლებლობის ეს ფანჯარა [ევროკავშირის წევრობის პერსპექტივა] არასოდეს შეიძლება არ გაჩნდეს. ეს ფანჯარა ჩვენ უნდა შევქმნათ აქტიურობის შედეგად.

ასევე საფიქრალია იმაზე, თუ როგორ ვაპირებთ ამის გაკეთებას – ინდივიდუალურად, თუ მოლდოვასა და უკრაინასთან ერთად, რომლებიც გეოგრაფიულად ევროკავშირის საზღვრებთან უფრო ახლოს არიან. რამდენად ღირს ამის ასე გაკეთება, მით უმეტეს, იმ პირობებში, როცა უკრაინის ასოცირების შეთანხმებაზე ჰოლანდიის რეფერენდუმზე ასეთი შედეგი დადგა… ძალიან სერიოზულად სამსჯელო და სადისკუსიოა ამაზე საქართველოში ჯერ ქვეყნის შიგნით და შემდეგ  დასაგეგმია რას, როგორ ვაკეთებთ. მე ვშიშობ, რომ ამაზე  სიღრმისეული მსჯელობა  (ყოველ შემთხვევაში ჩემი ინფორმაციით) არ ყოფილა.

ვანო, თქვენ ამ შემთხვევაში აცალკევებთ საქართველოსა და უკრაინის საკითხს და ფიქრობთ, რომ უკრაინას თუ შეექმნა პრობლემა, შესაძლოა საქართველოზე იგივე პრობლემა არ შეიქმნას?

არ გამოვრიცხავ, რომ ამან [რეფერენდუმის შედეგმა] შექმნას პრეცედენტი. ორი რამის მეშინია: ამან შეიძლება შექმნას პრეცედენტი  და სამომავლოდ ეს ჯგუფი შეეცადოს, რომ თითქმის ყველაფერი რეფერენდუმზე დააყენოს, როცა ასეთი შესაძლებლობა იქნება, თუნდაც მაშინ, როცა საქართველოსთვის ევროპული პერსპექტივის მიცემის საკითხი დადგება…. ან უკრაინისთვის თუ მოლდოვისთვის. მეორე, ამან კარგი  შანსი მისცა პრორუსულ ძალებს, მათ გაუჩნდათ შესაძლებლობა [თქვან], რომ “უკრაინამ, რომელმაც თავი გაწირა, მაიდანი მოაწყო, ყირიმი დაკარგა, ეს ყველაფერი გააკეთა ასოცირების ხელშეკრულებისთვის და ამ დროს ხომ ხედავთ, ევროპამ რა გაუკეთა, ყურადღება არ მიაქცია და უყურადღებოდ დატოვაო” – მე მეშინია, რომ პრორუსული ძალების მხრიდან ეს ნარატივი ჩამოყალიბდება და ამას რაიმე უნდა დაუპირისპირონ

რა შეიძლება დაუპირისპირონ ევროკავშირის სტრუქტურებმა? იმავე დღეს, როცა ჰოლანდიის რეფერენდუმის წინასწარი შედეგები გახდა ცნობილი, გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ევროკომისია თვის ბოლომდე ევროპარლამენტს და საბჭოს მიმართავს საკანონმდბელო წინადადებით უკრაინის მოქალაქეებისათვის სავიზო რეჟიმის გაუქმების რეკომენდაციასთან დაკავშირებით.  ეს შეიძლება განვიხილოთ ერთ-ერთ საპასუხო ნაბიჯად?

ეს ერთი, და მეორე თვითონ ჰოლანდიის ხელისუფლებას მოუწევს გამოსავლის მოძებნა. გარდა მაგისა, [რეფერენდუმის შედეგი] კატასტროფა ნამდვილად არ არის უკრაინისთვის, რადგან მისი ასოცირების ხელშეკრულების 80% უკვე ამოქმედებულია, დარჩენილ 20%-ს სჭირდება ყველა ქვეყნის რატიფიცირება, რომ ბოლომდე ამოქმედდეს. იმის თქმა მინდა, რომ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საერთოდ შეჩერდა ხელშეკრულება. მისი 80% მუშაობს.

ანუ რეფერენდუმის შედეგი ცუდი მესიჯია პოლიტიკური თვალსაზრისით, თორემ პრაქტიკულად დიდ პრობლემას არ ქმნის?

რა თქმა უნდა. პოლიტიკურადაა ძალიან ცუდი სიგნალი არა მარტო უკრაინისთვის, პირდაპირ გვეხება ჩვენც.

ხომ არ შეიძლება, რომ ევროკავშირმა ზემოხსენებული ნარატივის ჩამოყალიბების მცდელობას დაუკავშიროს უფრო პრაქტიული და სწრაფი მოქმედებები იმ ქვეყნებთან მიმართებაში, რომლებიც რეფორმებს ატარებენ, ცდილობენ ევროკავშირთან დაახლოებას, თუნდაც ევროპული პერსპექტივის გაჩენის თვალსაზრისით.

ევროპული პერსპექტივის თვალსაზრისით, მე ვფიქრობ, ძალიან ბევრი რამ თვითონ ქვეყნებმაც უნდა გააკეთონ. საქართველოს შემთხვევაში არ არის აუცილებელი, რომ ჩვენ დაველოდოთ ევროპული პერსპექტივის მიღებას. ჩვენი მიმართულება რამდენიმე ფრონტზე უნდა გავშალოთ: ერთი- ესაა ასოცირების ხელშეკრულება, მეორე – ევროპული პერსპექტივის მიღების ლობირება და მესამე – ყველა ქვეყანას, რომელიც ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი ხდება, აძლევენ კითხვარს, რომელიც დაახლოებით 3000-გვერდიანი დოკუმენტია. შემდეგ ამ ქვეყანამ უნდა გამოიკვლიოს და დაადგინოს: რამდენად შესაბამისობაშია მისი კანონმდებლობა ევროკავშირის საკანონმდებლო სივრცესთან. გარდა პოლიტიკური ნებისა, ამის გაკეთებას არაფერი სჭირდება. საჭიროა სამუშაო ჯგუფის ჩამოყალიბება, რომელიც აიღებს ამ კითხვარს და გააკეთებს მონიტორინგს. ამას ვერავინ დაგვიშლის. შეგვიძლია თვითონ გავაკეთოთ ეს და ძალიან წინ წავიგდოთ საქმე.

ამ კითხვარში უფრო მეტია კანონის ჰარმონიზაციაზე ლაპარაკი, ვიდრე ასოცირების ხელშეკრულებაში?

დიახ. ესაა კითხვარი ევროკავშირის წევრობის კანდიდატისთვის, რომელიც ყველაფერს მოიცავს.