რუსეთის ფედერაციამ მსოფლიოში COVID-19-ის პირველი ვაქცინის დარეგისტრირების შესახებ განაცხადა. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ გამალეას ინსტიტუტში შექმნილ ვაქცინას არ გაუვლია კვლევის ყველა ეტაპი და მისი უსაფრთხოება და ეფექტიანობა დასაბუთებული არ არის, უფრო სწორი იქნება ვთქვათ, რომ რუსეთმა არა “პირველი ვაქცინა დაარეგისტრირა”, არამედ “ვაქცინა პირველმა დაარეგისტრირა”.

11 აგვისტოს, რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინისა და ჯანდაცვის მინისტრის მიხაილ მურაშენკოს კომუნიკაციისას ცნობილი გახდა, რომ რუსეთმა პირველმა დააარეგისტრირა ახალი კორონავირუსის ვაქცინა. ვაქცინა შექმნილია პროფესორ ალექსანდრე გინცბურგის ხელმძღვანელობით, ჯანდაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში არსებული გამალეიას სახელობის ეპიდემიოლოგიისა და მიკრობიოლოგიის კვლევითი ცენტრის მიერ და თავდაცვის სამინისტროს სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის მონაწილეობით. რუსეთის ცნობით, ეს არის ორკომპონენტიანი, ადენოვირუსების ვექტორის საფუძველზე შექმნილი ვაქცინა.

რუსეთმა განაცხადა, რომ ვაქცინის ეფექტურობას მოწმობს “ყველა საჭირო ტესტირების წარმატებით გავლა”, თუმცა ამ დრომდე არ გამოუქვეყნებია ინფორმაცია ჩატარებული კვლევების მეთოდოლოგიისა და შედეგების შესახებ. როგორც ღია წყაროებიდან ირკვევა, ვაქცინა კლინიკური კვლევის საწყის სტადიაზეა – მისი იმუნოლოგიური თვისებები შესწავლილია მხოლოდ 38 ადამიანში.

ვლადიმერ პუტინმა თქვა, რომ ექსპერიმენტში მისი ქალიშვილიც მონაწილეობდა, რომელსაც პირველი ინექციის შემდეგ 38 გრადუსი ჰქონდა ტემპერატურა, თუმცა შემდეგ თავს შესანიშნავად გრძნობს. რუსეთის ხელისუფლების გეგმით, ვაქცინის გამოყენება ორ კვირაში დაიწყება და თავდაპირველად მას ნებაყოფლობით მიიღებენ ჯანდაცვის სფეროს წარმომადგენლები, მასწავლებლები და რისკჯგუფებში მყოფი პირები.

გინცბურგის თანახმად, კლინიკური კვლევის მესამე, გადამწყვეტ ეტაპში 2 000 ადამიანი იქნება ჩართული და დაახლოებით 5 თვე დასჭირდება. შემდეგ კი, 2021 წლის იანვარ-თებერვალში “კოვიდის 19”-ის ვაქცინის კვლევები ბავშვებში დაიწყება.

“ინსტიტუტს ბავშვებში ცდები აქამდე არასდროს ჩაუტარებია. პედიატრებმა იციან ყველა თავისებურების შესახებ და ჩვენ მათთან ერთად ვამზადებთ დოკუმენტების პაკეტს ჯანდაცვის სამინისტროსთვის წარსადგენად, რათა ბავშვებში შევძლოთ გამოკვლევების ჩატარება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც უფროსებში დავასრულებთ”, – განაცხადა მან.

კვლევის რა ეტაპები (არ) გაიარა რუსულმა ვაქცინამ?

ვაქცინის შექმნა და გამოცდა რამდენიმესაფეხურიანი პროცესია. მას შემდეგ, რას ვაქცინა ლაბორატორიაში შეიქმნება, იწყება მისი პრეკლინიკური კვლევა – ცხოველებზე გამოცდა. პრეკლინიკურ კვლევას მოსდევს კლინიკური ცდები (კვლევა ადამიანებში), რომელიც ძირითადად სამ ფაზად იყოფა და განსხვავდება ექსპერიმენტში ჩართული ადამიანების რაოდენობითა და მიდგომებით.

• I ფაზის კვლევაში, როგორც წესი, ჩართულია 1-დან 100 ადამიანამდე;
• II ფაზა – 100-დან 1000 ადამიანამდე;
• III ფაზა – 1000-დან 10 000 ადამიანამდე.

შარიტეს საუნივერსიტეტო კლინიკის პნევმოლოგიისა და ინფექციოლოგიის განყოფილების ექიმ-ინტერნისტი, პულმონოლოგი თამარ ჟამურაშვილი “ნეტგაზეთთან” საუბარში დეტალურად ხსნის, რა პროცესია ვაქცინის შექმნა და რატომ ვერ აკმაყოფილებს “სპუტნიკ V” საერთაშორისოდ დამკვიდრებულ სტანდარტებს.

“ვაქცინის შექმნას რამდენიმე ფაზის კვლევა სჭირდება. ეს ფაზები წლების განმავლობაში გრძელდება, მაგრამ გამომდინარე იქიდან, რომ მწვავე პანდემიური მდგომარეობა გვაქვს, პროცესი უფრო დაჩქარებულად მიმდინარეობს. ვინაიდან ახლო წარსულში გვქონდა ეპიდემიები, როგორიცაა: Sars Cov 1, ებოლა, მერსი, – გვაქვს საკმაოდ კარგად მომზადებული პრეკლინიკური ფაზა. ანუ, ვაქცინის შესაქმნელი პლატფორმა არსებობდა და მთელი ის კვლევები, რაც ზემოაღნიშნული ვირუსების წინააღმდეგ ვაქცინის შესაქმნელად დაიწყო, ფაქტობრივად, გადმოერთო Sars Cov 2-ზე. შესაბამისად, უამრავი კვლევა ძალიან სწრაფად გადავიდა კლინიკურ ფაზაში”, – ამბობს ჟამურაშვილი.

ჟამურაშვილი აღნიშნავს, რომ 7 აგვისტოს მონაცემებით დარეგისტრირებული ვაქცინის 165 კანდიდატიდან 26 უკვე იტესტებოდა ადამიანებზე. ამასთან, 26-დან უმრავლესობა კლინიკური ფაზის პირველ ან მეორე ეტაპზეა; ინგლისში ივნისში დაიწყო კომბინირებული II-III ფაზა, ხოლო ბრაზილიაში – III ფაზა.

“რა გააკეთა რუსეთმა? – აიღო ვექტორებზე ბაზირებული ვაქცინა, გატესტა მხოლოდ 38 ადამიანზე და ისე, რომ კვლევის შედეგები არ გამოუქვეყნებია, ვაქცინა დაარეგისტრირა. ოფიციალური რუსეთი აცხადებს, რომ ვაქცინამ გაიარა I-II ფაზა, მაგრამ, როგორც ვხედავთ, ფაქტობრივად, პირველი ფაზაც არ არის გავლილი. ასევე, აბსურდია, რომ რუსეთის ვაქცინა მოწინავეა, – ადენოვირუსების ვექტორებზე ბაზირებული კვლევა ოქსფორდის უნივერსიტეტში პირველი ივლისიდან გადასულია მესამე ფაზაში”, – აცხადებს ჟამურაშვილი.

მესამე ფაზის გავლამდე ვაქცინის რეგისტრიაციის საფრთხეზე საუბრისას ჟამურაშვილს მაგალითად მოჰყავს, რომ მიმდინარე წლის თებერვალში აივ ინფექციის საწინააღმდეგო ვაქცინის კანდიდატის კვლევები უკვე მესამე ფაზაში იყო გადასული, როდესაც აღმოჩნდა, რომ პაციენტების ჯგუფში, რომლებმაც ვაქცინა მიიღეს და მეორე ჯგუფში, რომლებმაც მხოლოდ პლაცებო მიიღეს, შედეგები ერთმანეთისგან დიდად არ განსხვავდებოდა; ასევე, დენგეს ვირუსის ვაქცინის კვლევამ მესამე ფაზაში აჩვენა, რომ ვაქცინამ არათუ ხელი შეუშალა ინფექციის განვითარებას, არამედ გაამწვავა იგი.

2016 წლის კვლევის თანახმად, მაგალითად, აშშ-ში საბოლოო კლინიკური კვლევის ეტაპზე მყოფი 640 ვაქცინიდან მხოლოდ 344 აღმოჩნდა წარმატებული.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, კლინიკური ცდების მესამე ფაზაში ამჟამად კორონავირუსის ვაქცინის ექვსი კანდიდატია (ოქსფორდის უნივერსიტეტი/AstraZeneca, ვუჰანის ინსტიტუტი/Sinopharm, ბეიჯინგის ინსტიტუტი/Sinopharm, Moderna/NIAID, BioNTech/Fosun, Pharma/Pfizer), რუსეთის გამალეიას ინსტიტუტის ვაქცინა კი მათ შორის არ არის.

მას შემდეგ, რაც რუსეთმა კორონავირუსის პირველი ვაქცინის რეგისტრაციის შესახებ განაცხადა, აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა თქვა, რომ შეერთებული შტატების მთავრობა “მოდერნას” ექსპერიმენტული ვაქცინის 100 მლნ დოზას შეისყიდის.

“სპუტნიკის მომენტი”

რუსეთმა კორონავირუსის ვაქცინას “სპუტნიკ V” დაარქვა, მსგავსად პირველი ხელოვნური თანამგზავრისა, რომელიც საბჭოთა კავშირმა კოსმოსში 1957 წლის 4 ოქტომბერს გაუშვა. ანალოგიის მიზანი ნათელია – რუსეთს სურს აჩვენოს, რომ დღეს ისეთივე მოწინავეა მეცნიერებაში, როგორც საბჭოთა კავშირი იყო კოსმოსის ათვისების სფეროში.

“ეს არის “სპუტ­ნი­კის მო­მენ­ტი”. ამე­რი­კე­ლე­ბი გაკ­ვირ­ვე­ბუ­ლი იყ­ვნენ, რო­დე­საც “სპუტნიკის” თანამ­გზავ­რის გაშ­ვე­ბის შე­სა­ხებ გა­ი­გეს. ვაქ­ცი­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბი­თაც იგი­ვე მოხ­დე­ბა. ვაქ­ცი­ნა პირ­ვე­ლად რუ­სეთს ექ­ნე­ბა”, – აცხადებდა რუსე­თის ეროვ­ნუ­ლი სიმ­დიდ­რის ფონ­დის ხელმძღვანელი კი­რილ დმიტ­რი­ე­ვი, რო­მე­ლიც ვაქ­ცი­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ კვლე­ვას აფინანსებს.

კოსმოსის ათვისების სფეროში აშშ-სა და საბჭოთა კავშირს შორის ცივი ომის დროინდელი კონკურენციისას “სპუტნიკის” სერიის თანამგზავრების გაშვებამ საბჭოთა კავშირის მიერ, ბევრის აზრით, შეერთებულ შტატებს უბიძგა უფრო მასშტაბური ინვესტიციების ჩადებისკენ მეცნიერიულ კვლევებში. “სპუტნიკ V”-ის ვაქცინის ოფიციალურ გვერდზე ნათქვამია, რომ ახალი რუსული ვაქცინაც ე.წ. “სპუტნიკის მომენტს” ქმნის მთელი მსოფლიოსთვის და სახელიც ამ შედარების საფუძველზე მიენიჭა.

“მე თუ მკითხავთ, “სპუტნიკი V” კი არა, რუსული მარაზმი 999-ია”, – გვეუბნება თამარ ჟამურაშვილი, რომელიც რუსეთის მიერ ვაქცინის დაჩქარებულ რეგისტრაციას პოლიტიკურად მოტივირებულ და პასუხისმგებლობას მოკლებულ გადაწყვეტილებად აფასებს.

“რუსეთის მიერ ვაქცინის რეგისტრაცია იმასთან არის კავშირში, რომ “კოვიდ 19” არის არანორმალურად პოლიტიზებული დააავადება. დიდი სახელმწიფოები ერთმანეთს ეჯიბრებიან, ვინ პირველი შექმნის ვაქცინას ან მედიკამენტს, ვინ იქნება მოწინავე… ფაქტობრივად, ძალების ჭიდილია და თუ სასწრაფოდ არ ჩაეხსნება პოლიტიკა მედიცინას, ალბათ, სავალალო მდგომარეობამდე მივალთ”, – ამბობს ჟამურაშვილი.

იგი დარწმუნებულია, რომ “სპუტნიკ V” რუსეთის საზღვრებს ვერ გასცდება, თუმცა იმედოვნებს, რომ რუსეთის მოქალაქეებსაც ნაკლები ზიანი მიადგებათ ახალი ვაქცინისგან.

ისტორიკოსი ლაშა ბაქრაძე ასევე მიიჩნევს, რომ კორონავირუსის რუსული ვაქცინა უბრალოდ პროპაგანდის საშუალებაა და არავის ურჩევს, საკუთარ თავზე გამოსცადოს.

“საბჭოთა კავშირი მუდმივად ცდილობდა ეჩვენებინა, თითქოს კომუნისტები ყველაფერში ყველაზე წინ არიან და საკუთარი მოქალაქეების საფრთხის წინაშე დაყენებას არ ერიდებოდა. კომუნისტური ნარჩენი ვლადიმერ პუტინი იგივეს იმეორებს და კორონავირუსის ვაქცინის პირველად რეგისტრაციით ცდილობს, მსოფლიოს აჩვენოს, როგორი წინწასულია რუსეთი. ეს ვაქცინა უბრალოდ პროპაგანდის საშუალებაა და ღმერთმა იცის, რა შედეგებს მოიტანს ადამიანებისთვის. მეც კი, რომელიც, ალბათ, როგორც კაცობრიობის დიდი ნაწილი, ველოდები კორონავირუსის წინააღმდეგ ვაქცინას, შეიძლება ანტივაქსერი გავხდე და შეთქმულების თეორიების მოყვარულთა მსგავსად, დემონსტრაციაზე გავიდე და გავაპროტესტო რუსული ვაქცინის დანერგვის მცდელობა, თუ ასეთს ადგილი ექნება საქართველოში”, – ამბობს ბაქრაძე “ნეტგაზეთთან” საუბარში და დასძენს, რომ არცერთი ნორმალური ქვეყანა არ იტყვის, რომ მზად აქვს ვაქცინა ცდების დასრულებამდე.

საერთაშორისო და რუსი სპეციალისტების კრიტიკა 

კორონავირუსის პანდემიის დასაწყისში პუტინმა სახელმწიფო მოხელეებს დაავალა, შეემოკლებინათ კლინიკური ცდების დრო, რათა რაც შეიძლება სწრაფად მიეღოთ კორონავირუსის პოტენციური ვაქცინა.

ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა, ბრიტანეთმა და კანადამ გასულ თვეში რუსეთი დაადანაშაულა ჰაკერების გამოყენებით მათი ლაბორატორიებიდან ვაქცინის შესახებ ინფორმაციის მოპარვაში. რუსეთის ოფიციალურმა პირებმა ბრალდება უარყვეს.

საბოლოოდ, რუსეთმა ყველაზე ადრე დაარეგისტრირა ახალი კორონავირუსის ვაქცინა, თუმცა საერთაშორისო ექსპერტები აცხადებენ, რომ რუსეთის მიერ ვაქცინის დამტკიცება არ მომხდარა საყოველთაოდ აღიარებული წესების შესაბამისად.

სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრის უფროსი ვიცე-პრეზიდენტი, სტეფან მორისონი “ვაშინგტონ პოსტთან” ინტერვიუში რუსეთის მიერ ვაქცინის დამტკიცებას წესების შეცვლას უწოდებს:

“ეს წესების შეცვლაა, გზის შემოკლება. ყველაფერი იწყება პუტინით, მას გამარჯვება სჭირდება”, – თქვა მან და დაამატა, რომ რუსეთი ამით ცდილობს ძველი რუსული მეცნიერების დიდების გახსენებას, რაც პროპაგანდის ნაწილია და უკუშედეგებს მოიტანს.

ჯანდაცვის ექსპერტები აფრთხილებენ რუსეთის მთავრობას, რომ ვაქცინის ტესტირების დაჩქარება და კლინიკური ცდების მე-3 ფაზის გამოტოვება, რაც გულისხმობს თვეების განმავლობაში ათასობით ადამიანზე ვაქცინის გამოცდასა და დაკვირვებას, დიდი ზიანის მომტანი შეიძლება იყოს, რადგან შესაძლოა, მოსახლეობაში გააჩინოს არასწორი უსაფრთხოების განცდა იმუნიტეტთან დაკავშირებით, რაც სიფრთხილის ზომების მოდუნებას და ვირუსის კიდევ უფრო მეტად გავრცელებას გამოიწვევს, ასევე, ჰქონდეს ნეგატიური ეფექტი ჯანმრთელობაზე.

საერთაშორისო სკეპტიციზმის მიუხედავად, რუსეთმა კოვიდ 19-ის ვაქცინა დაამტკიცა

ამერიკის შეერთებული შტატების აშშ-ის ალერგიისა და ინფექციური დაავადებების ეროვნული ინსტიტუტის დირექტორმა ენტონი ფაუჩიმ განაცხადა, რომ ადამიანებისთვის ზიანის მიყენების რისკის ფასად კორონავირუსის ვაქცინის შეთავაზება მომავალი კვირიდანვე იქნებოდა შესაძლებელი. მან ეჭვი შეიტანა, რომ რუსეთმა კორონავირუსის ვაქცინის უსაფრთხობეა და ეფექტურობა რეალურად დაამტკიცა.

„ვაქცინის შექმნაში მთავარი პირველობა კი არა, მისი ეფექტურობაა”, – განაცხადა გერმანიის ჯანდაცვის მინისტრმა იენს შპანმა, ყურადღება გაამახვილა რა, რომ რუსეთის ხელისუფლებას არ გაუვრცელებია სათანადო ინფორმაცია ჩატარებული ცდების შესახებ.

“ასეთ ვაქცინას რომ ენდო, აუცილებელია, ყველა კვლევის ჩატარება, მიუხედავად პანდემიისა და ყველა დეტალის გასაჯაროვება. პრობლემა არის ის, რომ ჩვენ ძალიან ცოტა რამ ვიცით ამ ვაქცინის შესახებ, რადგან რუსეთის ხელისუფლება არ არის გამჭვირვალე”, – აცხადებს მინისტრი.

“სპუტნიკ V” ვაქცინის შესახებ “ნეტგაზეთმა” კითხვებით მიმართა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციასაც, რომლის მიერ პრე-კვალიფიკაციის მინიჭება ვაქცინის საერთაშორისოდ აღიარების ერთ-ერთი მთავარი ინდიკატორია. ჯანმო აცხადებს, რომ მიესალმება ნებისმიერ წინსვლას კოვიდ-19-ის ვაქცინის კვლევასა და განვითარებაში, თუმცა კვლევის დაჩქარება უნდა მოხდეს ყველა დადგენილი ეტაპის გავლით, რათა წარმოებაში ჩაშვებული ვაქცინა იყოს უსაფრთხო და ეფექტური.

“WHO კონტაქტში იმყოფება რუსეთის ხელისუფლებასთან და მეცნიერებთან და ელის ვაქცინის ცდების დეტალების განხილვას”, – ნათქვამია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის პრეს-ოფისის მიერ პასუხში.

საერთაშორისო კრიტიკას 13 აგვისტოს გაემოხმაურა რუსული ვაქცინის ავტორი. გინცბურგმა თქვა, რომ სხვა ქვეყნებისგან დადებითი რეაქციის მოლოდინი გულუბრყვილობა იქნებოდა.

თუმცა რუსულ ვაქცინას კრიტიკა მხოლოდ ქვეყნის ფარგლებს გარეთ არ შეხვედრია. რუსეთის კლინიკური კვლევების ორგანიზაციების ასოციაციამ ჯანდაცვის სამინისტროს ღია წერილით მიმართა და მოუწოდა, გადაედო ვაქცინის რეგისტრაცია კლინიკური კვლევის ყველა ეტაპის გავლამდე, თუმცა – უშედეგოდ.

“ეს ახალი ვაქცინაა, რომლის ტესტირება, 100 ადამიანის მონაწილეობითაც კი, დასრულებული არ არის, რომ არაფერი ვთქვათ მესამე ფაზაში ათასობით ადამიანის გამოკვლევაზე. ვაქცინის შემქმნელები რეგისტრაციასთან დაკავშირებით ასეთ უპრეცედენტოდ სწრაფ მიდგომას იმით ხსნიან, რომ პრეპარატის დაფუძნებულია “მერსის” ვირუსის საწინააღმეგო ვაქცინაზე, რომელზეც უკვე რამდენიმე წელია, გამალეას ცენტრი მუშაობს. სახელმწიფო რეესტრის მიხედვით, “მერსის” საწინააღმდეგო ვაქცინა ჯერ კიდევ შემუშავების ეტაპზეა, უფრო კონკრეტულად, კლინიკური კვლევების I-II ფაზაშია, რომლის დასრულებაც 2020 წლის 31 დეკემბერს იგეგმება. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ახალი ვაქცინის დაჩქარებული რეგისტრაციის საფუძვლად მივიჩნიოთ სხვა არარეგისტრირებული ვაქცინა, რომლის ეფექტურობის შესახებ დასაბუთებული დასკვნა არ არსებობს”, – ნათქვამია განცხადებაში.

ასოციაცია მიუთითებს, რომ შექმნილი არაორდინალური სიტუაციის მიუხედავად, საერთაშორისო საზოგადოება ვაქცინაზე მუშაობის დამკვირებული ნორმების წინააღმდეგ არ მიდის, რადგან პრეპარატს რეგისტრაციას მესამე ფაზის დასრულებამდე მაღალ რისკებს შეიცავს.

შემოვა თუ არა რუსული ვაქცინა საქართველოში?

საქართველოს დაავადებათა კონტროლის ეროვნული ცენტრის დირექტორი ამირან გამყრელიძე რუსეთში რეგისტირებული ვაქცინის შესახებ საუბრისას უსაფრთხოების ნორმების დარღვევაზე და ინფორმაციის სიმწირეზე მიუთითებს.

“ვაქცინა შექმნილია რუსეთის ერთ-ერთ წამყვან ინსტიტუტში და აღიარებულია რუსეთის მერეგულირებელი ორგანოს მიერ, მაგრამ ის არ უღიარებია არცერთ საერთაშორისო ორგანიზაციას, რომლებიც ვაქცინების რეგისტრაციას აკეთებენ. ანუ, რუსეთმა გადაწყვიტა, ეს იქნება მათი შიდა მოხმარებისთვის და იმ ქვეყნებისთვის, ვინც რუსეთის რეგისტრაციას აღიარებს”, – განუცხადა “ნეტგაზეთს” გამყრელიძემ.

მისი თქმით, საქართველო არაა იმ ქვეყნებს შორის, რომელიც მედიკამენტებისა და ვაქცინების რუსულ რეგისტრაციას აღიარებს: “ჩვენ ვაღიარებთ ევროკავშირის და აშშ-ის სურსათისა და წამლის ადმინისტრაციის (FDA) რეგისტრაციას”, – ამბობს იგი.

გამყრელიძის ინფორმაციით, რუსეთში რეგისტრირებული ვაქცინის მესამე ფაზის გაფართოებული კვლევები ჩატარებული არ არის და “ეს უსაფრთხოების ნორმების ერთ-ერთი დარღვევაა”.

“მათ არ გამოუქვეყნებიათ პირველი, მეორე და მით უმეტეს, მესამე ფაზის კვლევების შედეგები არცერთ საერთაშორისოდ აღიარებულ სამეცნიერო წყაროებში. ამიტომ აღნიშნულ ვაქცინაზე საუბარი რთულია”, – განაცხადა ამირან გამყრელიძემ.

“მნიშვნელოვანია, რომ ნებისმიერი პრეპარატი, იქნება ეს მედიკამენტი თუ ვაქცინა, იყოს გამყარებული საჭირო კვლევებით და ჩვენ დაველოდებით ამ კვლევების მონაცემებს და შემდეგ ჩვენს პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად მივიღებთ გადაწყვეტილებას”, – ამბობს, თავის მხრივ, საქართველოს ჯანდაცვის მინისტრი ეკატერინე ტიკარაძე.

რუსეთი ირწმუნება, რომ წინასწარი განაცხადი მილიარდი დოზის ვაქცინის შესყიდვაზე 20 ქვეყნიდან მიიღო.