ბატონო ლევან, გთხოვთ გაიხსენოთ, პირველად როდის იყავით ევროკავშირის წევრ ქვეყანაში და რა მიზნით?
რახან ვიყავი საბჭოთა ადამიანი და, მით უმეტეს, ვიყავი პოლიტიკური პატიმარი საბჭოთა კავშირში, გასაგებია, რომ ამ პერიოდში ევროპაში წასვლის რაიმე სერიოზული შანსი არ მქონდა, მაგრამ ვითარება შეიცვალა 1990-იან წლებში და ჯერ კიდევ სულს ღაფავდა საბჭოთა კავშირი, როდესაც მე უცხოეთში აღმოვჩნდი.
პირველივე ქვეყანა, სადაც ჩავედი, ჩემი ძალიან სერიოზული ინტერესის ქვეყანა იყო, ეს არის საბერძნეთი, სადაც ზუსტად იმ პროფილით აღმოვჩნდი, რითიც ვმუშაობდი, მე ვარ ანტიკური და კლასიკური ბერძნული ლიტერატურის სპეციალისტი. ბერძნები იყვნენ თბილისში ჩამოსულები და შემდეგ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კლასიკური ფილოლოგიის კათედრის ჯგუფი მიგვიწვიეს საბერძნეთში. ჩვენ აღმოვჩნდით მაღალი რანგის ბერძენ მასპინძლებთან ძალიან მაღალი რანგის ვიზიტით. ამას ჰქონდა სამეცნიერო, სასწავლო და სხვა ხასიათი.
საბერძნეთი ევროპული ცივილიზაციის აკვანია და ვიყავი კეთილგანწყობილ გარემოში, კარგი პირობებით. ყველა, ვინც უცხოეთში საბჭოთა დროს ყოფილა, ჰყვება, რომ 17 მანეთზე მეტის გადახურდავების უფლება არ ჰქონდა; სამარცხვინო რამეები უნდა ჩაედინა, ღირსეულად რომ ყოფილიყო და ჩვენ ჩვედით და ბერძნებმა ფულიც გადმოგვცეს დრაჰმებში, მხარე დაგვათვალიერებინეს და ეს იყო ბრწყნინვალე ვიზიტი.
იმავე წელს, ასევე, სამეცნიერო ვიზიტით, მე აღმოვჩნდი გერმანიის ჯერ ფედერაციულ და შემდეგ დემოკრატიულ რესპუბლიკაში. შემთხვევით, დასავლეთ ბერლინში სწორედ იმ დღეს აღმოვჩნდი, როდესაც გერმანიის გაერთიანება მოხდა. ეს ჩვენ არ დაგვიგეგმავს. ძალიან უცნაური იყო ის ვითარება, რომ დასავლეთ გერმანია ორჭოფობდა და სკეპტიკურად უყურებდა აღმოსავლეთთან გაერთიანებას დილით, ხოლო საღამოს თითოეული კაფედან კასრით ლუდი გამოჰქონდათ, რომ უფასოდ დაელევინებინათ აღმოსავლეთ გერმანიიდან გადმოსული თანამემამულეებისთვის.
ორივე ეს ქვეყანა კლასიკური ქვეყანაა. ერთი იმით, რომ აკვანი არის, საფუძველია და სიტყვა დემოკრატია მათია და სხვა; ხოლო მეორე იმით, რომ ალბათ ევროპის ყველაზე მოწესრიგებული და დემოკრატიული ქვეყანაა, რომელმაც თავისი ყველაზე რთული პრობლემა გადაწყვიტა მშვიდობიანი გზით.
ჩვენ ბევრი გვაკლია არა მარტო გერმანიამდე, არამედ საბერძნეთამდეც, რომელიც კრიზისშია, როგორც პოლიტიკური თვალსაზრისით და განვითარების თვალსაზრისით, ასევე, საზოგადოების და ეკონომიკური თვალსაზრისითაც. კრიზისში მყოფი საბერძნეთი ჩვენზე გაცილებით უკეთეს მდგომარეობაშია.
ლევან ბერძენიშვილი
რა ახასიათებს ევროპას ისეთი, რაც ერთი შეხედვითაც თვალშისაცემია?
გეტყვით პირველ თავისებურებას, რომელსაც გერმანიაში ვიზიტის დროს მივაქციე ყურადღება. იქ სამეცნიერო კონფერენციაზე ქართველი მეცნიერები გამოდიოდნენ თემებით – გლობალური საკითხები ანტიკურ ლიტერატურაში, სინდისის პრობლემა ძველ ბერძნულ სამყაროში და სხვა. ხოლო გერმანელები გამოდიოდნენ ევრიპიდეს მედეას მესამე სტრიქონის ახლებური წაკითხვისთვის და სხვა. გერმანიას და ევროპას კონკრეტულობა ახასიათებს, ჩვენ გვახასიათებს ძალიან სერიოზული განზოგადება.
ევროპა უპირველეს ყოვლისა წერტილოვანია, მას აინტერესებს კონკრეტული, წვრილი საკითხები, ჩვენ კიდევ ფართოდ ვხედავთ. მეორე განსხვავება არის ცხოვრების წესი, რიტმი. ევროპა იღვიძებს ადრე, მუშაობს ბევრს და იძინებს ადრე. საქართველოში ყოფილ პრემიერ-მინისტრს წამოცდა, ადრე ძილი მიყვარსო და, მგონი, მთელი საქართველო გაერთო ამით, არავის მოსწონებია. მთელი ევროპა ისე ცხოვრობს, როგორც ყოფილი პრემიერ-მინისტრი. 10 საათზე გერმანიაში ცხოვრება ჩერდება, ეს არ ნიშნავს, რომ ღამის ცხოვრება არ არის, მაგრამ ძირითადად მოქალაქეები დილის 5 საათზე იღვიძებენ. შრომის რიტმი მთელი დღის განმავლობაში ძალიან მაღალია. გერმანელები თუ ცხოვრობენ ჩვენზე, ვთქვათ, 30-ჯერ უკეთესად, 50-ჯერ მეტს შრომობენ. სამართლიანობა დაცულია – როგორც ვშრომობთ, ისე ვცხოვრობთ, და ისინიც – ასევე, თუმცა, რა თქმა უნდა, ჩვენ გვგონია, რომ სხვები არიან დამნაშავე ჩვენს ამბებში.
უმუშევრობა, გარკვეული გაგებით, ევროპისთვის გამოგონილი ტერმინია იმიტომ, რომ უმუშევარი არის ადამიანი, რომელმაც დაკარგა სამსახური, ჯერ არ მოუპოვებია, მაგრამ ის სოციალური დაცვის ქვეშ არის და სხვა, მაგრამ ის თავისი არსით უმუშევარი არ არის, დროებით უმუშევარი კიდევ შეიძლება წარმოვიდგინოთ. საქართველოში არიან ადამიანები, რომლებიც მუშაობენ და არიან უმუშევრები ორი მომენტის გამო. პირველი, როგორც წესი, იმდენს არ აკეთებს, რამდენიც ეკუთვნის, და მეორე, შეიძლება ათი იმდენს აკეთებდეს, ვიდრე ეკუთვნის, მაგრამ იმდენს არ იღებს, რამდენიც ეკუთვნის. გარკვეული გაგებით, ჩვენთან შრომა და ანაზღაურება ვერ მოვიდა ჰარმონიაში.
კიდევ ერთი განსხვავებაა თვალშისაცემი. ევროპაში განათლება პირდაპირ არის მიბმული ცხოვრებასთან. ქართული წარმოდგენა განათლებაზე განყენებულია ადამიანისგან, აქ შეიძლება ადამიანი განათლებული იყოს და ამავდროულად იყოს უმუშევარი. ევროპაში ასეთი რამ წარმოუდგენელია. ადამიანი განათლდება იმისთვის, რომ იშრომოს. შრომობს იმისთვის, რომ ძალიან სერიოზული შემოსავალი ჰქონდეს და მოხუცი რომ იქნება, მილიონერი უნდა იყოს. ყველა გერმანელი პენსიონერი ჩვენთან შედარებით მილიონერია. მერე იწყებენ მოგზაურობას და ა.შ.
რამდენად ევროპულია საზოგადოება საქართველოში?
დიდი საიდუმლო არ არის, რომ ჩვენ ვართ ევროპა, განურჩევლად იმისა, თუ როგორ ვიქცევით. ჩვენ ვართ შორეული ევროპა, მაგრამ ვართ ევროპა იმ უბრალო მიზეზით, რომ ჩვენ არასოდეს ვყოფილვართ აზია და აზიასაც დამსახურება უნდა, იქაც არავინ გწერს ავტომატურ რეჟიმში. ევროპა ვართ თუნდაც იმიტომ, რომ ჩვენი წარმოდგენები ევროპულია.
მარტივ მაგალითს გეტყვით. თქვენ იცით, როგორ უყვართ ფეხბურთი საქართველოში და რა საოცნებოა მსოფლიო ჩემპიონატზე საქართველოს ნაკრების მოხვედრა. ჩვენ ვიცით ერთი გზა, რომლითაც საქართველოს საფეხბურთო ნაკრები აუცილებლად მოხვდებოდა ამდენი ხნის მანძილზე მსოფლიო ჩემპიონატზე, ანუ აზიის ქვეჯგუფიდან რომ გავდიოდეთ, “უეფას” წევრები არ ვიყოთ და მართლაც აზიური ქვეყანა ვიყოთ, მაგრამ ჩვენ ხომ მოვკვდებით და აზიურ ქვეყნად ვერ გამოვაცხადებთ თავს. საქართველო არასოდეს ყოფილა აზია და ცოლებს რომ სცემენ კაცები, ეგ აზიატობა ვისაც ჰგონია, უკაცრავად, მაგრამ ამაზე არაა ლაპარაკი. შეუგნებელი ადამიანები ევროპაშიც არიან და აზიაშიც, და ცოლის ცემა თუ ვინმეს აინტერესებს, დიკენსის რომანები წაიკითხოს.
საქართველო ევროცენტრული ქვეყანაა, ევროპისკენ მიისწრაფოდა ყოველთვის. საქართველო ქრისტიანული კულტურის ქვეყანაა. ქრისტიანული აზიური ქვეყანა სერიოზული განხილვის საგანი ვერ იქნება იმიტომ, რომ ფაქტობრივად აქ გადის კულტურული ზღვარი, მაგრამ გარდა ამისა, საქართველო ევროპული ცივილიზაციის კუთვნილი ქვეყანაა იმიტომ, რომ ჩვენ გვყავს პერსონაჟი მედეა, მსოფლიოში განათლებულ ადამიანს ვერ იპოვი, რომელმაც არგონავტები და მედეა არ იცის.
ეს ქვეყანა თავისი არგონავტებით, მედეათი, აიეტით, იასონის და სხვების ამბებით და იმ უცნაური მომენტით, რომ საქართველოში შეიძლება ადამიანს მედეა ერქვას, რადგან, კაი ბატონო, ჩვენიანია და ვაპატიეთ, მაგრამ იასონიც შეიძლება ერქვას, რაც ზოგიერთს გაუნათლებლობის ნიშანი ჰგონია და, მე მგონი, ზუსტად ის ნიშანია, საბერძნეთში ქალს ანდრომაქე რომ შეიძლება ერქვას, ტროელი ქალის სახელი.
გვაქვს ერთი უტყუარი ნიშანი, რომ საქართველო ევროპაა. ეს არის ვეფხისტყაოსნის ქვეყანა, ამ ქვეყნის ყველაზე მაღალი კულტურული მიღწევა ვეფხისტყაოსანია. ეს ღრმად ევროპული ნაწარმოებია, რომელიც ეყრდნობა არა მარტო ბიბლიურ ცოდნას და ევროპულ ცივილიზაციას, არამედ ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე ღრმა ფილოსოფიურ წარმოდგენას, ეს წარმოდგენა ანტიკურობისა და ქრისტიანობის შერწყმაა. ვეფხისტყაოსანი დაწერილია იმ ფილოსოფიური მოძღვრების საფუძველზე, რომელი მოძღვრებაც თავისი ნეოპლატონიზმით არის ერთ-ერთი ყველაზე ევროპული, რომელიც მატერიალური სიკეთეების და სულიერების შეხვედრას გულისხმობს და გულისხმობს იმ ოთხ ევროპულ ღირებულებას, რომელიც ჯონ ლოკმა გამოყო, ესაა სიცოცხლე, თავისუფლება, საკუთრება და ლტოლვა ბედნიერებისკენ, რომელიც ამავდროულად ქართული ღირებულებებია. ქართული და ევროპული ღირებულებათა სისტემა აბსოლუტურად ერთი და იგივეა.
ჩვენ ვართ ევროპა, მაგრამ სხვა ამბავია, რომ ევროპა დღეს მხოლოდ ღირებულებათა სისტემას არ ნიშნავს, არამედ ეს კიდევ ნიშნავს ევროპულ რიტმს, ევროპულ შრომას, ევროპულ დისციპლინას ბოლო-ბოლო, სადაც ჩვენ მოვიკოჭლებთ და ევროპულ წესრიგს, მაგალითად, დროის ევროპულ მენეჯმენტს, რომელიც ქართველებს აშკარად აღმოსავლური გვაქვს. გარდა ამისა, ჩვენ ქართველები და მეც ამაში სერიოზულად ვარ შემჩნეული, გაცილებით მეტს ვლაპარაკობთ, ვიდრე ევროპელები, ჩვენ გვახასიათებს მჭერმეტყველების აზიური ხერხი, ბევრი და ხატოვანი ლაპარაკი.
ევროსაბჭოს დელეგაციის წევრი ვარ და იქ სათქმელი არ არის, მაგრამ აქ შემიძლია გითხრათ, რომ ევროკავშირში არის რამდენიმე ქვეყანა, რომლებსაც ნაკლებად ეკუთვნით ეს ადგილი, როგორც საზოგადოებებს, როგორც კულტურულ ერთეულებს, ვიდრე საქართველოს, მაგრამ მეტად ეკუთვნით ეს ადგილი, როგორც ეკონომიკურ ერთეულებს. ჩვენ ევროპის ყველაზე უკანასკნელი ქვეყანა, ალბანეთიც კი გვასწრებს ეკონომიკურად, მაგრამ სულიერი თვალსაზრისით, მათ შორის თუნდაც იმ უმძიმეს საკითხებში, რომელიც უმცირესობებს ეხება, თუნდაც ამ პრობლემებიანად, საქართველო მაინც ევროპული ქვეყანაა.
ეკონომიკური ჩამორჩენილობა ახსენეთ. თქვენი აზრით, როგორ უნდა გამოსწორდეს ეს ვითარება და ამ მხრივ რას მოიტანს ასოცირება?
ევროკავშირში რომ მიგვიღონ დღეს, ამაზე უფრო მნიშვნელოვანი არის ასოცირების შეთანხმება, რადგან ევროკავშირი ბუქსირზე არავის აიყვანს და ტყულია, რომ დამსახურების გარეშე ვინმემ რამე გადაგიხადოს. პირიქით იქნება, ევროკავშირში გვექნება რეგულირებები, მაგალითად, რამდენი ყურძენი შეიძლება მოვიწიოთ და შეიძლება უფრო ნაკლების წარმოება მოგვიწიოს , ვიდრე დღეს წარმოგვიდგენია და ა.შ.
თავისუფალი ვაჭრობისა და ასოცირების ხელშეკრულება შესაძლებლობას მოგვცემს ევროპულ ბაზარზე გავიდეთ ზედმეტი პრობლემების გარეშე. ეკონომიკური თვალსაზრისით ეს ხელშეკრულება საქართველოს დიდ შანსს მისცემს, რომ ახალ-ახალი საქმიანობები მოიფიქროს. საქართველომ ჯერ-ჯერობით ვერაფერი მოიფიქრა. სტრატეგიული ხედვა ჩვენს ქვეყანას ბიზნესის მიმართულებით ჯერ არ აქვს. ვიღაც იტყვის, რომ ეს რა სახელმწიფოს საქმეა და კერძო პირებმა უნდა გადაწყვიტონ, მაგრამ მე ვიცი, რომ ომის შემდეგ იაპონიაში დასხდნენ და იფიქრეს, რა იქნებოდა იაპონიისთვის მნიშვნელოვანი. მანქანათმშენებლობა და ელექტრონიკა რომ აღმოჩნდა მნიშველოვანი, შემდეგ კერძო პირებიც ადვილად ჩაერთვნენ. საქართველოში მსგავსი არაფერი მომხდარა ჯერ.
საქართველოში გამომგონებლური მომენტები აკლია არა მარტო ბიზნესს, არამედ მწერლობასაც. საქართველო არის ქვეყანა, სადაც დიდი ამბები მოხდა, რომლებიც ჯერ არ ასახულა ლიტერატურაში, წარმოუდგენელია. ზვიად გამსახურდია არ არის არც ერთი ქართული რომანის გმირი, არც შევარდნაძე. საქართველოში მომხდარი ამდენი რევოლუცია, გადატრიალება, სისხლისღვრა, მხედრიონი და სხვა, სერიოზული მხატვრული განზოგადების საგანი არ გამხდარა, რაც იმას ნიშნავს, რომ რახან აქ არ არის გამომგონებლობა, ბიზნესში საიდან იქნება. ბიზნესი სხვანაირად არ არსებობს. ვიღაცას ბიზნესი გაკვალულ გზაზე სიარული ჰგონია, მაგრამ მარტო ასე არ არის, ბიზნესი ამავდროულად ახალი საქმიანობების მოფიქრებაა, რაც ჩვენთან არ ხდება და ევროპა ამის საშუალებას მოგვცემს, ჩვენს ახალგაზრდებს ფიქრის საშუალება გაუჩნდებათ.
მე მყავს სტუდენტები, რომლებიც ფიქრობენ, რომ კარგია, თუ ბანკში იმუშავებენ, მე კიდევ მგონია, რომ თუ ახალგაზრდა კაცი ბანკში მუშაობაზე ფიქრობს, ის ქვეყანა დაინგრევა, რადგან ახალგაზრდა კაცი უნდა ფიქრობდეს, რომ მსოფლიოს გადაატრიალებს, მიიღებს ნობელის პრემიას და იქნება მილიარდერი და არა – იმუშავებს ბანკში და ექნება 1500 ლარი. ეს მკლავს. ჩემი თაობა გაცილებით უფრო ამბიციური იყო, ვიდრე ახალი თაობა. ახალ თაობას აქვს ევროპული ნიშანი, პრაგმატულია, ზედმეტ საგანს არ ისწავლის, ეს კარგია, მაგრამ ევროპული დასკვნა ჯერ აქედან არ კეთდება, რომ ცოტა მეტი მხატვრული ცოდნაა საჭირო რაღაცის გამოსაგონებლად. ბიზნესი მარტო წარმოსახვითი უნარის ადამიანების თავში ჩნდება. აინშტაინი ამბობდა, რომ წარმოსახვა უმჯობესია, ვიდრე ცოდნა.
რაც შეეხება სახელმწიფო პოლიტიკას, მან უბრალოდ უნდა გაათავისუფლოს ბიზნესი, თუმცა არ იქნებოდა ცუდი, რომ მან ხელი შეუწყოს სტრატეგიული მიმართულებების განსაზღვრას ჩვენს რეგიონში, კარგი რა იქნებოდა.
საქართველო ერთ-ერთი მოწინავე ქვეყანაა ბიზნესის დარეგისტრირებისა და წამოწყების თვალსაზრისით, ეს კარგია, მაგრამ საქართველო არ სარგებლობს ამ მოწინავეობით, იმიტომ, რომ ეს უბრალოდ უფლებაა და ამის იქით ვერავინ ვერაფერს ხედავს. აქ ორმხრივი შეცდომაა. პირველი, გასაგებია, რომ ქვეყნაში ფული არ არის და ამან სერიოზული შეფერხება გამოიწვია, ეს ფული რაღაცნაირად უნდა გაჩნდეს, და მეორე, ძალიან ბევრი ადამიანია წასული და ისინი სხვა ქვეყნის ეკონომიკაში მონაწილეობენ და ის, რომ ფულს აგზავნიან, ჩვენთვის ბევრს არაფერს ნიშნავს. კარგი მუშახელი, შემოქმედებითი და სხვა, ცდება სხვა ქვეყანაში თავის შესაძლებლობებზე დაბლა, რადგან სხვისი ქვეყანაა და არავინ მოგცემს შესაძლებლობას სხვისი ადგილი დაიკავო. ეს ორივე პრობლემა არის. ისინი მაშინ დაბრუნდებიან, როცა აქ კარგი ცხოვრება იქნება და როცა აქ კარგი ცხოვრება იქნება, მათი დაბრუნება მხოლოდ მათვისვე იქნება ბედნიერება, რადგან ჩვენ არაფერს შეგვმატებს.
საქართველოს განათლების სისტემა რამდენად ევროპულია? რამდენად შესაძლებელია საქართველოში ევროპული განათლების მიღება? რამდენად კონკურენტუნარიან კადრებს იძლევიან უნივერსიტეტები?
ეს ის საკითხია, სადაც მე და სხვა ადამიანები საერთო ენას ვერასოდეს ვპოულობთ. ვიღაცას ჰგონია, რომ საქართველოში რაღაც ტიპის განათლების მიღება შეიძლება და ვითარება უმჯობესდება. მე მგონია, რომ განათლების მხრივ საქართველოში ახლა ისეთი კატასტროფული მდგომარეობა და ისეთი ჯურღმულია, საიდანაც ამოსასვლელი სად და როდის იქნება, არ ჩანს. ქვეყანაში განხორციელებული განათლების რეფორმა იყო საბჭოთა კავშირის განათლების სისტემის დესტრუქცია და ეს გასაგებია, რადგან საბჭოთა კავშირი საბჭოთა მოქალაქეს ზრდიდა და ჩვენ ეს არ გვჭირდებოდა, დავანგრიეთ და ამ ნანგრევებში განათლება მთლიანად მოყვა. საქრთველოში ახლა უბრალოდ არ ხდება მოქალაქის განათლება, საქართველო ახლა ნულოვანი განათლების ქვეყანა არის, მეტიც, მინუსალური განათლების ქვეყანაა. საქართველოს სკოლები ვერ უზრუნველყოფს მინიმალურ განათლებას, საქართველოს უმაღლესი სკოლა სჯობს საქართველოს სკოლას. საიდან ვასკვნი ამას? უმაღლეს სკოლაში ვმუშაობ, პირველკურსელი მოდის და აზრზე არაა არაფრის, საერთოდ არაფერი იცის. ჩემს პირველკურსელებში არიან ადამიანები, რომლებმაც არ იციან 33 ქართული ასოს შესახებ და მე სულ მაქვს შეკითხვა, თუ როგორ ხდება ის ადამიანი სტუდენტი, რომელიც ძ-ს და ხ-ს ურევს და წ-ს და შ-ს, როგორ უნდა მოხდეს ეს? გამოცდების მიმართ ძალიან სკეპტიკური დამოკიდებულება მაქვს. ერთადერთი, რაც სწორი მოხდა, ისაა, რომ გამოცდები უმაღლესი სასწავლებლებიდან გავიდა ცალკე, რადგან ის ძალიან კორუმპურებული სისტემა იყო. ერთიანი ეროვნული გამოცდები ყველაფერს ვერ უზრუნველყოფს, რადგან ის მხოლდო გამოცდაა, რაღაცის შემოწმება.
თუ სკოლაში რადიკალური ცვლილებები არ მოხდა, მაშინ ყველა ცვლილება, ბოლონიის პროცესი და სხვა, ეს ყველაფერი დაგვრჩება გვერდზე. სკოლაში კატასტროფული მდგომარეობაა, მათ შორის სტრუქტურული თვალსაზრისითაც. რითი ვშველით ჩვენ ამ პრობლემას? გავუზარდეთ მასწავლებლებს ხელფასი, ძალიან კარგი, მე მომხრე ვარ, რომ ოცჯერ გაიზარდოს, მაგრამ ვისაც ჰგონია, რომ სკოლა ესაა მასწავლებლის ხელფასი, ის უბრალოდ აზრზე არაა რა არის სკოლა. მეორე, ვაკეთებთ რემონტებს, მაგრამ ვისაც ჰგონია, რომ სკოლა არის სკოლის შენობა, ის იმაზე უფრო არაა აზრზე, ვიდრე პირველი, ვისაც ხელფასი ჰგონია. სკოლა უპირველეს ყოვლისა არის განათლება, თვითონ პროცესი. თუ ისეა, რომ სკოლაში შეიძლება ორიანი მიიღოს კაცმა საგანში და ხვალ მაინც გახდეს სტუდენტი, ეს ნიშნავს, რომ ის ქვეყანა, მისი განათლების სამინისტრო მუშაობს განათლების წინააღმდეგ და თვითონაც არ იცის ამის შესახებ. მინდა გითხრათ, რომ განათლების არც ერთი მინისტრი, რომელიც ჩვენ გვყოლია, ამ საკითხში არ გაერკვა. არც ერთს აინტერესებდა სკოლა. არც ახლა აინტერესებს ვინმეს სკოლა, აქ მინისტრის პრობლემა კი არ არის, მშვენიერი მინისტრი გვყავს. რა მინისტრებიც სხვაგან გვყავს, განათლებაშიც იგივეა, უბრალოდ, სხვა ამბავია. საქართველოს განათლების მინისტრი საქართველოს ეკონომიკის მინისტრზე უფრო მაგარი უნდა იყოს. მაგარი უნდა იყოს იმით, რომ ეს ათწლიანი საქმეა, პირველ კლასში რომ დაიწყებ რეფორმას, რომ დაამთავრებს, მაშინ გამოჩნდება შედეგი. ამას ისეთი ადამიანი სჭირდება, რომელიც წლიდან წლამდე კი არ ეცდება შეინარჩუნოს ადგილი და ეს სამინისტრო იმისთვის კი არ იქნება, რომ მთავრობაში დარჩეს…
ჩვენი სამინისტროების ერთ-ერთი მიზანია, რომ რამენაირად ხელისუფლებაში დავრჩეთ და უკაცრაად, მაგრამ აქ გასატარებელია ისეთი რეფორმები, რომლის გამოც მინისტრი შეიძლება 6 თვეში მოიხსნას და ამის გაკეთება არც ერთს უნდა, რადგან არაპოპულარული ნაბიჯებია გადასადგმელი.
რაც შეეხება ხელმისაწვდომობას, ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტი, რომელიც საქართველომ უკუღმართულად გააკეთა. განათლების ხელმისაწვდომობა მთავარი ევროპული იდეა არის. საქართველოში ეს მოხდა ისე, რომ ყველა იქნება სტუდენტი, ყველას ხელი მიუწვდება, მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ არავინ არ იქნება და არავის არ მიუწვდება ხელი. განათლება დღეს არის ყველასი, ყველას შეუძლია იყოს სტუდენტი, მერე ზოგიერთს ეკონომიკური პრობლემები უჩნდება, ვერ იხდიან და სხვა, მაგრამ უნდა ვთქვათ, რომ ამ ნაწილში მე ვერაფერს გეტყვით, რადგან არ ვარ მომხრე, რომ სახელმწიფომ გადაიხადოს ყველას სწავლის ფული. უკაცრავად, მაგრამ ადამიანს ცხოვრება სჭირდება იმისათვის, რომ განათლება მოიპოვოს, არც ერთი მთავრობა იქნება ისეთი, რომელიც ამ განათლებას იმათ, ვისაც არ უნდა, იმას ძალად მისცემს. დღესაც კი, ამ ცუდ სისტემაში, ვისაც სწავლა უნდა, მაინც ისწავლის.
სკოლაში არის პრობლემა, ეს პრობლემა არის სტრუქტურული ხასიათის. სკოლის მასწავლებლის ცოდნა მოწმდება გამოცდით და თუ კარგად ჩააბარებს გამოცდას, ყოფილა კარგი მასწავლებელი. ეს იმას ჰგავს, რომ სახლში მოხელე მოვიყვანო, გამოცდა ჩავუტარო და მერე მან სახლი დამინგრიოს აშენების ნაცვლად. თუ მოხელე ავეჯს აკეთებს, მე მისი გაკეთებული სკამი უნდა ვნახო, რომ შევაფასო. მასწავლებლის შემთხვევაში ჩვენ ბავში უნდა ვნახოთ. ჩავაბარეთ ბავშვები, შევამოწმეთ. ერთი წლის მერე შევამოწმეთ ბავშვები და ვთქვით, ყოჩაღ, ან არაყოჩაღ. მხოლოდ ასე მოწმდება. საატესტაციო სისტემა არის კატასტროფა, უბრალოდ არასწორია. მასწავლებელთა დიდი ნაწილი თავის პროფესიას არ შეესაბამება, ხელფასი ძალიან დაბალი აქვთ, ეს მართალია და რომ არ შეესაბამებიან პროფესიას, ესეც მართალია. ჩვენი განათლების სისტემა რადიკალურ რეფორმებს ითხოვს. მესმის, რომ ნებისმიერ მინისტრს შეეშინდება, რადგან შემდეგ მოხსნიან, მაგრამ ვიღაცამ უნდა აიღოს ეს თავის თავზე, დაიწყოს და მერე მოხსნან.
მთავარი არის, სკოლის მასწავლებელი, მისი კვალიფიკაცია გამოცხადდეს მთავარ პრიორიტეტად. როცა მოსწავლე სტუდენტი ვერ ხდება, მის მასწავლებელს და სკოლას პრობლემები უნდა გავუჩინოთ. დაფინანსება სახელმწიფოს ხელშია.
მასწავლებლის კვალიფიკაცია მხოლოდ და მხოლოდ მოსწავლით მოწმდება. მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს გადმოცემის უნარი, ბავშვების სიყვარული და ცოდნაც. ცოდნა არ არის პირველი, არც მეორეა. შეიძლება მასწავლებელს დიდი ცოდნა არ ჰქონდეს და ბრწყინვალე მასწავლებელი იყოს. ასე რომ მოხდეს, სამინისტროები უნდა ცხოვრობდნენ სკოლებში.
საქართველოს არაერთხელ წაუყენეს პრეტენზია, რომ თავის მოქალაქეებს, მათ შორის რელიგიურ და სექსუალურ უმცირესობებს ვერ იცავს. რატომ ვერ იცავს საქართველო მოქალაქეებს?
უმრავლესობისა და უმცირესობის საკითხი არის განათლების საკითხი. მარტო სკოლაში არა, პრობლემები სრულიად განათლებაში გვაქვს. ჯერ ერთი, მხატვრული განათლების პრობლემა გვაქვს იმიტომ, რომ მხატვრულად განათლებული კაცი ფაშისტი ვერ იქნება. ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც სუსტზე ძალადობს, არის ფაშისტი. ჩვენ ახლახან ანტიდისკრიმინაციული კანონპროექტი მივიღეთ, საამაყო არის, რომ 115 ხმით 0-ის წინააღმდეგ დამტკიცდა, თუმცა ვიცით ეს როგორ იქნა მიღწეული, მაგრამ სულერთია. ხელების გადაგრეხვა თუ იყო სადმე, ისიც საამაყოა, რომ ამ მიმართულებით გადაიგრიხა. არც ერთ პარლამენტს ასე არ მიუღია. მოლდოვამ სიტყვა დისკრიმინაციის ხსენებაც ვერ გაბედა, თანასწორობის შესახებ კანონი მიიღეს. ჩვენ დავიცავით ყველაფერი, თუმცა საქართველო, ვენაცვალე, კარგი ქვეყანაა, აგერ მარჯვნიდან არასამთავროები გვიტევდნენ, გამოშიგნული კანონიაო. თუმცა მე ვთვლი, რომ აღსრულების მექანიზმები არ იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი, მნიშვნელოვანია თვითონ ეს კანონი.
კანონი უნდა მიიღო, რომელიც სახავს, სად არის შუქურა, საითკენ მივდივართ. მივდივართ იმისკენ, რომ დისკრიმინაცია არ შეიძლება, თორემ ის, რომ დღესვე აღსრულების მექანიზები დავხვეწოთ და ისა, კარგით ახლა, არ არის სერიოზული. სერიოზული ორი ცნება აღმოჩნდა ამ კანონში, ეს იყო სექსუალური უმცირესობა და გენდერული იდენტობა. ამის ამოღებას გვთხოვდნენ. დისკრიმინაცია არც ერთი ნიშნით შეიძლება და თუ ერთი ნიშნით შეიძლება დისკრიმინაცია, მე ვერ დამიშლი კოჭლს ვუთხრა, რომ შენი ადგილი არ არის იურისპრუდენციაში. სანამ საქართველოში კაიკაცობად ითვლება, რომ ადამიანის ხორცი უნდა ჭამო, მანამდე განათლების პრობლემა იქნება. დღევანდელი ახალგაზრდობა 40 წლის ხალხს სჯობს, ხოლო 40 წლის კაცი 80 წლის კაცს სჯობს. ისე არ არის, რომ არ ვვითარდებოდეთ. იმის ლაპარაკი, რომ საბჭოთა კავშირი არის ნაციონალური ღირებულებების დამცველი და ევროპა არის ნაციონალური ღირებულებების დამღუპველი, არის დაგეგმილი და დაწერილი კრემლის კაბინეტებში, რომ ეს ასე უნდა აიხსნას.
ერთი სიტყვით, პოლიტიკური თვალსაზრისით წინ ვართ, ჩვენ ადვილად მივიღეთ ეს კანონი, მიუხედავად ეკლესიის ზეწოლისა, ცალკეული წარმომადგენლების და სხვა. მიუხედავად იმისა, რომ პატრიარქმა წერილი მოგვწერა და სხვა, ჩვენ ვეუბნებით, რომ სახელმწიფო და ეკლესია გაყოფილია. ეკლესია ჰომოსექსუალობას ცოდვად თვლის, ჩვენ ვერ შევედავებით, მოძღვრება არის, მაგრამ მათ უნდა შევახსენოთ, რომ ეკლესია ცოდვას უნდა ებრძოდეს და არა ცოდვილებს. ამიტომ ეკლესიური თვალსაზრისითაც კი აუტანლობა, გაუტანლობა არის მიუღებელი. კანონი უზენაესია, ყველაზე მაღლა დგას. ვიცით, ისინი იტყვიან, რომ ყველაზე მაღლა დგას მორალი და სჯულის კანონი, დიახ, მაგრამ იმოქმედებს კანონი. მაღლა რომ დგას, ეს გაირკვევა იმ ცხოვრებაში, ამ ცხოვრებაში კი არაფერი დგას კონსტიტუციაზე მაღლა.
ლევან ბერძენიშვილი და რესპუბლიკური პარტიის თავმჯდომარე ხათუნა სამნიძე როტერდამში
რომ არა საქართველო, ევროპის რომელ ქვეყანაში იცხოვრებდით?
ჯერ ერთი, ადვილად ვიცხოვრებდი საბერძნეთში, ყოველდღე ავიდოდი აკროპოლისზე, მაგრამ ყველაზე უფრო ვიცხოვრებდი საფრანგეთში. ქართველები რომ წავიდნენ ემიგრაციაში, მეც იქ წავიდოდი, შემთხვევით არ არის, რომ საფრანგეთში წავიდნენ. არ არის დასამალი, რომ გერმანია უფრო დემოკრატიულია, ვიდრე საფრანგეთი, მაგრამ საფრანგეთს ერთი თავისებურება აქვს, თავაზიანი ქვეყანაა. ცხადია, ინგლისიც შესანიშნავი ქვეყანაა, მაგრამ უფრო ძნელი უცხოელისთვის. საფრანგეთი ყურადღებას არ აქცევს, საიდან მოხვედი, თუმცა იქაც არიან გიჟები.
საქართველო სულ საუბრობს დევნილების აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში დაბრუნებაზე, თუმცა იშვიათად არის საუბარი მაჰმადიანი მესხების საქართელოში დაბრუნებაზე. სთავაზობს თუ არა მათ საქართველო ცხოვრების ღირსეულ პირობებს ჩამოსვლის შემთხვევაში და რაიმე საფრთხე თუ ახლავს ამ პროცესს?
ჩვენ რა ველდებულებებიც გვაქვს ევროსაბჭოს წინაშე, ის უნდა შესრულდეს. მესხების შემთხვევში ჩვენ ბევრი ვინმე და ბევრი გარემოება დაგვეხმარა იმაში, რომ ამ ვალდებულების შესრულება ისეთი წარმოუდგენელი არ არის ახლა, ვიდრე თავიდან ჩანდა. თავიდან ეს საშიში და ძნელი ჩანდა. მსურველიც ბევრი არ არის, ნაწილი ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა მიიღო და სხვამ, მაგრამ ვალდებულება შესასრულებელია. დაბრუნების მომხრე ვარ, მაგრამ ამავე დროს სტატისტიკა არის ჩემთვის ცნობილი და იმ საფრთხეებს არ ქმნის ეს პროცესი, როგორც ხატავდნენ. ვისაც დაბრუნების სურვილი აქვს, უნდა დაბრუნდნენ.
როდესაც შემოვა ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ შეთანხმების ტექსტი პარლამენტში რატიფიცირებისთვის, მხარს თუ დაუჭერთ?
საინტერესოა, თუ იპოვით პარლამენტის წევრს, რომელიც არ აპირებს მხარდაჭერას. მე, რა თქმა უნდა, დავუჭერ, განურჩევლად იმისა, რა პროცესები მოყვება. შეიძლება კიდევ უფრო სასტიკი ზეწოლა აღმოჩნდეს, რომ, არიქა, არ ვქნათ, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ ეს ჩვენი ბედია.
საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთანხმება უკვე პარაფირებულია და 27 ივნისს მხარეები ხელს მოაწერენ, რის შემდეგაც საჭიროა საქართველოს პარლამენტში ამ დოკუმენტის რატიფიცირება. “ნეტგაზეთმა” გადაწყვიტა შემოგთავაზოთ ინტერვიუების სერია საქართველოს პარლამენტის წევრებთან ევროპისა და ევროკავშირის შესახებ და მათი პერსონალური გამოცდილება და მოსაზრებები გაგიზიაროთ.
