როგორც ცნობილია, საქართველოს პარლამენტი განიხილავს კანონპროექტს „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ. აღნიშნული კანონი, მთლიანობაში, გარკვეულ გამონაკლისებს თუ არ ჩავთვლით, წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციასთან, ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან და ამ საკითხზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სულ ახლახანს, 2011 წლის 18 აპრილს, მიღებულ გადაწყვეტილებასთან. კანონპროექტი, თუ ის ამ სახით იქნა მიღებული, იქნება მნიშვნელოვანი უკანდახევა დემოკრატიული, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებისა და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის სტანდარტებისგან.
კანონის გონი
კანონებს გონი გააჩნიათ. ეს ის არის, რაც შეიძლება ვერცერთ ცალკე აღებულ დებულებაში ვერ ამოიკითხო. მისი წვდომა იოლი არ არის, მაგრამ კიდევ უფრო რთულია მისი დამტკიცება. წარმოდგენილი კანონპროექტის გონი დემოკრატიული საზოგადოების სურნელით არ არის გაჟღენთილი. მისი კითხვისას პოლიციური სახელმწიფოს ლანდი წარმოგიდგება თვალწინ. თავისუფლება, რომელსაც უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი, აგრეთვე ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლი, გაუთავებელ, პირქუშ, ბუნდოვან, სამართლებრივი შედეგების მხრივ ძნელად პროგნოზირებად, ადმინისტრაციული ორგანოებისთვის ფართო დისკრეციის მიმნიჭებელ შეზღუდვათა უფსკრულის ფსკერზეა დალექილი.
შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება, რომელიც გამოხატვის თავისუფლებასთან ტანდემში დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთი ფუძემდებლური უფლებაა, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განცხადებით, ასეთ მიდგომას მოითხოვს:
“შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლების ჭეშმარიტი და ქმედითი უზრუნველყოფა არ შეიძლება დაიყვანებოდეს მხოლოდ და მხოლოდ სახელმწიფოს ვალდებულებაზე არ ჩაერიოს ამ თავისუფლების გამოყენებაში; წმინდა ნეგატიური კონცეფცია არ იქნებოდა შესაბამისობაში არც მე-11 მუხლთან, და არც მთლიანად კონვენციასთან. ამდენად, შესაძლებელია, რომ სახელმწიფოს გააჩნდეს პოზიტიური ვალდებულებაც, უზრუნველყოს [ადამიანის მიერ] ამ თავისუფლებებით ქმედითი სარგებლობა.” (Bączkowski and others v. Poland, Application no. 1543/06, Judgement of 3 May 2007, §64).
“ნებისმიერი დემონსტრაცია საჯარო ადგილას გარდაუვალად იწვევს ჩვეულებრივი ცხოვრების მოშლას, მათ შორის მოძრაობის მოშლასაც, ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფო ორგანოებმა გამოიჩინონ გარკვეული ხარისხის შემწყნარებლობა მშვიდობიანი თავყრილობის მიმართ, რათა კონვენციის მე-11 მუხლით უზრუნველყოფილ შეკრების თავისუფლებას სრულიად არ გამოეცალოს შინაარსი.” (Sergey Kuznetsov v. Russian, Application no. 10877/04, Judgment of 23 October 2008, §44).
ასეთ ფრაზებს წარმოდგენილ კანონპროექტში ვერსად იპოვით. სამაგიეროდ, კანონპროექტისთვის ტიპურია ასეთი დებულება:
“შეკრებისა და მანიფესტაციის მონაწილეთა მხრიდან ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ნაწილობრივი ან სრული გადაკეტვის შემთხვევაში ადგილობრივი თვითმმართველობა ან განსაკუთრებულ შემთხვევაში საქართველოს მთავრობა უფლებამოსილია მიიღოს ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გახსნის ან/და ტრანსპორტის მოძრაობის აღდგენის შესახებ გადაწყვეტილება, თუ შეკრებაში ან მანიფესტაციაში მონაწილეთა რაოდენობის გათვალისწინებით შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარება სხვაგვარად შესაძლებელია.” (მე-111 მუხლის პირველი პუნქტი).
2. წინააღმდეგობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებასთან
ა) შეკრებისა და მანიფესტაციის შეწყვეტა ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ბლოკირების გამო
წარმოდგენილი კანონპროექტის ციტირებული ნორმა სრულ და აშკარა წინააღმდეგობაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებასთან საქმეში “მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები – ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“
აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში, სხვა საკითხებთან ერთად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი გახდა „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის მოქმედი რედაქციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების – „აგრეთვე 111 მუხლის მოთხოვნათა დარღვევის შემთხვევაში“ – შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან. მითითებული ნორმის თანახმად, ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ნაწილობრივ ან სრულად გადაკეტვის შემთხვევაში შეკრება ან მანიფესტაცია უნდა შეწყვეტილიყო დაუყოვნებლივ, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს უფლებამოსილი წარმომადგენლის მოთხოვნისთანავე.
მიიჩნია რა, რომ აღნიშნული ნორმა წინააღმდეგობაში იყო საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან (იხ. გადაწყვეტილების 50-ე პუნქტი), საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა:
„…მესამე პირთათვის გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა, შეკრების (მანიფესტაციის) უფლების რეალიზაციის თანმდევ შედეგს, მის გვერდით მოვლენას შეიძლება წარმოადგენდეს. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონი 111 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტები სწორედ ასეთი „თანმდევი“ ეფექტის საკანონმდებლო რეგულაციის, განსხვავებული უფლებების რეალიზაციის შედეგად გამოწვეული კონფლიქტის მოწესრიგებას ისახავს მიზნად. თუმცა, როგორც უკვე აღინიშნა, ამ კონფლიქტის მოგვარებაში ხელისუფლების მიხედულების ფარგლები არ არის უსაზღვრო.“ (იხ. გადაწყვეტილების 35-ე პუნქტი).
„იმ შემთხვევაში, როდესაც ტრანსპორტის სავალი ნაწილი შეკრებაში მონაწილეთა რაოდენობის შედეგად იკეტება, ხელისუფლება შებოჭილია 111 მუხლით, მას არ აქვს უფლება, ჩაერიოს შეკრების და მანიფესტაციის მსვლელობაში საგზაო მოძრაობის აღდგენის მიზნით, ვინაიდან სადავო ნორმით შეკრებაში მონაწილეებს ქუჩის გადაკეტვის უფლება კანონით აქვთ მინიჭებული.“ (იხ. გადაწყვეტილების 36-ე პუნქტი).
„ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის 111 მუხლი არ იძლევა შეკრების ან მანიფესტაციის დაუყოვნებლივ შეწყვეტის საფუძველს, ის განსაზღვრავს ხელისუფლების დისკრეციის ფარგლებს… სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა ემსახურება სხვათა უფლებების დაცვის, საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმურ მიზანს. ამავე დროს დაცულია პროპორციულობის პრინციპი, ვინაიდან კანონით დადგენილი წესების დარღვევა ავტომატურად არ იწვევს შეკრების შეწყვეტას, არამედ მისი კანონით დადგენილ ფარგლებში გაგრძელების შესაძლებლობას ითვალისწინებს.“ (იხ. გადაწყვეტილების მე-40 პუნქტი).
„თუმცა, მეორე მხრივ, ხელისუფლების ქმედება არ იქნება პროპორციული, თუ ის შეკრების (მანიფესტაციის) შეწყვეტას დაუყოვნებლივ, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 111 მუხლის… დარღვევისთანავე მოითხოვს. შეკრებაში (მანიფესტაციაში) მონაწილეთა მიერ გზის სავალი ნაწილის კანონის მოთხოვნათა უგულებელყოფით დაკავება ან ბლოკირება, შეკრების კანონთან შესაბამისობაში მოყვანის და არა დაუყოვნებლივ მისი შეწყვეტის საფუძველი უნდა გახდეს.“ (იხ. გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტი).
„ხელისუფლების დისკრეცია შემოიფარგლება სხვათა უფლებების დაცვის, საზოგადოებრივი წესრიგის და უსაფრთხოების აღდგენის აუცილებლობით. ხელისუფლება უფლებამოსილია, ჩაერიოს შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების რეალიზაციაში, როდესაც უფლებებს შორის არსებული კონფლიქტის გადაჭრის სხვა ნაკლებად მკაცრი საშუალება არ არსებობს ან, როდესაც ის უშედეგო აღმოჩნდება, ან აშკარაა, რომ ის არ იქნება ეფექტური. სადავო ნორმა კანონის დარღვევით მიმდინარე შეკრების (მანიფესტაციის) შეწყვეტას გაფრთხილების და კანონის მოთხოვნათა დაცვით გაგრძელების შესაძლებლობის მიცემის გარეშე ითვალისწინებს. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოცემულ შემთხვევაში, კანონმდებლის მიერ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის არაპროპორციული საშუალებაა შერჩეული.“ (იხ. გადაწყვეტილების 49-ე პუნქტი).
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური უფლებამოსილებებიდან გამომდინარე, რაზეც უფრო დაწვრილებით ქვემოთ ვისაუბრებთ, ამ ქვეყნის მოქალაქეებს, და არა მხოლოდ მათ, უნდა ჰქონოდათ ლეგიტიმური მოლოდინი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ასეთი შეფასების შემდეგ კანონმდებელი შეცვლიდა შეკრებისა და მანიფესტაციის შეწყვეტის რეჟიმს ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვასთან დაკავშირებით, რეჟიმის ლიბერალიზაციის კუთხით. თუმცა, წარმოდგენილი კანონპროექტით შემოთავაზებული მე-111 მუხლის პირველი პუნქტის ახალი რედაქციით თუ ვიმსჯელებთ, ასეთი მოლოდინი არ მართლდება.
ბ) 20–მეტრიანი რადიუსის საკითხი
ზემოთ მითითებული გადაწყვეტილებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე არაკონსტიტუციურად სცნო „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონისა და საქართველოს „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის“ ის დებულებები, რომლებიც კრძალავდა ადმინისტრაციული დაწესებულებების შენობიდან 20 მეტრის რადიუსში შეკრებებისა და მანიფესტაციების გამართვას. მოცემულ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლომ პრობლემად შემზღუდველი ნორმების ბლანკეტური ხასიათი, ანუ სხვადასხვა დაწესებულებების განსხვავებულობის მიუხედავად, ყველა მათგანთან მიმართებით ერთგვაროვანი მიდგომა მიიჩნია (იხ. გადაწყვეტილების 56-ე და 61-ე პუნქტები).
გაიზიარა რა მოსარჩელეთა პოზიცია, სასამართლომ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის პირობებში, ქალაქებისა და დასახლებული პუნქტების ლანდშაფტის, ადმინისტრაციული ორგანოებისა და დაწესებულებების ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების რეალიზება, ზოგიერთ შემთხვევაში, პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნებოდა. დაწესებულებები ერთმანეთთან ისე მჭიდროდ შეიძლება იყოსო განლაგებული, რომ მათი შესასვლელებიდან ოცი მეტრის რადიუსები ერთმანეთს კვეთდესო, აღნიშნა საკონსტიტუციო სასამართლომ. ეს კი მნიშვნელოვნად ამცირებსო შეკრების უფლების განხორციელებისათვის ნებადართულ საჯარო სივრცეს, რიგ შემთხვევებში კი საერთოდ გამორიცხავსო შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების შესაძლებლობას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა იმაზე მეტად ზღუდავსო ადამიანის უფლებას, ვიდრე ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არისო საჭირო (იხ. გადაწყვეტილების 58-ე პუნქტი).
საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, ზოგიერთი ტიპის დაწესებულების სიახლოვეს ბლანკეტური აკრძალვის დადგენა შესაძლოა გამართლებულიც ყოფილიყო. ასეთ დაწესებულებებად სასამართლომ მიიჩნია სამხედრო ნაწილი, პოლიციის წინასწარი დაკავების საკნები ან პენიტენციალური დაწესებულებები (იხ. გადაწყვეტილების 59-ე პუნქტი). მაგრამ რაც შეეხება თუნდაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით დადგენილ აკრძალვას საერთო სასამართლოს შენობიდან 20 მეტრის რადიუსში შეკრებისა და მანიფესტაციის ჩატარების თაობაზე, ასეთი შეზღუდვა საკონსტიტუციო სასამართლომ მიზნის მიღწევის არაპროპორციულად მკაცრ საშუალებად მიიჩნია, რადგან ასეთი მიდგომით უკანონოდ იქნებოდა მიჩნეული სასამართლოს შენობის სიახლოვეს მიმდინარე მდუმარე ან/და მცირერიცხოვანი შეკრებაც კი, მიუხედავად იმისა, რომ იგი შეიძლება უვნებელი ყოფილიყო და დაწესებულების გამართული მუშაობისთვის საფრთხე არ შეექმნა (იხ. გადაწყვეტილების მე-60 პუნქტი). მთლიანობაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, ტერიტორიული შეზღუდვის დაწესება იმის გამოც არ შეიძლებოდა ყოფილიყო გამართლებული, რომ აღნიშნული ნორმა უფლების რეალიზების შესაძლებლობას მაშინაც გამოირიცხავდა, როდესაც შეკრება ან მანიფესტაცია საზოგადოებრივი წესრიგის ან სხვათა უფლებების დარღვევის საფრთხეს არ წარმოშობდა (იხ. გადაწყვეტილების 61-ე პუნქტი).
ამ შემთხვევაშიც, ნაცვლად იმისა, რომ კანონმდებელს საერთოდ ამოეღო კანონიდან 20 –მეტრიანი შეზღუდვის შემცველი დებულებები ან, თუ არ ამოიღებდა, ისეთი დამატებითი პირობები მაინც ჩაედო კანონში, რომელიც შესაბამისობაში იქნებოდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთ მოყვანილ მსჯელობასთან, კანონმდებელმა ცვლილებებისა და დამატებების კანონპროექტში საკონსტიტუციო სასამართლოს ლოგიკასთან კიდევ უფრო შეუსაბამო დებულებები წარმოადგინა:
„ადმინისტრაციული ორგანო, რომლის მიმდებარე ტერიტორიაზეც იმართება მანიფესტაცია, უფლებამოსილია, განსაზღვროს შეკრების ჩატარების ადგილი შენობის შესასვლელიდან, მაგრამ არა უმეტეს 20 მეტრის დაშორებით“ (მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი).
„აკრძალულია შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარება შემდეგ შენობებში და მათი შესასვლელებიდან ოცი მეტრის რადიუსში მდებარე ტერიტორიაზე: ა) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, საქართველოს უზენაესი სასამართლო, საერთო სასამართლოები, პროკურატურის, პოლიციის, პატიმრობისა და თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებები და სამართალდამცავი ორგანოები; ბ) რკინიგზის სადგურები, აეროპორტები, პორტები.“ (მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტი).
როგორც ვხედავთ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საწინააღმდეგოდ, არა მხოლოდ დატოვა კანონმდებელმა ძალაში ბლანკეტური აკრძალვა ზემოთჩამოთვლილი სახელმწიფო ორგანოების შესასვლელებიდან 20 მეტრის რადიუსში მდებარე ტერიტორიაზე შეკრებებისა და მანიფესტაციების ჩატარებაზე, არამედ აკრძალვა კიდევ უფრო გააფართოვა: ამიერიდან იგი არა მხოლოდ კანონში ჩამოთვლილ დაწესებულებებს, არამედ საერთოდ ნებისმიერ ადმინისტრაციულ ორგანოს შეეხება, თუ ეს ორგანო საკუთარი დისკრეციის შესაბამისად ასეთ გადაწყვეტილებას მიიღებს.
გ) მოქალაქეობის არმქონე პირების საკითხი
კიდევ ერთი საკითხი, რომელშიც კანონპროექტი საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საწინააღმდეგო ნორმებს შეიცავს, მოქალაქეობის არმქონე პირებზე დაწესებული შეზღუდვაა.
მიიჩნია რა ასეთი კატეგორიის პირებზე ზოგადი, შეუზღუდავი აკრძალვის დაწესება საქართველოს კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ნორმებად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა:
„საქართველოში მცხოვრები მოქალაქეობის არმქონე პირები, რომლებიც საზოგადოების შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი არ ითვლებიან საქართველოს მოქალაქებად, მათ განსაკუთრებული ინტერესი აქვთ საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესების მიმართ, მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი სახელმწიფოსთან და საზოგადოებაში განვითარებული მოვლენების უშუალო მონაწილენი არიან. ეს მათ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებული შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების სუბიექტებად აქცევს. ასეთ პირებს კონსტიტუციით აქვთ გარანტირებული უფლება, შეკრების (მანიფესტაციის) მონაწილენი, ინიციატორები ან ორგანიზატორები იყვნენ.“ (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი 126).
„საქართველოს კონსტიტუციის 25–ე მუხლით დაცული სფერო მოიცავს როგორც პოლიტიკური საქმიანობით განპირობებულ, პოლიტიკური შინაარსის და მიზანმიმართულების მქონე, ასევე საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ან საერთოდ აპოლიტიკური ხასიათის შეკრებების (მანიფესტაციების) გამართვის უფლებას… შესაბამისად, კონსტიტუციის 25–ე მუხლით დაცული უფლება მოიცავს საქართელოში მცხოვრები მოქალაქეობის არმქონე პირის უფლებას, შეკრებების (მანიფესტაციების) ფორმით გამოხატოს და გაავრცელოს საკუთარი აზრი, მათ შორის, მონაწილეობა მიიღოს შეკრებაში (მანიფესტაციაში), იყოს მისი ინიციატორი ან ორგანიზატორი.“ (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი 127).
„საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე პირების პოლიტიკურ საქმიანობაში შეზღუდვის შესაძლებლობას, მაგრამ სადავო ნორმის მიღების ლეგიტიმური მიზანი ვერ დაეფუძნება საქართველოს კონსტიტუციის 27–ე მუხლს, მაშინ როდესაც საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე პირის ქმედება არ წარმოადგენს პოლიტიკური ხასიათის საქმიანობას. სადავო ნორმა ბლანკეტურ აკრძალვას წარმოადგენს, რომელიც საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე პირებს ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე უკრძალავს შეკრებების ინიცირებას და ორგანიზებას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომ სადავო ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლს იმ ნაწილში, რომელიც გამორიცხავს საქართველოში მცხოვრები მოქალაქეობის არმქონე პირის უფლებას, იყოს შეკრების (მანიფესტაციის) ორგანიზატორი, მისი პასუხისმგებელი პირი.“ (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი 128).
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული მსჯელობის მიუხედავად, წარმოდგენილი კანონპროექტის მე-5 მუხლში განცხადებულია, რომ შეკრებისა და მანიფესტაციის ორგანიზაციისა და ჩატარებისთვის პასუხისმგებელი პირები – რწმუნებული და ორგანიზატორი (მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი), არ შეიძლება იყვნენ საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე პირები (მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი).
3. რას ნიშნავს, სამართლებრივი თვალსაზრისით, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საწინააღმდეგო საკანონმდებლო ნორმების შემოღება?
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა და მისი შეუსრულებლობა ისჯება კანონით. უფრო მეტიც, იმავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სამართლებრივი აქტის ან მისი ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგ არ შეიძლება ისეთი სამართლებრივი აქტის მიღება/გამოცემა, რომელიც შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი.
აშკარაა, რომ წარმოდგენილი კანონპროექტის ამ სახით მიღების შემთხვევაში, საქართველოს საკანონმდებლო ორგანო, მინიმუმ, ზემოთ განსაზღვრულ სამ საკითხთან დაკავშირებით, მიიღებს ისეთ სამართლებრივ აქტს, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების შინაარსობრივად იდენტურ ნორმებს შეიცავს. სწორედ ეს არის აკრძალული „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მეოთხე პუნქტით.
საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოში სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულების და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით. ხოლო, 83-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანოა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო.
საკონსტიტუციო კონტროლის იდეას საფუძველი ჩაეყარა ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მიღებისა და 1803 წელს აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ საქმეზე “მარბერი მედისონის წინააღმდეგ” გამოტანილი გადაწყვეტილების გამოტანის დროიდან. საკონსტიტუციო კონტროლის იდეა მოიცავს აშშ-ში უზენაესი სასამართლოს, ხოლო მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, მათ შორის ევროპულ ქვეყნებშიც, საკონსტიტუციო სასამართლოების უფლებამოსილებას გააუქმოს კანონი, რომელიც წინააღმდეგობაშია ქვეყნის კონსტიტუციასთან. საკონსტიტუციო კონტროლის პრინციპი, სამართლის სხვა ფუძემდებლურ პრინციპებთან ერთად, სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთ ძირითად საყრდენს წარმოადგენს.
აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოს მიერ საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოს გადაწყვეტილებების დაუმორჩილებლობა ძირს უთხრის საქართველოში სამართლებრივი სახელმწიფოს მშენებლობის შესაძლებლობას.
4. საკითხი, რომელშიც კანონპროექტი შეესაბამება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას
სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ არცთუ ყველა საკითხში ეწინააღმდეგება წარმოდგენილი კანონპროექტი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთ მითითებულ გადაწყვეტილებას. საქმე ეხება, მაგალითად, მოწოდებებს საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობის ან ძალადობით შეცვლისაკენ, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფისა და ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევისაკენ, ან ისეთ მოწოდებებს, რომლებიც წარმოადგენს ომისა და ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. მართალია კანონის მოქმედი რედაქციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელიც შეიცავს ასეთ დებულებას, საკონსტიტუციო სასამართლომ არ სცნო არაკონსტიტუციურად, მან სრულიად არაორაზროვნად მიუთითა, რომ კანონი უნდა განსაზღვრავდეს გარკვეულ კრიტერიუმებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც შეიძლება გარკვეული განცხადებები ასეთ მოწოდებად იქნეს მიჩნეული.
კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ხელისუფლების „დამხობა“ არ უნდა იქნას გაიგივებული ცვლილებებთან, რომლებიც შესაძლოა მშვიდობიანი ხასიათის შეკრებებს ან მანიფესტაციებს მოჰყვეს შედეგად. მოქალაქეებს კონსტიტუციით აქვთ გარანტირებული უფლება, შეიკრიბონ და გამოხატონ საკუთარი ნება, დამოკიდებულება ხელისუფლების მიმართ, რაც, თავის მხრივ, შეიძლება გავლენას ახდენდეს მიმდინარე პოლიტიკურ თუ საზოგადოებრივ პროცესებზე, იწვევდეს მთავრობის ან მისი წევრის გადადგომას, პოლიტიკური წყობილების ან მმართველობის ფორმის შეცვლას. არსებითად არასწორია დემოკრატიული საზოგადოებისთვის დამახასიათებელი ასეთი პროცესის „ხელისუფლების დამხობასთან“ გაიგივება, მასთან გათანაბრება (იხ. გადაწყვეტილების 91-ე პუნქტი).
საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ განცხადება, რომელიც ძალადობრივი ან/და დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენისკენ მოუწოდებს, ყველა შემთხვევაში არ უნდა იწვევდეს პასუხისმგებლობას. მნიშვნელოვანია რომ კანონი, ისევე როგორც მისი გამოყენების პრაქტიკა, განასხვავებდეს გამონათქვამებს, რომლებიც, ერთი მხრივ, შესაძლოა ძალადობის ენას შეიცავდეს, მაგრამ, ამავე დროს, უვნებელი იყოს და პოლიტიკური, სოციალური თუ სამეცნიერო დისკურსის ნაწილს წარმოადგენდეს, ხოლო, მეორე მხრივ, მოწოდებას, როდესაც მის ავტორს გააზრებული აქვს მოწოდების სავარაუდო შედეგი და მიზნად ისახავს ამ შედეგის დადგომას (იხ. გადაწყვეტილების 93-ე პუნქტი).
სასამართლოს თქმით, ფორმალურად ძალადობისკენ მოწოდების შემცველი გამონათქვამები ან ისეთი გამონათქვამები, რომლებიც ერთეულ, იზოლირებულ შემთხვევას წარმოადგენს, ყველა შემთხვევაში არ ქმნის ძალადობის განხორციელების რეალურ საფრთხეს. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლებამოსილმა ორგანომ ან პირმა უნდა შეაფასოს: 1) წარმოადგენს თუ არა განცხადება დამხობისკენ, ძალადობით ხელისუფლების შეცვლისკენ მოწოდებას; და 2) არსებობს თუ არა ძალადობის საფრთხე. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, სახელმწიფო უფლებამოსილია, ჩაერიოს და შეწყვიტოს შეკრება ან მანიფესტაცია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოწოდება ორივე კრიტერიუმს აკმაყოფილებს (იხ. გადაწყვეტილების 96-ე პუნქტი).
საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნულ მსჯელობას სავსებით შეესაბამება კანონპროექტის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი:
“დაუშვებელია შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზაციისას და ჩატარებისას მოწოდება საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობის ან ძალადობით შეცვლისაკენ, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფისა და ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევისაკენ, ან ისეთი მოწოდება, რომელიც წარმოადგენს ომისა და ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს და რომელიც ქმნის ამ პუნქტით გათვალისწინებული ქმედების აშკარა, პირდაპირ და არსებით საფრთხეს.”
სიტყვები “რომელიც ქმნის ამ პუნქტით გათვალისწინებული ქმედების აშკარა, პირდაპირ და არსებით საფრთხეს” წარმოადგენს სწორედ იმ აუცილებელ დათქმას, რომელიც ციტირებულ ნორმას მნიშვნელოვნად განასხვავებს კანონის მოქმედი რედაქციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტისგან.
5. წინააღმდეგობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლთან
კანონპროექტი გვთავაზობს მე-2 მუხლის ახალ რედაქციას, რომლის მე-3 პუნქტში ნათქვამია:
“3. ამ კანონით აღიარებული და დაცული უფლებების შეზღუდვა უნდა იყოს:
ა) საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით დაცული სიკეთეების განხორციელებისაკენ;
ბ) არადისკრიმინაციული;
გ) პროპორციულად შემზღუდველი;
დ) შეზღუდვით დაცული სიკეთე უნდა აღემატებოდეს შეზღუდვით მიყენებულ ზიანს.”
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლის (ისევე, როგორც მე-8, მე-9 და მე-10 მუხლების) მე-2 პუნქტი მოითხოვს, რომ აღნიშნული მუხლით დაცულ უფლებებში ჩარევა ერთდროულად სამ მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს: 1. შეზღუდვა გათვალისწინებული უნდა იყოს კანონით; 2. შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს მე-2 პუნქტში ჩამოთვლილ კანონიერ მიზნებს; 3. შეზღუდვა აუცილებელი უნდა იყოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში. სხვათა შორის, ზუსტად ასეთივე სტრუქტურა გააჩნია კანონპროექტით შემოთავაზებული მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტში მითითებულ საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტსაც.
დემოკრატიულ საზოგადოებაში “აუცილებლობის” კრიტერიუმებად ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო “მწვავე საზოგადოებრივ საჭიროებას”, შეზღუდვის კანონიერ მიზანთან თანაზომიერებას (პროპორციულობას) და სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული შეზღუდვების მიზეზების რელევანტურობასა და საკმარისობას მიიჩნევს (Patyi and Others v. Hungary, Application no. 5529/05, 7 October 2008, §§38-39).
მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის შემოთავაზებულ რედაქციაში არ არის მითითება არც შეზღუდვის აუცილებლობაზე დემოკრატიულ საზოგადოებაში და, თანაზომიერების პრინციპის გარდა, არც ამ ცნების იმ კომპონენტებზე, რომლებზედაც ზემოთ იქნა მითითებული – მხედველობაში გვაქვს მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროება, მიზეზების რელევანტურობა და საკმარისობა. აუცილებლობის აღნიშული კრიტერიუმები კუმულაციურია და არა ალტერნატიული. სხვა სიტყვებით, სამივე კრიტერიუმი უნდა იქნეს დაკმაყოფილებული, შეზღუდვა დემოკრატიულ საზოგადოებაში “აუცილებლად” რომ იქნეს მიჩნეული. ამდენად, კანონის შემოთავაზებული ნორმა ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტს, რომელიც, კონვენციის სხვა დებულებებთან ერთად, შიდასახელმწიფოებრივ სამართლებრივ აქტებთან შედარებით უპირატესობით სარგებლობს. იგი ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტსაც.
რაც შეეხება კანონმდებლის მიერ შემოთავაზებულ სხვა კრიტერიმებს, დისკრიმინაციის აკრძალვა, ცხადია, სავსებით ნორმაალური პრინციპია და მისი საწინააღმდეგო არაფერი შეიძლება გვქონდეს. მაგრამ არ არის მთლად ცხადი, თუ რა იგულისხმება მოცემულ კონტექსტში ფრაზაში “შეზღუდვით დაცული სიკეთე უნდა აღემატებოდეს შეზღუდვით მიყენებულ ზიანს”. კონვენციით დადგენილი აუცილებლობის კრიტერიუმების ასეთი ბუნდოვანი ფრაზებით ჩანაცვლება არა მხოლოდ ეწინააღმდეგება ევროპული კონვენციით გათვალისწინებულ საქართველოს საერთაშორისო სამართლებრივ ვალდებულებებს, არამედ შეიძლება გამოყენებული იქნეს სახელმწიფოს აშკარად არადემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებთან შეუსაბამო მოქმედებების გასამართლებლად. მაგალითად, “აღემატება” თუ არა ეროვნული უსაფრთხოებისა ან ტერიტორიული მთლიანობის დაცვის, დანაშაულის აღკვეთის, სხვათა უფლებების დაცვისა და სხვა მსგავსი სიკეთეები ათეულობით ადამიანის გატეხილ თავებს, დამტვრეულ კიდურებს, ან სულაც სახურავებზე ნაპოვნ გვამებს? თუ სავარაუდო პასუხი ის არის, რომ, მაგალითად, ეროვნული უსაფრთხოების დარღვევის შემთხვევაში გატეხილი თავებისა და გვამების რაოდენობა შესაძლებელია ბევრად მეტი ყოფილიყო, ეს არ არის პასუხი, რომელიც კონვენციის პრინციპებს შეესაბამება. კონვენცია მოითხოვს არა “დაცული სიკეთეების” აღმატებულობას “მიყენებული ზიანის” მიმართ, არამედ დემოკრატიულ საზოგადოებაში შეზღუდვის “აუცილებლობას”, რაც ნიშნავს, რომ უნდა არსებობდეს შეზღუდვის მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროება, შეზღუდვის გამოყენების მიზეზები რელევანტური და საკმარისი, ხოლო გამოყენებული მეთოდები დეკლარირებული სიკეთეების პროპორციული უნდა იყოს. რაც არ უნდა ვწონოთ სასწორზე სიკეთეები და დამდგარი ზიანი, თუ ხელისუფლების მოქმედება, მიზნის მართლზომიერების მიუხედავად, არ აკმაყოფილებს აუცილებლობის ზემოთ განსაზღვრულ მოთხოვნებს, ეს მოქმედება არ შეიძლება იქნას გამართლებული. არ არის სადავო, რომ 2011 წლის 26 მაისს ხელისუფლებას ჰქონდა რამდენიმე ლეგიტიმური მიზანი, დაეშალა შეკრება. მაგრამ რამდენად აუცილებელი იყო ამისათვის ის ზომები, რომლებიც ყველამ ვნახეთ სხვადასხვა, მათ შორის ინტერნეტმედიის საშუალებებით, სწორედ ეს არის კითხვა, რომელზეც დამარწმუნებელი პასუხი სახელმწიფოს არა აქვს.
რაც შეეხება პროპორციულობის საკითხს, მასთან დაკავშირებით თითქოს პრობლემები არ არსებობს, რადგან კანონის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის “გ” ქვეპუნქტში მითითება პროპორციულობის პრინციპზე ნამდვილად არსებობს. მაგრამ ასეთ შემთხვევაში უნდა დავინტერესდეთ, თუ როგორ განმარტავს კანონმდებელი ამ პრინციპს. მე-3 მუხლის ახლად დამატებული “თ” ქვეპუნქტის თანახმად “შეზღუდვის პროპორციულობა” განმარტებულია, როგორც:
“საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით დაცული სიკეთეების შესაბამისი შეზღუდვა, რომელიც ამ მიზნის მიღწევის ყველაზე ეფექტიანი და ყველაზე ნაკლებად შემზღუდავი საშუალებაა. უფრო მკაცრი ზომების გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ მაშინ, როცა სხვაგვარად შეუძლებელია საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით დაცული სიკეთეების მიღწევა.”
ამ განმარტების პირველი წინადადების სისწორე ეჭვს არ იწვევს. სამაგიეროდ, ძალზე საეჭვოდ გამოიყურება მეორე წინადადება, რადგან, ჯერ ერთი, “უფრო მკაცრი ზომების გამოყენებაზე” გადასვლა სცდება ტერმინის დეფინიციის ფარგლებს და დებულება რაღაც მოქმედების განხორციელების მითითებაზე გადადის, მეორეც, ამ შემთხვევაშიც უგულებელყოფილია “აუცილებლობის” სხვა კრიტერიუმები, რომელზედაც ზემოთ გვქონდა საუბარი.
6. სხვა პრობლემები
სრულ გაუგებრობას იწვევს კანონპროექტით შემოთავაზებული მე-11 მუხლის ახალი რედაქციის მე-3 პუნქტი, რომლის თანახმად:
“დაუშვებელია შეკრების ან მანიფესტაციის მიმდინარეობისას ისტორიული, არქეოლოგიური, არქიტექტურული ან/და სამეცნიერო მნიშვნელობის მქონე შენობა-ნაგებობების, ძეგლის ან მემორიალის ვიზუალური მხარის დამახინჯება, დაზიანება ან/და მათ მიმართ სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელება.”
ჯერ ერთი, არ არის მთლად გასაგები, თუ რა იგულიხმება “ვიზუალური მხარის დამახინჯებაში” ან/და “დაზიანებაში”. არ არის გამორიცხული, რომ შენობის კედელზე უბრალო ცარცით შესრულებული წარწერა ან პლაკატის გაკვრა ვიზუალური მხარის დამახინჯებად იქნეს გაგებული, აქედან გამომდინარე, ყველა შედეგით. კიდევ უფრო გაუგებარია, თუ რა შეიძლება ვიგულისხმოთ “სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელებაში”. შესაძლებელია თუ არა, რომ ჩვეულებრივი უარყოფითი ემოციების ან მოსაზრებების გამოხატვა ამა თუ იმ შენობა-ნაგებობების, ძეგლის ან მემორიალის მიმართ კვალიფიცირებულ იქნეს, როგორც “სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედება”? ხომ არ გახდება საშიში შეკრებისა და მანიფესტაციის დროს მასობრივი კრიტიკული მოსაზრებების გამოხატვა, მაგალითად, გმირთა მოედანზე აღმართული მონუმენტის, პრეზიდენტის სასახლის, ან მის გასწვრივ მტკვარზე გადებული ახალი ხიდის მისამართით, თუ ასეთი კრიტიკული მოსაზრებები ხელისუფლების მიერ შეურაცხმყოფელ ქმედებად იქნა მიჩნეული? თუ ეს ასეა, მაშინ უნდა გვახსოვდეს ისიც, რომ ეს გარემოება შეიძლება გახდეს შეკრებისა და მანიფესტაციის “დაუყოვნებლივ შეწყვეტის” საფუძველი კანონის მე-13 მუხლის ახალი რედაქციის პირველი პუნქტის საფუძველზე. დაიცავს თუ არა ასეთ შემთხვევაში კანონის მიერ დეკლარირებული “პროპორციულობის პრინციპი”, იმ სახით, როგორითაც ის არის განმარტებული, შეკრებებისა და მანიფესტაციების მონაწილეებს ისეთი ზომისაგან, როგორიცაა შეკრებისა და მანიფესტაციის დაშლა?
ერთობ უცნაურ წესებს შეიცავს მე-13 მუხლის შემოთავაზებული რედაქციის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტები. მათი იდეა იმაში მდგომარეობს, რომ, როდესაც წარმოიშობა შეკრებისა და მანიფესტაციის დაშლის პირობები, ორგანიზატორი ვალდებულია, შესაბამისი გაფრთხილების მიღებიდან 15 წუთის განმავლობაში, დარღვევის აღმოსაფხვრელად მოუწოდოს მონაწილეებს და “მიმართოს ყველა გონივრულ ქმედებას”. ხოლო, თუ მან დროის აღნიშნულ პერიოდში არ მოუწოდა მონაწილეებს და “არ მიმართა ყველა გონივრულ ქმედებას”, მას დაეკისრება საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა.
ძნელია, მოიფიქრო უფრო ბუნდოვანი და გაუგებარი ნორმა, რომლის ფარული მიზანი, როგორც ჩანს, ის არის, რომ მოუსპოს ნებისმიერ ადამიანს აქციის ორგანიზების სურვილი, ანუ გამოიღოს ე.წ. “მსუსხავი ეფექტი” გამოხატვის თავისუფლებისა და შეკრების თავისუფლების სარგებლობის მიმართ (იხ., მაგალითად, Cumpănă and Mazăre v. Romania, Application no. 33348/96, Judgment of 17 December 2004, §114).
პრინციპში, როდესაც საქმე ხალხის მასასთან გვაქვს, ვერავინ გამორიცხავს ამა თუ იმ ჯგუფებში მოვლენათა არა მხოლოდ სპონტანურად არასასურველი მიმართულებით განვითარებას, არამედ მავანთა მიერ ამგვარი მოვლენების შეგნებულად პროვოცირებასაც. შესაძლებლობა იმისა, რომ დაუგეგმავი და არასასურველი გართულების შემთხვევაში ორგანიზატორის მოწოდება და, განსაკუთრებით, მის მიერ “ყველა გონივრული ქმედების” განხორციელება რაიმე შედეგს გამოიღებს, შეიძლება ძალზე მცირე იყოს, რადგან ორგანიზატორს შესაძლოა არ ჰქონდეს იმდენი ქარიზმა, რომ აღელვებული ხალხი დაამშვიდოს. არადა, კანონი ასეთ შემთხვევაში “საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობით” იმუქრება. უნდა ვივარაუდოთ, რომ “პასუხისმგებლობაში”, სხვა რიგის პასუხისმგებლობასთან ერთად, სისხლისსამართლებრივიც იგულისხმება. გამოდის, რომ აქციის ორგანიზატორს, თუ მისმა მოწოდებებმა და “ყველა გონივრულმა ქმედებამ” ნაყოფი არ გამოიღო, შეიძლება დაეკისროს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა იმისათვის, რომ გაბედა და რაღაც აქციას გაუწია ორგანიზება.
ამ ნორმების დეფექტი მარტო ის არ არის, რომ ისევ ადგილი აქვს რაღაც გაუგებარი ფრაზებით მანიპულირებას (რას ნიშნავს “ყველა გონივრული ქმედება”?), არამედ ისიც, რომ იგი ფაქტიურად ადგენს ე.წ. “სხვისმაგიერ” სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ანუ პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი პროცედურების განხორციელებას იმ ქმედების გამო, რომელიც მას პირადად არ ჩაუდენია. ასეთ ინსტიტუტს კი საქართველოს მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსი არ იცნობს. გარდა ამისა, სხვისმაგიერი პასუხისმგებლობა, მაშინაც კი, როდესაც იგი გათვალისწინებულია კანონით, ჩვეულებრივ შემოიფარგლება დამსაქმებლისა და დასაქმებულის ურთიერთობებით, რადგან ითვლება, რომ დამსაქმებელმა შეიძლება აგოს პასუხი დასაქმებულის მიერ ჩადენილი ქმედებების გამო, რადგან მან, როგორც ხელმძღვანელმა, იცოდა ამ ქმედებების შესახებ და შეეძლო აღეკვეთა ის. შეკრებისა და მანიფესტაციების შემთხვევაში კი გაუგებარია, როგორ უნდა აგებინო პასუხი ორგანიზატორს იმ პირის ან პირების ქმედებების გამო, რომლებიც მას შესაძლოა თვალით არასდროს უნახავს და, რომელთა მიმართაც მას შესაძლოა არ ჰქონდეს არც მორალური და არც ინსტიტუციონალური ავტორიტეტი. ხომ ვერ აუკრძალავ ადამიანს შეკრების ორგანიზებას მხოლოდ იმის გამო, რომ მას არა აქვს გადამწყვეტი გავლენა საზოგადოების ამა თუ იმ ნაწილზე?
ასევე, დიდი წუხილის საგანია მე-13 მუხლის პირველი და მე-6 პუნქტების სიტყვები – “სამართალდამცავი ორგანოები დარღვევის აღმოსაფხვრელად ან შეკრების ან მანიფესტაციის მსვლელობის შესაწყვეტად და მის მონაწილეთა დასაშლელად გამოიყენებენ საერთაშორისო სამართლითა და საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ზომებს.”
“საერთაშორისო სამართალში” თუ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის აქტები იგულისხმება, და ალბათ ასეც უნდა იყოს, რადგან საერთაშორისო საზღვაო სამართალს, საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალს და საჯარო საერთაშორისო სამართლის სხვა დარგებს ჩვენს კონტექსტთან შეხება არა აქვს, უნდა განვაცხადოთ, რომ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის აქტები “შეკრების ან მანიფესტაციის მსვლელობის შესაწყვეტად და მის მონაწილეთა დასაშლელად” რაიმე ზომებს არ ითვალისწინებს. სხვა საკითხია, რომ აღნიშნული აქტები და ამ აქტების გამოყენებასთან დაკავშირებით საერთაშორისო სასამართლო და კვაზისასამართლო ინსტიტუტები ყოველ ცალკე აღებულ შემთხვევაში განიხილავენ სახელმწიფოს მიერ გამოყენებულ ზომებს და სცნობენ ან არ სცნობენ გამოყენებული ზომების გამო ადამიანის უფლებათა, ჩვენს კონკრეტულ შემთხვევაში, შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლების დარღვევას.
რაც შეეხება “საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ზომებს”, ასეთი ზოგადი უფლებამოსილების მინიჭება ისევ გატეხილი თავებისა და სახურავებზე ნაპოვნი გვამების ასოციაციას იწვევს. კიდევ ერთხელ ხაზგასმით უნდა ითქვას – არც ერთი ზომა არ შეიძლება იქნეს გამოყენებული, თუ ის არ აკმაყოფილებს კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნებს. აუცილებელია, რომ ამის შესახებ პირდაპირ იქნეს მითითებული ყოველთვის, როდესაც კანონში რაღაც ზომების გამოყენებაზეა საუბარი.
ავტორის შესახებ
ალექსანდრე ბარამიძე, ადვოკატი, საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის სისხლის სამართლის კომიტეტის წევრი
ამავე თემაზე:
