1

სანახაობრივად რაოდენ მძიმეც უნდა იყოს თანამედროვე საქართველოში შექმნილი კულტურული რეალობა, ამ რეალობის შინაარსობრივი მხარე იმდენად მარტივი, ყოფით-სოციალური ასპექტები კი, საერთოდაც, იმდენად პრიმიტიულია, რომ მისი ყველა ელემენტი შორეული ხალხური რიტუალების ფენომენოლოგიაში ერთიანდება. მაინც და მაინც ლევი-სტროსის მიერ ბოროროში და ნამბიკვარაში წარმოებული ინტელექტუალური დღიურების ციტირებას თუ არ შევუდგებით, ჩვენი რეალობის დასახასიათებლად, ვფიქრობ, წარმატებით შეიძლება ფერხულის ფენომენის გამოყენება. ამ სიტყვის საბასეული არასრული განმარტების კონცეპტუალიზებით მრავალთა წრიული როკვა მიიღება. ხელიხელ გადაბმული ადამიანების ასეთი ცეკვა-როკვა ყოველთვის გუნდური სიმღერებით და შეძახილებით ყოფილა თანხლებული. ფერხულში ჩაბმა მეცნიერთა მიერ ხელოვნების სახეობათა პირველყოფილ ერთობადაც მიიჩნევა. ნებისმიერ შემთხვევაში, ფერხულის სახით საქმე გვაქვს ადამიანური კულტურის განვითარების იმ საფეხურთან, როცა ხალხურის მოდუსიდან ინდივიდუალურის გამოყოფა ჯერ არ არის მომხდარი, ხოლო რაკი ინდივიდუაციის ამგვარი გამოცდილება ჯერ არ არსებობს, შესაბამისად, არც ინდივიდუალური ფასობს და არც მისი ფუნქციაა რაციონალიზებული (ანუ ასეთი ფუნქციის მაფუნქციონირებელი სულიერი კონტექსტი ჯერ არ ჩამოყალიბებულა). ეს მდგომარეობა ყველაზე უფრო გამჭვირვალედ, ყველგან და ყოველთვის, სადაც ფერხული ზეიმობს, ხელისუფლების – როგორც ხალხის ორგანული და ინდივიდუაციას ჯერაც არდაქვემდებარებული ნაწილის – პოზიციაშია წარმოდგენილი: ხელისუფლება არ დაუშვებს ფერხულის დაშლას; ის იცავს სტრუქტურის მთლიანობას, რითაც ადასტურებს, რომ თავად ის ხალხური (მაგიური) და არა ინდივიდუალური (რაციონალური) ცნობიერების წარმომადგენელია: ფერხულის თითოეული წევრი ვალდებულია, ისე “იაზროვნოს”, როგორც მის მიერ არჩეული ხელისუფლება “აზროვნებს”. ერთი შეხედვით, ასე მოდელირებული რეალობის განმსაზღვრელი ძალა ხელისუფლება გამოდის და არა – ხალხი, მაგრამ სინამდვილეში პირიქით არის, ხელისუფლება მხოლოდ ხალხის უხილავი და ქაოსური შინაგანი მოძრაობების რეალიზატორია; ის, ერთგვარად, ფერხულში ჩაბმული ხალხის ქვეცნობიერია, სააშკარაოზე გამოტანილი.

 2

ასე რომ, თუ თანამედროვე ქართულ საზოგადოებრივ ყოფას წარმოვიდგენთ, როგორც ფერხულს, რომლისთვისაც ინდივიდუაციის საიდუმლო ჯერჯერობით უცნობია, მაშინ ისიც გასაგები უნდა იყოს, თუ რატომ არ ფასობს ასეთ გახანგრძლივებულ თემურ “საზოგადოებაში” ინდივიდუალური. ანუ, ცალკეული ინდივიდები პერიოდულად ჩნდებიან და, უდიდესი ძალისხმევის ფასად, თავიანთი მეტაფორების შექმნასაც ახერხებენ, მაგრამ ინდივიდუალობის კულტურა ჯერ არ არსებობს. ასეთ დროს ბერი მართლაც ისეთია, როგორიც – ერი, და მათ შორის სრული ჰარმონია სუფევს. სხვათა შორის, ამითაც აიხსნება ის ლოკალური „ბოროტება“, როცა ხალხი ვერ უგებს თავის ხელისუფლებას, რომელიც პრინციპულად იცავს ფერხულის კანონზომიერებას: ხალხმა ისე უნდა „იაზროვნოს“, როგორც ხელისუფლება “აზროვნებს”, და – პირიქით. მათ შორის წინააღმდეგობას აქ მხოლოდ ერთი არსებითი ნიუანსი ქმნის: ხელისუფლება, როგორც ფერხულის ნაწილი, თავის ქმედებებში ბევრად უფრო თანმიმდევრულია (თუნდაც თავის არათანმიმდევრულობაში!), ვიდრე – ხალხი. შესაბამისად, ერთგულების ობიექტია არა აზროვნება ან აზროვნების შინაარსები, არამედ – თვით ფერხული ანუ ხალხური, არაინდივიდუალური არსებობის წესი და – ყველაფერი, რაც მის ძლიერებას განამტკიცებს. მაგალითად, არსებითი მნიშვნელობა იმას კი არ ენიჭება, საქართველოს მთავარ მტრად რუსეთი გამოცხადდება, თურქეთი, ირანი, ზიმბაბვე, ჩინეთი თუ ამერიკა, არამედ – იმას, რომ მოსახლეობა ცვალებადი პოლიტიკური ამინდის მიმართ მუდმივი მზადყოფნის და მობილურობის მდგომარეობაში იმყოფებოდეს და არ დაირღვეს ხელისუფლებისა და ხალხის ინსტინქტებსა და მოთხოვნილებებს შორის ჰარმონია. ამიტომ ყოველთვის არასწორია მეტაპოზიციაში ამა თუ იმ ხელისუფლების ჩაყენება. ეს ისეთივე შეცდომაა, როგორსაც ხელისუფლება სჩადის, როცა ის ხალხის მიმართ არისტოკრატული პოზიციის დაკავებას ცდილობს. სინამდვილეში მთავრობის ნებისმიერი წევრი, ნებისმიერი მაღალჩინოსანი მოხელე სხვა არავინ არის, თუ არა – სახალხო ფერხულში ჩაბმული, ხალხურიდან წარმოჩენილი, ხალხურობის ერთგული და მასში გაუჩინარებისთვის პატიოსნად (ან უპატიოსნოდ) მშრომელი ერთი რიგითი წევრი, ის ხალხის ორგანული ნაწილია, მეტიც, ის თავად არის ხალხი. სხვათა შორის, ამითაც აიხსნება ხალხურ ხელოვნებაზე, ისევე, როგორც საერთოდ ყოველივე ხალხურზე, საქართველოს ნებისმიერი ხელისუფლების ხაზგასმული და უწყვეტი ზრუნვა. იგივე ითქმის მედიასა და პრესაზე: უსაგნოა ნებისმიერი სახის შემსრულებლობაში ხელისუფლების მიერ ორგანიზებადი (და არა კონტროლირებადი) მედიისა და პრესის ჟურნალისტების დადანაშაულება. ეს ჟურნალისტები ხალხის, ფერხულის ორგანული ნაწილია და ისინი პატიოსნად ასრულებს იმას, რასაც უწყინარი სიტყვათშეთანხმება “ხალხის დაკვეთა” ჰქვია (ფორმალურად განსხვავებული მოდიფიკაციით: “მაყურებლის დაკვეთა”, “მკითხველის დაკვეთა”). თუ ეს სიტყვათშეთანხმება ორაზროვანი შინაარსის შემცველია, მხოლოდ – როგორც ჟურნალისტების უწყინარი პატივმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად მოგონილი, და არა – როგორც ხალხის აზრის “მართვა-მანიპულირებით” კონოტირებული: ჯერ ერთი, “ხალხის აზრი” სხვა არაფერია, თუ არა – სოციალური მითოლოგემა; მეორეც, ნებისმიერი ხელისუფლების მიერ ორგანიზებული კოსმოსის ერთგული ჟურნალისტები მხოლოდ ხალხური ექსპრესიონიზმის შემკრები, მომწესრიგებელი, გამაძლიერებელი და არქივატორი მუშაკები არიან და არა – უმეტესი. რა თქმა უნდა, ამ ჟურნალისტებისთვის გულსატკენია, როცა მათ რაღაც დიდი პოლიტიკური თამაშების განდობილებად ან სულაც (ძალაუნებურად და, ცხადია, გაუცნობიერებლად) განმანათლებლებად წარმოიდგენენ. იქიდან გამომდინარე, რომ ისინი ხალხის ნაწილი არიან, მათი შესაძლებლობებიც შეზღუდულია (უსაზღვროა) და ვერაფერს მოიმოქმედებენ იმაზე მეტს, რასაც ხალხი სჩადის. ხალხი კი, დიდი ანგარიშით, როგორც ვიცით, არაფერს სჩადის.

 3

არაფრისმთქმელია მტკიცება, რომ ავტორიტარული კონტექსტის გაძლიერებას ემსახურება ყველა, ვინც მოქმედებს პრინციპით: „თემს რაც სწადია, მას იზამს თავის თემობის წესითა“. ამ ფორმულის ჩემთვის ცნობილ (და ყოველთვის სტერეოტიპულ) ინტერპრეტაციებში ისეთი სურათი იხატება, თითქოს ეს წინადადება მხოლოდ პირველი ნაწილისგან შედგებოდეს. არადა, მასში არსებითია არა მრისხანების გამომხატველი შეხსენება, რომ “თემს რაც სწადია, მას იზამს”, არამედ – მანიფესტაცია, რომ თემი ყოველთვის თავისი “თემობის წესით” მოქმედებს და არა – თვითნებურად და განუკითხავად; თემი მოქმედებს სისტემურად, მისი მოქმედება რეგულირდება წესებით, რომლებიც ავტორიტარული ცნობიერების კი არა, ხალხური კონტექსტის დაცვა-განმტკიცებას ემსახურება. თემის იდენტურობა გენერირდება არა სტიქიურად, არამედ – “წესით”, რომლითაც თემის წევრთა წესიერებაა ნორმირებული; თემის თითოეული წევრი ამ “თემობის წესის” ფუნქციაა და არა – უმეტესი. ასე რომ, პიროვნება ურთიერთობას არკვევს არა თემთან, არამედ – მის წესთან. დიდი ანგარიშით, მას თემთან საერთოდაც არაფერი აქვს გასარკვევი (განსხვავებით ფსევდოინდივიდუალურის დემონსტრირების ურიცხვი თანამედროვე ფორმისგან, როცა თემთან პიროვნების დაპირისპირების ფარსი თამაშდება, სინამდვილეში კი საქმე ეხება მხოლოდ ერთ თემობრივთან მეორე თემობრივის სახელით დაპირისპირებას: ავტორიტარულთან – ლიბერალურის, მემარჯვენესთან – მემარცხენის, ფაშისტურთან – დემოკრატიულის და ა. შ., რასაც, როგორც წესი, მხარს უმაგრებს მატერიალური ან სიმბოლური სარგებლის მოლოდინი, სხვა ტიპის დაცულობის მოლოდინი, დაცულობის სასურველი ფორმის ფარგლებში მოქმედება ან არასასურველი ტიპის თემობრივზე იმ ტერიტორიიდან შეტევები, რომელზეც თემობრივის სხვა – მებრძოლისთვის სასურველი – ტიპია გაბატონებული და “მებრძოლი” უპირობოდ არის დაცული, და ა. შ.).

 4

(ცხადია, რომ) საქართველოში, საბჭოური კონსერვაციის ეპოქის დასრულების მერე, ანუ – პოსტსაბჭოთა საქართველოში, საზოგადოებრივი და კულტურული ცხოვრების ნიშნები, ჯერჯერობით მაინც, უმნიშვნელოა. ეს არის ერთგვარი წინარესაზოგადოებრივი და წინარეკულტურული მდგომარეობა, და იმ შემთხვევაში, თუ სტაბილურობა და მშვიდობა არ დაირღვევა, ისინი ისევე შეიცვლება, როგორც – სახელმწიფოებრივი ორგანიზმი. ანუ საზოგადოებრივი და კულტურული ცხოვრების რომელიმე უცხოური მოდელის იმპორტირება, დამონტაჟება და გამართულად მუშაობის უზრუნველყოფა ისევე მოხდება, როგორც ეს სახელმწიფოს სტრუქტურული მოდელის შემთხვევაში ხორციელდება. იქაც ხომ ეს მოხდა. რაკი არსებულის მოდერნიზება უფრო მეტ ცოდნას და ენერგიას, უბრალოდ, კომპეტენტურ შრომას მოითხოვს, ეს გზა უარიყო, სანაგვეზე გადაიყარა ყველაფერი, რაც აქამდე არსებობდა, და დაიწყო ახალი მოდელის დამონტაჟება. ეს პროცესი თითქმის იდენტური აღმოჩნდა კომპიუტერში ახალი პროგრამის დაინსტალირების. მსხვილი ოპერაციული სისტემების ბევრი საინსტალაციო პაკეტი ორი ტიპის მომხმარებელზეა გათვლილი – გამოცდილზე და გამოუცდელზე. პროგრამის დაინსტალირების დროს საინსტალაციო პაკეტი გვთავაზობს ორივე გზას და გვირჩევს ტიპურის და არა შერჩევითის დაინსტალირებას, თუ ჩვენი კომპეტენცია შერჩევის ცოდნას აღემატება. საქართველოშიც ასე მოხდა: პოლიტიკური ბიზნესის და თანამედროვე პოლიტიკური თამაშების ყველა წესის დაცვით, ორივე გზა შემოგვთავაზეს, თუმცა – მესამე სამყაროს სხვა ქვეყნების მაგალითზე დაგროვილი მდიდარი გამოცდილების კარნახით – დასავლეთმაც და ამერიკამაც იცოდა, რომ არც ჩვენი ცოდნა, არც ისტორიული გამოცდილება და არც ბევრი სხვა ფაქტორი ძლიერი ანალიტიკური ქმედების შესაძლებლობას არ მოგვცემდა, ამბიციების და პატივმოყვარეობის გამო კი მაინცდამაინც იმ თამაშის წამოწყებისკენ გაგვიწევდა გული, რომელსაც ჩვენი რესურსებით ვერ ვითამაშებდით. ცხადია, თანამედროვე სამყაროში დრო ძვირი ღირს და მოლოდინის და მოთმინების დროც ლიმიტირებულია. ეს დრო სწრაფად ამოიწურა და დასავლეთმა დაიწყო სახელმწიფოს ტიპური პაკეტის დაინსტალირება. ცხადია, ამბიციები და პატივმოყვარეობა ადამიანის გაჩენის მერე არსებობს და მათი მართვის ხელოვნებაც ათასწლეულებს ითვლის. პედაგოგიკის ყველა სახალხო სახელმძღვანელო შეიცავს ბავშვებთან, მოსწავლეებთან და სტუდენტებთან მუშაობის ამ მეთოდის აღწერას. მისი არსი, მოკლედ, იმაში მდგომარეობს, რომ მოსწავლე ისე უნდა მოიქცეს, თითქოს იგი მასწავლებელი იყოს. მან ერთგვარი ავტოტრენინგი უნდა ჩაიტაროს და თავი დაირწმუნოს, რომ თავისი ნებით და ანალიტიკური უნარებით ქმნის იმას, რაც სინამდვილეში სხვის მიერ უკვე მოდელირებულიც არის, ამოქმედებულიც და – კარგად აპრობირებულიც. ეს საკითხისადმი შემოქმედებით მიდგომად იწოდება. ანუ შენ თუ სარეცხ მანქანას, მაცივარს ან ყოფითი მოხმარების სხვა ტექნიკას შეიძენ, ინგლისურენოვან ინსტრუქციაშიც ფიცხლად გაერკვევი და ტექნიკასაც ჭკვიანურად გამოიყენებ, ამბიციის და პატივმოყვარეობის ოინები იმის გააზრების საშუალებას არ მოგცემს, რომ შენ ამ ტექნიკის ერთი ჩვეულებრივი მომხმარებელი ხარ და მეტიც არაფერი; რომ, შენ თუ მომწოდებლის ინსტრუქციას სწორად ასრულებ, ეს შენი ინტელექტის განსაკუთრებულ უნარებზე სულაც არ მეტყველებს; რომ შემოქმედებას სხვა კანონზომიერებები განსაზღვრავს და რომ მათი კარი შენთვის, როგორც მესამე სამყაროს სტანდარტული მოხელისთვის, სტანდარტული მმართველისთვის და ელექტორატის სტანდარტული წევრისთვის, დახურულია. მოკლედ, დასრულდება თუ არა საქართველოში სახელმწიფოს ტიპური მოდელის გამართვა და მისი ყველა სექტორის დატვირთვა, საზოგადოებრივი ცხოვრების, სახელოვნებო ცხოვრების და სხვა სექტორების სტანდარტების მთელი სიკეთეც უკეთ გამოიკვეთება და პატივმოყვარეობის და უკუდო ამპარტავნობის ოინებიც ძალას დაკარგავს. აი, ასე, სპინოზას გენიალური სიტყვები, რომ თავისუფლება შეცნობილი აუცილებლობაა, დედამიწის ამ ლამაზ კუთხეშიც გამარჯვებას კიდევ ერთხელ იზეიმებს. „კი, მაგრამ რეფორმებს ხომ ჩვენივე ინიციატივით ვახორციელებთ?“. მაგრამ ეს უკვე პატივმოყვარეობის სხვა ეშმაკობაა და მისი ცოცხალი პერსონიფიკაციები ის ადამიანები არიან, რომლებიც მოსახლეობას „გულწრფელად” არწმუნებენ, რომ თუნდაც ყველაზე სუსტი ეკოლოგიური ინიციატივები ან სხვა აქციები მათი პირადი ძალისხმევის შედეგია. „გულწრფელად“ – იმიტომ, რომ აქაც პატივმოყვარეობის პერფორმანსთან გვაქვს საქმე (შეგნებულად ვუვლი გვერდს რეფორმების და ევრო-ამერიკული მილიონების ინტიმური ურთიერთობების დიალექტიკას). უცხოური მითითებები და ბრძანებები მეტად თავაზიანი და სათუთია, არ ახასიათებს ძველბიჭი დედების მიერ გამოზრდილ-გამოწაფული გოგონებისთვის დამახასიათებელი უხეშობა, ვულგარულობა და აგრესიულობა, ანუ დასავლური მითითებები ესთეტიკის გრძნობითაც და მაღალი გემოვნებითაც გამოირჩევა და მომხმარებლის შემოქმედებით უნარებსაც სწორ მიმართულებას აძლევს: მომხმარებელმა თავად უნდა გაიაროს ის გზა, რომელიც მას თავისი არარაობისა და სიცარიელის ლაბირინთში გზას გააგნებინებს. მერე რა, თუ ეს გზა ია-ვარდით არ არის მოფენილი და მოსახლეობა და მისი ლოკალური ბელადები ერთად, თუმცა კი თვითშეგნების უკიდურესად დაბალი ხარისხით, ცდილობენ ამ სევდიანი ლაბირინთის გავლას (გასაგებია, რომ ადამიანურობის მიმართ მგრძნობელობის ამაღლება და ამ მიმართულებით პირობითი რეფლექსების გამომუშავება ფულის და სიმდიდრის მიმართ გამომუშავებული ბუნებრივი რეფლექსების მართვით ხორციელდება). ეს პროცესი რომ თემის წევრების მიერ ერთმანეთის დამცირებით, ერთმანეთზე ძალადობით, ერთმანეთის მოტყუებით და ყველა სხვა ტრადიციული სათნოებით არის თანხლებული, ამაში არაბუნებრივი არაფერია. ბუნებრივია ისიც, რომ ეს შრომა სამუშაო იარაღების სახით თვალთმაქცობას, ფლიდობას, ვერაგობას და საუკუნეების განმავლობაში ნაწრთობი სხვა მსგავსი რესურსების გამართულ მუშაობას მოითხოვს.

 5

ყველა სოციალურ-კულტურულ კონტექსტს ისეთივე რიტორიკა ახასიათებს, როგორც – ინდივიდს (ვგულისხმობ როგორც სამეტყველო, ისე – სამოქმედო რიტორიკას). საერთოდ, ხელოვნებაში და ხელოვნების „ადგილზე“ ხალხურობის უსაზღვრო დომინირებას მრავალი მოდუსი აქვს, მაგრამ ფერხულის ცნობიერების ერთ-ერთი თვალსაჩინო გამოვლინებაა მწერლობის მიმართ ხალხის, ლიანგის, მასების ფამილარული დამოკიდებულება. ხალხური ცნობიერება ტექსტს აღიქვამს, როგორც თავისი გრძნობადი სიამოვნების ფუნქციას და ამ დროს თავისთავად იგულისხმება, რომ აღნიშნული ფუნქციის დასაკმაყოფილებლად ტექსტის ვარგისიანობის, გამოსადეგობის განმსაზღვრელი კრიტერიუმი თვით ამ მკითხველის – როგორც სიამოვნების მისაღებად მზადმყოფი ბოლო ინსტანციის – გონებრივი უნარები და შესაძლებლობებია (ამ უნარებს შორის ყველაზე „სასტიკია“ პედაგოგიური ჩამორჩენით დაღდასმული „პრინციპული პოზიცია“: რომ ტექსტის აღქმის მისმიერი შესაძლებლობები გადამოწმებას არ საჭიროებს). თუ ასეთი შესაძლებლობებით წაკითხული ტექსტი გაუგებარია, უცხოა, სიამოვნების მისაღებად უვარგისია, ეს უპირობოდ ბრალდება ტექსტს და არა – მკითხველს. მაგრამ ეს მხოლოდ ჩამოსაწერად განწირული ტექსტის ცხოვრებაში დაწყებული ჯოჯოხეთის პირველი წრეა (თორემ ტექსტის ხარისხი მისი სირთულით სულაც არ განისაზღვრება და არც ინტელექტუალურად მომზადებული მკითხველის სისუსტეზე მეტყველებს, მაგალითად, მის მიერ სასიამოვნოდ საკითხავი რომელიმე დეტექტივის სასარგებლოდ რომელიმე რთული ტექსტის გვერდზე გადადება). საქმე ის არის, რომ ფერხულის დომინირებით, ფერხულის მიერ დაპყრობილი ცნობიერებით განსაზღვრულ მკითხველს სოლიდარობის განცდა აქვს ხალხთან, რომლის ნაწილსაც ის წარმოადგენს და რომელიც მას ყოველთვის გაუგებს, ვინაიდან ამ მკითხველის „პრინციპული პოზიცია“ ემთხვევა ფერხულში ჩაბმული თითოეული წევრის „პრინციპულ პოზიციას“: ტექსტი, რომელიც მას არ ესმის, უსარგებლოა (იმპლიციტურად: რაც უსარგებლოა, ის უნდა მოიკვეთოს და ცეცხლს მიეცეს). გაუგებარი ტექსტის მიმართ აგრესია კი ფერხულის ცნობიერების მართლაც რომ თანშობილი ინსტინქტია. საერთოდ, რაც უფრო მეტად ინდივიდუალიზებულია ტექსტი, მით მეტად აგრესიულია მის მიმართ ფოლკლორული ცნობიერება, რომელიც ინდივიდუალურის მიმართ სანქციებს სწორედ ინდივიდუალურობის ხარისხის შესატყვისად აწესებს, ამ ხარისხს კი ფერხულის სისასტიკე კომპიუტერულ გამოთვლებზე ათასჯერ უფრო ზუსტი ინსტინქტური „გამოთვლებით“ დაადგენს, ისევე შეიგრძნობს მას, როგორც – ზვიგენი სისხლს.

 6

აქ თავს იჩენს ორი სახალისო გარემოება: 1. აგრესია, რომელიც ფერხულს უჩნდება გაუგებარი ლიტერატურული ტექსტების მიმართ, არ უჩნდება მისთვის აბსოლუტურად გაუგებარი მათემატიკური ფორმულების მიმართ (მიზეზი: მათემატიკური ფორმულებით აგებული ტექსტი არაკითხვადია, ამიტომ ფერხულის პატივმოყვარეობას ის პრობლემებს არ უქმნის; ხოლო ლიტერატურული ტექსტი კითხვადია, – ფერხულისთვის კი შეურაცხმყოფელია, როცა მისგან იმაზე მეტს მოითხოვენ, ვიდრე მან „იცის“, ხოლო მისი ეს „ცოდნა“ აუცილებლად უნდა იყოს მატერიალისტური, სენსუალისტური, წინააღმდეგ შემთხვევაში ფერხულის წევრები ერთმანეთთან კომუნიკაციას ვერ დაამყარებენ და ერთმანეთს ვერ გაუგებენ: აი, რატომ ცდილობენ მისი წევრები, კომუნიკაცია მის უმდაბლეს საფეხურზე შეინარჩუნონ და არ დაუშვან მისი გართულება; ამ საფეხურზე კი, სულ მცირე, შესაძლებელია ის, რაც არ არის შესაძლებელი გაურკვეველ მათემატიკურ ფორმულებთან დაკავშირებით – საკუთარი აზრის გამოთქმა! „აზრის გამოთქმა“ კი ამ დროს საზღვრების დაწესების სინონიმური ხდომილებაა: იმას, რაც ამ „აზრის“ უნარებში არ ეტევა, არც იმ ტერიტორიაზე ფუნქციონირების უფლება ეძლევა, რომელსაც ფერხული აკონტროლებს; ეს ტოტალური დიქტატი „აზრის“ წარმოების დღემდე არნახული სიჭარბის ფონზე ხორციელდება: ფერხული მოითხოვს „აზრის“ ფლობასაც და გამოთქმასაც იმ ყველაფერთან დაკავშირებით, რაც ადამიანებს თვალში უვარდებათ, რასაც მათი ვიზუალური საცეცები სწვდება; „აზრის“ წარმოების ინდუსტრია უკვე დღითიდღე კი არა, საათობით ფართოვდება და ის აუცილებლად მისწვდება გაუგებარ მათემატიკურ ფორმულებსაც, ეს მხოლოდ დროის საკითხია; რაც უფრო ვიწროვდება ინდივიდუალურის საარსებო სივრცე, მით უფრო მატულობს ყველას დასანახად და გასაგონად „აზრის“ მწარმოებელ ადამიანთა სიმრავლე. „მათემატიკურ ფორმულებთან“ დაკავშირებით, გაუგებრობის გამოსარიცხად, დავაზუსტებ, რომ ფერხულის პერსონიფიცირებული წევრი შეიძლება იყოს ნებისმიერი სპეციალისტ-მათემატიკოსიც ან სხვა დარგის ნებისმიერი სპეციალისტიც, რომელსაც მათემატიკური ფორმულების ან სხვა – მაგალითად, ფიზიკის, ეკონომიკის და ა. შ. – ფორმულების წაკითხვა მხოლოდ იმიტომ არ უძნელდება, რომ სპეციალისტია და არა – იმიტომ, რომ ფერხულის წევრი არ არის; ასე რომ, შეიძლებოდა, მაგალითად, თქმულიყო: „მისთვის აბსოლუტურად გაუგებარი ჩინური იეროგლიფების მიმართ“, „მისთვის აბსოლუტურად გაუგებარი რომელიმე ვიწრო დარგის ენის მიმართ“ და ა. შ. უფრო მეტიც, ფერხულის იდეალური მანქანების შექმნაში სპეციალისტების როლი განსაკუთრებულია); 2. მიუხედავად იმისა (და, შესაძლოა, სწორედ იმიტომ), რომ ხალხური აზროვნება, ფოლკლორული ცნობიერება თავისი არსით მაგიური, შამანური და ხაზგასმულად დაფარულია, მისთვის უცხო და მიუღებელი, საშიში და საგანგაშოა ლიტერატურული ტექსტის სიბნელე და, საერთოდ, მხატვრული ნაწარმოების მაგია (მიზეზი: ტექსტის მაგია ინდივიდუალური მაგიაა და ის შეურაცხყოფს და უტევს, გაძევებით ემუქრება ხალხურ, ფოლკლორულ, არაინდივიდუალურ მაგიას; მიუხედავად იმისა, რომ ხალხური რიტუალების – კალენდრულისაც და არაკალენდრულისაც – ბნელი შინაარსები ფოლკლორული ცნობიერებისთვის ინტელექტუალურად შეუცნობელია, იგი ასეთი შინაარსების მიმართ გაუცხოებას არ განიცდის, მას ამ მიუწვდომელ შინაარსებთან მშობლიური დაცულობისა და სოლიდარობის შეგრძნება აკავშირებს). ორივე ამ ასპექტის გათვალისწინებით, შეიძლება ითქვას, რომ ფერხულისთვის მხატვრული ტექსტი ერთადერთ შემთხვევაშია გასაგები და მისაღები: თუ ის, ჯერ ერთი, აზრობრივად ღატაკი ტექსტია; მეორეც, თუ ის შიშველი ემოციური შეგრძნებების გამოსაწვევად უხვი ტექსტია. სხვათა შორის, ჰოლივუდის ფილმებისთვის დამახასიათებელი ფსევდოინტელექტუალური კოდების სიჭარბე სწორედ ასეთი შეგრძნებების გაძლიერების ფუნქციაა და გულგრილად აკონტროლებს ფერხულს, მას ინდივიდუალურისკენ გაჟონვისგან იცავს; იგივე ითქმის სხვადასხვა სამიზნე ჯგუფის მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად წარმოებული სერიალების ფუნქციაზეც: ჩემთვის ცნობილი უკანასკნელი მოხდენილი აქცია იყო ფერხულის კვალიფიცირებული, სპეციალიზებული წევრების (და არა განათლებულის, ვინაიდან კვალიფიცირებული მუშახელობა, უმაღლესდამთავრებულობა და სპეციალისტად ყოფნა განათლებულობულობას არ ნიშნავს, რაც ჯერ კიდევ ორტეგა-ი-გასეტმა ამომწურავად აჩვენა) ანუ შედარებით „მოზრდილთა“ დასაკმაყოფილებლად მოფიქრებული სუპერმენი ექიმი ჰაუსის – იგივე ბეტმენის, ადამიანი-ობობას, შვარცნეგერის გმირების, ბრიუს ლის გმირების – ინტელექტუალური ვერსია.

 7

აქ კი უკვე ჰეგელის ღიმილიც არ აყოვნებს: ფოლკლორული ცნობიერების და ფერხულის სიძლიერე, პირველ რიგში, სწორედ ინდივიდუალურთან მიმართებით უნდა გაიზომოს. ფერხული რომ გამარჯვებას ზეიმობს, ეს ეჭვგარეშეა. ასე რომ, დადგა დრო, როცა ინდივიდუალურმა, პოეტურმა, ფილოსოფიურმა, ერთი სიტყვით, მაღალი ხელოვნების თაურწყარომ მისი გამარჯვება უნდა აღიაროს და მის სამსახურში ჩადგეს. მაგრამ სწორედ ამ მომენტში ხდება ის, რაც ფერხულის ყველა მოსალოდნელ მოლოდინს აღემატება და კოლაფსს წარმოქმნის: ფოლკლორული ცნობიერება საკუთარ თავს შეტოვებული აღმოჩნდება არა იმიტომ, რომ მისი თანასწორი არ არის დამარცხებული მხარე, რომელმაც მისი გამარჯვება უნდა აღიაროს (კლასიკური სცენარი), არამედ, უბრალოდ, საქმე აქამდე საერთოდ არ მიდის: ინდივიდუალური არ მარცხდება და, შესაბამისად, მასზე ფოლკლორულის გამარჯვებასაც არ აღიარებს (აღიარებს ფოლკლორულის გამარჯვებას, მაგრამ არა – მასზე!). შედეგი: ფერხულის განტვირთვა, მისი ძალაუფლების ნების დაცხრობა არ ხერხდება; ის იძულებული ხდება, არსებობა განაგრძოს დაუოკებელი აგრესიის უწყვეტ და თანაბარ მოდუსში, რომელსაც დასასრული არ უწერია, ინდივიდუალური კი პერმანენტულად აცნობიერებს, რომ ფერხული მხოლოდ პერმანენტულად მისი რეალიზებისა და თვითდამკვიდრების სალესი ქვაა.

 8

როგორც ადამიანები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, ისე განსხვავდება ერთმანეთისგან თითოეული მათგანის დრო და ყველა ეს დრო თანა-დროულია მხოლოდ იმ აზრით, რომ ერთმანეთისგან მათი განსხვავებულობა მათ ერთდროულობას უზრუნველყოფს. თითოეულ ჩვენგანს ისევე გააჩნია საკუთარი ერთადერთი და განუმეორებელი დრო, როგორც – კიდურები, ხერხემალი, მხედველობის ორგანოები. როცა ჩვენ ერთმანეთთან ვკომუნიცირებთ, ამ დროს ერთმანეთთან კომუნიცირებენ ჩვენი დროებიც, ანუ ერთმანეთთან კომუნიცირებენ სხვადასხვა დროში მცხოვრები ადამიანები. ეს სულაც არ უშლის მათ ხელს, რომ ერთმანეთთან იმეგობრონ, ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ, ჰყავდეთ საერთო შვილები, საერთო მეგობრები და ა. შ. ფილოსოფიური და პოეტური აზრით აბსურდული, მაგრამ ფსიქო-სოციალურად კანონზომიერია ინტელექტუალურად და კულტურულად უმწიფარი ადამიანის სწრაფვა, მეორე ადამიანს მისი დროის ექსპლუატაციის ხარჯზე „გაუგოს“ და მისგანაც ასეთივე „გაგება“ მოითხოვოს. ხალხურ კულტურაში ადამიანები ყოველთვის ცდილობენ სხვათა ერთადერთ და განუმეორებელ დროთათვის საკუთარი ერთადერთი და განსაკუთრებული დროის შერწყმა-მიერთებით რაღაც საშუალო დროის მიღებას, რაღაც ისეთის, რაც მათი და სხვების ერთდროული მოხმარების საგნად შეიძლება იქცეს. ასეთი საშუალო დროის გამოყვანა-მიღების მცდელობები (ანუ თვით პროცესი) ქმნის კომუნიკაციის განსაკუთრებულ, ხალხურ-ფოლკლორულ ტიპს, თვით პროცესის შედეგად კი მიიღება ერთად გატარებული დრო (ანუ, ენობრივ გამოცდილებას თუ ვენდობით, ეს არის დრო, რომელსაც ადამიანები ერთად ატარებენ; ისინი, ერთგვარად, ერთობლივი ძალისხმევით გადგებიან განზე, რათა დროს ხელი არ შეუშალონ და მათ გარეშე ჩავლის შესაძლებლობა მისცენ, იგი უპრობლემოდ გაატარონ). ისეთ კულტურებში, რომლებშიც ხალხური, ფერხულისმიერი ტოტალურად დომინირებს (საქართველო კი, ბუნებრივია, სწორედ ასეთი კულტურების სიმრავლეში უნდა მოვიაზროთ), თემსა და პიროვნებას შორის კონფლიქტის ერთ-ერთი არსებითი მომენტი სწორედ ის არის, რომ პიროვნება ცდილობს, საკუთარი ერთადერთი და განუმეორებელი დრო ერთადერთი და განუმეორებელი შინაარსით დატვირთოს, თემი კი მას უპირისპირდება და ამის შესაძლებლობას არ აძლევს; თემი მისგან დროის გატარებას, დროის ხელშეუხებლობას, სულიერი შინაარსით დროის ავსებაზე უარის თქმას მოითხოვს. აი, სწორედ ამიტომ არის მცდარი შეხედულება, თითქოს თემის უკმაყოფილებას და აგრესიას მავანის განსხვავებული, არაკონვენციური ან ფუნდამენტურად ნოვაციური სათქმელი და მოქმედება იწვევს; ეს ყველაფერი მხოლოდ საბაბია, აგრესიის რეალური მიზეზი კი შემოქმედებითი, გონითი, სულიერი საწყისის მიმართ ხალხური ცნობიერების ტოტალური შიშია, იმის შიში, რომ დროს, რომელსაც ფერხული საკუთარი უძლურების გამო „ატარებს“ და თავად განზე რჩება, ვიღაც არ გაატარებს, ცარიელს არ დატოვებს და გაანაყოფიერებს. ასე რომ, თვით სათქმელის და მოქმედების შინაარსი აქ არაფერ შუაშია, არსებითია ინდივიდუალური მეტაფორის შექმნის გაბედულებასა და ასეთი გაბედულების განეიტრალების ხალხურ მოთხოვნილებას შორის არსებული დაძაბულობა (ბოლოს და ბოლოს, ფსევდოინდივიდუალურით ინდივიდუალურის, ასლით ორიგინალის, იმიტაციით ნამდვილის ჩანაცვლება, ყოველმხრივი ფალსიფიკაცია და ამ გზით ძალაუფლების ხალხური ნების დაკმაყოფილება რომ ძნელი არ არის, ეს ჩვენმა დრომ საუკეთესოდ დაამტკიცა).

 9

ფერხულის ერთპიროვნული დომინირების პირობებში ასლი უარს ამბობს თავის უწყინარ „სტატუსზე“ და ორიგინალს აძევებს (მისი ადგილის დაკავების სრულიად გაცნობიერებული გეგმით შეიარაღებული). ორიგინალად ასლის გასაღების ანუ ფალსიფიკაციის ბიზნესი, საერთოდ, ფერხულის კულტურპოლიტიკის ნაწილია. ეს მოვლენები განსაკუთრებული სიმწვავით იჩენს თავს მწერლობაში, განსაკუთრებით – იქ, სადაც ლიტერატურული სისტემა ჯერ არ არის ჩამოყალიბებული. ასეთი ადგილია საქართველოც. ვინაიდან ქართული კულტურა ჯერჯერობით განვითარების მაგიურ-ფანტასტიკურ, შამანურ სტადიაზე იმყოფება, აქ ინდივიდუალურის მარგინალიზების, იგნორირების, მითვისების, მასზე პარაზიტირების პროცესი ფოლკლორული კულტურის ბუნებრივი, ორგანული ელემენტია და ის, შესაბამისად, არც ფერხულში ჩაბმული ადამიანების – რომლებიც იწოდებიან პოეტებად, მწერლებად, მეცნიერებად – მიერ აღიქმება უცხო და უჩვეულო მოვლენად. საქმე რომ ინდივიდუალური კულტურის დაკნინების სტადიას ეხებოდეს, მაშინ შესაძლებელი იქნებოდა მის მიმართ შესატყვისი რიტორიკის უპირობოდ გამოყენება (მოპარვა, მითვისება, პლაგიატორობა და ა. შ.), მაგრამ ხალხურის ყოვლისმომცველი დომინირების სტადიაში ასეთი რიტორიკა უსაგნოა. ფოლკლორულ კულტურაში ინდივიდუალურს მხოლოდ იმდენად აქვს არსებობის უფლება, რამდენადაც ის კოლექტიურის შეუფერხებელი მუშაობის ფუნქციაა ანუ ის მხოლოდ ფსევდოინდივიდუალურად არსებობის ბედნიერებას უნდა დასჯერდეს, ფოლკლორი კი მკაცრად აკონტროლებს მის ამ ფუნქციას; „ინდივიდუალური“ იმპლიციტურად ეწერება ფოლკლორულში. ასე რომ, ინდივიდუალურის მიმართ მგრძნობელობა მხოლოდ ამგვარი კონტროლის მოთხოვნილებით არის მოტივირებული. სამწერლო საქმიანობის ბიზნესში ჩაბმის მსურველი ნებისმიერი ინდივიდი, რომელიც უკვე მომწიფებულია ასპარეზზე გამოსასვლელად (ვუწოდოთ მას, ფართო გაგებით, შეგირდი), ამ დროს წარმოადგენს სწორედ ინდივიდუალურ კულტურასა და ხალხურ კოსმოსს შორის გახლეჩილ შეგირდს, რომელიც გადამწყვეტი არჩევნის გასაკეთებლად ემზადება: ინდივიდუალური კულტურის კანონები მას მიუთითებენ, რომ ის, როგორც შეგირდი (ვგულისხმობ არა მაინც და მაინც საშუალო ან უიმედო, არამედ – ნიჭიერ, გემოვნებიან და ერუდირებულ შეგირდს), ჯერჯერობით დიდი ოსტატების გადმოხატვის სტატიაში იმყოფება და მისი ტექსტები ტიპობრივი და აუცილებელი სავარჯიშოებია, ფერხული კი მას თავს ახვევს თავის კანონებს („თემობის წესს“) და ინდივიდუალურის იგნორირებისკენ, დაუყოვნებლივ საფერხულო ცეკვაში ჩაბმისკენ მოუწოდებს ანუ შეგირდს უპირობო აღიარებას ჰპირდება. როცა შეგირდი, ფოლკლორულისგან ასე იოლად მისაღები აღიარების იმედით, ინდივიდუალურს თმობს და ფერხულის წევრობაზე თანხმობას აცხადებს, ფერხული მას ლეგიტიმირებულჰყოფს, როგორც ოსტატს, და შეგირდის მიერ დამზადებული ასლებიც უმალ ორიგინალის „სტატუსს“ იძენენ. მაშინ, როცა ცრუინდივიდუალურში ნიჭიერი შეგირდის ნახტომი ფერხულის საზღვრებში აღიარების გარანტი ხდება, ამ აქტის განხორციელებით შეგირდი საბოლოოდ უუცხოვდება ინდივიდუალურ კულტურას, კულტურულ-ისტორიულ მეხსიერებას, და ის ფოლკლორული დრო-სივრცის ნაწილი ხდება; ამრიგად, მისი ტექსტები უკვე „აღარ არის“ ასლი, გამეორება, არანჟირება, ვარიაცია, არამედ ისინი მშობლიური ან (განსაკუთრებულ შემთხვევებში) ინტერნაციონალური ფერხულის ფუნქციად გარდაისახება. ამითვე იბადება მისი, როგორც ფოლკლორული კონტექსტის ერთგული წევრის „სტატუსიც“. ამ აქტით იწყება ფერხულის მიმართ მისი ერთგულების ფოლკლორული ბიოგრაფია. ამის მერე, შესაბამისად, ინდივიდუაციის ნებისმიერი მისმიერი მცდელობა ფერხულის მიერ აღქმული იქნება, როგორც ღალატი. თუმცა, აქვე უნდა დავძინოთ, რომ ფერხულში ჩაბმული ადამიანის ამა თუ იმ მიზეზით „გამოფხიზლება“ არც თუ ისე იშვიათი ხდომილებაა, ხოლო ასეთ „გამოფხიზლებულთა“ მიერ ინდივიდუაციის მიღწევა – უკიდურესად იშვიათი მოვლენა.

 10

კულტურის მიმართ დამოკიდებულების კულტურა, როგორც წესი, ამა თუ იმ საზოგადოების და მისი შემადგენელი წევრების ინტელექტუალური განვითარების უტყუარ სურათს იძლევა. საქართველოში, როგორც საბჭოეთის ტიპობრივ „პოსტ“-კოლონიურ ქვეყანაში, გაბატონებულია კულტურის ცალმხრივი აღქმა, მისი ფუნქციონირების მექანიზმების მიმართ ზერელე დამოკიდებულება. ეს უკანასკნელი ყოველთვის კულტურის ჰუმანიტარულ საწყისებზე აქცენტირებს, მაგრამ ვერ ხედავს მათემატიკურს, ზუსტს, რაოდენობრივს, გამოთვლადს. ამ ორერთობის გაუთვალისწინებლად კი კულტურა არ არსებობს. შესაბამისად, არ არსებობს არც საპრიორიტეტო ხედვის მიმართ მგრძნობელობა, საპრიორიტეტო აზროვნების კულტურა. საქართველო ამის საუკეთესო მაგალითია. ასეთი ზერელობაც ხალხურ და ინდივიდუალურ კულტურებს შორის განსხვავების მიმართ განურჩეველი დამოკიდებულებით არის გამოწვეული, უარეს შემთხვევაში კი – ხალხურის მიმართ მიზანმიმართულად უპირატესობის მიმნიჭებელი ქმედებებით. ხალხურ კულტურაში, ფოლკლორულში, გონი არ არსებობს, არ არსებობს მეტაფიზიკური სიმაღლე. გონი შეიძლება გამოვლინდეს მხოლოდ ინდივიდუალურში და – იმ ტრადიციაში, რომელსაც ინდივიდუალური ქმნის. კოლონიური მოდელები ამ ცოდნის გაუთვალისწინებლად არასდროს არსებულა. იგივე ითქმის რუსეთზეც. მართალია, მისი კოლონიზატორული პოლიტიკა ყოველთვის არარაციონალური, სისტემურობას მოკლებული და ფიზიკური ძალადობის პრიმატზე დამყარებული იყო, მაგრამ, როგორც ნებისმიერი კოლონიზატორი ქვეყანა, ხალხურის, ფოლკლორულის აღზევებას და ინდივიდუალურის ჩახშობას ისიც დიდ ყურადღებას უთმობდა. ახლა, როცა საქართველო ნაწილობრივ მაინც არის დამოუკიდებელი, კოლონიური პოლიტიკის დანატოვარი მასში ისევ წარმატებით განაგრძობს მუშაობას და ერთ დროს ინდივიდუალურის პერმანენტული კასტრირების პროცესი პერმანენტული თვითკასტრირების პროცესით არის ჩანაცვლებული. ასეთ დროს დამოუკიდებლობა ყოველთვის არის ფიქციური და – თავისუფლების სტადიაში გადანაცვლებისგან საიმედოდ დაცული. კოლონიზატორზე უკეთ ვერავინ ხედავს, მის ყოფილ კოლონიაში თავისუფლების ხარისხი მართლაც იზრდება თუ ეს მხოლოდ ფიქციური დამოუკიდებლობის ოინებია, ყველა თავისი კლასიკური ატრიბუტით. თავისუფლების ხარისხის უტყუარი მაჩვენებელი კი ხალხურსა და ინდივიდუალურს შორის თანაფარდობის ხარისხია. დღესდღეობით რუსეთი თუნდაც იმიტომ არ შეუშლის ხელს საქართველოს „განვითარებას“ და „გაძლიერებას“, რომ ვერც ერთი ქვეყანა, რომლის ხელისუფლება, საკუთარი ძალაუფლების შენარჩუნების მიზნით, უწყვეტად ხალხურის გაძლიერებით და ინდივიდუალურის დათრგუნვით არის დაკავებული, ვერც განვითარდება და ვერც გაძლიერდება. რუსეთისთვის საგანგაშო სიგნალი შეიძლება აღმოჩნდეს მხოლოდ საქართველოს ნებისმიერი ხელისუფლების მიერ ინდივიდუალურის – ანუ კულტურულის და რაციონალურის – გასაძლიერებლად აღებული კურსი, და მაშინ არც რეაქცია დააყოვნებს. ჯერჯერობით კი რუსეთი მხოლოდ კმაყოფილებით, მინიმალური დანახარჯებით, ადევნებს თვალს საქართველოში კულტურული რესურსების პერმანენტული ფლანგვის პროცესს.

 11

ათასიდან ცხრაასოთხმოცდაცხრამეტ შემთხვევაში: ის, ვინც ინდივიდუალურის დაცვის მანიფესტაციებით გამოდის და ფერხულის წინააღმდეგ ილაშქრებს, თავად არის ფერხულის (რეალურის ან მისთვის სასურველის) შეგნებული ან შეუგნებელი ადეპტი.

ასიდან ოთხმოცდაცხრამეტ შემთხვევაში: ის, ვინც ინდივიდუალურის დაცვის მანიფესტაციებით გამოდის და ფერხულის წინააღმდეგ ილაშქრებს, ამას ინდივიდუალურთა სიურრეალისტური ფერხულის სულისკვეთებით ანუ გაცნობიერებული ან გაუცნობიერებელი ტოტალიტარიზმის ნიშნით სჩადის.

ათიდან ცხრა შემთხვევაში: ის, ვინც ინდივიდუალურის დაცვის მანიფესტაციებით გამოდის და ფერხულის წინააღმდეგ ილაშქრებს, მანიფესტების მეტს არაფერს ტოვებს ანუ მეტაფორის არათუ შექმნის, არამედ შექმნის მცდელობის სიხარულსაც კი მოკლებულია.

ნოემბერი, 2010; ნოემბერი, 2011.