გარდა კულტურისა და ხელოვნების სფეროებში მოღვაწე სელებრითების მწვავე კრიტიკისა, კრემლს საერთაშორისო პოლიტიკური წრეების მხრიდანაც დაატყდა რისხვა. მაგალითად, სასამართლო პროცესის დასრულებიდან რამდენიმე საათში რუსეთის ელჩმა გერმანიაში ბუნდესთაგიდან 150-მდე შეტყობინება მიიღო, სადაც გერმანელი პოლიტიკოსები გმობდნენ რუსული სასამართლო სისტემის მიერ გამოტანილ მკაცრ განაჩენს. „Pussy Riot“ არც პირველია და არც უკანასკნელი, ვინც კრემლის ავტორიტარულ მმართველობას დაუპირისპირდა, მაგრამ მეამბოხე გოგონების მიმართ მასშტაბური საერთაშორისო მხარდაჭერა განაპირობა მათ მიერ არჩეულმა პროტესტის გამოხატვის ფორმამ.
დღევანდელ მსოფლიოში სოციალური მოძრაობების მიერ წარმოებული მასშტაბური კამპანიებისა და სოციალური ქსელების არსებობის პირობებში პროტესტის კულტურა ახალი საფეხურზე ავიდა და მასში განსაკუთრებული ფუნქცია კრეატივიზმს დაეკისრა. თუკი ათწლეულების წინ საპროტესტო აქციას ძირითადად სპონტანური ხასიათი გააჩნდა, წარმატების საზომად მისი ხალხმრავლობა ითვლებოდა და ძალადობრივი მეთოდებით ცდილობდა რეჟიმისთვის თუ აუდიტორიისთვის სასურველი მესიჯის გაგზავნას, დროთა განმავლობაში პროტესტი სოციალური ბრძოლის ისეთ მეთოდად ჩამოყალიბდა, რომელიც ნაკლებ აგრესიასა და მეტ კრეატიულობას ითვალისწინებს.
სოციალური პროტესტი არსებულ რეალობაში გამეფებულ მანკიერებებზე რეაქციაა, რაც მიზნად ისახავს საზოგადოებაში საკითხისადმი ინტერესის აღძვრას და სოლიდარობის მუხტის გაღვივებას, მესიჯის რაც შეიძლება ფართოდ გავრცელებასა და საბოლოო ჯამში, მმართველი რეჟიმისთვის ცვლილებების განხორციელების იძულებაას. ეს ყოველივე კი გაცილებით იოლია, თუკი საპროტესტო აქცია თუ პერფორმენსი წინასწარ ორგანიზებული და კარგად დაგეგმილია. კულტურისა და ხელოვნების ელემენტების, ან უბრალოდ კრეატიული იდეების გამოყენება კი პროტესტის ფორმებს, პირველ რიგში არაძალადობრივ სახეს სძენს და უფრო საინტერესოს, დასამახსოვრებელსა და მუხტის აღმძვრელს ხდის საზოგადოებისთვის.
საპროტესტო აქციაში კრეატივიზმის ელემენტების გამოყენების ერთ–ერთ თვალსაჩინო მაგალითად შეიძლება ჩაითვალოს მეჩვიდმეტე საუკუნის პრაღაში დაწყებული დეფენესტრაცია, რომლის დროსაც მმართველობით უკმაყოფილო მოსახლეობა ადმინისტრაციული შენობის წინ წინასწარ მოგროვილ ნეხვში ფანჯრებიდან ყრიდა ხელისუფლების თავგასულ წარმომადგენლებს, ეს ყველაფერი კი მასობრივი სანახაობის სახეს ატარებდა. აღმოსავლეთ ევროპის რეგიონი არც მეოცე საუკუნეში უჩიოდა კრეატივიზმს, 80-იან წლებში კომუნისტი ლიდერების სატელევიზიო გამოსვლების დროს პოლონეთის მოსახლეობის დიდი ნაწილი პროტესტს იმით გამოხატავდა, რომ ფანჯარაში დებდა ტელევიზორს ეკრანით ქუჩის მხარეზე. თანამედროვე ბელორუსიაში კი რეჟიმის სამსახურში მყოფი საჯარო მოხელის ან ძალოვანი სტრუქტურის წარმომადგენლის ქუჩაში გამოჩენისას მოსახლეობა მასობრივად იწყებდა მათი მისამართით ტაშის დაკვრას და ამით პროტესტის გამოხატვას. საქმე იქმადეც კი მივიდა, რომ მხოლოდ ტაშის დაკვრის გამო იჭერდნენ ხალხს ქუჩაში, რამაც ლიკაშენკოს საერთაშორისო იმიჯი საბოლოოდ დაასამარა.
რაც შეეხება სხვა რეგიონებს, აპარტეიდის დროს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში მასობრივი საპროტესტო აქციები „Toyi-toyi“-ის თანხლებით მიმდინარეობდა, რაც მასში ცეკვისა და სიმღერის ელემენტების გამოყენებას გულისხმობდა და ბარიკადების მეორე მხარეს მდგარი პოლიციისა და სამხედრო შენაერთების მორალურად გატეხვას ისახავდა მიზნად, რასაც აღწევდნენ კიდეც ხშირ შემთხვევაში. ინდოეთში არაძალადობრივი მოძრაობის პერიოდში გავრცელებული „Raasta roko“ კი დიდი რაოდენობით ხალხის გზის სავალ ნაწილზე დაწოლას და ამით ტრანსპორტის პარალიზებას გულისხმობდა, რაც ინდოეთიდან მთელ მსოფლიოში გავრცელდა მოგვიანებით. სულ რამდენიმე თვის წინ კი ოსლოს ცენტრში შეკრებილმა ნორვეგიელმა ხალხმა საოცარი მეთოდით გამოხატა პროტესტი ანდერს ბრეივიკის მიმართ, 40 ათასმა ადამიანმა იმღერა რა საბავშვო სიმღერა “Children of the Rainbow”, რომელიც, გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ბრეივიკს განსაკუთრებით აღიზიანებს.
დამოუკიდებელი საქართველოს რეალობაში კი მოსახლეობა 20 წელზე მეტია მუდმივ პროტესტშია, მაგრამ ქვეყანაში პროტესტის კულტურა ვერ ჩამოყალიბდა. პროტესტის ის პერფორმანსული ელემენტები, რაც 1989 წლის 9 აპრილს ქართველმა ხალხმა რუს სამხედროებს დაუპირისპირა, მომდევნო წლების განმავლობაში სრულად გაქრა და ვერ გასცდა, ერთი მხრივ, „გადადექი“, „გადადექი“-სა და „ჯოს“, „ჯოს“ ძახილს, ხოლო, მეორე მხრივ, ისეთ რადიკალურ ქმედებებს, როგორებიცაა– შიმშილობა, პირის ამოკერვა და ა.შ. ნებისმიერი მცდელობა პროტესტის კრეატიულ რელსებზე გადაყვანისა მარცხით დასრულდა. კარგი სასტარტო პირობების მიუხედავად, რამდენიმე საპროტესტო აქცია მალე მარაზმში გადაიზარდა და არათუ საზოგადოების კეთილგანწყობა მოიპოვა, არამედ რეჟიმის წისქვილზე დაასხა წყალი.
ათწლეულების განმავლობაში პროტესტისადმი არასწორმა მიდგომამ ქართული საზოგადოების დიდი ნაწილი იმდენად ინდიფერენტული გახადა პროტესტის მიმართ, რომ სოლიდარობის ყველანაირი სურვილის გარეშე დატოვა, თუკი საკითხი პირადად მას არ ეხება. ძველი დროიდან საქართველოში ერთ–ერთ რადიკალურ ფორმად მიჩნეული „რკინის ქალამნების ჩაცმა და მთელი ქვეყნის მოვლა“ დღეს არც შედეგს იძლევა და საზოგადოების თანაგრძნობასაც ნაკლებად იწვევს. სამეგრელოდან თბილისში პრეზიდენტთან შესახვედრად ფეხით ჩამოსული უსამართლობით შეწუხებული ქალბატონი ძალოვანი სტრუქტურის წარმომადგენლებმა ისე ჩატენეს მანქანაში და გააუჩინარეს, საზოგადოების დიდ ნაწილს გულთან არც მიუტანია. კონფლიქტური რეგიონიდან დევნილი ადამიანის მიერ თავის სახალხოდ დაწვამაც შემაშფოთებელი აპათიის თანხლებით ჩაიარა, მაშინ, როცა ხელისუფლების უსამართლობით აღშფოთებული ტუნისელი მუჰამედ ბუაზიზის თავის დაწვას მოჰყვა სწორედ ის ცნობილი მოვლენები, რომელსაც „არაბული გაზაფხულის“ სახელით ვიცნობთ.
საქართველოში პროტესტის გამოხატვის დაბალი კულტურა ძირითადად რამდენიმე ფაქტორით არის განპირობებული. არტის ელემენტები, რომელიც პროტესტს განსაკუთრებულ მომხიბვლელობას სძენს საზოგადოებაში, იქმნება ხელოვნების მიერ, საქართველოში კი ხელოვნება კონფორმიზმის ჭაობში იხრჩობა და ხელოვანები კი პირადი კეთილდღეობის მოპოვებისთვის იღწვიან. მათ პოზოციას კარგად ესადაგება გიორგი ხასაიას მიერ ქართულად თარგმნილი ლექსი „ვისთვის მუშაობთ თქვენ კულტურის მოღვაწენო?“, თავად ავტორი, რუსი არტ-აქტივისტი ალექსანდრე ბრენერი კი, საოცარი საპროტესტო პერფორმენსების გამო რუსეთიდან განდევნეს და თავს ავსტრიას აფარებს.
ასევე გასათვალისწინებელია პროფკავშირებისა და სტუდენტების ფაქტორი. ევროპაში სწორედ პროფკავშირები ქმნიან პროტესტის კულტურას, საქართველოში კი ქუთაისის მოვლენებმა ნათელი გახადა, რომ ეს ინსტიტუტი თითქმის აღარ არსებობს. რაც შეეხება სტუდენტებს, მსოფლიოს დიდ ნაწილში სწორედ ისინი ითვლებიან სოციალური ცვლილებების აგენტებად, რადგანაც პირველნი რეაგირებენ ქვეყნის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში მიმდინარე არაჯანსაღ მოვლენებზე. ენთუზიაზმი, ახალგაზრდული ენერგია და პოზიტიური ცვლილებების წყურვილი მათ საპროტესტო მოძრაობების ავანგარდში აყენებს და, შესაბამისად, მათი საპროტესტო კულტურაც მაღალია. საქართველოში კი, მცირე გამონაკლისების გარდა, პატრიოტულ ბანაკებში „აღზრდილ“ და პირად წარმატებაზე ორიენტირებულ სტუდენტობას პროტესტის გრძნობა რატომღაც მხოლოდ „გაზპრომის“ წინააღმდეგ უჩნდება.
სწორედ ზემოხსენებული ფაქტორები უშლიან ხელს ქვეყანაში პროტესტის კულტურის განვითარებას, რაც შედეგად იძლევა იმას, რომ უკვე ათწლეულებია, საქართველოში საპროტესტო აქციებისთვის დამახასაიათებელია არა კრეატივი, არამედ ის მანკიერება, რასაც ფრანგები „nostalgie de la rue“-ს (ქუჩის ნოსტალგიას) უწოდებენ. მაშინ, როცა დასავლეთში პროტესტი დღეს წარმოუდგენელი გახდა არტის და კრეატივის გარეშე, საქართველოში ჯერ კიდევ იმაზე მიდის ძირითადი დავა, თუ რამდენი ადამიანი დაესწრო ამა თუ იმ საპროტესტო აქციას. თუმცა უკანასკნელ ხანებში გუდიაშვილის მოედანთან დაკავშირებულმა საპროტესტო აქციებმა და „ეს შენ გეხება“-ს ფარგლებში წარმოებულმა კამპანიამ გააჩინა იმის საფუძველი, რომ ამჯერად მაინც მოხდეს სწორი გზით სვლა. ამას ემატება „ირიბი მოქმედების კიბერ თეატრი“-სა და „alternatvstudio“-ს მიერ შექმნილი კრეატიული საპროტესტო ვიდეორგოლები არტის ელემენტებით, რაც საბოლოო ჯამში ქმნის პროტესტის კულტურის გაღრმავების ალბათობას, რაც თავის მხრივ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში მრავალ პოზიტიურ ცვლილებას დაუდებს სათავეს.
