როგორ აისახება საქართველოში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესები ქვეყნის დასავლურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის პროცესზე, რა რეაქციას შეიძლება ელოდოს თბილისი ბრიუსელისგან და ვაშინგტონისგან და როგორ უნდა მოიქცეს საპასუხოდ,;ასევე, რა არის გამოსავალი ქვეყანაში შექმნილი პოლიტიკური პოლარიზაციიდან? ამ და სხვა საკითხებზე ნეტგაზეთთან ჰაინრიხ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისის დირექტორი შტეფან მაისტერი საუბრობს. შტეფან მაისტერი წარსულში გახლდათ საგარეო ურთიერთობების გერმანული საბჭოს რობერტ ბოშის ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის, რუსეთისა და ცენტრალური აზიის ცენტრის დირექტორი.

როგორ შეაფასებდით საქართველოში მიმდინარე ბოლოდროინდელ პროცესებს, რაც ნიკა მელიას დაკავებას უკავშირდება?

მთავარი პრობლემა არის ის, რომ ჩვენ ვხედავთ ესკალაციის [გამწვავების] სპირალს საქართველოს საშინაო პოლიტიკაში. ეს სპირალი დაიწყო ჯერ კიდევ არჩევნებითა და არჩევნების შემდგომი პროცესებით. დაპირისპირების სპირალი რაც უფრო დიდი ხანი გრძელდება, მით უფრო მეტ რადიკალურად განწყობილ პოლიტიკოსს წარმოაჩენს როგორც ქართული ოცნების, ისე ოპოზიციის მხარეს. პრემიერ-მინისტრის ბოლონდროინდელი ცვლილება აჩვენებს, რომ გიორგი გახარია, რომელიც ასევე მოწინააღმდეგეებისადმი რადიკალურად განწყობილი პერსონა იყო გასულ წელს, იგი იყო დაკავშირებული ე.წ. “გავრილოვის ღამესთან”, გახდა შედარებით მისაღები პერსონა. მეორე მხრივ, კიდევ უფრო ხისტი პოზიციების მქონე პოლიტიკოსი გახდა პრემიერ-მინისტრი.

მე ვფიქრობ, მელიას საქმე არის კიდევ ერთი ნაბიჯი პროცესების გამწვავებაში, რომელიც გარკვეულწილად ემსახურება ორივე მხარის ინტერესებს, ეს არის, რისიც მე მეშინია, ისინი [მმართველი პარტია და ოპოზიცია] აგულიანებენ საკუთარ ამომრჩევლებს, ხდიან მათ კიდევ უფრო პოლარიზებულს, მაგრამ ეს არ არის სასარგებლო ქვეყნისთვის. რეალურად, ეს არის ძალიან ცუდი, რადგან საქართველო ამჟამად არის პანდემიის, ეკონომიკური კრიზისისა და უდიდესი სოციალური გამოწვევების წინაშე.

მე მაქვს განცდა, რომ მმართველი ელიტები უბრალოდ საკუთარ თამაშს თამაშობენ და ცდილობენ გაამწვავონ მოვლენები. ასევე, დისკრედიტაცია გაუწიონ დასავლელ პარტნიორებსაც კი, რომლებიც ცდილობენ მხარი დაუჭირონ საქართველოს და იპოვონ გამოსავალი ამ მდგომარეობიდან. ამჟამად საქართველოში ძალიან ნეგატიურ სპირალს ვაკვირდებით.

თქვენ ახსენეთ დასავლეთი. აშშ-ის საელჩომ საქართველოში, ასევე, არაერთი ევროპული ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრმა თუ სახელმწიფო წარმომადგენლებმა მომხდარს შოკისმომგვრელი და საქართველოსთვის დემოკრატიულ გზაზე უკან გადადგუმლი ნაბიჯი უწოდა. ჩვენ მსგავს მკაცრ განცხადებებს ვაკვირდებით, მაგალითად, რუსეთის შემთხვევაში, როცა დასავლეთი გმობს ალექსეი ნავალნის დაკავებას, თუმცა რუსეთის მხრიდან საპასუხოდ კომპრომისული ნაბიჯები არ ჩანს. შეგვიძლია თუ არა ვიფიქროთ, რომ საქართველოს მთავრობასაც შესწევს ისეთივე “ძალა”, როგორიც რუსეთს, რომ წინააღმდეგობაში შევიდეს დასავლელ პარტნიორებთან?

მე ვფიქრობ, რომ რუსეთი აბსოლუტურად განსხვავებული ქვეყანა და მოცემულობაა. საქართველოს ჰყავს უფრო მეტად პროევროპული, პროტრანსატლანტიკური საზოგადოება და ამის უგულებელყოფა არ შეუძლია მმართველ ელიტებს. მე ვფიქრობ, ეს არის ძალიან ნეგატიური უკუსვლა, როდესაც ვხედავთ, ერთი მხრივ, ქართული ელიტების მოთხოვნას, რომ დასავლეთი მათ უნდა დაეხმაროს პოლიტიკური კონფლიქტის მოგვარებაში, ხოლო მეორე მხრივ, მათ მიერ დასავლეთის დადანაშაულებას საქართველოს შიდა საქმეებში ჩარევის გამო.

მე დიდად არ ვუჭერ მხარს სხვა ქვეყნების შიდა საქმეებში ჩარევას, მაგრამ ჩვენ ვხედავთ ქართული ელიტების მუდმივ მოთხოვნას, რომ იყოს უფრო ღრმა ტრანსატლანტიკური კავშირები და მხარდაჭერა. დასავლეთიც მხარს უჭერს საქართველოში არსებული პოლიტიკური დაპირისპირების გადაჭრას, მაგრამ შემდგომ, მათ [დასავლელ პარტნიორებს] ადანაშაულებენ, რომ ერევიან სხვა ქვეყნის საქმეებში. არ არის მკაფიო, თუ რა უნდათ საქართველოს მმართველ ელიტებს, არის ეს მათი თამაშის ნაწილი, თუ კიდევ ერთი ნაბიჯი, აგრეთვე უკან სვლა ტრანსატლანტური ინტრეგრაციიდან. ეს სწორედ ასე ჩანს.

დიახ, მე ვფიქრობ, რომ მთელი პროცესი ნატოსა და ევროკავშირთან ინტეგრაციის ამჟამად არის ერთგვარად შეჩერებული. ვფიქრობ, რომ ახლა საქართველო არის ეტაპზე, როცა ჩვენ გვაქვს დემოკრატიული უკუსვლა, როცა ჩვენ გვაქვს მდგომარეობა, როდესაც მართლმსაჯულების ორგანოები გამოყენებულია, როგორც ინსტრუმენტი მმართველი ელიტების მიერ.

მე ვფიქრობ საქართველო არის მნიშვნელოვანი პარტნიორი ევროკავშირისა და ამერიკის შეერთებული შტატებისთვის რეგიონში, მაგრამ ახლა ნაკლებად ცხადი ხდება, თუ სად სურს საქართველოს სვლა. დემოკრატიის უკუსვლას აქვს ნეგატიური გავლენა ინტეგრაციის პროცესზე.

თუ დავუშვებთ, რომ დასავლეთის პოზიცია დარჩება მეტ-ნაკლებად “მკაცრი” საქართველოს მთავრობასთან დაკავშირებით, ხოლო მთავრობა პოზიციებს არ შეიცვლის, ხომ არ გამოიწვევს ეს საქართველოს დასავლეთისგან კიდევ უფრო დაშორებასა და მისი საგარეო პოლიტიკის ერთგვარ ცვლილებას?

მე ვფიქრობ, ამ შემთხვევაში საქართველოსთვის პრობლემა არის მეტი კორუფცია, მეტი არაფორმალური ინსტრუმენტები, ასე ვთქვათ, მეტი არაფორმალურობა, რაც რუსეთს აძლევს შესაძლებლობ ჰქონდეს კიდევ უფრო დიდი გავლენა საქართველოს პოლიტიკაზე. ეს ყველა “ნაცრისფერი პოლიტიკა”, რასაც ჩვენ ქვეყანაში ვაკვირდებით, ხელს აძლევს და მუშაობს რუსული ინტერესის სასარგებლოდ.

ეს არის დემოკრატიზაციის პროცესის ნელი დეგრადაცია და ასევე ნელი სვლა რუსული გავლენისკენ, მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა, არ არსებობდეს ამის სურვილი, რომ საქართველო რუსეთს დაუახლოვდეს. ამგვარი “ნაცრისფერი/რუხი” პოლიტიკა ემსახურება რუსეთის ინტერესებსა და რუსეთის შესაძლებლობებს, მოახდინოს გავლენა ქართულ პოლიტიკაზე.

ზოგიერთი ქართველი პოლიტიკოსი მოითხოვს სანქციების დაწესებას საქართველოს ამჟამინდელი მთავრობის წინააღმდეგ. რამდენად რეალურია ამაზე საუბარი დასავლეთის პერსპექტივიდან?

მე სანქციების დიდი მხარდამჭერი არ ვარ. როდესაც სანქციები წესდება, აუცილებელია, რომ ასევე არსებობდეს პოლიტიკა, სამოქმედო გეგმა და ეს არ უნდა იყოს უბრალოდ სანქციები მმართველი ელიტების ან ქვეყნის წინააღმდეგ.

ვფიქრობ, რომ ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად “შორს” წავა საქართველოში მიმდინარე პროცესები. თუ საქართველო მართლაც გახდება ავტორიტარული ქვეყანა, თუ ის მართლაც დაიწყებს მთავარი ოპოზიციონერი ლიდერების დაკავებას, შეუტევს სამოქალაქო საზოგადოებასა და დამოუკიდებელ მედიას, შემიძლია წარმოვიდგინო, რომ მომავალში დადგეს მომენტი, როდესაც შესაძლოა სანქციები განიხილონ, მაგრამ საბედნიეროდ, ჩვენ ამ მომენტიდან ჯერ კიდევ ძალიან შორს ვართ.

მაგრამ თუ ეს ესკალაციის სპირალი არ შეჩერდება, ეს იქნება ძალიან სახიფათო გზა. მე ამჟამად არ მოველი სანქციებს, ეს არ აღმოფხვრის ამჟამად არსებულ კონფლიქტს და შესაძლოა კიდევ უფრო გაამწვავოს, მაგრამ თუ საქართველო გახდება ავტორიტარული, მაშინ შესაძლოა, რომ განხილული იყოს.

მმართველი პარტიის წევრები აცხადებენ, რომ 2024 წლისთვის საქართველო გააკეთებს განაცხადს ევროკავშირის წევრობის შესახებ. რა შანსები აქვს ამ შესაძლებლობას შექმნილი ვითარებისა და დასავლეთის ლიდერების მიერ გაკეთებული განცხადებების შემდეგ?

ეს ხდება კიდევ უფრო ნაკლებად რეალური. საქართველოს მთავრობა თუ გააგრძელებს ამ გზით სვლას, არ უნდა ველოდოთ რაიმე დამატებით ინტეგრაციას ნატოში ან ევროკავშირში.

ლიდერების მოქმედება აბსოლუტურად საპირისპიროა მათივე რიტორიკისგან. ეს არის ძალიან უცნაური, როდესაც შენ [გინდა ევრო-ატლანტიკური ინტეგრაცია], მაგრამ იქცევი ძალიან არადემოკრატიულად და კიდევ უფრო აშორებ ქვეყანას ინტეგრაციის პროცესს.

რა უნდა გააკეთდეს იმისათვის, რომ ქვეყანამ აიცილოს, ერთი მხრივ, შესაძლო საერთაშორისო იზოლაცია, მეორე მხრივ  კი, არსებული მკაფიო პოლიტიკური პოლარიზაცია?

არ ვარ დარწმუნებული, რომ ახალი არჩევნები არის გამოსავალი. ახლა სწორედ ეს არის დისკუსიის მთავარი საგანი, მაგრამ ახლა მთავარი კითხვაა, შეცვლის კი ის არსებულ შედეგებსა და სიტუაციას? ახალი არჩევნების ჩატარება შეიძლება იყოს ერთ-ერთი შესაძლებლობათაგანი, რათა გავიგოთ ამომრჩევლის აზრი, მაგრამ მაშინ ორივე მხარეს უნდა ჰქონდეს სურვილი, რომ მიიღონ და აღიარონ არჩევნების შედეგები, რათა შეწყდეს დამატებით პოლარიზაცია.

არჩევნები შესაძლოა იყოს შესაძლებლობა, მაგრამ ამ შემთხვევაში საჭიროა შეიქმნას პირობები, რომ არჩევნების შედეგები ნამდვილად გახდეს მისაღები ყველა მხარისთვის. მაგრამ მე ვშიშობ, რომ ჩვენ უკვე ვართ ისეთ ეტაპზე, როდესაც არ აქვს მნიშვნელობა, თუ რა გაკეთდება, მაინც ძალიან ძნელია შეჩერდეს ეს ესკალაციის სპირალი. შესაძლოა არჩევნებმაც კი ვერ შეძლოს ამის შეჩერება.

ამიტომ ყველაფერი დამოკიდებულია ქმედებებსა და რიტორიკაზე, რათა გამოინახოს სერიოზული კომპრომისული გზა. ეს არ ეხება მხოლოდ მთავრობას, ეს ეხება ოპოზიციასაც.

მე ვფიქრობ ,სწორედ ეს არის პირველი ნაბიჯი, რომ ორივე მხარემ უნდა შეწყვიტოს დამატებითი პოლარიზაცია. მთავარი ოპოზიციონერი ლიდერის დაკავება ამ ვითარებაში კიდევ უფრო ცეცხლზე ნავთს ასხამს, ამწვავებს არსებულ მდგომარეობას. მე ვფიქრობ, მათ [ხელისუფლებამ და ოპოზიციამ] უნდა იპოვონ გზა, რომ გამოვიდნენ ამ ერთმანეთის ლანძღვისა და თავდასხმის პოზიციიდან.

შეგვიძლია თუ არა საქართველო შევადაროთ რომელიმე აღმოსავლეთ ევროპულ ქვეყანას, რომელმაც მსგავსი, პოლიტიკურად დაპირისპირებული გზა განვლო დასავლეთთან ინტეგრაციის პროცესში?

შეგვიძლია საქართველოში არსებული ვითარება შევადაროთ ცენტრალური ან აღმოსავლეთი ევროპის ქვეყნების მდგომარეობას, სადაც ლიდერები ასევე ხელს უწყობენ პოლარიზაციას, მაგრამ ეს მაინც არ არის იგივე, რაც საქართველოში ხდება.

საქართველო ნამდვილად არის უნიკალური შემთხვევა, ქვეყანა, რომელმაც განახორციელა რეფორმები და სურს ტრანსატლანტიკური ინტეგრაცია და უკვე განვლო საკმაოდ გრძელი გზა ამ მიმართულებით, მაგრამ, ამავდროულად, მას ჰყავს ძალიან პოლარიზებული ელიტები, რომლებიც საზოგადოებას არ სთავაზობენ რაიმე ახალ, ალტერნატიულ პოლიტიკურ კონცეფციას. მნიშვნელობა არ აქვს, ვინ არის მთავრობაში, ყველაფერი ხდება პრინციპის შესაბამისად, რომ “გამარჯვებული იღებს ყველაფერს”. ამავდროულად, ყველა მმართველი ძალა ახორციელებს ნეოლიბერალურ რეფორმებს, რომლებიც არ ემსახურება საზოგადოების საჭიროებებს. სწორედ ამიტომ ვფიქრობ, რომ ეს არის ძალიან უნიკალური შემთხვევა.

თუ მკითხავდით, რომელია ქვეყანა, სადაც მეტ-ნაკლებად მსგავსი პოლარიზებაა საზოგადოებაში, ვიტყოდი, რომ ეს არის ამერიკის შეერთებული შტატები, სადაც საზოგადოების ორი ჯგუფი ერთმანეთთან აღარ საუბრობს, საკუთარ “ნაჭუჭში” ცხოვრობს და “იბრძვის ბოლომდე”. ვფიქრობ, ჩვენ ახლა ვართ იქ, სადაც აშშ-ის საზოგადოების ნაწილი იმყოფებოდა კაპიტოლიუმზე თავდასხმის დროს. თუმცა, როგორც ჩანს, ამერიკაში კომპრომისი შესაძლებელია და შესაძლოა, ბაიდენმა ეს მოაგვაროს კიდეც, როგორც ლიდერმა.

თუმცა კომპრომისი, სხვა გარემოებებთან ერთად, ყოველთვის დამოკიდებულია სოციო-ეკონომიკურ ვითარებაზე, საზოგადოების მხრიდან საფრთხის აღქმასა და მმართველ ელიტებზე, რომლებიც კიდევ  უფრო ამწვავებენ არსებულ დაპირისპირებას და ამ გზით პოლიტიკურ სარგებელს იღებენ.