ოფიციალური სტატისტიკური მონაცემებით, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა რაოდენობა საქართველოში ყოველწლიურად იკლებს, თუმცა ეს მონაცემები რეალობას არ ასახავს.

ჯანდაცვის სამინისტროს სოციალური მომსახურების სააგენტოში მხოლოდ იმ ადამიანების სტატისტიკური მონაცემები აღირიცხება, რომლებსაც სახელმწიფოს მიერ მინიჭებული აქვთ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის (შშმპ) სტატუსი და შესაბამის პენსიას იღებენ.

“სახელმწიფო პენსიით სარგებლობენ მხოლოდ მკვეთრად და მნიშვნელოვნად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის მქონე პირები და ზომიერად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის მქონე პირთა ვიწრო წრე, რაც 2010 წლის მონაცემებით, შეადგენს 138 614 შშმ პირს. აღნიშნული მონაცემები შეუსაბამოა რეალობასთან”, – ნათქვამია სახალხო დამცველის 2010 წლის საპარლამენტო ანგარიშში. 2011 წლის ანგარიშს ომბუდსმენი მიმდინარე წელს გამოაქვეყნებს.

სოციალური მომსახურების სააგენტოს მონაცემებით, 2011 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, 129 599 შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირი იღებს პენსიას, ანუ 9 015 პირით ნაკლები 2010 წლის ანალოგიურ მაჩვენებელთან შედარებით და 10 333-ით ნაკლები, 2009 წლის იგივე მონაცემთან შედარებით.

2012 წლის იანვრის მონაცემებით, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის სტატუსის მქონე პირთა რიცხვი კიდევ უფრო შემცირებულია. მაგალითად, თუკი 2011 წლის დეკემბერის მდგომარეობით 129 599 შშმპ იღებდა პენსიას, 2012 წლის იანვარში მათი რაოდენობა 129 085-მდე, ანუ 514 პირით შემცირდა.

შშმპ-ს სტატუსის მქონე ადამიანების სტატისტიკის შემცირების ფონზე, მთავრობა მნიშვნელოვან საბიუჯეტო ხარჯებს ზოგავს მათი პენსიებისთვის. პენსია – თვეში დაახლოებით 70-80 ლარის ოდენობით, მხოლოდ შესაბამისი სტატუსის მინიჭების შედეგად ეძლევათ შშმ პირებს.

სოციალური მომსახურების სააგენტოს მონაცემებით, 2012 წლის იანვარში 9 869 140 ლარი დაიხარჯა შშმპ-თა პენსიებისთვის, ანუ 34 341 ლარით ნაკლები გასული წლის დეკემბრის მონაცემებთან შედარებით. მთლიანობაში, 2011 წელს შშმ პირთა პენსიებისთვის ბიუჯეტიდან 118 654 240 ლარი დაიხარჯა, 4 031 106 ლარით ნაკლები 2010 წელთან შედარებით.

ორგანიზაცია “დამოუკიდებელი ცხოვრების ახალგაზრდული ცენტრის” წარმომადგენელი კობა ნადირაძე ამბობს, რომ შშმ სტატუსის მქონე პირთა სტატისტიკის შემცირებით შესაძლოა დღეს დაიზოგოს ბიუჯეტი, მაგრამ ადრე თუ გვიან პრობლემა მაინც იჩენს თავს.

“შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვას განსაკუთრებით აფერხებს ის, რომ სახელმწიფოს არ გააჩნია ზუსტი სტატისტიკა იმის შესახებ, თუ რამდენი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირია საქართველოში,” – ნათქვამია სახალხო დამცველის ანგარიშში.

რატომ იკლებს ყოველწლიურად და ყოველთვიურად შშმპ სტატუსის მქონე ადამიანების რიცხვი საქართველოში? – “ინვალიდ ქალთა და ინვალიდ ბავშვთა ასოციაცია – დეას” საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის წამომადგენელი ნონა ქობალია რამდენიმე მიზეზზე საუბრობს, მათ შორის, სტიგმასა და სტერეოტიპეპზე: მაგალითად, ქობალიას თქმით, ხშირია შემთხვევა, როდესაც მშობელი არჩევს, ბავშვს არ დაუფიქსიროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონეს სტატუსი, სტიგმებისა და სტერეოტიპების გამო. მისივე თქმით, ადამიანები სტატუსზე უარს ამბობენ იმის გამოც, რომ ხშირ შემთხვევაში ასაკობრივი პენსია შშმ პირთა პენსიაზე მეტია. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების უმეტესობა 70–80– ლარიან პენსიას იღებს თვეში, ასაკობრივი პენსია კი თვეში 100-110 ლარია.

“ინვალიდ ქალთა და ინვალიდ ბავშვთა ასოციაცია – დეას” წარმომადგენელი კიდევ ერთ მიზეზზე საუბრობს, რომელიც ეხება იმ დაავადებათა ჩამონათვალის შემცირებას, რომლის შემთხვევაშიც ხდება სტატუსის მინიჭება.

ა.გოცირიძის სახელობის თბილისის ფსიქონევროლოგიური დისპანსერის დირექტორი გიორგი გელეიშვილი იხსენებს, რომ მას შემდეგ, რაც დაავადებათა ჩამონათვალი შემცირდა, იყო ისეთი შემთხვევებიც, როცა პაციენტები არასათანადოდ მკურნალობდნენ მხოლოდ იმის გამო, რომ მათთვის პენსია არ მოეხსნათ:

“მე მქონდა შემთხვევა, როცა დედამ ბავშვი მოიყვანა, რომელსაც ჰქონდა გონებრივი ჩამორჩენილობა ქცევითი პათოლოგიით. თუკი პაციენტს მხოლოდ გონებრივი ჩამორჩენილობა ექნება, მას არ ეკუთვნის პენსია, ამიტომ, როდესაც პაციენტს დავუნიშნე პრეპარატები ქცევითი პათოლოგიის მოსახსნელად, მშობლებმა მას დანიშნულებისამებრ არ უმკურნალეს, რადგან იცოდნენ, რომ თუ მათი შვილი განიკურნებოდა, მაშინვე მოეხსნებოდა პენსია”.

სტატუსის მიღებისთვის შემდეგი პროცედურების გავლაა საჭირო: პირმა სოციალური მომსახურების სააგენტოს რაიონულ განყოფილებაში უნდა წარადგინოს საჭირო დოკუმენტაცია, საბუთებს შორის უნდა იყოს სამედიცინო დაწესებულების მიერ გაცემული ექსპერტიზის აქტის ამონაწერი.

აქტის გაცემის პროცედურა 2010 წლიდან გართულდა, რადგან შემცირდა იმ დაწესებულებათა რაოდენობა, სადაც სამედიცინო ექსპერტიზის ჩატარება ხდება, ამიტომ, მაგალითად, ქვემო ქართლში და შიდა ქართლში მცხოვრებლებს საბუთის ასაღებად თბილისში უწევთ ჩასვლა, კახეთში კი ექსპერტიზის ჩატარება მხოლოდ თელავშია შესაძლებელი. როგორც ექიმები აცხადებენ, ხშირ შემთხვევაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ასეთ დისტანციაზე გადაადგილება უჭირთ, ან არ შეუძლიათ.

სტატუსის მიღების სირთულეზე საუბრობს ჯანდაცვისა და სოციალურ საკითხთა საპარლამენტო კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე მაგდა ანიკაშვილიც:

“ჩვენ ვიცით, რომ პრობლემებია კანონმდებლობაში, რომელიც უნდა შეიცვალოს და ეს საკითხი არაერთხელ დავაყენეთ პარლამენტში, თუმცა – უშედეგოდ. ამ ადამიანების პენსია საარსებო მინიმუმიც კი არ არის. რაც შეეხება დაავადებათა ჩამონათვალის შემცირებას, ამ მხრივ არაფრის გაკეთება არ შეგვიძლია, რადგან ჩამონათვალს თავად მინისტრი ადგენს”, – აცხადებს მაგდა ანიკაშვილი.

არასამთავრობო ორგანიზაციები სახელმწიფოს მსოფლიო რეკომენდაციებისა და გამოცდილების გათვალისწინებას ურჩევენ, პირველ რიგში კი, სტატუსის საერთაშორისო კლასიფიკატორების მიხედვით დადგენას, რომელიც არა მხოლოდ წმინდა სამედიცინო, არამედ ყველა სოციალურ ინდიკატორს ითვალისწინებს.

“ადრე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსს შრომით–საექსპერტო ბიუროები ადგენდნენ, შექმნილი იყო სპეციალური კომისიები, რომლის შემადგენლობაშიც ექიმებთან ერთად სოციალური მუშაკებიც შედიოდნენ და სტატუსის განსაზღვრისას სოციალური ინდიკატორებით გათვალისწინებული იყო, თუმცა მაშინაც კი, ძირითადად, სტატუსი სამედიცინო კუთხით დგინდებოდა. მას შემდეგ, რაც კანონმდებლობაში ცვლილება შევიდა, მთლიანად მოაშორეს სოციალური ინდიკატორები, გაუქმდა კომისიები და ახლა შშმ პირის სტატუსის დადგენა კლინიკაში წმინდა სამედიცინო დიაგნოზის მიხედვით ხდება”, – ამბობს ორგანიზაცია “დამოუკიდებელი ცხოვრების ახალგაზრდული ცენტრის” წარმომადგენელი კობა ნადირაძე.

“არსებობს ინტეგრაციის სახელმწიფო პოლიტიკა, რომლის რეალიზაციაც მიმდინარეობს 2010 – 2012 წლის ჩათვლით, რომლის მიხედვითაც უნდა მომხდარიყო სამედიცინო ექსპერტიზის და სტატუსის განსაზღვრის გაუმჯობესება, მაგრამ როგორ გააუმჯობესებდნენ, როცა ჯერ საერთაშორისო მოდელი შემოღებული არ არის და მუშაობა ისევ ძველი მოდელით მიმდინარეობს, ალბათ, ეს კიდევ რამდენიმე წლით გადაიწევს. სამწლიანი გეგმა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებზე რეალურად არ ასახულა”, – აცხადებს ნონა ქობალია.

საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანების რიცხვი მთლიანი მოსახლეობის 3%–ს შეადგენს. მაშინ, როდესაც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, ქვეყნების უმეტესობაში ეს რიცხვი 10%–ია, ხოლო მსოფლიოს მოსახლეობის 15% შეზღუდული შესაძლებლობების მქონეა.