ბოლო რამდენიმე წელია, აუტისტური სპექტრის მქონე პაციენტებს საქართველოში ღეროვანი უჯრედების გადანერგვას სთავაზობენ. თუმცა მსგავსი სამედიცინო ჩარევის ეფექტიანობა ფართომასშტაბიანი კვლევებით  ამ დრომდე არ არის დადგენილი. უფრო მეტიც, მედიცინისთვის ისიც კი უცნობია, რა იწვევს აუტიზმს.

მიუხედავად ამისა, აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვების მშობლების ნაწილი პროცედურით დაინტერესებულია და ათასობით ლარს იხდის იმ იმედით, რომ ექსპერიმენტული მკურნალობა შედეგს გამოიღებს.

13 წლის ლუკას აუტიზმის დიაგნოზი თბილისში 10 წლის წინ დაუსვეს. როგორც ლუკას დედა, ქრისტინა ნეტგაზეთთან საუბრისას ყვება, იმ დროისთვის საქართველოში აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებისთვის საჭირო სერვისები ძალიან მწირი იყო და მშობლებს თავად უწევდათ ინფორმაციის მოძიება. ქრისტინას თქმით, სწორედ ლუკასა და მისი თანატოლების დამსახურებაა ის, რომ დღესდღეობით ქვეყანაში რიგი საკითხები წინ წავიდა და განვითარდა.

ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის შესახებ ქრისტინამ 6-7 წლის წინ გაიგო. მისი თქმით, ინფორმაციის მოძიებაც მას შემდეგ დაიწყო:

„დავიწყე ამაზე ფიქრი და ინფორმაციის მოძიება, რამდენად შესაძლებელი იყო, რა რისკებსა და შედეგებს უკავშირდებოდა. დროთა განმავლობაში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ საქართველოშიც კეთდებოდა მსგავსი პროცედურა. კვლევებს რომ ვაკვირდებოდი, ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის შედეგად რა ცვლილებები იქნებოდა, კონკრეტულად აუტიზმზე არანაირი ინფორმაცია არ იყო, თუმცა იყო ინფორმაცია სხვადასხვა დიაგნოზზე“, — ამბობს ქრისტინა ნეტგაზეთთან ინტერვიუში.

მისივე თქმით, ის საქართველოში მალევე შეხვდა ექიმსაც, რომელიც აღნიშნულ პროცედურას ატარებდა. როგორც ქრისტინა ამბობს, კლინიკაში უთხრეს, რომ ვერანაირ გარანტიას ვერ მისცემდნენ, თუმცა განუმარტეს, რომ აღნიშნული ჩარევის შემდეგ ბავშვების 80% განვითარებაში წინ მიდიოდნენ:

„ლუკას პრობლემა იყო განსაკუთრებული იმიტომ, რომ ის არ არის ჩვეულებრივი აუტისტი, ლუკას აუტიზმის ურთულესი ფორმა აქვს და ამის გამო 4 წელი თავს ვიკავებდი, ვმერყეობდი. არ ვიცოდი, რა გამეკეთებინა, ჩართული მყავდა ყველა — როგორც კერძო, ისე სახელმწიფო —  პროგრამაში.

თერაპიას შედეგი რომ არ ჰქონდა, შემდეგ მივედი ექიმთან და ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის გვერდით ეფექტებზე ვკითხე. მითხრეს, არანაირი გვერდითი მოვლენა არ იქნება, გარანტიას გაძლევთ, რომ ბავშვს არაფერი დაუშავდება, თუმცა იმის გარანტიასაც ვერ მოგცემთ, რომ ამ მდგომარეობიდან გამოვა, მაგრამ შედეგები ნამდვილად იქნებაო“, — იხსენებს ქრისტინა.

დედის თქმით, ლუკას ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის ოპერაცია მარდალეიშვილის კლინიკაში 2021 წლის 16 ივლისს ჩაუტარეს. მხოლოდ ოპერაციაში, დედის თქმით, ოჯახმა 8 000 ლარი გადაიხადა, ოპერაციისწინა გამოკვლევებში კი, დამატებით 2 000 ლარი. მისივე ინფორმაციით, ბავშვს ძვლის ტვინი მენჯიდან ამოუღეს, ღეროვანი უჯრედები გააცალკევეს და ხერხემლიდან თავის ტვინში გადაუსხეს:

„შემდეგ მითხრეს, რომ სამჯერ უნდა გაკეთებულიყო ეს პროცედურა. მივხვდი, ბავშვის წვალება ამისთვის აღარ ღირდა იმიტომ, რომ ეს არ იყო ის, რასაც ველოდებოდით. რომ ვთქვა, შედეგი იყო, ან არ იყო, ამაზე პასუხს ვერ გაგცემთ. იყო რაღაცები, რამაც მაფიქრებინა, რომ ეს არის ოპერაციის შედეგი, ასევე იყო ისეთი რამ, რაზეც ვიფიქრე, რომ ეს შეიძლებ, ზრდისა და თერაპიის შედეგია და არა — გადანერგვის”, — ამბობს ქრისტინა.

მისივე თქმით, ოპერაციის შემდგომ ბავშვი გარკვეულ დავალებებს ასრულებდა, რაზეც მანამდე ჭირვეულობდა, თუმცა ფსიქიატრებთან კონსულტაციის შემდეგ ოჯახს აუხსნეს, რომ ამას კავშირი არ ჰქონია პროცედურასთან. ქრისტინას თქმით, კლინიკაში, სადაც მის შვილს ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის ოპერაცია ჩაუტარდა, პროცედურის შემდეგ  განვითარების ეტაპის შესაფასებლად დამატებითი კვლევები აღარ ჩაუტარებიათ:

„წესით, ოპერაციის შემდეგ თვითონ სამედიცინო დაწესებულებას უნდა მოეხდინა ბავშვზე დაკვირვება, რომ თავად შეედარებინათ შედეგები, მანამდე როგორი იყო და შემდეგ. იმიტომ, რომ მანამდე ყველანაირი კვლევები ჩვენ გავუკეთეთ ლუკას. იყო იქ რაღაცები, რაც შემდეგ განმეორებით უნდა ჩატარებულიყო, მაგრამ მათი მხრიდან აღარ იყო ამის სურვილი და მეც გადაწყვეტილი მქონდა, რომ საფრანგეთში უნდა წამომეყვანა ბავშვი“, — ამბობს ქრისტინა.

დედის თქმით, საფრანგეთში ჩასვლის შემდეგ, ბავშვი არაერთ ფრანგ სპეციალისტთან მიიყვანა და როცა იგებდნენ, რომ ლუკას ღეროვანი უჯრედები ჰქონდა გადანერგილი, უკვირდათ და ინტერესდებოდნენ, ბავშვს ონკოლოგიური დიაგნოზიც ხომ არ ჰქონდა, რადგან ამ პროცედურას ონკოპაციენტებში ატარებდნენ:

„აუტიზმის დროს ეს პროცედურა არ ტარდებაო. რჩებოდნენ გაკვირვებული, რატომ, რა საჭირო იყოო“, — იხსენებს ქრისტინა.

ქრისტინას თქმით, კლინიკაში რომ ეთქვათ, პროცედურის ეფექტიანობა 50/50-ზე იქნებოდა, ბავშვს აღარ გააწვალებდა. დედის თქმით, პრობლემა არა მშობლების ნაკლებინფორმირებულობაა, არამედ აუტიზმის მქონე ბავშვებისთვის საჭირო გარემოს და სერვისების ნაკლებობა, რის გამოც მშობლები მცირე იმედს ებღაუჭებიან და თანხმდებიან, ექსპერიმენტშიც კი მიაღებინონ საკუთარ შვილებს მონაწილეობა, თუ, რა თქმა უნდა, ეს მათ ჯანმრთელობას საფრთხეს არ შეუქმნის:

„ერთადერთი, რაზეც ძალიან ნაწყენი ვარ, ჩემთვის რომ ეთქვათ, 50-50-ზე იქნება შედეგიო, მე ამაზე არ დავთანხმდებოდი. განა თანხის გამო, ბავშვს არ გავაწვალებდი და, რა თქმა უნდა, ის რომ ეთქვათ, რაიმე რისკი არსებობს, რამაც შეიძლება მომავალში თავი იჩინოს, ასევე არ დავთანხმდებოდი. მე მითხრეს, რომ 80% შედეგი იქნება და 20% არ იქნებაო და ეს უკვე ძალიან ბევრს ნიშნავს დედისთვის“, — ამბობს ქრისტინა.

მისი თქმით, ბევრ ოჯახზე სმენია, რომ  აუტიზმის მქონე შვილისთვის ამ პროცედურის ჩასატარებლად ვალებს იღებენ და ქონებას ყიდიან.

მედეა ზირაქაშვილი

ის, რომ ღეროვანი უჯრედების გადანერგვით აუტიზმის სიმპტომების ცვლილების შესაძლებლობამ მყარი კვლევითი საფუძველი ამ დრომდე ვერ მოიპოვა, ადასტურებს ბავშვთა ფსიქიატრი მედეა ზირაქაშვილი. მისი თქმით, ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის საკითხს სამეცნიერო წრეები აქტიურად იკვლევენ, თუმცა ზოგიერთი ცენტრი და სპეციალისტი უკვე ხელაღებით უწევს აგიტაციას მეთოდის უნიკალურობას.

ზირაქაშვილის თქმით, ეს არ არის გასაკვირი, რადგანაც, მისი თქმით, ქრონიკული მდგომარეობების მკურნალობა და მართვა, რომელთა ეტიოლოგია უცნობია და ეტიოტროპული მკურნალობის საშუალება არ არსებობს, ხშირად იქცევა ხოლმე არაპროფესიონალური მიდგომის სამიზნედ.

ბავშვთა ფსიქიატრი აღნიშნავს, რომ აუტიზმი არის მულტიფაქტორული გენეზის რთული ნეიროგანვითარებითი დარღვევა და არავინ იცის, ღეროვანმა უჯრედებმა რა მექანიზმით უნდა მოახდინოს თავის ტვინში არსებული კავშირების გაუმჯობესება:

„გარკვეული ექსპერიმენტული კვლევებით მიღებული ინფორმაცია (ხაზს ვუსვამ – ექსპერიმენტული კვლევების საფუძველზე არსებული ინფორმაციით) ღეროვანი უჯრედებით თერაპიის ეფექტურობაზე, ფაქტია, რომ არსებობს. ამავე დროს, ზემოთ გამოთქმული მოსაზრება მნიშვნელოვანი სკეპტიციზმის საფუძველია სხვა, უფრო მაღალი რანგის მკვლევრებისთვის.

ისინი ეჭვქვეშ აყენებენ კვლევების ჩატარების ვალიდობას (რამდენად მიუკერძოებლად ჩატარდა, დაცული იყო თუ არა ეთიკის წესები, არსებობდა თუ არა კვლევაში საკონტროლო ჯგუფი, რა კრიტერიუმებზე დაყრდნობით საუბრობენ დადებით შედეგებზე და.შ.). ეს საკითხი საკმაოდ დიდ ეთიკურ წინააღმდეგობებთან არის დაკავშირებული და ამიტომ მოსახლეობისთვის ნებისმიერი მიწოდებული აზრი ან დებულება ძალიან ზუსტი, გაწონასწორებული და სანდო უნდა იყოს“, – აღნიშნავს ზირაქაშვილი ნეტგაზეთთან ინტერვიუში.

ზირაქაშვილი აღნიშნავს, რომ ღეროვანი უჯრედების გადანერგვით აუტიზმის სიმპტომების ცვლილების შესაძლებლობაზე კვლევების ჩატარების ნებართვა პირველად FDA-მ 2012 წელს გასცა (“Sutter neuroscience,” 2012), თუმცა ამ ხნის განმავლობაში თერაპიის ეფექტურობამ მყარი კვლევითი საფუძველი ვერ მოიპოვა. ბავშვთა ფსიქიატრი ხაზს უსვამს, რომ თუ რა მექანიზმით უნდა მუშაობდეს ზემოთ აღნიშნული მეთოდი აუტიზმის დროს, ეს საკითხი ჯერ კიდევ განხილვის საგანია.

ამასთან, მედეა ზირაქაშვილის თქმით, ნებისმიერი სხვა ტიპის მკურნალობის მსგავსად, შესაძლოა, განვითარდეს გვერდითი ეფექტები და აღნიშნავს, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია მათზე დაკვირვება გრძელვადიანი პერსპექტივით.

მისი თქმით, ყველაზე დიდ საშიშროებად ამ ეტაპზე ნეოპლასტური წარმონაქმნების რისკებს ვარაუდობენ, ისევე როგორც საუბრობენ ტემპერატურული რეაქციაზე, თავის ტკივილზე, გულისრევის შეგრძნებაზე, ჰიპერაქტიურობაზე, გულყრების აღმოცენებაზე, რაც სპეციალისტის თქმით, უკვე დაფიქსირებულია მოკლე პერიოდში გამოვლენილი გვერდითი ეფექტების სახით.

ბავშვთა ფსიქიატრი აღნიშნავს, რომ დღესდღეობით მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში არსებობს დიაგნოზების მართვის სტანდარტები. ამა თუ იმ დიაგნოზის სამართავად გამოიყენება გაიდლაინები და პროტოკოლები, რომლებიც ასობით ვალიდურ კვლევებსა და მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ ფაქტებს ეყრდნობა:

„აუტიზმის სპექტრის აშლილობის მკურნალობის/მართვის გაიდლაინებსა და პროტოკოლებში თქვენ ვერსად შეხვდებით ღეროვანი უჯრედების ეფექტურობის სარწმუნოობაზე და უსაფრთხოობაზე ინფორმაციას, რადგან ეს ინფორმაცია ჯერ კიდევ ძალიან ბევრ კვლევას და გრძელვადიანი უსაფრთხოობის პერსპექტივის ჭრილში განხილვას მოითხოვს.

2020/21 წლებში ჩატარდა რამოდემე მიმოხილვითი კვლევა, რაც მაღალი რანგის კვლევებად ითვლება მთელ მსოფლიოში, ჯერჯერობით სამეცნიერო საზოგადოება ამ თერაპიული მიდგომის ეფექტურობით ჯანმრთელობისთვის საშიში რისკების გადაფარვაზე ვერ თანხმდება“, – ამბობს ზირაქაშვილი.

ბავშვთა ფსიქიატრი მიიჩნევს, რომ საჭიროა გაცილებით ფართომასშტაბიანი, ვალიდური, ეთიკურად გამართლებული, გრძელვადიან პროგნოზზე ორიენტირებული კვლევების დაგეგმვა/ჩატარება, რათა მოსახლეობა არ გახდეს ექსპერიმენტული მეთოდების მსხვერპლი.

მარდალეიშვილის კლინიკაში, სადაც აღნიშნული პროცედურა ტარდება, საპასუხოდ აცხადებენ, რომ გადანერგვას კლინიკური კვლევის ფარგლებში ატარებენ, რომლის მიზანიც ამ ეტაპზე პროცედურის უსაფრთხოების დადგენაა. კლინიკის აღმასრულებელი დირექტორი გიორგი ლოლაძე „ნეტგაზეთთან“ საუბრისას აცხადებს, რომ ამის შესახებ კვლევაში მონაწილე ყველა ბავშვის მშობელი ინფორმირებულია.

კლინიკაში განმარტავენ, რომ კვლევის ფარგლებში პროცედურა ამ დრომდე 200-მდე ბავშვს ჩაუტარდა და იმისათვის, რომ სტატისტიკურად სარწმუნო მონაცემები მიიღონ, 300-მდე პაციენტის გატარებას გეგმავენ:

„ეს კვლევა თვითონ უსაფრთხოების კვლევაა. ჩვენ აქამდე გართულება არ გვქონია. სულ ერთხელ იყო ტემპერატურული მატება, რომელმაც დამატებითი მკურნალობის გარეშე გაიარა. სხვა მეტი გართულება არ გვქონია. კვლევის არსიც ისაა, რომ დავადგინოთ ამ მეთოდის უსაფრთხოება პირველ რიგში. ნებისმიერ სამედიცინო პროცედურას შეიძლება ჰქონდეს გართულება, ესეც არის აღწერილი. სტომატოლოგთან რომ მიდის პაციენტი, იქაც შეიძლება ფატალურადაც დასრულდეს ის პროცედურა.

შესაბამისად, ესეც ისეთი პროცედურაა, რომ ნებისმიერი ტიპის გართულება არის მოსალოდნელი. არცერთი სამედიცინო პროცედურის ჩატარების დროს გარანტია არ არსებობს. საქმე ისაა, რომ დადგინდეს, რა პროცენტში,  თუ უნდა იყოს ასეთი გართულება და თუ დამტკიცდა მეთოდის ეფექტურობა, გართულებები იმდენად დაბალ პროცენტში უნდა იყოს, რომ შევძლოთ სტატისტიკურად მეთოდის უსაფრთხოებაზე საუბარი“, – ამბობს კლინიკის აღმასრულებელი დირექტორი.

მიუხედავად ამისა, 13 წლის ლუკას დედა, რომელსაც ამავე კლინიკაში ეს პროცედურა ჩაუტარდა, ჩვენთან საუბარში აცხადებს, რომ მისთვის ცნობილი არ ყოფილა, რომ პროცედურა უსაფრთხოების შესახებ კვლევის ფარგლებში ტარდებოდა. მეტიც, აღნიშნავს, რომ ოპერაციამდე ექიმები არწმუნებდნენ, რომ არანაირი გართულების შანსი არ არსებობდა.

გიორგი ლოლაძეს „ნეტგაზეთმა“ ასევე კვლევის მეთოდოლოგიის შესახებ ჰკითხა. მარდალეიშვილის კლინიკის აღმასრულებელი დირექტორის თქმით, მათ კლინიკაში მიმდინარე კვლევის ფარგლებში საკონტროლო ჯგუფზე დაკვირვება არ ხდება, რასაც სპეციალისტი რამდენიმე მიზეზით ხსნის. მისი თქმით, საქართველოში რთული იქნებოდა ე.წ. დაბრმავებულ კვლევაში მონაწილეობისთვის პაციენტების მოძიება, მაგრამ აღნიშნავს, რომ ეს ამ ეტაპზე კვლევის სანდოობას საფრთხეს არ უქმნის, რადგანაც პირველ ფაზაში მეთოდის უსაფრთხოების დადგენა ხდება:

„სხვადასხვა ტიპის კვლევები არსებობს, არის ორმაგად დაბრმავებული კვლევები, როდესაც ნაწილი პაციენტის იღებს ღეროვან უჯრედს და მეორე ნაწილი პლაცებოს და დარდება მათი შედეგები, ასეთი კვლევის ჩატარება საქართველოში ასეთ ბავშვებში შეუძლებელია, არავინ დათანხმდება დაბრმავებულ კვლევაში მონაწილეობას, მაგრამ ეს არ წარმოადგენს პრობლემას, არსებობს ისეთი კვლევები, როცა საკონტროლო ჯგუფთან შედარება არ ხდება და ესეც საინტერესო მასალაა.

გიორგი ლოლაძე

მით უმეტეს, როდესაც უსაფრთხოებას ვიკვლევთ პირველ ეტაპზე, არც არის დიდი აუცილებლობა. რა თქმა უნდა, კარგი იქნებოდა, რომ იყოს საკონტროლო ჯგუფიც, მაგრამ ჩვენს კვლევაში არ არის საკონტროლო ჯგუფი და უბრალოდ უსაფრთხოების განსასაზღვრად დავითვლით იმ გართულებებს, რაც გვექნება პროცედურის ჩატარების შედეგ. ზუსტად არ მახსოვს, მაგრამ 200- ის ფარგლებში უნდა იყოს ალბათ უკვე ჩართული პაციენტების რაოდენობა“, – აცხადებს გიორგი ლოლაძე.

ექიმის თქმით, პროცედურის შემდგომ პაციენტების შედეგების თვალის მიდევნებაც ხდება. გიორგი ლოლაძე აცხადებს, რომ არსებობს სპეციალური პროტოკოლი, რომლის მიხედვითაც, ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის შემდეგ კლინიკა პაციენტების შედეგების შესახებ მონაცემებს იღებს, თუმცა ჩვენს მითითებაზე, რომ მშობელი, რომელსაც „ნეტგაზეთი“ ესაუბრა, ამგვარს უარყოფს, ლოლაძე აცხადებს, რომ ძირითადად მონაცემებს იმ ბავშვების მშობლები აწვდიან, რომლებსაც პროცედურის შემდეგ პოზიტიური შედეგი ჰქონდათ:

„თუ შედეგი არ დადგა, ძალიან ჭირს პოსტთერაპიული სტატუსის მოპოვება ბავშვის, მაგრამ, როგორც წესი, შედეგი არის მეტ-ნაკლები ინტენსივობის და თუ მეორედ ან მესამედ მოვიდა პაციენტი, ამ შემთხვევაში უფრო ადვილია ჩვენთვის ამ შედეგების დაფიქსირება“, – ამბობს ლოლაძე.

კითხვაზე, უკვე შეგროვებული მონაცემები თუ აძლევთ საფუძველს, განსაზღვრონ, რამდენად ეფექტიანია აღნიშნული მეთოდი და პროცენტულ მაჩვენებლებზეც ისაუბრონ, გიორგი ლოლაძე ამბობს, რომ კვლევას სწორედ იმიტომ ატარებენ, რათა დაადგინონ, ბავშვების რამდენ პროცენტში შეიძლება ველოდოთ უკეთს შედეგს, თუმცა აღნიშნავს, რომ კვლევის პირველი ეტაპის ამოცანა პროცედურის უსაფრთხოების დადგენაა:

„პირველი ეტაპი კვლევის უსაფრთხოების დადგენაა და როდესაც ვიტყვით, რომ ეს აბსოლუტურად უსაფრთხოა, მერე გადავალთ იმ კლინიკური მასალის სტატისტიკურ დამუშავებაზე, თუ რა ეფექტი მივიღეთ ამ მკურნალობის შემდეგ“, – ამბობს ექიმი.

რაც შეეხება დაფინანსების საკითხს, მარდალეიშვილის კლინიკის ხელმძღვანელი „ნეტგაზეთთან“ ამბობს, რომ მშობლები კვლვის ფარგლებში ჩასატარებელი პროცედურებს თავად აფინანსებენ, თუმცა ამბობს, რომ სიცრუეა, თითქოს ღეროვანი უჯრედების გადანერგვის პროცედურა მათთან 8 000 ლარი ჯდება და აცხადებს, რომ პროცედურის ფასი, როგორც წესი, 5-6 ათასი ლარია.

კლინიკის ინფორმაციით, ისინი აღნიშულ კვლევას დამოუკიდებლად ატარებენ.

„ნეტგაზეთი“ ასევე დაინტერესდა, როგორ რეგულირდება საქართველოს კანონმდებლობით ამგვარი კვლევების ჩატარება. ორდღიანი ლოდინის მიუხედავად, სამედიცინო რეგულირების სააგენტოსგან პასუხი ვერ მივიღეთ. მარდალეიშვილის კლინიკაში კი გვითხრეს, რომ ვინაიდან ისინი ახალი პრეპარატის გამოცდას არ აწარმოებენ და მკურნალობის მეთოს ცდიან, ჯანდაცვის სამინისტროს რეგულირების სააგენტოსგან ამისთვის ნებართვა არ სჭირდებათ და თავად კლინიკის ეთიკის საბჭოს გადაწყვეტილებაც საკმარისია.

„ნეტგაზეთი“ კვლევის ეთიკურ და უფლებრივ საკითხებზე „პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის“ დირექტორს, ანა არგანაშვილს ესაუბრა. იურისტის თქმით, შშმ პირთა შესახებ კონვენცია წამების მუხლში პირდაპირ კრძალავს შშმ პირის სამედიცინო მანიპულაციებსა და ექსპერიმენტებში ჩართვას, თუ ამაზე ინფორმირებული თანხმობა არ არსებობს:

„ამ შემთხვევაში, პროვაიდერი ამბობს, რომ ინფორმირებული იყვნენო და ჯერ ერთი, ეს ქალი ამბობს, არ ვიყავი და მეორეც, ინფორმირებულობას თავისი კრიტერიუმები გააჩნია. მას უნდა ჰქონდეს საშუალება, გაიაზროს, რას სთავაზობენ, რისკები შეაფასოს და მხოლოდ ინფორმირებული გადაწყვეტილებით მოაწეროს ხელი, რაც ძალიან გვაეჭვებს“, – ამბობს არგანაშვილი.

გარდა ამისა, PHR-ის დირექტორი აცხადებს, რომ კვლევის ეთიკისთვის სრულიად მიუღებელია თანხის გადახდა. იურისტი აღნიშნავს, რომ აუცილებელია ყველა კვლევა, რომელიც ქვეყანაში ტარდება, განსაკუთრებით კი სპეციალური საჭიროებების მქონე პირების ჩართულობით მიმდინარე ცდები, როგორც ეროვნული კანონმდებლობით, ასევე საერთაშორისო ნორმებით რეგულირდებოდეს, მიუხედავად იმისა, იცდება ახალი პრეპარატი თუ მკურნალობის მეთოდი. იგი აღნიშნავს, რომ წინააღმდეგ შემთხვევაში, თუკი ვინმეს რაიმე ზიანი მიადგება, ამაზე პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს ეკისრება.