როდესაც ფილმის ანოტაცია წავიკითხე, მაშინვე თბილისის კინოფესტივალზე ნანახი თქვენი ერთ-ერთი მოკლემეტრაჟიანი ფილმი გამახსენდა- “ნაკეცები და ბზარები”. მომეჩვენა, რომ ეს სურათი სიუჟეტისა და პერსონაჟების მსგავსებით თავისებური რეპეტიციაა თქვენი პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმისათვის… როგორ იქცა ეს იდეა სადებიუტო ფილმად?
ნამდვილად ასეა.. ამ ფილმზე საკმაოდ დიდი ხანი, თუ სცენარის წერის დაწყებიდან ვიანგარიშებთ, დაახლოებით 6 წელი ვმუშაობდი. სწორედ აღნიშნეთ, ეს რეპეტიცია იყო, მოსამზადებელი ნაბიჯი სრულმეტრაჟიანი ფილმის გზაზე. ფილმი ძალიან ვიზუალურია. ყოველ შემთხვევაში ჩვენი მცდელობა იყო, დაგვებრუნებინა კინოსთვის კინემატოგრაფიულობა და არ გამოგვსლოდა მხოლოდ და მხოლოდ სიტყვიერი ნარატივის ჯაჭვი, რომელიც ასე მომრავლდა არა მხოლოდ ქართულ, არამედ, ზოგადად, მსოფლიო კინოს ტენდენციებში. ფილმის ერთ-ერთი ინსპირაცია ის უსუსური მდგომარეობა იყო, რომელიც 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს დაგვეუფლა მე და ჩემს მეგობრებს. ამ გრძნობამ დაბადა სურვილი, ფურცელზე უკვე არსებული იდეები გამოგვეცადა და გადაგვეღო მოკლემეტრაჟიანი ფილმი. “ნაკეცები და ბზარები” არ არის დამოუკიდებელი პროექტი, ის კავშირშია სრულმეტრაჟიან ფილმთან, რომლის სცენარიც მაშინ უკვე არსებობდა და ჰქონდა კიდეც თავის სათაური – “ჩემი საბნის ნაკეცი”.
საბნის ნაკეცები, რომლებიც განსაკუთრებული ვიზუალური მიდგომის შედეგად კადრში მთების ასოციაციებს იწვევს…
ჩვენი სურვილიც სწორედ ეს იყო, გვეჩვენებინა საგნები და მოვლენები და გვეცადა მათი ზედაპირის გარღვევა, მოვლენებისა თუ საგნების მიღმა მათ ნამდვილ არსში შეჭრა. ასეთი, საკმაოდ რთული, შემოქმედებითი ამოცანა დავისახეთ ამ ფილმზე მუშაობისას, როდესაც ვთქვით, რომ ფილმის მოქმედება ხდება საქართველოში, ეს არის ახლო, მაგრამ დაუზუსტებელი მომავალი და ეს მომავალი ძალიან გვაგონებს საბჭოთა კავშირს. ეს შემოქმედებითი ამოცანა გარკვეულწილად თავიდანვე ჩიხურ მდგომარეობაში გაქცევს. ყველა გზას იჭრი, რომ რამენაირად კავშირი არ დამყარდეს რეალობასთან – როგორ არის მომავალი, თუ საბჭოთა კავშირს გავს. მაგრამ სწორედ ეს იყო საინტერესო, ჩვენივე უტოპიური ამოცანის მოცემულობაში მოვწყვეტოდით რეალობას და გადავსულიყავით პირობითობაში, და იქნებ ამ ხერხით უფრო მეტი შეგვეტყო რეალობის შესახებ, ვიდრე რეალისტური, ნატურალისტური ხერხებით მუშაობისას.
ფილმის მთავარი პერსონაჟის, რომელსაც მკვლელობში ადანაშაულებენ, რუსული სახელი ჰქვია – ანდრეი…
გმირების სახელებიც ფილმში პირობითობის შემოსატანად გამოვიყენეთ და გადავწყვიტეთ, რომ ყველა გმირს ჰქონოდა რუსული სახელი. ფილმის ერთი ნაწილიც რუსულენოვანია. საიდან გაჩნდა ეს სურვილი? თუ გავაანალიზებთ პროცესებს ჩვენ გარშემო, უკანასკნელი რამდენიმე წლის განმავლობაში საბჭოთა კავშირის რეინკარნაცია სულაც არ არის ფანტასმაგორიული ამბავი. ჩვენი დღევანდელობა, მე მგონი, სულაც არ არის რაღაც ახალი, თავისუფალი დემოკრატიული სივრცე, არამედ ეს ყველაფერი მე ისევ საბჭოთა კავშირს მაგონებს ძალიან – სახეცვლილ, ფორმაცვლილ საბჭოთა კავშირს. თუმცა ეს ზედაპირზე არ ჩანს… ჩვენი მცდელობაც ერთგვარი თამაშია, რომ წარმოვიდგინოთ და შევქმნათ რეალობის საწინააღმდეგო რეალობა, რომელიც უფრო მეტს გვეუბნება დღევანდელობაზე, ვიდრე მხოლოდ რეალობაზე დაკვირვება.
ანუ მიზანი მაინც რეალობის გახსნა, დღევანდელობაზე საუბარი იყო…
თავისთავად, იმიტომ, რომ კინო და, ზოგადად, ხელოვნება უნდა საუბრობდეს პირად განცდაზე. არა ზოგადად ობიექტურ ფაქტებსა თუ მოვლენებზე, არამედ ამ მოვლენებისა და ფაქტების ინტერპრეტაციაზე, რისი შესაძლებლობაც სწორედ რეალობის აღქმისა და გაანალიზების შემდეგ იბადება. ჩვენი პირადი გამოცდილება კი ახლანდელ დროსთანაა დაკავშირებული…
თავად ახსენეთ, რომ გსურდათ ფილმი ნარატივი ჭარბი ჯაჭვისგან გაგეთავისუფლებინათ. ვიცით, რომ განათლება გერმანიაში გაქვთ მიღებული. გერმანული კინო კი, ყოველ შემთხვევაში უკანასკნელი ათწლეულის გერმანული კინო, ძალიან ბევრს საუბრობს… მინდოდა მეკითხა, გულისხმობს თუ არა, ზოგადად, გერმანული განათლება გერმანული კინოს ტენდენციების არეალში მოქცევას? თუმცა ნარატივისგან განთავისუფლების თქვენი ეს მცდელობა ალბათ უფრო რეაქციაა გერმანულ კინო-მოდაზე…
ჩემი ურთიერთობა კინოსკოლის პროფესორებთან ყოველთვის იმით იწყებოდა, თუ რა არის ჩემს ფილმებში ქართული, მშობლიური… გარკვეულწილად მაღიზიანებდა ასეთი მიდგომა და მცდელობა კლასიფიცირებისა ერთ კულტურულ სივრცეში. მთავარი ტენდენცია იქ სწორედ ეს არის, რომ თითოეულმა ხელოვანმა საკუთარი სივრცის კონტექსტში უნდა ისაუბროს, რადგან ეს ქმნის მის თვითმყოფადობას… მე მაინც ვიტყოდი, გერმანული კინოს მთავარი პრობლემა არაკინემატოგრაფიულობა და გამომსახველობის ნაკლებობა იყო. მცდელობა მაქსიმალურად დიდხანს დარჩენისა ყოველდღიურობის ზედაპირულობაში. ნაკლები მეტაფორულობა… თუმცა ეს ტენდენცია არა მხოლოდ გერმანულ, არამედ, ზოგადად, დასავლურ ხელოვნებაში შეიმჩნევა, რომელსაც საკმაოდ დიდი ისტორია და განმაპირობებელი მიზეზები აქვს, ახლა ასახვის გარკვეულ დოკუმტენტურ სიზუსტემდე მივიდა…
თქვენი აზრით ახლა გარკვეული შემობრუნების დრო დგება? მეტაფორულობა არის გზა სულიერების ან კინემატოგრაფიულობის დაბრუნებისა კინოში?
ხშირად გვესმის, რომ კინომ, როგორც მედიუმმა, უკვე ამოწურა საკუთარი თავი, რადგან უკვე გარკვეულ ინდუსტრიულ ჩარჩოში მოხვდა. აღარ გვეძლევა ექსპერიმენტეირების საშუალება და სივრცე, რათა მეტი შევიტყოთ, რა შეუძლია ამ მედიუმს. გული მწყდება, რომ აბსტრაგირება და რეალობისაგან მოწყვეტა უკვე თითქმის შეუძლებელია. თუმცა ვფიქრობ, რომ მაინც მცდელობაში უნდა დავრჩეთ, რადგან ეს ახალ სუნთქვას ჩაბერავს ამ დარგს.
ჩვენთან ახალგაზრდა რეჟისორებს, როგორც წესი, ვკარნახობთ და ვთხოვთ ხოლმე, მათ გარემომცველ რეალობასთან კავშირში დარჩნენ, მეტად დამკვირვებელნი იყვნენ, შეეცადონ იპოვნონ კინემატოგრაფიული მასალა ყოველდღიურობაში…
ეს თანამედროვე ხელოვნების ტენდენციებია, მიმართულება, რომელიც, ჩემი აზრით, ჩიხისკენ მიდის. მეტიც, უკვე მოექცა ამ ჩიხში და, უხეშად რომ ვთქვათ, უნიტაზში დალექილი შლამის კვლევითა და გაანალიზებით არის დაკავებული. ამ დროს იქნებ სხვაგან უნდა წავიდეთ სადმე… მე მგონი, უფრო მეტი უნდა ვანდოთ კინოს, და არ მივანიჭოთ მხოლოდ მთხრობელის ფუნქცია. მთხრობელისა და პუბლიცისტის ფუნქციას თანამედროვე მედია ითავსებს. კინო კი უნდა დარჩეს ახლოს მხატვრობის მთავარ პრინციპთან: რომ მხატვარი ხატავს არა იმას, რასაც ხედავს, არამედ იმას, რისი დანახვაც შეუძლებელია. აი, აქ უნდა დაახლოვდეს კინო ისევ მხატვრობასთან, სწორედ ისე, როგორც დასაწყისში. სეზანის ვაშლები არ არის ვაშლების აღწერის ცდა. ეს ამ ვაშლების ზედაპირის გარღვევისა და შეუცნობად სამყაროში შეღწევის მცდელობაა. სხვა შემთხვევაში ვაშლის აღწერას რა აზრი აქვს…
უკვე ახსენეთ, რომ გერმანიაში სწავლისას ცდილობდით არ მიჯაჭვოდით მხოლოდ საკუთარ წარმომავლობას. თუმცა პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმის გადასაღებად საქართველოში ჩამოხვედით… თქვენი ერთ-ერთი ინტერვიუდან ეს ფრაზა დამამახსოვრდა – სადაც მენდობიან, იქ შემიძლია თვალდახუჭულმა გავიარო ბაგირზე და არ ჩამოვვარდეო. იყო თუ არა ამ ნდობის ფაქტორი გადამწყვეტი გადაღებების საქართველოში დაწყებისას?
კულტურული მიკუთვნილობა ძალიან მნიშვნელოვან დაღს გვასვამს. დაღს, ამ სიტყვის არა მაინც და მაინც ნეგატიური გაგებით… ჩემი მოცემულობა კი ის იყო, რომ საქართველო 18 წლისამ დავტოვე მოგუგუნე 90-იანი წლების ფონზე და გერმანიაში წავედი სასწავლებლად. ჩემი გზა ამ ორ კულტურულ სივრცეს შორის ჩამოყალიბების გზა იყო. აქედან გამომდინარე, მე გარკვეული გაუცხოება ორივე სივრცის მიმართ მაქვს, ბოლომდე არც ამ სივრცის მესმის და არც დასავლურის. ეს ერთი მხრივ სირთულეა, მეორე მხრივ კი, ძალიან დიდი სიმდიდრეც – როდესაც საშუალება გაქვს ამ შუალედურ სივრცეებში ადგილის დამკვიდრების.
იქნებ ეს ფაქტორიც გიბიძგებთ აბსტრაგირებისაკენ…
შესაძლებელია, იმიტომ, რომ პერსპექტივის ამ გადაადგილებით უფრო მეტ შესაძლებლობას ვხედავ. ხშირად გვსმენია, რომ საზღვარგარეთიდან უკეთესად ჩანს ის მოვლენები, რაც ხდება აქ, ვიდრე აქედან, სადაც ყველანი ერთ ქვაბში ვიხარშებით. აქედან გამომდინარე, მე მგონი, ძალიან მნიშვნელოვანია ასეთი შუალედური სივრცეების დაპყრობა და ათვისება.
როდესაც საკუთარ ბიოგრაფიულ შტრიხებს იყენებთ გმირების შექმნისას, თქვენს შემთხვევაში ეს არის ევროპიდან დაბრუნება, გატაცება კლდეზე ცოცვით… ასეთ დროს გმირი, ერთი მხრივ, განსაკუთრებულად ორგანულია ავტორისათვის, მეორე მხრივ კი, საინტერესოა, რამდენად ართულებს საქმეს ის, რომ დისტანცირება ამ მასალისაგან, ალბათ, უფრო ძნელია. როგორია ამ შემთხვევაში სამუშაო პროცესი?
ეს ფაქტორი პროცესს ძალიან ართულებს და საინტერესო კითხვაა იმ თვალსაზრისით, რომ დისტანცირება ძალიან რთულია. მაგრამ პირადად ჩემთვის აუცილებელი ელემენტია, კინემატოგრაფისტებმა ვისაუბროთ ჩვენთვის ახლობელ თემებზე. ვიყოთ გულახდილები იმ მასალასთან, რაზეც ვმუშაობთ. ჩვენს ნამუშევებში სწორედ ის ფიქრები გაჟღერდეს, რომლებიც საღამოს არ გვაძინებს ხოლმე. არ წარმოვიდგინოთ, რომ არსებობს კითხვები, რომლებიც სამყაროში ჩვენგან დამოუკიდებლად იბადება და ჩვენ შეგვიძლია ისინი უბრალოდ ავღწეროთ, როგორც პროფესიონალმა დამკვირვებელმა. თუმცა აქ ისიც მნიშვნელოვანია, რომ ეს ყველაფერი არ დაემსგავსოს ფსიქოთერაპიის მორიგ სეანსს. ზღვარი, რომელზეც თქვენ მეკითხებით, ფსიქოთერაპიულ სეანსსა და იმ სივრცეს შორის, სადაც პირადი მასალა იძენს განზოგადების პოტენციალს, კონკრეტული ამბავი პოულობს გამოძახილს მაყურებელში, ზოგჯერ საკმაოდ რთული მოსახელთებელია. როდესაც ნამუშევარს, უხეშად რომ ვთქვათ, ოფლის სუნი ასდის, ეს დაღლილობაზე მეტყველებს… ეს არის პროცესი, რომელიც ძალიან საინტერესოა ავტორისთვის, მაგრამ მაყურებელს აინტერესებს შედეგი, სადაც ის იწყებს ინტერაქციას.
რაც შეეხება ოთარ იოსელიანსა და დიტო ცინცაძესთან ასისტენტად მუშაობის გამოცდილებას… რა შეგძინათ ამ ურთერთბამ, რა აღმოჩნდა ყველაზე დასამახსოვრებელი გაკვეთილი?
ამ რეჟისორებთან მუშაობა დიდ პრაქტიკულ სკოლასთან ერთად ჩემთვის თაობებს შორის დიალოგის ძალიან მნიშვნელოვანი გამოცდილება იყო. მაგალითად, იოსელიანს მუშაობა სრულიად სხვა პერიოდსა და გარემოებებში უწევდა. 60-იანების თაობის შემოქმედებითი ტემპი ძალიან აქტიური იყო. მუშაობდნენ იდეოლოგიური ცენზურის პირობებში. თუმცა თანამედროვე, ფულის ცენზურა, შესაძლოა, გაცილებით დიდ გავლენას ახდენდეს შინაარსზე. სივრცე, რომელშიც ისინი მუშაობდნენ, მათი მოცემულობაა. ამ მოცემულობისა და მეხსიერების გაცვლა კი- დიალოგი თაობებს შორის, რომელიც საქართველოში ჯეროვნად არ მომხდარა. დიტო ცინცაძის გამოცდილება კი მაგალითია, თუ როგორ უნდა დაიმკვირდო თავი ევროპული კინოინდუსტრიის მოცემულობაში და ამასთან სრულიად თვითმყოფადი და საკუთარი თავის ერთგული დარჩე.
თქვენს ფილმში ქართული კინოს ეკრანს, ძველი თაობის სხვა მსახიობებთან ერთად, დიდი ხნის გაუჩინარებული ავთანდილ მახარაძე უბრუნდება… როგორ მოხდა ეს, ვის როლში მოგვევლინება მსახიობი?
ავთანდილ მახარაძე მთავარი გმირის ბაბუის როლს ასახიერებს. საერთოდ მინდოდა ჩემს ფილმში მსახიობთა ძველი და ახალი თაობის თანამშრომლობა შემდგარიყო. დღეს საბჭოთა სამსახიობო კინოსკოლის სახეები რატომღაც არ ხვდებიან სტუდენტი კინემატოგრაფისტების ინტერესის სფეროში. ამ ორ თაობას შორის კავშირი კინოში რატომღაც გაწყვეტილია. დიალოგი არსად არ ხდება. ავთანდილ მახარაძის კანდიდატურა კასტინგის დროს გამახსენდა. უნდა გითხრათ, როლზე მისი დათანხმება ადვილი არ ყოფილა. ამბობდა, საკუთარ თავს ვერ ვხედავ ამ ფილმშიო და უარს ამბობდა როლზე. მე მოვისურვე პირადად მომესმინა მისგან უარი. შევხვდით, ფილმზე საუბარი დავიწყეთ… საბოლოო ჯამში ყველაფერი ისე აეწყო, რომ ავთო მახარაძე ჩვენს შემოქმედებით ჯგუფში აღმოჩნდა. გარდა ამისა, ფილმში მონაწილეობენ არაჩვეულებრივი მსახიობები, რომელნიც, აგრეთვე, დიდი ხანია არ გამოჩენილან, მაგალითად, ლუდმილა მღებრიშვილი-არტიმოვა, მარინა ჯანაშია ა.შ
„ჩემი საბნის ნაკეცი“ თქვენი პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმია. პირველ ფილმთან დაკავშირებით ხშირად გვსმენია ქართველი რეჟისორებისგან ერთგვარი თავის მართლება, რომ ეს ჯერ მათი პირველი ფილმია, რომელიც მათთვის უბრალოდ დიდი გამოცდილების მომტანი იყო...
მე, სიმართლე გითხრათ, ძალიან დიდი გაუცხოება მაქვს ხოლმე ასეთი მიდგომის მიმართ. შეიძლება არ ვაცხადებდეთ, რომ ეს საუკეთესო რამ არის, რაც ჩვენს გადამღებ ჯგუფს შეგვიქმნია, მაგრამ ყველანი ამ ნამუშევრის უკან ვდგავათ და ვაცხადებთ, რომ ეს არის ჩვენი კონკრეტული ხედვა.
ფილმის ოპერატორი, დამდგმელი მხატვარი, დამდგმელი კოსტუმების მხატვარი და რეჟისორი – ვიყავით ის ოთხი ადამიანი, რომელთაც გადაღების პროცესშივე ფილმის შექმნაში უდიდესი წვლილი შეიტანეს. ჩვენ ოთხს შორის მოხდა ის თანამშრომლობა, რომელმაც ფაქტიურად შექმნა ფილმი. ჩვენ შევჯერდით 5 ფერზე, რომლისგანაც შედგება მთელი ფილმის გამა. გადასაღებ მოედნად ავირჩიეთ წყალტუბო – სავსე სტალინისტური, ნეოკლასიცისტური ნაგებობებით, რომლებსაც დღეს თბილისში ვანადგურებთ. ეს ფილმი თავის ლოგიკას ქმნის. ეს არ არის ფუტურისტული სამყარო. ეს არის სამყარო, რომელიც გაჭედილია ორ დროს შორის. ესეც ალბათ ამ შუალედურ სივრცეში ტივტივის მცდელობაა და ჩვენ ძალიან ბედნიერები ვიქნებით, თუ მაყურებელი ასე მიიღებს ამ ფილმს. ეს იქნება დასტური იმისა, რომ შევძელით რთული ამოცანის დაძლევა, რომელიც ჩვენ წინაშე დავსახეთ. ამ კონკრეტული წესებისა და ხერხების შემუშავებით ფილმის შემქმნელებს შორის უფრო მჭიდრო თანამშრომლობა შედგა ერთიანი სამყაროს შესაქმნელად.
ზოგადად, ის უცოდინარობა, რომლითაც პირველი ნამუშევრები იქმნება ხოლმე, განსაკუთრებული სიცოცხლეს ანიჭებს კინოსა თუ ნებისმიერი ხელოვნების ნაწარმოებს/ნამუშევარს, რომელსაც შემდეგ პროფესიონალიზმის ხარჯზე ვკარგავთ ხოლმე. ჩვენ ჩვენივე შეცდომებში ვართ საინტერესო და არა გამობრძმედილ პროფესიულ მიდგომებში. აქ, ამ უცოდინარობაში მომხიბლავი ენერგიაა, რადგან ბავშვობას ჰგავს, ბავშვის აღქმას. ამიტომ აბსოლუტურად ხელს ვაწერთ ამ ნამუშევარს და მზად ვართ კრიტიკისა და პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, დიალოგისთვის. თუ ეს დიალოგი ქართველ მაყურებელთან შედგება, ძალიან ბედნიერები ვიქნებით. ყოველ შემთხვევაში, ძალიან კარგია, რომ ის დაიწყება ბერლინში, ევროპაში, ანუ იმ სივრცეში, სადაც მისი(დიალოგის) წარმოების ტრადიცია და გამოცდილება არსებობს.
თქვენს ერთ-ერთ ინტერვიუში, მსოფლიო მასშტაბის კინოფესტივალებზე ტრიალი ხუმრობით „საერთაშორისო პროსტიტუციად“ მოიხსენიეთ. რა პრაქტიკულ შედეგს ელოდებით „პანორამისგან“ და თუ გაქვთ უკვე რამე ახალი, მაცდური იდეა ინვესტორებსისათვის ბერლინის კინოარენაზე?
ბერლინის კინოფესტივალზე თავის საფესტივალო ცხოვრებას იწყებს „ჩემი საბნის ნაკეცი“ და კონცენტრირებულნი, რა თქმა უნდა, ამ სურათის გამოხმაურებაზე ვიქნებით. თუმცა არსეობობს უკვე ერთი იდეა, რომლის სცენარის განვითარებაც უკვე დაფინანსებულია გერმანიის ფედერალური კინოფონდის მიერ. ფილმის სცენარი ამჟამად განვითარების საწყის ეტაპზეა და ამიტომ ჯერ მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ ის ყინულზე მოციგურავე გოგონას ამბავს მოგვითხრობს…
მოციგურავე გოგონას ისტორია თავის განხორციელების შანსებს ბერლინში შეხვდება. ზაზა რუსაძის სადებიუტო ფილმს კი თავგადასავალს შუალედურ სივრცეებსა და დროებში, მოგზაურობას არა უკან, მომავალში, არამედ წინ, საბჭოთა წარსულში – ფილმს „ჩემი საბნის ნაკეცი“ ქართველი მაყურებელი, სავარაუდოდ, მხოლოდ ფილმის საფესტივალო ცხოვრების შემდეგ ნახავს, როგორც ავტორი გვპირდება, არაუგვიანეს 2013 წლის თბილისის კინოფესტივალისა.
