აღდგომის დღესასწაულის დროს თბილისში მოსახლეობის რაოდენობა საგრძნობლად კლებულობს. ადამიანები დედაქალაქიდან გადიან, რათა საკუთარი წინაპრების საფლავებზე გავიდნენ, შეასრულონ რიტუალი, რომელიც წლიდან წლამდე პრაქტიკულად უცვლელია. ამ დროს თბილისში დარჩენილთა ნაწილი საკუთარ თავს „ნამდვილ თბილისელად“ ხედავს, რადგან უშუალო წინაპრების საფლავები დედაქალაქშია და არა რომელიმე რეგიონში. მათ ირონიულად „მიმინოთა შთამომავლებს“ უწოდებენ.

ამ გამონათქვამებში ცენტრსა და პერიფერიას შორის ურთიერთობების, სოციალურ სტატუსისათვის აუცილებელი გეოგრაფიული კუთვნილებასა და XIX-XX საუკუნეებში თბილისში მომხდარი ეთნიკური კომპოზიციის ცვლილების დემონსტრირება ხდება.
თუმცა აღდგომის დღესასწაულზე თბილისში ასევე რჩებიან სხვა სოციალური ჯგუფის წარმომადგენლები. ისინი რადიკალურად განსხვავდებიან ზემოთ ჩამოთვლილებისგან. ისინი თბილისში მასობრივად მხოლოდ XX საუკუნის 90-იან წლებში ჩამოვიდნენ. მათ არ აქვთ იმის ფუფუნება, რომ საკუთარი წინაპრების საფლავებზე გავიდნენ აღდგომას და შეასრულონ ტრადიციული რიტუალი. მათი ოჯახის წევრთა საფლავები ხშირად დანაწევრებულია გარდაცვალების თარიღის შესაბამისად. 1993 წლის შემდეგ გარდაცვლილები საქართველოს ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე არიან დაკრძალულები, ხოლო 1993 წლამდე გარდაცვლილები -აფხაზეთში.

აღდგომას თბილისში – “ლტოლვილებიც” რჩებიან.

აკაკი ბასლანძე ახლა 60 წლისაა. ის სოხუმიდანაა და ბევრის მსგავსად საკუთარი ოჯახის წევრების საფლავზე თითქმის 30 წელია არ ყოფილა. ის ჭანბას ქუჩაზე ცხოვრობდა. საგვარეულო სასაფლაო კი ე.წ. ებრაელების სასაფლაოზე ჰქონდათ. იქ მისი ძმა, მშობლები და ბებია-ბაბუა არიან დაკრძალულნი.

„ბებიას და ბაბუას სასაფლაოზე ტრადიციულ დღესასწაულებზე ავდიოდით. მერე ჩემი ძმა გარდაიცვალა ახალგაზრდა ასაკში, მაშინ ის 25 წლის იყო. ამის მერე თითქმის ყოველდღე დავდიოდი. მერე მშობლები გარდაიცვალნენ და მე ისევ ვაგრძელებდი სიარულს. ხანდახან სტუმრები რომ მოვიდოდნენ, ჯერ სასაფლაოზე მთხოვდნენ მიყვანას და მხოლოდ ამის შემდეგ მივდიოდით რესტორანში. ასეთი ტრადიცია გვქონდა“.

აფხაზეთსა და სამეგრელოში გლოვის რიტუალზე სერგი მაკალათია 1941 წელს წერდა, რომ „მიცვალებულის ხსოვნას წლისთავის შემდეგაც არ ივიწყებენ და ყოველ დიდ დღესასწაულებში – შობას, აღდგომას, ამაღლებას და სხვა დღეებშიც- სასაფლაოზე აგზავნიან საკურთხს, დაუნთებდნენ სანთლებს და შენდობას ეტყოდნენ. ამას გარდა მიცვალებულთა სულების მოსაგონრად განკუთვნილი იყო ერთი დღე, რომელსაც „სუნთაობას“, სულთა კურთხევის დღეს უწოდებდნენ. ეს მიცვალებულთა დღე იყო, ოჯახებში ამზადებდნენ სადილს და სასაფლაოზე აკურთხებინებდნენ მიცვალებულის საკურთხს. ამ დღის სუფრაზე შესვამდნენ მიცვალებულის შესანდობარს და სულების პატივისცემით მიზნით ცდილობდნენ ცუდი რამე არ ეთქვათ და არ გაეკეთებინათ, რომ ამით არ შეებღალათ მიცვალებულის ხსოვნა.“

ტრადიცია, რომელზეც ისტორიკოსი სერგი მაკალათია აღწერს, არ ითვალისწინებს გარემოებას, როდესაც საფლავზე ადამიანი პოლიტიკური მიზეზებით ვერ მიდის. ეთნიკური კონფლიქტების შემდეგ კი საქართველოს მოქალაქეთა ნაწილს გლოვისა და სასაფლაოზე სიარულის უფლება არ გააჩნია. სასაფლაოები კოლექტიური მეხსიერების ადგილი გახდა და მან ტრადიციიდან პოლიტიკური განზომილება შეიძინა – დამტირებლებს შეიძლება ქართველებიც მოყვნენ აფხაზეთში.

ეს თვისებრივად ახალი ფენომენია ეთნიკურ კონფლიქტში, რადგან მეცხრამეტე საუკუნეში სასაფლაოების პრობლემა სანიტარული პოლიტიკის ჭრილში განიხილებოდა. მუჰაჯირობის დროს რუსეთის იმპერიის გვარდიის პოლკოვნიკი არაკინი, რომელიც 1877 წელს აფხაზეთში რუსეთის იმპერიის სამხედრო წარმატებას აღწერდა, აღნიშნავდა, რომ დამარცხებულმა  “აფხაზებმა საკუთარი გარდაცვლილები წაიღეს საკუთარ თემებში ისე, რომ თითოეული გარდაცვლილი პირი ცალკე დაკრძალეს“. სამაგიეროდ სოხუმში „სანიტარული მდგომარეობისთვის საფრთხეს წარმოადგენდა თურქების სასაფლაო, სადაც 100 მეტი საფლავი იყო. გვამები ამ სასაფლაოზე 1 ან 1/2 არშინის სიღრმეზე არიან დამარხულები. “ ამიტომაც რუსული ადმინისტრაციის დაჟინებული მოთხოვნით არხების გაწმენდის შედეგად ამოყრილი მიწა დააყარეს საფლავებს, ხოლო სასაფლაოს ირგვლივ სანიტარული მიზნებისათვის ხეები დარგეს. სოხუმი რუსეთის იმპერიის ნაწილი გახდა. ურბანულ განვითარებასთან ერთად მეხსიერება თურქების საფლავების შესახებ კი დაიკარგა.

აფხაზეთში 1992-1993 წლების სამხედრო დაპირისპირების შემდეგ ეთნიკური ქართველები იძულებული იყვნენ დაეტოვებინათ მათი საცხოვრებელი ადგილები. უპატრონოდ დარჩა მათი ახლობლების საფლავები, რომელთა უმეტესობა ახლაც კი სრულიად მიტოვებულია.

ერთ-ერთი მათგანია როზა თორია. ის აფხაზეთიდანაა. მისი ოჯახის წევრების -დედის, მამის და ძმის საფლავები გალის რაიონშია. ის ამ თემაზე ემოციების გარეშე ვერ საუბრობს „ღვთის წინაშე დავიფიცებ, ოღონდ სასაფლაოზე შემიშვან და არც ტრანსპორტი მინდა, არც არაფერი. ფეხით, ფეხით ჩავალ იქ.“

ნათესავების საფლავები აქვს გალის რაიონში დარეჯან მიქავასაც (სახელი და გვარი შეცვლილია). მისი სიმამრი აფხაზეთშია დაკრძალული, სიდედრი კი -თბილისში. ასევე აფხაზეთშია მისი ძმის და მამის საფლავი. ის ყველანაირ პირობაზე თანახმაა, ოღონდ სასაფლაოზე გავიდეს. მზადაა, აფხაზეთის დე ფაქტო ხელისუფლების მიერ გაცემული პასპორტი აიღოს, ოღონდ შეძლოს საფლავზე გასვლა. „იქ, გალში არაფერი არ ხდება. ცხოვრება არ მოგინდება ადამიანს, ისეთი მდგომარეობაა. ყველაფერი გაუბედურებულია. ერთ საკლასო ოთახში ხანდახან 4 მოსწავლე ზის, რომლებიც 4 სხვადასხვა კლასში სწავლობენ. საშინელება ხდება. ერთადერთი, რაც მუდმივად მექაჩება იქით, ჩემების სასაფლაოა.“

აკაკი ბასლანძე ჩვენთან საუბრისას ოდნავ გაბრაზებული ამბობს: „სულ ვღიზიანდები, როდესაც მეუბნებიან, რა ქონება დაკარგეთ, რა სახლი. ვეუბნები, სახლის და ქონების შეძენა, უკეთესისაც კი, რაც სოხუმში მქონდა, ოკუპაციის პირობებში შეიძლება. აი, სასაფლაოს რა ვუყო, დედას, მამას, 25 წლის ძმას ..“

აფხაზეთი საკურორტო რეგიონია. ადამიანები იქ ისვნებდნენ, ზღვაში ბანაობდნენ, ირუჯებოდნენ, უყვარდებოდათ, ერთობოდნენ. ბუნებრივია, მათ ეს კურორტი ენატრებათ და ამაში ცუდი, გასაკიცხი და გასაკვირი არაფერია. ადამიანებს ენატრებათ ის, რაც აკავშირებთ აფხაზებთან. მაგრამ არიან ადამიანები, რომლებსაც „ცოტა“ სხვა რამ აკავშირებთ და უფრო განსხვავებულად ენატრებათ ის, რაც სხვებისთვის ხელმისაწვდომი და რუტინული ტრადიციის ნაწილია, საფლავზე გასვლა და წითელი კვერცხის გადაგორება.