როგორ დააზიანა რუსეთის საგანმანათლებლო სივრცე რუსეთის იზოლაციონისტურმა პოლიტიკამ, „უცხოეთის აგენტების“ სიების შექმნამ და მათმა დევნამ? ამ და სხვა საკითხებზე ნეტგაზეთმა ინტერვიუ ჩაწერა რუსეთიდან დევნილ ალიონა ვანდიშევასთან. 

ალიონა ვანდიშევა კორუფციის მკვლევარი, აქტივისტი და ლექტორია, რომელიც 16 წლის განმავლობაში ასწავლიდა სანქტ-პეტერბურგის „ეკონომიკის უმაღლეს სკოლაში“. ის ასევე თანამშრომლობდა „საერთაშორისო გამჭვრივალობასთან“ — ორგანიზაციასთან, რომელიც რუსეთში „არასასურველად“ გამოცაცხადეს. მასთან კავშირისთვის მოქალაქეებს იჭერენ.  ამ რისკის ქვეშ თავად ალიონაც დადგა.

უკრაინაში რუსეთის შეჭრიდან მალევე ალიონა სამშობლოდან წამოვიდა და საქართველოში გადმოსახლდა — უკან დატოვა მთელი თავისი ცხოვრება, მათ შორის, სამსახური, ახლობლები და სტუდენტები, რომლებიც უყვარდა. უნივერსიტეტმა კი მასთან კონტრაქტის დადგება დისტანციურად მუშაობაზე, უბრალოდ აღარ ისურვა.

ალიონა ასევე ასწავლიდა მოსკოვის „თავისუფალ უნივერსიტეტში“, რომელიც არაფორმალური განათლების ცენტრია. ინტერვიუს ჩაწერის დროს რუსეთის პროკურატურამ ორგანიზაცია „არასასურველად“ გამოაცხადა, რაც ნიშნავს, რომ ადამიანი, რომელიც ნებისმიერი სახით დაკავშირებულია „თავისუფალ უნივერსიტეტთან“, შესაძლოა, პასუხისგებაში მისცენ. ალიონა და მისი სხვა კოლეგები ამ ცენტრში უფასოდ ასწავლიდნენ, რადგან დღევანდელ რუსეთში ცოტა თუ დარჩა სივრცე თავისუფალი აკადემიური საქმიანობისთვის.

ალიონა ვანდიშევა ერთ-ერთია იმ პედაგოგთა შორის, ვისაც რუსეთის რეპრესიული რეჟიმი პირადად შეეხო. ამ ინტერვიუში ის ნეტგაზეთს ვრცლად უყვება, როგორ ზღუდავს და ანადგურებს აკადემიურ თავისუფლებას კრემლი.

ნეტგაზეთი: რა კურსი აირჩია რუსეთმა დღეს უმაღლესი განათლების თვალსაზრისით? რა მიმართულებით ვითარდება და რა არის მიზანი? 

ალიონა ვანდიშევა: სამწუხაროდ, რუსეთმა აირჩია უფრო მეტად იზოლაციის, ან თუ შეიძლება ასე ითქვას — პარტნიორების შეცვლის კურსი. მას შემდეგ, რაც ბოლონიის პროცესს შეუერთდა, რუსეთი წლების განმავლობაში თანამშორმლობდა ბევრ ევროპულ და ამერიკულ უნივერსიტეტთან. თუმცა ახლა ტრენდი მიმართულია ურთიერთობების გაღვივებისკენ როგორც აზიის, ისე აფრიკის ზოგ უნივერსიტეტთან, რადგან ოფიციალურად გაცხადებული აქვს „ინტერნაციონალიზაციის“ კურსი.

თუმცა ბოლონიის პროცესის დატოვების თვალსაზრისით, ამას ძალიან სერიოზული უარყოფითი ზეგავლენა ექნება. ყველაფერი, რაც ბოლო 20 წლის განმავლობაში შენდებოდა, უბრალოდ, განადგურდება.

არის ასეთი ცნება, რომელიც მე ძალიან არ მომწონს, მაგრამ მას ბევრი პოლიტიკოსი იყენებს რუსეთში — „კოელქტიური დასავლეთი“. შესაბამისად, ახლა ყველაფერი, რაც წარმოადგენს ამ ე.წ. კოლექტიურ დასავლეთს.. ყველაფერ ამასთან კავშირის რღვევის კურსი აქვს რუსეთს აღებული.

იმას, რაც რუსეთში ხდება, მაგალითად, ბოლონიის პროცესიდან გასვლის გეგმას, სულ უფრო ხშირად უწოდებენ „აკადემიურ თვითიზოლაციას“ . თუ ეთანხმებით ამ შეფასებას და როგორ განმარტავდით თქვენთვის მას? 

დიახ, ეს დიდწილად იზოლაციაა. თუ სრული არა, სულ მცირე, ჩვენ ვხედავთ ევროპული-ამერიკული უნივერსიტეტებიდან და კვლევითი დაწესებულებიდან თანამშრომლობის გაწვევის ტრენდს. ამის შედეგი კატასტროფული იქნება რუსეთვის.

ბოლონიის პროცესი არ არის მხოლოდ სტუდენტთა მობილობის შესაძლებლობა, რომელიც დღემდე არსებობს და სტუდენტთა თუ პროფესორთა ნაწილი კვლავ აგრძელებს საერთაშორისო გაცვლითი პროგრამებით სარგებლობას. თუმცა ეს შესაძლებლობებიც საგრძნობლად შემცირდა.

ყველაზე სევდიანი არის ის, რომ ნელ-ნელა გამოიკვეთა განათლების შეფასების საერთო მიდგომაზე უარის თქმის ტენდენცია. ერთიანი შეფასების სისტემა იმის შესაძლებლობას გვაძლევდა, რომ გამოგვემუშავებინა კრიტერიუმები, რომელიც ახსნიდა, თუ რის ხარჯზე შეიძლება მივიჩნიოთ განათლება ხარისხიანად, როგორ გავაუმჯობესოთ. 2003 წლიდან, როდესაც რუსეთი შეუერთდა ბოლონიის პროცესს, ჩვენ დავიწყეთ ამ კრიტერიუმებზე მუშაობა, მათ შორის, იმიტომაც, რომ საერთაშორისო რეიტენგებში რუსეთს მონაწილეობის საშუალება ჰქონოდა.

ამას პირდაპირი გავლენა აქვს სტუდენტებსა და პედაგოგებზე, რადგან ამ სტანდარტით ფასდება, თუ რამდენად კომფორტული გარემოა შექმნილი თავისუფალი აკადემიური განვითარებისთვის. ასე რომ, ამ საერთო სისტემიდან გასვლა, რა თქმა უნდა, მიგვიყვანს სწავლის ხარისხის გაუარესებამდე.

ამასთანავე, სულ უფრო მკვეთრად შეიმჩნევა სწავლების იდეოლოგიზაციის პროცესი. უნივერსიტეტებში უკვე ჩნდება სავალდებულოდ გასავლელი ისეთი საგნები, როგორიცაა ისტორია და მარტივად წარმოსადგენია, როგორ აპირებენ ასწავლონ ეს საგანი.

ეს არის მიდგომა, რომელიც არ ითვალისწინებს კრიტიკული აზრის განვითარებას, პირიქით, ერთნაირი „შტამპების“ შექმნას. ისე, როგორც ეს საბჭოთა კავშირის დროს ხდებოდა.

ჩემთვის ხარისხიანი უნივერსიტეტის ერთ-ერთი მთავარი მაჩვენებელი, მაგალითად, არის ის, რომ შექმნილია თუ არა განვითარებისთვის საჭირო გარემო. საერთო სტანდარტებიდან გასვლა, რა თქმა უნდა, ამ ყველაფერზე ცუდად აისახება.

სანქციებმა საგრძნობლად შეზღუდეს, მათ შორის, საუნივერსიტეტო კვლევები იმიტომ, რომ გართულდა აღჭურვილობის შეძენა. ის, რომ სანქციები გამოცხადდა, რა თქმა უნდა, საგანმანათლებლო სივრცეში ხელს შეუშლის ინვესტიციების შემოსვლასაც.

რომ განვავრცოთ ეს საკითხი — კვლევითი პროექტების თვალსაზრისით, რას კარგავს უკვე რუსეთი? 

კარგავს ძალიან ბევრს, რაც  უპირველესად უკავშრდება შეთანხმებების შეჩერებას, რომელიც დადებული იყო სამეცნიერო-საგანმანათლებლო თანამშრომლობის ფარგლებში. მაგალითად, ახლა რუსეთში აკრძალვის ქვეშ ექცევა რიგი თემებისა, როგორიცაა თუნდაც გენდერის კვლევა. ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დღეს გენდერის თემასთან დაკავშირებული კვლევების ჩატარება რუსეთში შეუძლებელია. და ეს არათუ არ შეიძლება, არამედ საფრთხის შემცველიცაა. კანონში შეტანილი ცვლილებების თანახმად, ეს შესაძლოა, შეფასდეს, როგორც „არატრადიციული ღირებულებების პროპაგანდა“. ეს ჩანაწერი საშუალებას იძლევა, რომ სისხლის სამართლის საქმეებიც აღიძრას მკვლევრების წინნააღმდეგ.

ჩვენ ასევე ვხედავთ, რომ ბიბლიოთეკიდან ნელ-ნელა იღებენ წიგნებს, რათა სტუდენტებს არ ჰქონდეთ წვდომა ამდაგვარ სამეცნიერო ნაშრომებზე. ეს, რა თქმა უნდა, ძალიან ცუდად აისახება სოციალურ და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა სფეროზე. სამწუხაროდ, ეს არაა აკადემიური შეზღუდვების ერთადერთი მაგალითი.

მაგალითად, უნივერსიტეტებმა ახლა მიიღეს დადგენილება, რომ ამოიღონ წიგნები, სტატიები თუ სხვა ნაშრომები „უცხოური აგენტების“ ავტორობით. თუ შეხედავთ „უცხოური აგენტების“ სიას, ეს არის ძალიან დიდი ნუსხა და მასში შედიან მეცნირები, მკვლევრებიც. ეს ის ადამიანები არიან, რომლებიც თავიანთ აკადემიურ კარიერას პოლიტიკურ ან სამოქალაქო აქტივიზმსაც უთავსებენ, მაგალითად, როგორიცაა ეკატერინა შულმანი. მალე მათ ნაშრომებს სრულად ამოიღებენ რუსული უნივერსიტეტებიდან. ეს ასევე ნიშნავს, რომ სტუდენტები თავიანთ კვლევებსა თუ სხვა ნაშრომებში მათ ციტირებას ვეღარ მოახდენენ. შესაბამისად, სტუდენტებს, ზოგჯერ უსაფრთხოების ზომების გამო, ეზღუდებათ საკვლევი თემების არჩევაც და ყველაფერი, საბოლოოდ, აკადემიურ თავისუფლებას ზღუდავს. დღეს მხარს უჭერენ მხოლოდ კონკრეტულ საკვლევ თემებს, სხვებს კი უგულებელყოფენ.

ასე იკარგება ის პროფესიული კავშირებიც, რომლებიც წლების განმავლობაში გამოვიმუშავეთ. რა თქმა უნდა, რჩება რაღაც არაფორმალური ურთიერთობები, მაგრამ ეს საშუალებას არ იძლევა, ჩავატაროთ საერთო კვლევები, ექსპერიმენტები.

ასევე, შეზღუდულია საერთო პუბლიკაციების გამოქვეყნებაც, რადგან აფილაციების მითითებაც პრობლემური გახდა. ბევრი სამეცნიერო ჟურნალი აღარ იღებს ნაშრომებს, რომელიც რიგ რუსულ უნივერსიტეტთან თანამშრომმლობის ფარგლებშია შექმნილი.

შეიძლება ითქვას, რომ ამ პროცესით ახლა ყველაზე მეტად სოციალური, ჰუმანიტარული და იურიდიული სწავლება დაზარალდა? 

კი, ნაწილობრივ ეს ასეცაა. თუ შევხედავთ, მკლევართა და მეცნიერთა გადინებას რუსეთიდან, სოციო-ჰუმანიტარულ სფეროში ეს გადინება უფრო დიდია. ამასთანავე, ამ სფეროში იდეოლოგიისა და პროპაგანდის ზეგავლენაც გაცილებით მასშტაბურია. თემების არჩევანი ფიზიკასა და ქიმიაში, ალბათ, ისე ვერ დაზარალდება და აქ დარჩება შესაძლებლობა უფრო თავისუფალი არჩევანისთვის.

სოციო-ჰუმანიტარული სფერო კი მუდმივი ზედამხედველობის ქვეშაა და ნებისმიერი გადახრა „კურსიდან“, შესაძლოა, განიხილონ როგორც დარღვევა, ზოგჯერ კი- როგორც დანაშაული. ამას მოწობს „დასმენების“ ყველაზე გავრცელებულ შემთხვევებიც. როდესაც სტუდენტები გამოთქვამენ ანტისაომარ პოზიციას ან შეუთანხმებლობას ხელისუფლების ამ „შერჩეულ კურსთან“, სამართალდამცავებთან ამის შესახებ ძალიან ხშირად სხვა კურსელები აცხადებენ. ისინი „ასმენენ“ ასევე ლექტორებს და ხშირად ეს ხდება სწორედ სოციო-ჰუმანიტარულ სფეროში.

თუმცა, რა თქმა უნდა, საერთაშორისო თანამშრომლობისა და ინვესტიციის არარსებობა აისახება ასევე ზუსტ მეცნიერებებზეც.

ერთ-ერთი ყველაზე გახმაურებული რეფორმა, რაც ბოლო წლებში დამოუკიდებელი სიტყვის წინააღმდეგ რუსეთში გატარდა, ე.წ. აგენტების შესახებ კანონი იყო. როდის იგრძნო განათლების სექტორმა, რომ ის მასაც ეხებოდა?

თვითონ ეს კანონი რუსეთში 2012 წელს  მიიღეს და იმ მომენტისთვის ბევრმა ეს აღიქვა, როგორც მხოლოდ ფინანსური კონტროლის, ზედამხედველობის მექანიზმი. 2018 წლიდან რეესტრში შეტანილი ორგანიზაციებისთვის დაწესდა პირველი სერიოზული შეზღუდვები „უცხოური აგენტებისთვის“. კანონის რეპრესიულ ქმედებათა ზონა ნელ-ნელა ფართოვდებოდა. დღეს კი მივედით იქამდე, რომ ბიბლიოთეკიდან იღებენ ლიტერატურას, სადაც „უცხოური აგენტებია“ ნახსენები.

ვშიშობ, განათლების სფეროში ბევრმა დღემდე ვერ გაათვითცნობიერა, რა მოხდა. რა თქმა უნდა, არის პროგრესულ ადამიანთა ნაწილი, ვინც თანამშრომლობს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ან უცხოურ უნივერსიტეტებთან. ისინი ხვდებიან, რომ ეს არის იდეოლოგიური ზეწოლა. თუმცა ბევრი ადამიანი განათლებას არ უყურებს როგორც მოწოდებას ან მოღვაწეობის ადგილს, ეს მათთვის არის უბრალოდ სამსახური, დასაქმების ადგილი, სადაც მიდიან, ასრულებენ რაღაც სამუშაოს  და იღებენ ხელფასს. მათთვის სულერთია, რა მოსდით „უცხოურ აგენტებს“, „არასასურველ ორგანიზაციებს“, „ექსტრემისტებსა და ტერორისტებს“. ბევრი ფიქრობს, რომ ეს ასეც უნდა იყოს, რომ დიახ, რუსეთს ჰყავს „მტრები“, არსებობს ეს ე.წ. კოლექტიური დასავლეთი, რომელსაც ვებრძვით და ეს ბრძოლის ერთ-ერთი ინსტრუმენტია.

ვერ ვიტყვი, რომ ამას მოჰყვა საპროტესტო აქციები. რა თქმა უნდა, ეს დაკავშირებულია იმასთანაც, რომ „არასანქცირებულ მიტიგნში“ მონაწილეობა ახლა რუსეთში სისხლის სამართლის კოდექსით ისჯება. ასეთ სიტუაციაში ცოტა ადამიანი თუ იპოვის საკუთარ თავში ძალას, რომ საპროტესტო გამოსვლებში მიიღოს მონაწილეობა. არ არსებობს რაიმე მოძრაობა, რომელიც „უცხოური აგენტებისა“ და სხვა სტატუსის წინააღმდეგ იქნებოდა, გარდა ფეისბუკზე ან სხვა სოციალურ ქსელში განხილვებისა, რომელსაც არ მოჰყვება დიდი საზოგადოებრივი რეზონანსი.

გქონდათ თუ არა პირადად თქვენ ფრუსტრაციის განცდა იმის ფონზე, რომ ბევრი თქვენი კოლეგის და უშუალოდ თქვენ წინააღმდეგაც ასეთი რეპრესიები მიმდინარეობდა… რადგან განათლების სფერო ერთ-ერთია იმ სექტორებს შორის, რომელიც პირველი უნდა დაპირისპირებოდა ასეთ იდეოლოგიურ ზეწოლას, თუმცა ასეთი რამ ფართო მასშტაბით რუსეთში არ მომხდარა? 

ასეთი განცდა დამეუფლა მაშინ, როდესაც დაიწყო ომი. იმ დილას რომ გავიღვიძე და წავიკითხე, კიევს ბომბავდნენ, მივხვდი- ყველაფერს, რასაც ვაკეთებდით 16 წლის განმავლობაში უნივერსიტეტში, ყველაფერს, რასაც ვაკეთებდით უცხოელი სტუდენტების მოზიდვით, პროგრამების შექმნით, რომლებიც სტუდენტებს დამატებით კვალიფიკაციასა და შესაძლებლობებს მისცემდა. ეს ყველაფერი ერთ დღეში დაინგრა. ეს იყო ძალიან მძიმე…

„უცხოურ აგენტის“ სტატუსთან დიდი ხანი ვცხოვრობდით და ალბათ, ნაწილობრივ შევეჩვიე კიდეც. კი, მესმოდა, რომ უნდა გვეთქვა, თითქოს „აგენტები“ ვართ, მაგრამ ჩემი პროფესიული განვითარება დიდწილად არ ზიანდებოდა და არ ფერხდებოდა ამით.

ამ დღეს კი მივხვდი, რომ ვეღარ გავაგრძელებდი. ჩემი ბოლო ლექცია უნივერსიტეტში ეხებოდა საგამოძიებო ჟურნალისტიკას და ვხვდებოდი, რომ ყველა ორგანიზაცია, რომელსაც ვახსენებდი და რომელზეც ვყვებოდი, ან „უცხოური აგენტი“ იყო, ან „ტერორისტი“, ან „ექსრტემისტი“. აღარ არსებობდა არავინ, ვისაც დაასახელებდი ისე, რომ დევნის არ შეგშინდებოდა… მანამდე გვქონდა გარკვეული „შეზღუდვები“ ყირიმთან დაკავშირებით, ახლა კი გაჩნდა დამატებით უამრავი შეზღუდვა, რომელიც ჩემს ხარისხიან სამუშაოს სტუდენტებთან შეუძლებელს ხდიდა.

თუმცა ბევრი ჩემი კოლეგა დარჩა, რადგან ისინი მიიჩნევენ, რომ თუნდაც ასე მათ შეეძლებათ სტუდენტებთან კომუნიკაცია და მათთვის სწორი ღირებულებების გაზიარება. პირადად ჩემთვის ეს შეუძლებელი გახდა იმიტომ, რომ იმ თემების განხილვა, რომელზეც მე ვსაუბრობდი, სისხლის სამართლის დანაშაული გახდა.

დამეუფლა უძლურების განცდა — ვერაფერს ვუპირისპირებდი მანქანას, რომელიც თავის გზაზე ყველაფერს ანადგურებდა. მე მივხვდი, თუ დავრჩებოდი, ეს იქნებოდა ჩემი, როგორც პროფესიონალის სიკვდილი.

საქართველოში გადმოსვლიდან მეორე დღესვე დამირეკეს და მითხრეს, რომ კონტრაქტს აღარ გაანახლებდნენ. ჩემმა შვილმა მკითხა, ასე მარტივად როგორ გადაიტანეო, მაგრამ ეს ჩემთვის იყო ჭიპლარის მოკვეთასავით. ახლა არ ვნანობ, რომ უნივერსიტეტთან აღარ მაქვს არანაირი კავშირი, რადგან არ მინდა, სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ სტრუქტურასთან რაიმე კავშირი მქონდეს.

ასევე, ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზი, თუ რატომაც გადავწყვიტე წამოსვლა, იყო ის, რომ ჩემი უნივერსიტეტის რექტორმა ხელი მოაწერა ომის მხარდამჭერ ღია წერილს.

ბევრი ორგანიზაცია, რომელიც ახლა ან არასასურველია, ან საერთოდ ტერორისტული, სტუდენტებს ეხმარებოდა, იქნებოდა ეს სტიპენდიები, სტაჟირებები თუ სხვა. ამ თვალსაზრისით, რა დაკარგა რუსულმა ახალგაზრდობამ?

სხვა შეზღუდვებთან ერთად, ახლა ნამმდვილად დაიკარგა სტაჟირების შესაძლებლობაც. სტაჟირების ან „პრაქტიკის“ ადგილი დიპლომში უნდა იყოს მითითებული, თუ ორგანიზაცია „არასასურველია“, მისი მითითება არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება. უნივერსიტეტები ახლა შიშობენ „უცხოური აგენტების“ მითითებაზეც, შესაბამისად, სტუდნეტისთვის პრაქტიკის გასავლელად ადგილის არჩევაც საგრძნობლად შეიზღუდა.

ასეთი იარლიყები მიაკრეს ყველაზე პროგრესულ, ყველაზე ღირებულ ორგანიზაციებს, რომელთაც ძალიან დიდი პროფესიული რესურსი აქვთ. აქ სტუდენტებს შეეძლოთ გაეგოთ, როგორ მუშაობს ესა თუ ის ინსტიტუი. დღეს კი მათ ეს შესაძლებლობა აღარ აქვთ, ან აქვთ, მაგრამ არაოფიციალურად, არა დიპლომისთვის, არამედ მხოლოდ თავიანთი რეზიუმეებისთვის.

ძალიან შეიზღუდა სტიპენდიებისა და გრანტების გაცემა, რადგან სახელმწიფო გრანტები ყველას ვერ ეყოფა, ზოგს კი სჭირდება მხარდაჭერა. ახლა კი ამ სტიპენდიების სპექტრიც შეიზღუდა და დარჩა მხოლოდ სახელმწიფო სტიპენდიები, ან იმ ფონდების მცირე რაოდენობა, რაც ჯერ კიდევ დარჩა.

განვითარების სფერო და შესაძლებლობა ნელ-ნელა მცირდება. ამას ექნება ძალიან ცუდი შედეგი, რომელსაც სრულად  მოვიმკით რამდენიმე წლის შემდეგ.

უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ ბევრი ლექტორი ან სამსახურიდან გაათავისუფლეს, ან პასუხისგებაში მისცეს იმიტომ, რომ სტუდენტებს ომის შესახებ ესაუბრებოდა. თუმცა ბევრმა ღიად დაუჭირა ომს მხარი. ამის გათვალისწინებით, თქვენი აზრით, როგორია დღეს „კრემლის“ იდეალური ლექტორი?

ძალიან მარტივია ასეთი ადამიანის აღწერა — უპირველესად, ის მხარს უჭერს ომს, „ასაბუთებს“ მას და პოულობს „არგუმენტებს“, თუ საიდან დაიწყო „თავდასხმა“ და რას დაკარგავდა რუსეთი, თუ ამ „სპეციალურ ოპერაციას“ არ წამოიწყებდა. ეს არის ლექტორი, რომელიც მთავრობას ყველანაირად აქებს ყველაფრისთვის, რასაც ის აკეთებს და, ამავდროულად, ნეგატიურს ვერ ხედავს მის ქმედებაში , რადგან დღეს ხელისუფლების კრიტიკა მის „დისკრედიტირებას“ უდრის. ეს არის ლექტორი, რომელიც მხარს არ უჭერს დისკუსიას, ადამიანი, რომელიც იძლევა „ერთადერთ სწორ პასუხს“, ეს უკანასკნელი კი ემთხვევა მაღალჩინოსანთა აზრს.

ეს არის ლექტორი, რომელიც არც კი ფიქრობს არავითარ თანამშრომლობაზე უცხოელ კოლეგებთან და ორიენტირებულია მხოლოდ რუსეთზე, საუბრობს რუსეთის „განსაკუთრებულ გზაზე“, მის „ტრადიციულ ღირებულებებზე“ და არწმუნებს სტუდენტებს, რომ ამ ტრადიციული ღირებულებების წინ წაწევა ნებისმიერი კურსდამთავრებულის მოვალეობაა. ეს არის ადამიანი, რომელიც ამზადებს კურსდამთავრებულებს იმისთვის, რომ დაეთანხმონ ყველაფერს, რასაც ხელისუფლება მათ ეტყვის. ეს არის ადამიანი, რომელიც სტუდენტს სახელმწიფო პოლიტიკის ინსტრუმენტად აქცევს. საუკეთესოდ ამას ახასიათებს საბჭოთა გამოცდილება, მაშინ როგორც გამოიყურებოდნენ მარქსიზმ-ლენინიზმის პედაგოგები, დაახლოებით ისეთივეა.

ომის დაწყების შემდეგ, სტიპენდიათა ნაწილი რუსი მოქალაქეებისთვის დაიკეტა. ეს რაზე მიუთითებს თქვენთვის და როგორ ხედავთ ამ ტენდენციის განვითარებას?

ნებისმიერ შემთხვევაში, არსებობენ რუსეთის მოქალაქე ისეთი სტუდენტები და ლექტორები, რომლებსაც სწავლა და მუშაობა საზღვარგარეთ უნდათ, არიან ისეთები, ვისაც კვალიფიკაციის ამაღლება უნდათ. ჩვენ არ შეგვვიძლია ამ ნაწილის იგნორირება. მე ვფიქრობ, ამგვარ სტიპენდიაზე წვდომის ჩაკეტვა არაპროდუქტიული გზაა. ბუნებრივია, მეც შემოვიტანდი შეზღდუვებს, რადგან თუ ადამიანი ღიად უჭერს მხარს ომს, ის არ უნდა იყოს სტიპენდიის პრეტენდენტი. მაგრამ ადამიანებისთვის, რომლებიც თავად დაზიანდნენ — მათ დაკარგეს სამსახური, ან არიან სტუდენტები, რომლებიც გარიცხეს უნივერსიტეტებიდან ანტისაომარი პოზიციისთვის… ამ შემთხვევაში რჩება კითხვა, სად უნდა გააგრძელონ მათ განათლება?

არსებობს პროგრამები, რომლებიც სწორედ ამ ხალხისთვის ითვალისწინებს დახმარებას, მაგალითად, Scholars at Risk, რომელსაც არ აქვს შეზღუდვა ეროვნებაზე.. მე არ მგონია პროდუქტიული, ზოგადად, ასეთი შეზღუდვები იმიტომ, რომ ეს ხელს შეუწყობს იზოლაციას. და ასევე ადამიანები, რომლებიც იზიარებენ საერთო დემოკრატიულ ღირებულებებს — გამჭვირვალობას, ანგარიშვალდებულებას და კონფლიქტების მშვიდობიან გადაჭრას, ამ ადამიანებისთვის უფრო მეტი შესაძლებლობა უნდა შევქმნათ, მათ შორის, სტიპენდიების თვალსაზრისით.

მესმის, რომ ახლა ძალიან ტრავმული პერიოდია, მესმის, რატომაც არის ასეთი რეაქცია. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ როგორც უნივერსიტეტები, ასევე კვლევითი ცენტრები მივლენ იმ გადაწყვეტილებამდე, რომ ასეთი პოლიტიკა არ გაატარონ.

რა დამოკიდებულება აქვს დღეს კრემლს იმ სტუდენტების მიმართ, ვინც მაინც წავიდა საზღვარგარეთ, ევროპასა და აშშ-ში, არსებობს მათთვის რაიმე რისკი?  

საშიშროებას ვერ ვხედავ მათთვის. არ ვიცი, ეს რამდენად შეიძლება შეფასდეს საფრთხედ, მაგრამ საქმე ის არის, რომ სტუდენტები, რომლებმაც ან ორმაგი დიპლომი აიღეს დასავლეთში, ან ხარისხი, ისინი იქ, დასავლეთშივე რჩებიან.

როდესაც ჩვენ ვაყალიბებდით სხვადასხვა პროგრამას, მათ შორის საერთაშორისო განათლების თვალსაზრისით, ჩვენ გვინდოდა, რომ ეს ხალხი უკან დაბრუნებულიყო და რუსეთში გაეუმჯობესებინა სიტუაცია. თუმცა გამოვიდა ისე, რომ ისინი არ არიან მიჩვეულნი ცხოვრებას იქ, სადაც თავისუფლება არაა. ისინი ირჩევენ თავისუფლებას და, შესაბამისად, რაც მათში ჩაიდო, ის სხვა ქვეყანას მოხმარდება. მე ამაში ცუდს ვერ ვხედავ, თუმცა, ვისურვებდი, რომ უკან დაბრუნებულთა რიცხვი მეტი ყოფილიყო, მაგრამ ისიც მესმის, რომ ამჟამად არსებულ სოციალურ-პოლიტიკურ ვითარებაში ეს, უბრალოდ, შეუძლებელია.

როდესაც შენ ხედავ სრულიად სხვა მიდგომას, მიჩვეული ხარ თავისუფლებას, აღარ მოგინდება დაბრუნება. შედეგად, ადამიანები, რომლებსაც უნდა ჰქონოდათ რაღაცის უკეთესობისკენ შეცვლის შესაძლებლობა, ისინი რუსეთს მიღმა რჩებიან.