მოხეში განვითარებულ მოვლენებში თქვენ ვის პასუხისმგებლობას ხედავთ?

რა თქმა უნდა, ეს, პირველ რიგში, სახელმწიფოს უპასუხისმგებლობაა, იმიტომ, რომ სახელმწიფო უშუალოდ მონაწილეობდა რაც მოხდა იმაში. ეს გუშინ დაწყებული ამბავი არ არის, წინა წლებში, როდესაც ეს მეჩეთი ხვდებოდა სახალხო დამცველის ანგარიშებში, არავის გამოუთქვამს პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ ეს არ არის მეჩეთი, მაგრამ რეალურად დღეს აცხადებენ, რომ თითქოს ეს არ არის მეჩეთი, მიუხედავად იმისა, რომ ამის დამადასტურებელი დოკუმენტი არსებობს, რომ ეს მეჩეთია, მაგრამ სახელმწიფომ არასწორი ნაბიჯები გადადგა, ისევე როგორც ჭელაში, ასევე, აქ მუსლიმი მოსახლეობის მიმართ გამოიჩინა ძალიან სერიოზული აგრესია, რაც ამ ადამიანების დაკავებასა და ცემაში გამოიხატებოდა. ძალიან მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს როლი ამ საკითხებთან მიმართებაში, მაგრამ ამ შემთხვევაში სახელმწიფო მოგვევლინა დისკრიმინაციის განმახორციელებლად, ქობულეთის შემთხვევისგან მოხეს შემთხვევა საკმაოდ განსხვავდება. ქობულეთის შემთხვევაში არსებობდა საზოგადოება, თუმცა აქაც სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაა, რადგან არ აღკვეთეს იმ უფლებების დარღვევა, რასაც ქობულეთში ჰქონდა ადგილი. ყველაზე მნიშვნელვანია, რომ ამდენი მოვლენაა, 2 წლის განმავლობაში რაც მოხდა, მაგრამ დასჯილი არავინაა. ბატონი პრემიერ-მინისტრი აცხადებს, რომ ეს არის პროვოკაცია, ეს პროვოკატორი კი არ ჩანს.

თქვით, რომ სახელმწიფო მოგვევლინა დისკრიმინატორის როლში, თქვენი აზრით, რატომ აკეთებს ამას სახელმწიფო?

არ ვიცი, ალბათ იმიტომ, რომ ის პირები, რომლებიც ამ საქმით არიან დაკავებულნი, საერთოდ ვერ ერკვევიან, თუ რასთან აქვთ საქმე, როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეთ უმცირესობებთან მიმართებაში. მეორეც, არსებობს პოლიტიკური კონიუნქტურა, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებს იმას, რომ უმრავლესობის თხოვნას გაუწიოს ანგარიში, რათა პოლიტიკური დივიდენდები, თავის დროზე ამ მხრივ მოპოვებული, არ დაკარგონ. ალბათ, ეს არის მთავარი წყარო მოქმედებისა.

უფრო ფართოდ რომ გავშალოთ ეს თემა, დამოუკიდებლობის შემდეგ, რომელი მმართველობის დროს იყო ყველაზე კარგად რელიგიური  უმცირესობის მდგომარეობა დაცული და ყველაზე ნაკლებად რომელი ხელისუფლება ზრუნავდა ამაზე?

საბჭოთა კავშირი როცა დაიშალა, მუსლიმ თემს აღმოაჩნდა ძალიან სერიოზული შიდა პრობლემები, რომელიც ზოგადად გამოიხატებოდა კადრების აბსოლუტურ დეფიციტში. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მუსლიმი თემის წინამძღვრებები  შემორჩენილი იყვნენ მხოლოდ ზეპირსიტყვიერებით გადაცემული ინფორმაციიდან და სწავლებიდან გამომდინარე. ამიტომ ჩვენთვის 1990-იანი წლები სერიოზული პრობლემა იყო, რადგან უბრალოდ შესაძლებლობა არ გვქონდა ქვეყნის შიგნით გვქონოდა განათლების მიღების საშუალება ისლამის თვალსაზრისით. ეს სხვა ფაქტორზეც მოქმედებდა, ჩვენს აქტიურობაზე, უფლებების დაცვის საკითხებზე, მაქსიმალურად ვიხარშებოდით შიდა სამზარეულოში. თუ არ მოგვეცემოდა რაღაცის საშუალება, ძალიან დიდად ამ თემასთან დაკავშირებით არ ვსაუბრობდით, ვერ ვსაუბრობდით. შესაბამისად, 90-იანი წლები ჩვენთვის იყო თან პრობლემატური, თან რომ დაგესახა ეს პრობლემა…. თითქმის ყველაფერში გვქონდა პრობლემა, მაგრამ ამ პრობლემას სახე არ ჰქონდა, მისი სამტკიცი ძალიან ცოტა  მოიძებნებოდა.

ეს მხოლოდ იმით აიხსნება, რომ კადრების დეფიციტი გქონდათ?

კი, ეს შიდა სამზარეულოს პრობლემა იყო. რაც შეეხება იმას, რომ განსაკუთრებით გამსახურდიას პერიოდი გამოიხატებოდა აჭარაში, იქ  მართლმადიდებელი ეკლესია ჩაება აჭარელი მუსლიმების გაქრისტიანების პოლიტიკაში. გამსახურდიას პოლიტიკა იყო იმ თვალსაზრისით, აქ საუბარი იყო ეროვნება ქართველთან თათართან  მიმართებაში, რომელიც მწვავედ იდგა ამ რეგიონში. არასოდეს აჭარელი არ იღებდა იმას, რომ ის იყო თათარი, მაგრამ მას ხშირად უწოდებდნენ თათარს, რადგან ის იყო მუსლიმი. ეს ორი ტერმინი იყო გაიგივებული და, სხვათა შორის, დღემდე გვხვდება წიგნებში, რომ გამუსლიმებულ ადამიანს უწოდებენ გათათრებულ ადამიანს. გამსახურდია პირველად როცა ჩამოვიდა პრეზიდენტის რანგში ბათუმში, იქაურ მოსახლეობას ზუსტად ასეთი მიმართვით დაუწყო საუბარი,  “აჭარლებო, თქვენც ქართველები ხართ”, ეს განცხადება არსად არ გაკეთებულა სხვაგან, რომ,  მაგალითად, მეგრელებო, თქვენც ქართველები ხართ ან სვანებო, თქვენც ქრთველები ხართ. ეს თავისთავად იქ იყო მნიშვნელოვანი სიტყვა იმ თვალსაზრისით, რომ  ამ სიტყვებში არ იგულისმებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ეთნიკური დამოკიდებულება, იგულისხმებოდა რელიგიური დამოკიდებულობა. ეს ძალიან ნეგატიურად აღიქვა მაშინდელმა ინტელიგენციამ, პროტესტის გრძნობაც გამოიწვია, სიტუაცია, ქმედება, დამოკიდებულება და ქვეტექსტები, რომელიც ამ ფრაზაში იკითხებოდა, იყო ის, რომ ქართველობაში არ იგულისხმებოდა მხოლოდ და მხოლოდ აჭარლების ეთნიკური წარმომავლობა. იგულისხმებოდა კიდევ, რომ ქრისტიანები ხართ. ამას წინ უძღვოდა პატრიარქის განცხადება, რომ აჭარიდან შემოვიდა ქრისტიანობა საქართველოში, რომ ეს ძირძველი ქრისტიანული კუთხეა, რომ ქართველი არ შეიძლება იყოს მუსლიმი, ქართველი ეს ტოლია ქრისტიანის.  

ეს ქვეტექსტები, ფსიქოლოგიური დამოკიდებულება როცა არსებობდა, ეს საზოგადოებამ ვერ აღიქვა სწორ დამოკიდებულებად, თუმცა შემდგომ იმდენად გაძლიერდა, ჩვენი სისუსტიდან გამომდინარეც, ხელი შეუწყო ელიტარული საზოგადოების ე.წ. შექცევას ისლამისგან და ქრისტიანობისადმი მიმართებას. ძალიან ბევრი მათგანი, ვინც გარდაიცვალა, იბარებდა, რომ მუსლიმანურად დაკრძალულიყო, მაგრამ მისი ცხოვრების ის ეპიზოდებში ხშირად ამბობდა, რომ ის იყო ქრისტიანი, რაღაც მოდად შეიქმნა ეს დამოკიდებულება, რომ ქრისტიანი უნდა ყოფილიყავი, ამ შემთხვევაში შენ შეიძლებოდა გქონოდა რაღაც პრივილეგია, განსაკუთრებული კარიერის შექმნის საშუალება და ა.შ. ეს გრძელდებოდა 90-იანი წლების პერიოდში, შევარდნაძის დროს საკმაოდ ისეთი ხასიათი მიიღო, ფაქტობრივად, აჭარაში სტერეოტიპი ჩამოყალიბდა. მახსოვს 2003 წელს, როდესაც ვახსენე ქართველი მუსლიმი, ამ ორი სიტყვის ერთმანეთთან მიტანა პრობლემად შეიქმნა, ჟურნალისტებისგანაც, სამეცნიერო წრეებისგან და ა.შ. გვქონია შენიშვნები, რომ ასე ნუ გამოიყენებ. მაჰმადიანები გამოიყენეთ, ქართველი მუსლიმი, არ არის ასეთი ტერმინი, ეს არ არის ქართული სიტყვათა წყობა. ეს დამოკიდებულებები არსებობდა 2004 წლამდე დაახლოებით.

2000 წლიდან მუსლიმ თემს ჰყავდა ახალგაზრდა თაობა თეოლოგიური განათლების მქონე, არა მარტო თეოლოგიური განათლების, რომელსაც უკვე შეეძლო მუსლიმი თემის პრობლემების ღიად გამოტანა და საუბარი. 2003 წლიდან  პირველად დაიწყო ურთიერთობა დედაქალაქთან ასეთ თემებთან მიმართებაში, მაშინ უმცირესობების თემებთან დაკავშირებით უფრო აქტიური იყო იეჰოვას მოწმეები და უფრო მეტად შუქდებოდა  მათი პრობლემები, მაგრამ თითქმის იგივე პრობლემებს აწყდებოდა მუსლიმი თემი.

მუსლიმი თემის მიმართ თუ იყო იეჰოვას მოწმეების დევნის მსგავსი ძალადობრივი დისკრიმინაციის ფაქტები და რატომ არ შემოინახა ეს დოკუმენტურად?

მუსლიმი თემის მიმართ არსებული ზეწოლა გვარდებოდა როგორ – მუსლიმი თემი ამას ეგუებოდა და არ დავობდა, ვერ დავობდა, რადგან ფიქრობდა, რომ იგი ვერ მიაღწევდა სიმართლეს, თუ, მაგალითად, მეჩეთს არ ააშენებინებდნენ ერთ ადგილას, არ აშენებდა იქ, და სხვაგან ცდილობდა, რომ აეშენებინა, ან სხვა ფორმებით აეშენებინა, რომ მაქსიმალურად არ გამოეწვია ძალადობრივი სიტუაცია და პრობლემებს ასეთი ხერხებით აგვარებდა. მუსლიმი თემს არასდროს არ დაუწყია სამართლებრივი გზების ძიება, მაგრამ იეჰოვას მოწმეები ამას აკეთებდნენ, რადგან მათ სამართლებრივი საფუძველი ჰქონდათ ამის. თვითონ ჩახედულები იყვნენ ამ სფეროში, როგორ ეჩივლათ. მეტი კადრი ჰყავდათ და ეს იყო მთავარი მნიშვნელოვანი პრობლემა, კადრების დეფიციტი. როცა ნელა-ნელა გამოჩნდა ეს კადრები, დაიწყო საუბარი პრობლემებზე, მისი დადასტურებაც მოხდა 2007 წელს, მაგალითად, ზარზმის ეკლესიის მღვდელმა, ადიგენის რაიონში სოფელ ფლატეს მეჩეთში, სადაც მოანგრია მეჩეთის კედლები და  ეს ქვები ზარზმის ეკლესიაში ჩაიტანა,  სადაც უნდა აეგო სენაკები ადგილობრივი მღვდელმსახურებისათვის.

რა არგუმენტით გააკეთა ეს?

ის ამბობდა, რომ იმ ადგილზე ადრე იყო ეკლესია, რომელიც შემდეგ მეჩეთად აქციეს ოსმალებმა, არადა ის 1917 წელს იყო აშენებული და აქ ოსმალეთი არაფერ შუაში არ იყო და ეს იყო ძირძველი მესხების მიერ აგებული მეჩეთი, არაფერ შუაში არ იყო ეკლესია, ამ ტერიტორიაზე ეკლესია საერთოდ არ არსებობდა. რეალურად ასეთი პრობლემა საერთოდ არ არსებობდა, მაგრამ წარმოსახავდა ამ პრობლემას მაინც. ეს აღინუსხა სახალხო დამცველის ანგარიშში.

მედიამ თუ გააშუქა?

მედიაში რატომღაც არ გაშუქდა, მაგრამ სახალხო დამცველმა როდესაც წარადგინა მოხსენება რელიგიური უმცირესობების შესახებ, ამ ამბის შესახებ მედიაში გაშუქდა. იმის თქმა მინდა, რომ ზუსტად ამ დროს დაიწყო აქტიური მუშაობა სკოლებში, ამავე პერიოდში დავიწყეთ ანკეტების შევსება, გამოკითხვები მაქვს მხედველობაში, აჭარის, განსაკუთრებით ბათუმის ირგვლივ. ეს იყო ერთ-ერთი პრევენცია იმისა, რომ აჭარის  სკოლებში, განსაკუთრებით ისტორიისა და ქართულის მასწავლებლების აქტივობა ქრისტიანობის ქადაგების თვალსაზრისით, ერთი მხრივ დაინახეს, რომ ვიღაცა ამას იკვლევს, მეორე ის, რომ სახელმწიფომ გადადგა ძალიან მნიშვნელოვანი ნაბიჯი განათლების სფეროში მაშინ, რომელმაც ღიად დააფიქსირა, რომ რელიგიური ქადაგება საჯარო სკოლებში მიუღებელია და ძალიან ბევრი მსგავსი ფაქტი საქართველოს რაიონებში სააშკარაოზე გამოიტანა. როდესაც შემოწმებაზე მიდიოდნენ, მასწავლებლები ცდილობდნენ კარგად წარმოეჩინათ რელიგიური დამოკიდებულება, შევარდნაძიდან მოყოლებული ჩამოყალიბებული იყო წარმოდგენა, მასწავლებელი თუ რელიგიური იყო და ლოცვებით აწყებინებდა სასწავლო პროცესს მოსწავლეებს, უკეთესი მასწავლებელი იყო. ამ ყველაფრის გამოაშკარავებამ სკოლებში ხელი შეუწყო სიფრთხილის მიღწევას. მასწავლებლები უკვე სიფრთხილით მოეკიდნენ ამ თემას. რა თქმა უნდა, პრობლემები მაინც იყო რაღაც დონეზე, მაგრამ შემცირება აშკარად მოხდა.

2011 სახელმწიფომ დააფუძნა მუსლიმთა სამმართველო, რომლის დამფუძნებლებიც არ იყო მუსლიმთა თემის წარმომადგენლები, მათ შორის ერთ-ერთი იყო ქრისტიანი. ამან გარკვეულწილად გამოიწვია მუსლიმების წყრომა, ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიმართ, სახელმწიფო მანამდე დადებით როლს თამაშობდა სკოლებთან მიმართებაში, განათლების სფეროში, ამ სფეროში მან გადადგა ისეთი ნაბიჯი, რომელმაც გამოიწვია ნეგატიური დამოკიდებულება სახელმწიფოს მიმართ.

თქვენი აზრით, რატომ მოიქცა სახელმწიფო ამგვარად?

ჩვენ 2002 წლიდან ვსვამდით მუსლიმთა სამმართველოს შექმნის საკითხს, რომელიც არ იქნებოდა რომელიმე ქვეყნის უშუალო ხელმძღვანელობის ქვეშ, იმიტომ, რომ რელიგიურ-იერარქიული თვალსაზრისით არ არის აუცილებელი, რომელიმე ქვეყნის წარმომადგენელი იყოს საქართველოში არსებული მუსლიმური თემი. მაგრამ, როგორც ჩანს, სახელმწიფომ ვერ გათვალა ან ვერ დარწმუნდა, რომ მუსლიმი თემის მიმართ შესაძლებელია ნდობა. რადგან მუსლიმებს არ უნდათ ვინმეზე დამოკიდებული იყვნენ, ამიტომ საჭიროა მისი მართვა ჩვენს ბერკეტებში იყოს და ისეთი ადამიანებით დაფუძნდა სამმართველო, ფაქტობრივად, ეს ადამიანები ისლამისგან, მუსლიმებისგან შორის იყვნენ. მაგალითად, ალექსანდრე ბეგიაშვილი არის მართლმადიდებელი ქრისტიანი, ამას მუსლიმთა ნაწილის პროტესტი მოჰყვა. დაფუძნებულ ორგანიზაციას დაუნიშნეს მუფთი, რომელიც უფუნქციოა სამართლებრივად, დაუნიშნეს შეიხიც, რომელიც უფუნქციოა სამართლებრივად. ნებისმიერ დროს შეიძლება გაათავისუფლონ ეს ადამიანები. მაშინ სახელმწიფოს მივმართეთ განცხადებით, რეკომენდაციით, რიგი საკითხების გამო და რიგი ფაქტორების გამო ეს საკითხი სწორ ფარგლებში არ იყო განხილული. მაშინ ვამბობდით, რომ ასეთი მუსლიმთა სამმართველო უფრო დიდ პრობლემას მოიტანს ქვეყნისთვის. თუმცა ამ აზრში არ გვეთანხმებოდნენ, ჩვენ მაქსიმალურად ვცდილობდით დაგვემოწმებინა სხვა რელიგიური თემებით და ვამბობდით, რომ ეს სიტუაცია შექმნის ისეთ მდგომარეობას, რომ მომავალში გვექნება რამდენიმე მუსლიმური ორგანიზაცია.

მანამდე თუ თანხმდებოდნენ მუსლიმები, ჰქონოდათ ერთი საერთო ცენტრი, სადაც ექნებოდათ წარმომადგენლობა და ის გამოხატავდა მუსლიმთა ინტერესებს, იმედი ექნებოდათ, რომ ეს მისი საკუთრება და სახელმწიფოსთან მოაგვარებს პრობლემას ასეთის არსებობის შემთხვევაში. ასეთი დამოკდებულება რომ არ არსებობდა, ამან გამოიწვია რამდენიმე ორგანიზაციის ჩამოყალიბება 2011 წლის შემდეგ. სამმართველო ჯერ დაფუძნდა არასამთავრობო ორგანიზაციის სახით, მერე სახელმწიფომ მიიღო კანონი რელიგიური ორგანიზაციების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირის რეგისტრაციის შესახებ, აქ შეცვალეს სტატუსი და მუსლიმთა სამმართველო გახდა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. თუმცა დამფუძნებლებში ცვლილება არ განხორციელებულა, რაც მუსლიმების სურვილს წარმოადგენდა. ამან, რა თქმა უნდა, გამოიწვია ოთხი რელიგიური ორგანიზაციის საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად ჩამოყალიბება, ამან გამოიწვია რამდენიმე არასამთავრობოს ჩამოყალიბება (აიპს ვგულისხმობ), ფაქტობრივად, დანაწევრდა მრევლი.

თუ გაქვთ ახსნა, რატომ მოხდა თქვენი სურვილებისა და ინტერესების გაუთვალისწინებლად ამ სამმართველოს ჩამოყალიბება?

ეჭვი მაქვს და საფუძვლიანი ეჭვი მაქვს, დაზუსტებით ამის თქმა შეუძლებელია, რომ მუსლიმთა თემის მიმართ ნდობის საკითხი სახელმწიფოს აქვს ცუდი. აღიქმება, რომ მუსლიმი თემი იკვებება უცხოეთიდან, ის დამოკიდებულია უცხოეთზე, სავარაუდოდ. რამდენად მართალს ვამბობ, არ ვიცი. მუსლიმთა თემი საქართველოში მთელი მოსახლეობის 10%-ს წარმოადგენს, ეს ნიშნავს, რომ მინიმუმ 500 000 – 600 000 კაცია მუსლიმი, ამდენ ადამიანში, რომ 10 კაცი სანდო, დამფუძნებელი არ ჰყავს და ის ცდილობს, რომ სხვა ხერხებით მოახერხოს მისი დაფუძნება და სურს მართოს სიტუაცია, ერთადერთი იმის თქმა შეგიძლია, რომ არ გენდობა ადამიანი. მუსლიმი თემის მიმართ ნდობის საკითხი საკმაოდ სერიოზულად დგას ქვეყანაში.

ძალიან სერიოზული პრობლემები დაიწყო 2012 წლის შემდეგ, მუსლიმი თემი საკმაოდ ჩამოყალიბებული შეხვდა ამ თემებს, ნებისმიერი მცირე, დიდი თუ პატარა პრობლემა გარეთ გამოიტანა. ხშირად არის გამოთქმა- სახლში ილოცონ, ხომ არავინ უშლით, მეჩეთს ნუ ააშენებს. თუ სახლში ხარ, თუ ვინმეს თვალში არ ეცემი, მაშინ პრობლემა არ არის. ნიგვზიანში მრევლმა მოითხოვა მეჩეთი და იყიდა სახლი, დაიწყო ლოცვა და ამაზე შეიქმნა პრობლემა, ისევე როგორც მუსლიმთა კავშირი, ასევე სხვა ორგანიზაციები გამოეხმაურა. როცა გამოეხმაურა, ამას მოჰყვა რეაქცია და მხარდაჭერა იმ ადამიანებისგან, ვინც აზროვნებს სწორად, სახელმწიფოებრივად, ფაქტობრივად, არსებული პრობლემები დააფიქსირდა. ეს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მომენტია.

2012 წლამდე აზიზიეს მეჩეთის საკითხი განიხილებოდა, როგორ მიმდინარეობდა ამ საკითხის მოგვარება?

90-იანი წლებიდან მოყოლებული ქართველი მუსლიმები ცდილობენ, რომ ბათუმში ერთი დამატებითი მეჩეთი აშენდეს. ესეც წინა ხელისუფლების დროს იყო შემოთავაზებული პროექტი, რომელიც აბსოლუტურად შეუთანხმებელი იყო მუსლიმ თემთან, ანუ აპელირება ამ თემაზე დაიწყო სახელმწიფომ. ის აკეთებდა მეჩეთს და იქ იკეთებდა ტაძრებს. მრევლის დონეზე ეს არასოდეს არ ყოფილა განხილვის თემა. ჩვენ მაშინაც გამოვეხმაურეთ ამ თემას და მაშინ იყო საუბარი, რომ გაკეთდებოდა მუზეუმი აზიზიეს მეჩეთის სახით. ჩვენ ვამბობდით, რომ ბათუმში გვჭირდება მეჩეთი, ჩვენ მხარს ვუჭერთ მეჩეთის მშენებლობას და საერთოდ არ არის მნიშვნელოვანი, რომ აზიზიე იყოს. აპელირება მიდიოდა, რომ აჭარაში ცხოვრობენ მუსლიმები და ამიტომ უნდა აშენდეს მეჩეთი. სახელმწიფოსაც ეს დამოკიდებულება ჰქონდა გარკვეულწილად და ჩვენ ვიძახდით, რომ თუ ეს ჩვენთვისაც არის განკუთვნილი, ამ შემთხვევაში ჩვენ უნდა გვკითხოთ და ჩვენ არ გვინდა მუზეუმი, ჩვენ გვინდა მეჩეთი, ჩვენი დამოკიდებულება არ არის, რომ მაინცდამაინც აზიზიე იყოს ეს მეჩეთი. ჩვენი დამოკიდებულებაა, რომ ბათუმში აშენდეს მეჩეთი, რომელიც გვჭირდება ლოცვისთვის. ეს საკითხი რომ დაძრულიყო ისე, რომ მუსლიმი თემის ინიციატივა წამოსულიყო, რა თქმა უნდა, რაღაც პრობლემები იარსებებდა, მაგრამ იმ დონის პოპულარობა და რეზონანსულობა არ ექნებოდა. იმჟამინდელი პოლიტიკური სიტუაციაც უწყობდა ამას ხელს, ხელისუფლების და ოპოზიციის სიტუაცია, რომელიც ძალიან კარგად იქნა გამოყენებული ამ შემთხვევაში ერთ-ერთი მხარის მიერ. მე არ ვამბობ, რომ თუ სახელმწიფო რაიმეს აშენებას გეგმავს, ან რაიმეს გაცვლას, მე ვფიქრობ, ამაზე შეთანმხება მრევლის წარმომადგენლებთან არ ჭირდება, მაგრამ თუ მეუბნები, რომ ეს არის შენთვის განკუთვნილი, ამ შემთვევაში აუცილებელია კონსულტაციები რომ გაიგო, მე როგორ მინდა. მე რას ვფიქრობ ამ თემასთან დაკავშირებით, მე რა შეთანხმება მჭირდება.

2012 წლიდან როგორ შეაფასებთ არსებულ მდგომარეობას?

რაც შეეხება 2012 წლიდან პერიოდს, ცნობილია უკვე ნიგვზიანის სამთაწყაროს, წინწყაროს, ჭელას და ქობულეთის ინცინდენტი, რომელიც ყველანაირ ზომას სცილდება. მე არ მომწონს ვიღაცის თვალები, მაგრამ, ბოდიში და, ამ თვალებში შეფურთხების უფლება არავის არ აქვს. ის, რაც ქობულეთში ჩაიდინეს, ეს ჩვენი, ყველას სირცხვილია. ჩვენი ქვეყნის სირცხვილია. მუსლიმი თემი ძალიან გონივრულად უდგება ამ საკითხებს, რათა ქვეყანა არ დაზიანდეს და მას მიეცეს განვითარების საშუალება. არსებობს დამოკიდებულება, სახელმწიფო რას აკეთებს, რატომ არ უზურუნველყოფს უფლებების დაცვას, რომ ძალიან სერიოზული ნაბიჯები უნდა გადადგას ამ ხალხთან მიმართებაში, რადგან ამას არ მოჰყვეს შემდგომ დაუსჯელობის სინდრომის ჩამოყალიბება. ის, რომ მუსლიმს და ნებისმიერი სხვა სარწმუნოების ადამიანს აქვს სამლოცველო, თუნდაც პანსიონატი, სასწავლებელი, ეს აღიარებული ფაქტია და ამას წინ ვერაფერი ვერ უდგება, მაგრამ დამოკიდებულებაა ძალიან ცუდი. ქობულეთის ინცინდენტს თუ გავიხსენებთ, ჩვენ ვცდილობთ ჩვენს მრევლს მოვუწოდოთ მაქსიმალურად, რომ იყვნენ მშვიდები და ეს საკითხი მივანდოთ სახელმწიფოს, მაგრამ მინდობა არ ნიშნავს  იმას, რომ ეს საკითხები რაღაც პროვოკაციად შეაფასოს და ამ პროვოკაციის ფარგლებში მოიხარშოს. თუ ეს პროვოკაციაა, აუცილებლად უნდა დადგინდეს. ვინ არიან ეს  პროვოკატორები, თუ ეს პროვოკაცია არ არის და მიზანმიმართული ქმედებაა. აუცილებელია დაადგინოს სახელმწიფომ, რომ ეს არის მიზანმიმართული ქმედება ერთი რელიგიური მიმდინარეობის წარმომადგენლების. ძალიან მიჭირს, რომ ამას რელიგიის სახელი დავარქვა, ესენი არიან ადამიანები, რომლებსაც არ გააჩნიათ რელიგია იმიტომ, რომ არა მგონია მორწმუნე ადამიანმა ასეთი საქციელი ჩაიდინოს.

თქვენივე საუბარი რომ შეაჯამოთ, ყველაზე დაცულად როდის გრძნობდით თავს?

ძალიან კარგი პერიოდი იყო 2003-დან 2010 წლების ფარგლებში, ერთი ის, რომ ეს კადრების დეფიციტის შევსების პრობლემა ფაქტობრივად მოვიგვარეთ და აქტუალობა შევძინეთ ჩვენს საქმიანობას, შესაძლებელი გავხადეთ, რომ რაღაც საკითხებში მიგვეღწია საბოლოო შედეგამდე. მეორე ის, რომ მაშინდელმა ხელისუფლებამ განსაკუთრებული ნაბიჯები გადადგა უმცირესობების საკითხების წინა პლანზე წამოსაწევად. ეს ნაბიჯები ამ პერიოდში, განსაკუთრებით 2008 წლის არჩვნებამდე იყო მკაფიო, ღია. 2007 წელს, როდესაც მინარეთის ამბავი იყო, ამ დროს საკმაოდ სერიოზული რეაგირება მოჰყვა ამ საკთხს.

დაისაჯა ის მღვდელი?

ის მღვდელი არ დასჯილა, მაგრამ შეჩერდა ეს პროცესი.

ქვები დაგიბრუნეს?

ქვებიც არ არის დაბრუნებული, სამწუხაროდ, მაგრამ თვითონ ეს პროცესი შეჩერდა, განმეორება ვეღარ ჰპოვა. იქ სხვა მეჩეთებიც არის და ჩვენი ინფორმაციით დაგეგმილი იყო მათზეც იგივე განეხორციელებინათ. მანამდე თუ შეუძლებელი იყო საჯარო სივრცეში ეს გამოგეტანა, ამას მოჰყვა ის, რომ ანგარიშში მოხვდა და საკმაოდ სერიოზულად დაიწყო მსჯელობა. დაფუძნდა სახალხო დამცველთან არსებული რელიგიათა საბჭო, რომელიც აქტუალურად მუშაობდა რეკომენდაციებზე, რომელთა ნაწილი გათვალიწინებული იქნა განსაკუთრებით განათლებაში, რაღაცები გაკეთდა, რაც შევარდნაძის დროს შეუძლებელი იყო.

როდესაც მკალავიშვილი დააკავეს 2004 წელს და რელიგიური დევნის ფაქტები მართლაც შემცირდა, რატომ არ აღმოჩნდა ეფექტური სახელმწიფოს პოლიტიკა გრძელვადიან პერსპექტივაში და 2012 წელს, ხელისუფლების ცვლილების შემდეგ, რატომ დაიწყო კვლავ ამგვარი მოვლენები?

რთული კითხვაა, მაგრამ დაკვირვებებიდან გამომდინარე ჩემი აზრი მაქვს. დამოკიდებულება პოლიტიკური სპექტრისა სააკაშვილის პერიოდში, განსაკუთრებით მკალავიშვილის დაკავება, ეს იყო იმის გამოხატულება, რომ სახელმწიფო ამბობდა  უარს ნებისმიერ კომპრომისზე რელიგიურ პირების მიმართაც, თუ ისინი ჩაიდენდნენ სისხლის სამართლის დანაშაულს და  ვინმეს მიმართ რელიგიურ დევნას დაიწყებდნენ, რელიგიურმა უმცირესობებმა იგრძნეს, რომ თუ საკითხს დააყენებდნენ რაღაც დონეზე, სამართლებრივ შედეგის მიღწევის შესაძლებლობა არსებობდა. შესაბამისად, გააქტიურდნენ რელიგიური უმცირესობები. რაც შეეხება ხელისუფლების ცვლილებას, რომლის შემდეგაც განსაკუთრებით მუსლიმების მიმართ გამოხატეს რელიგიური შეუწყნარებლობის დამოკიდებულება, მე ვფიქრობ, ესეც პოლიტიკური შედეგია იმ დამოკიდებულებისა, რომელიც წინასაარჩევნო პერიოდში პოლიტიკურმა სპექტრმა გამოიყენა ძალიან ეფექტურად, იმედის მომცემლობა, რომ თუ ჩვენ მოვალთ, ვიღაცეებს მოგაცილებთ. მაგალითად, დუმბაძის დამოკიდებულება იყო, რომ ის არ შემოუშვებდა თურქებს, არ ააშენებინებდა მეჩეთს. ეს მოლოდინი, რომელიც თავის დროზე შექმნეს და შემდეგ, როდესაც დადგა საკითხი. ფაქტიურად ნიგვზიანში არსებული მეჩეთი არჩვნებამდეც მოქმედებდა, არჩევნების შემდეგ მრევლმა ჩათვალა, რომ ახლა ჩვენი დროა და ჩვენ შეგვიძლია გარკვეული მოთხოვნების წამოყენება. როდესაც თავს დაესხნენ ნიგვზიანელებს, საინტერესო მომენტია, რომ ტელევიზიას თავად თავდამსხმელებმა დაურეკეს, ამის გასაჯაროება მოინდომეს მათვე. ჩვენ ამ საქმეში ჩავერთეთ სამართლებრივი გზით და მაქსიმალურად ვეცადეთ ის პარიტეტები დაგვეცვა. მიუხედავად იმისა, რომ უსამართლობას ჰქონდა ადგილი, პოლიცია ვერ უზრუნველყოფდა უსაფრთხოებას. მუფთმა, მაგალითად, ვერ შეასრულა ლოცვა, მეჩეთში როცა მივიდა. პოლიციამ ეს ვერ უზრუნველყო, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ჩვენ მაინც პარიტეტების დაცვით საბოლოო შედეგამდე მიგვეღწია. საბოლოო შედგი იყო, რომ მეჩეთში ლოცვა დაწყებულიყო, ჩვენ ვცდილობდით მაქსიმალურად. ის პრეტენზიები, რაც ჰქონდა მართლმადიდებელ ეკლესიას, თამამად შემიძლია განვაცხადო, მღვდელი საბა ჩართული იყო ამ პროცესებში და ის ამბობდა, ვიქირავებთ ავტობუსებს, წავიყვანთ სარფში და იქ ილოცონ. ამას ღიად ამბობდა და არ მალავდა. ამ პროცესების ლიდერობასაც არ უარყოფდა. ჩვენ ვთვლიდით, რომ სახელმწიფოს უნდა ემოქმედა და ეს მოვლენები სამართლებრივად შეეფასებინა. ჩვენ ასევე ვცდილობდით მაქსიმალურად გვეურთიერთა საპატრიარქოსთან და გვეთქვა, რომ ჩვენ უნდა ვიმეგობროთ.

რა შემხვედრი ნაბიჯები მიიღეთ საპატრიარქოსგან?

შეიძლება იმდენად შემხვედრი ნაბიჯები არ ყოფილიყო, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, რაღაც შედეგებამდე მაინც მიდიოდა, მაშინ, როცა სახელმწიფოსგან სამართლებრივი შედეგების მოლოდინში ვიყავით და ეს სამართლებრივი შედეგი დღესაც არ ჩანს.

თქვენი აზრით, სახელმწიფო არ რეაგირებს სათანადოდ რელიგიური შეუწყნარებობის მოვლენებზე?

შეიძლება ვერ თქვა 100%-ით, რომ არ რეაგირებს, მაგრამ ფაქტი ერთია, სამთაწყაროს შემთხვევაში არსებობდა ფაქტები, რომელიც ძალიან სერიოზულ სამართლებრივ პასუხებს მოითხოვს. 200 კაცი თავს დაესხა ერთ ოჯახს, რომელიც ლამის ააწიოკეს. ეს ფაქტი არ არის გამოძიებული, დაიწყეს ძიება, მაგრამ არანაირი შედეგი არ დევს. ასევე ნიგვზიანში არ უშვებდნენ ადამიანებს სამლოცველოში, მათ შორის მუფთსაც, ესეც საჭიროებდა სამართლებლივ შეფასებას. ჩვენ არ ვიძახით, რომ ვინმე უნდა დაიჭირო, ციხეში ჩასვა, მაგრამ შესაძლებელი იყო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის თვალსაზრისით ზომები მიღებულიყო. როცა იმედი გაქვს, რომ არავინ დაგსჯის, ასეთი ფსიქოლოგიის ჩამოყალიბება სერიოზულ მოლოდინს აჩენს, რომ სხვა კერებიც შეიქმნას ამ მიმართულებით.

თქვენ თქვით, რომ არჩევნების შემდეგ ხალხმა ჩათვალა, რომ “მათი ხელისუფლება მოვიდა”. ჩემი კითხვის არსიც ეს იყო, რატომ ვერ გაქრა ეს დამოკიდებულება ამ ადამიანებში, რატომ ელოდებოდნენ “თავის დროს”?

შეიძლება კანონმა ვერ აქციოს ადამინი იმ ჰუმანურობამდე, რაც უნდა იყოს . აქ ჰუმანურობის საკითხის პრობლემაც ჩნდება, რომ ვიღაცა “გადამთიელი”, ვგულისხმობ ქართველ მუსლიმს, მოდის და ხსნის მეჩეთს იქ, სადაც ცხოვრობს 20-30 წელია. ეპოქა გვაქვს გამოვლილი საბჭოთა კავშირის, როცა რელიგიების მიმართ და განსაკუთრებით ისლამის მიმართ იყოს სხვაგვარი დამოკიდებულება, ასეა აღზრდილი ადამიანი, ასე ასწავლიდნენ.

როგორი იყო ეს ხატი?

ისლამი იყო მტერი, დამპყრობელი, ის ისტორიული რეალობა, რომელიც  იმპერიალიზმებს ახასიათებდა, ფაქტიურად თავმოყრილი იყო ისლამში, ისლამი იყო ამაში დამნაშავე და არა, ვთქვათ, ოსმალეთი, ირანი. დაპირისპირება იყო ორ რელიგიას შორის მაშინაც.

სახელმწიფოს პოლიტიკა რა უნდა ყოფილიყო, ეს ჰუმანურობა რომ გაჩენილიყო, გარდა იმისა, რომ ეფექტურად უნდა ემოქმედა სამართლებრივად? პრევენციული ღონისძიება რა შეიძლებოდა ყოფილიყო?

ნებისმიერ სხვა ფაქტში, მე პრევენციას ვხედავ განათლებაში. 2008 წელს, როდესაც ქართველ-მუსლიმთა კავშირი დავაფუძნეთ, გადავწყვიტეთ მისია აგვეღო  მუსლიმებისთვის გვესწავლებინა ქრისტიანობა, ქრისტიანებისთვის გვესწავლებინა ისლამი, როგორც რელიგია და არა მონსტრი, რომელიც თავს დაატეხდა რაღაცას, და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ არც მუსლიმმა არ იცის ქრისტიანობა როგორც რელიგია. რახან ეწინააღმდეგებიან, მასაც ჰგონია, რომ ეს არის რელიგია და მასთან კონფლიქტი უნდა ჰქონდეს. მაქსიმალურად ვცდილობდით, რომ ახალგაზრდობაში შეგვეტანა ეს მუხტი.  უცოდინრობაში არის ძალიან ბევრი ბნელი წერტილი, რომელიც გიბიძგებს, რომ იყო რაღაცის მოწინააღმდეგე. ძირითადად, როცა ვუყურებ, ეს მოწინააღმდეგეები არიან 40 წელს გადაცილებული ხალხი. აქტიურები არიან ისინი, ზოგიერთი ახალგაზრდა მას მხარს უბამს, რადგან  მამაა, ბიძაა და მხარს უჭერს. ეს ერთ დღეში გამოსწორებადი სიტუაცია არაა, ეს არის გრძელვადიანი პერსპექტივა და ამ პერსპექტივაში გამართლებულია რელიგიური საგანმანათლებლო საქმიანობა. მაგალითად, ჩვენ ქუთაისში მოვაწყვეთ ქრისტიანი და მუსლიმი ბავშვების ერთობლივი ბანაკი, აქ მიზანი ის იყო, რომ ბავშვებს გაეცნოთ ერთმანეთი, როგორც ქრისტიანად და როგორც მუსლიმად. ორივე ქართველები არიან ისინი, კულტურაც ერთნაირი აქვთ, ადათ-წესებიც. ისინი არ იცნობდნენ ერთმანეთს რელიგიურად,  მუსლიმ ბავშვს უჭირდა ქრისტიან ბავშვთან ერთად ლოცვა, ასევე უჭირდა ქრისტიან ბავშვსაც, მაგრამ მეოთხე-მეხუთე დღეს ეს აბსოლუტურად შეიცვალა და ამოვარდა იმ ასპექტიდან, რომ ვიღაცა განსხვავებულია რელიგიურად და ბავშვები დამეგობრდნენ.

რელიგიურ ორგანიზაციებს შეგვიძლია ასეთი პრევენციის ღონისძიებების გაკეთება, მაგრამ, მე ვფიქრობ, განათლების სამინისტრომ უნდა იმუშაოს უფრო მეტად. ერთი რამ არის, ზოგადი ატმოსფერო უნდა შექმნას სახელმწიფომ, უნდა გამოიყენოს სამართლებრივი ბერკეტები, ანუ მკაცრი სამართლებრივი შეფასება უნდა მისცეს რაღაც მოვლენებს. ვიღაცა თუ თავს ესხმის, კატეგორიულად უნდა გააფრთხილოს, რომ არ უნდა დაესხას თავს, თუ დაესხმება, მას უნდა მიუჩინოს თავისი ადგილი, რაც სამართლებრივად არის განსაზღვრული ზოგადად კანონში. ალბათ, ეს იქნება შეჩერების ერთ-ერთი მომენტი, მაგრამ ეს არ იქნება გამოსავალი იმიტომ, რომ ადამიანმა უნდა გაისისხლხორცოს ეს და ამის მთავარი ელემენტი განათლებაა. ამიტომ მომავალი თაობისთვის უნდა ვიმუშაოთ განათლების თვალსაზრისით, რომ მუსლიმმა, არამუსლიმმა, სხვა სარწმუნოების მქონე ადამიანმა თავი წარმოიდგინოს ამ ქვეყნის პირველხარისხოვან მოქალაქედ. რომ მას პრობლემა არ შეექმნება კარიერაში, რადგან მუსლიმია. დღეს აჭარის უმაღლეს საბჭოში მუშაობს 120 კაცი და აქედან ძალიან ცოტა, 4-5 მუსლიმია. სახელმწიფოს ბევრი სამუშაო აქვს ამ თემასთან დაკავშირებით, მაგრამ მხოლოდ სახელმწიფო ამ საკითხს ვერ აუვა, რელიგიურმა ორგანიზციებმაც უნდა გადადგან სწორი ნაბიჯები, სწორი მიმართულებით, რათა მომავალ თაობას ასწავლოს, რომ სხვა რელიგია არ არის მისი მტერი, ზოგადად, რომ რელიგია ეს არის სიყვარული, რომ ის ურთიერთობას და ადამიანის სიყვარულს ნიშნავს.

საპატრიარქო, მაგალითად, ქობულეთის ინცინდენტზე ამბობს, რომ ემიჯნება, მაგრამ, მეორე მხრივ, ამბობს, რომ პროვოკაციას ხედავს ამაში და პროვოკაციას ხედავს იმაში, რომ პანსიონატის აშენება არ იყო შეთანხმებული უმრავლესობასთან და ხელისუფლებასთან. ასეთი განცხადებები ისეთი ავტორიტეტული ორგანიზციისგან, როგორიც საპატრიარქოა, აქეზებს თუ არა რელიგიურ შეუწყნარებლობას?

რა თქმა უნდა, ერთ რამეს ვიტყოდი, სწორედ სახელმწიფო უნდა იდგეს თავის დონეზე და ნებისმიერი რელიგიის მიმართ მას უნდა ჰქონდეს სწორად ჩამოყალიბებული პოლიტიკა. სახელმწიფო არის სამართლებრივი ინსტიტუტი და მას უნდა ჰქონდეს ყველა სამართლებრივი ბერკეტის გამოყენების საშუალება და სურვილი. ის, რომ რომელიმე რელიგიური ორგანიზაციის ხელმძღვანელობა აცხადებს, ამას არ  აქვს მნიშვნელობა, რომელი რელიგიური ორგანიზაციაა, შეიძლება ეს დომინანტური რელიგიის წარმომადგენლობა იყოს, თუნდაც არ იყოს უმრავლესობა.  სახელმწიფოს უნდა შევუთანხმო თუ არა რაღაც საკითხები, ეს არ არის სხვა რელიგიის განსასაზღვრი ფაქტორი.

როცა ამბობთ, მოსახლეობას უნდა შევუთანხმოთ, საზოგადოებრივი აზრის კვლევებით ვიცით განწყობები, რა უნდა შევუთანხმოთ მას?

მოსახლეობასთან შეთანხმების თვალსაზრისით არსებობს სამართლებრივი ფორმა, მშენებლობის თუ სხვა საკითხებთან დაკავშირებით ვერაფერს ვერ გააკეთებ, თუ ვერ დააკმაყოფილებ ამ სამართლებრივ ნორმებს. ეს შენობა რომ არსებობდეს, აშენდეს ყველა. სამართლებრივი ხაზი გავლილი აქვს, სხვაგვარად ვერაფერს ვერ ააშენებ.

გასაგებია სამართლებრივი ბერკეტები, მაგრამ როდესაც საპატრიარქო, რომელსაც ბოლო წლების კვლევებით მუდმივად მაღალი ნდობა აქვს და საუბრობს უმრავლესობის  ნებაზე, ახალისებს თუ არა რელიგიურ შეუწყნარებლობას?

რა თქმა უნდა, ახალისებს გარკვეულწილად შეუწყნარებლობას, ეს არ არის აზრს მოკლებული, იქიდან გამომდინარე, რომ მთლიანობაში, მე, მაგალითად, როგორც რელიგიურ ხელმძღვანელს, შემეძლო უფრო მკაცრი განცხადება გამეკეთებინა. მომეწოდებინა ჩემი მრევლისთვის, რომ ეს არ არის მუსლიმური ქმედებები და ამას აქვს შესაბამისი შეფასება ისლამში, ეს ალბათ უფრო უპრიანი იქნებოდა. მე, რა თქმა უნდა, მსგავს სიტუაციაში სხვა რელიგიური ორგანიზაციის განცხადებას შეიძლება მნიშვნელობა მივანიჭო, მაგრამ მკაცრი ვიქნები უფრო და პასუხებს მოვითხოვ სახელმწიფოსგან.

სახელმწიფოც- ზუსტად იმიტომ, რომ ავტორტეტულია საპატრიარქო- ძალიან ბევრ საკითხში უწევს ანგარიშს.

ამიტომაც ძალიან ბევრი უნდა ვიბრძოლოთ იმისათვის ნებისმიერმა უმცირესობამ და დემოკრატიულმა ინსტიტუტებმა, რომ სახელმწიფომ შეიძინოს ის ლეგიტიმაცია არსებულ საკითხებთან მიმართებაში  და პასუხისმგებლობის გრძნობა აიღოს, რომ უმრავლესობის მსგავს ქმედებებზე მიიღებ არადეკვატურ ზომებს, მაშინ ხვალ და ზეგ შეიძლება ქვეყანა უფრო მეტი პრობლემის წინაშე არმოჩნდეს. მე ვფიქრობ, სახელმწიფომ უფრო მეტი როლი უნდა ითამაშოს ამ თვალსაზრისით. ძალიან სანდო ან პოპულარული ორგანიზაციის მიერ გაკეთებული განცხადება უნდა იყოს მკაფიო, რომ ეს ქმედება არ არის კანონით და არც რელიგიით გათვალისწინებული  და არ არის რელიგიური.

ჰუმანურობა ახსენეთ, განათლების და სახელმწიფოს პოლიტიკის როლი, საპატრიარქოს თუ შეუძლია განწყობების შეცვლა, თუ შეცვლის რიტორიკას?

შემიძლია თეოლოგიური პასუხი გაგცეთ, ქრისტე იყო ერთი, მუჰამედი იყო ერთი, რომელთაც შექმნეს ქრისტიანობა და ისლამი. იწყება ერთიდან, დღეს ჩვენ ვართ ერთი და შეგვიძლია მივაღწიოთ იმას, რაც სასურველია ჩვენი საზოგადოებისთვის. შეიძლება ზოგი არ ეთანხმებოდა ქრისტეს მოძღვრებებს, მაგრამ დღეს თუ გადავხედავთ რომის იმპერიის შთამომავალ ქვეყნებს, უმრავლესობა ქრისტიანულია. ამით იმის თქმა მინდა, რომ დღეს თუ იგი დომინანტია, არ ითვალისწინებს რაღაცას, ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ იმას უნდა შევეშვათ, რაც სწორია. მათთან ურთიერთობა არის ძალიან მნიშვნელოვანი და უნდა ვიურთიერთოთ, რა თქმა უნდა, მაგრამ რელიგიური ორგანიზაციების საქმე უნდა იყოს მაქსიმალურად განათლების ხელშეწყობა, ეს ცალმხრივად ვერ მოხდება, ორმხრივი უნდა იყოს.

კი, აღნიშნეთ, რომ 2003 წლიდან ვითარება გაუმჯობესდაო, მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესია იღებდა არა მხოლოდ საბიუჯეტო სახსრებს, ასევე სხვა ქონებას, რატომ აკეთებდა ამას სახელმწიფო და მიგაჩნიათ თუ არა ეს შეცდომად?

ეს იყო შეცდომა და ეს არის შეცდომა დღესაც. თუ გადავხედავთ სახელმწიფოს ურთიერთობას რელიგიებს შორის, სწორედ 2008 წლის არჩევნებამდე არსებული სიტუაცია და შემდგომი სიტუაცია საკმაოდ  განსხვავდება, თუ მანამდე არსებობდა უფრო მკაცრი და მკაფიო დამოკიდებულება სახელმწიფოებრივი, შემდეგ რატომღაც ეს იცვლება, ეს ალბათ პოლიტიკური კონიუქტურის გამოვლინებაც არის, მე ვფიქრობ, 2008 წლიდან რღვევები, “მოფერებები” ღიად ჩანს.

რაში გამოიხატებოდა?

მიწის, მანქანის, ფულის გადაცემაში.

მანამდეც უხდიდა თანხას.

მანამდე ძალიან ცოტა ფიქსირდებოდა,  რაღაც დონეზე შეიძლება არსებობდეს დაფინანსება, მე მომხრე ვარ ზოგადად, რომ რელიგიურმა ორგანიზაციებმა გარკვეული ფინანსური რესურსი მიიღოს სახელმწიფოსგან, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს დამოკიდებული მხოლოდ სახელმწიფოს ნებაზე, თუ  რამდენი უნდა მისცეს ამას, რამდენი უნდა მისცეს იმას. არსებობს სხვადასხვა სახის დაფინანსების ფორმები მსოფლიოში, და მე უფრო ვირჩევდი იმას, რომ საქართველოს მოქალაქეს ქონდეს იმის არჩევანის უფლება, თუ რომელ რელიგიურ ორგანიზაციას უნდა მისცეს თავისი ბიუჯეტში შესატანი თანხიდან. არსებობს ასეთი პრაქტიკა საგადასახადო დაფინანსების საკითხის, სადაც განსაზღვრულია რაღაც პროცენტი რელიგიური და სხვა ორგანიზაციების მიმართ და, მაგალითად, გადამხდელს აქვს იმის საშუალება, გადახდის პერიოდში მიუთითოს, რომ რომელი თავისი რელიგიური გადასახადი… ეს არ არის განსაკუთრებული დამატებითი გადასახადი, ანუ იმ 20%–ში არის განსაზღვრული 1% ან 2% განსაზღვრული რელიგიური ორგანიზაციებისთვის. ის 1% შეუძლია მიუთითოს, რომ ან მუსლიმთა სამმართველოს ჩაურიცხოს, ან კიდევ რომელიმე სხვა რელიგიურ ორგანიზაციას. ეს უფრო სწორი და დემოკრატიულია, იმიტომ, რომ დამოკიდებულია ჩემზე, გადამხდელზე ამ შემთხვევაში და ვცდილობ, რომ ჩემი რელიგიური წარმომადგენლობა განვითარდეს, იმას მაქსიმალურად მივცემ ამის საშუალებას.

არ მიმაჩნია სწორად ბოლოს გაჟღერებული კონფესიების დაფინანსების მოდელიც, იმიტომ, რომ ესეც შეიცავს დისკრიმინაციულ მომენტს, მიუხედავად იმისა, რომ მუსლიმი თემი ამ დაფინანსებაში შედის, მიმაჩნია, რომ არასწორი მიდგომაა სხვა რელიგიურ ორგანიზაცებთან მიმართებაში. რელიგიური ორგანიზაციების კლასიფიკაცია, ტრადიციული, არატრადიციული, ვთქვათ, უფრო ნაკლებ დემოკრატიულია სახელმწიფოსთვის. რელიგიური ორგანიზაცია უნდა იყოს ერთი ფორმატი და იმ ფორმატში ყველა რელიგიურ ორგანიზაციისთვის შესაბამისად უნდა იხელმძღვანელოს. ანუ ზოგადად ეს საკითხები ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ სხვა სიტუაციაში სახელმწიფოს ამ ქვეყნის მოქალაქე, სხვა რელიგიური აღმსარებლობის პირი, თავს მეორეხარისხოვანი მოქალაქის როლში გრძნობს. ეს ფსიქოლოგიური მომენტია და აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს.