850 წლის იუბილესთან დაკავშირებით იუნესკომ 2016 წელი მსოფლიოში რუსთაველის წლად გამოაცხადა, თუმცა მთავრობამ ეს თარიღი ერთი წლის დაგვიანებით, თვითმმართველობის არჩევნებამდე რამდენიმე თვით ადრე აღნიშნა. მმართველმა გუნდმა ლოკალურ სივრცეში ყველა პროექტი 26 მაისს დაუკავშირა.

რამდენად გულწრფელია საქართველოს მთავრობა, როცა “ვეფხისტყაოსნის” იუბილეს აღნიშნავს ერთი წლის დაგვიანებით, საარჩევნო წელს და ყველა პროექტს ეროვნულ დღესასწაულს უკავშირებს? იყენებს თუ არა ხელისუფლება რუსთაველს წინასაარჩევნოდ? რამდენად კარგად გვაქვს გააზრებული “ვეფხისტყაოსნის” ღირებულებები და ცოცხლობს თუ არა ამით ქართველი ხალხი 850 წელია? რამდენად დაფასებულია რუსთაველი საქართველოსა და მის საზღვრებს გარეთ? რას აკეთებს სახელმწიფო მისი პოპულარიზაციისთვის? როგორ ისწავლებოდა, ისწავლება და უნდა ისწავლებოდეს ეს პოემა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში? – ამ საკითხებზე ნეტგაზეთი კლასიკური ფილოლოგიისა და მსოფლიო ლიტერატურის სპეციალისტს, საქართველოს რესპუბლიკური პარტიის დამფუძნებელსა და ლიდერს, ლევან ბერძენიშვილს ესაუბრა.

• მიმდინარე წელს მმართველმა გუნდმა შოთა რუსთაველის “ვეფხისტყაოსნის” შესახებ სხვადასხვა პროექტების განხორციელება დაიწყო. მაგალითად, მაისში, კულტურის სამინისტროს ინიციატივით, არაერთმა ადამიანმა “გადაწერა” ეს პოემა. მთავრობამ ყველა პროექტი და კამპანია საბოლოოდ საქართველოს დამოუკიდებლობის დღეს, 26 მაისს დაუკავშირა. რამდენად მოგწონთ “ვეფხისტყაოსნისა” და დამოუკიდებლობის დღის დაკავშირება ერთმანეთთან?

მთავრობამ შესანიშნავად იცოდა, რომ შარშან იყო “ვეფხისტყაოსნის” ავტორის, რუსთაველის დაბადებიდან 850 წელი იმ ლოგიკით, რა ლოგიკითაც 1966 წელს რუსთაველის 800 წლის იუბილე გადავიხადეთ. პირობითად ითვლება, რომ ის 1166 წელს არის დაბადებული. ასე რომ, შარშან მთავრობას, უბრალოდ, არ ეცალა, ვერ მოიცალა ამ საქმისთვის და ამიტომ აკეთებს ამას წელს. რაც შეეხება დამოუკიდებლობის დღესთან რუსთაველის დაკავშირებას, ეს არის კომუნისტური ტიპის გადაწყვეტილება. “ვეფხისტყაოსანი” არის მარადიული ღირებულება. როგორ შეიძლება რუსთაველის მიბმა რომელიმე მთავრობის რომელიმე ზეიმთან და როგორ შეიძლება მისი პრივატიზება? ისინი ცდილობენ, რომ რუსთაველი იყოს ამ მთავრობის პოეტი, თუმცა მცდელობა ძალიან გულუბრყვილოა.

რაც შეეხება პროექტებს, არც ერთი მათგანი ტოვებს შემოქმედებითად საინტერესოს შთაბეჭდილებას. რა თქმა უნდა, არაფერი დაშავდება პროექტით “გადაწერე ვეფხისტყაოსანი”, მაგრამ არც არაფერს მოგვცემს. გაცილებით უკეთესი იქნებოდა, მთავრობას უფრო ღრმად და საფუძვლიანად გაეაზრებინა – მთელი წელი აღგვენიშნა დღესასწაული, როგორც საჭიროა: უკეთ გვესწავლა, უკეთ გამოგვეცა, უკეთ გაგვეტანა უცხოეთში, უკეთესი ხალხი გვენახა, ვინც გაუკეთებდა რეკლამას, გაგვეხსნა ქართველოლოგიის კათედრები უცხოეთში, რისი შანსიც იყო და მთავრობამ თითი არ გაანძრია; მაგალითად, ჰარვარდის უნივერსიტეტში ქართველოლოგიის სკოლა იხსნებოდა, მაგრამ ჩვენმა მთავრობამ ინტერესი არ გამოხატა და ა.შ.

• თქვენი შეფასებით, რეალურად გააზრებული აქვს მთავრობას, რომ შოთა რუსთაველის “ვეფხისტყაოსანი” და დამოუკიდებლობა ერთმანეთთან კონცეპტუალურ კავშირშია? გრჩებათ თუ არა შთაბეჭდილება, რომ ეს ყველაფერი ცოტა ხელოვნურია?

გეტყვით, რატომ არ მჯერა ამ მთავრობისა და რუსთაველის კავშირის: განათლების მინისტრი გვყავს, რომელმაც თქვა, რუსთაველი სადღეგრძელოშიც არ გამომადგაო და ეს კაცი პასუხისმგებელია ახლა ამ ღონისძიებებზე. ამიტომ ცოტა ვერ გავიგე, რატომ ვაკავშირებთ რუსთაველს ამ ერთ დღესთან. როცა გვიჭირს, რატომ არ არის რუსთაველი ჩვენს გვერდით? ახლა როგორ ჰგონიათ ამათ, რუსთაველი მარტო დღესასწაულის პოეტია? თუ ის არის 365-დღიან რეჟიმში ჩვენი მთავარი მეგობარი და სულისჩამდგმელი. ამიტომ, დიახ, არ მომწონს ეს დაკავშირება: ყალბია, არაგულწრფელია და, რაც მთავარია, მთავრობა რუსთაველის ღირებულებებით არ ცხოვრობს.

მთავრობა იმაშიც კი ვერ გაერკვა, ვის შეუსრულდა 850 წელი. ვიდეორგოლში ჰგონიათ, რომ “ვეფხისტყაოსანს” შეუსრულდა ამდენი წელი და, სხვათა შორის, კლიპში კიდევ ერთი შეცდომაც დაუშვეს:  “ვეფხისტყაოსანი” რომ იკუმშება, მსახიობმა ისიც არ იცის. ანუ ხუთსიტყვიან კლიპში ორი შეცდომის დაშვება მოახერხეს. გარდა ამისა, “არსება მისი გრძელია” სხვანაირად ესმის – სხვა სიტყვით შეცვალეს: “არსებობა მისი გრძელიაო”. “არსებობასა” და “არსებას” შორის განსხვავებას ვერ ხედავს კლიპის ავტორი. ალბათ, ეს მთავრობის ბრალი არ არის, მაგრამ ვიღაცას ხომ უნდა მოესმინა? “ვეფხისტყაოსანისო” რომ ამბობს მსახიობი გაგუდული და ძალიან უცნაური ხმით, ვინ შეარჩია, არ ვიცი… ეს არის უნიჭობა, რომელიც არ ეკადრება “ვეფხისტყაოსანს”. შემიძლია გითხრათ, რომ კლიპი სერიოზულად უნიჭობაა.

• 850 წელია ჩვენში უცვლელად ცოცხლობს “ვეფხისტყაოსნის” ღირებულებები, რადგან ჩვენ რუსთაველის ქვეყნიდან ვართ – ეს არის მთავრობის მიერ 26 მაისისთვის მომზადებული ვიდეორგოლის მთავარი გზავნილი, რომელიც ასობით ათასმა ადამიანმა ნახა და მათმა უდიდესმა ნაწილმა მოიწონა. რამდენად სწორია ეს გზავნილი? თქვენი აზრით, ვცხოვრობთ იმ ღირებულებებით, რომლებიც რუსთაველმა დაგვიტოვა ამ პოემით?

ეს არის მთავარი ტყუილი. 850 წელი ჩვენ არ ვცხოვრობთ რუსთაველის ღირებულებებით იმიტომ, რომ ამ განათლებულ ეპოქაშიც კი საქართველოში ძალიან დაბალია იმ ადამიანების პროცენტი, ვისაც “ვეფხისტყაოსნის” ღირებულებებზე საერთოდ წარმოდგენა აქვს. “ვეფხისტყაოსანი” ძალიან ცუდად ისწავლება სკოლებში, ხოლო სკოლის მერე მას არავინ კითხულობს, გარდა იმ ხალხისა, ვინც უნდა “გადაწეროს” და წაიკითხოს სახუმარო პიარაქციებში.

სამწუხაროდ, ქართველი ხალხი მწყრალად არის “ვეფხისტყაოსანთან” და იმდენად მწყრალად, რომ რუსთაველს ცარიელი საფლავიც კი არსად გავუკეთეთ, მიუხედავად იმისა, რომ იყო მოთხოვნა, მისი პატივისცემის ადგილი არსებობდეს, სადაც ადამიანი ყვავილს მიიტანს და ა.შ. რეალურად, რუსთაველი დავიწყებულია. ყველა ქალაქში არის მისი სახელობის ქუჩა და ძალიან ხშირად ისმის რუსთაველის სახელი, მაგრამ მისი პოემა და მისი ღირებულებები ნამდვილად არ არის ქართველი ხალხის მეგზური 850 წელია.

• როგორც ამავე ვეიდეორგლოში ირწმუნებიან, საუკუნეებია ქართველ ერს კარგად აქვს გააზრებული, რომ “ლეკვი ლომისა სწორია”. ამ ფრაზის წაკითხვისას მშრომელი გოგონა ჩანს და იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს ეს ნათქვამი გააზრებული აქვთ გენდერულ ჭრილში. თქვენი აზრით, როგორ ესმით ეს ფრაზა და რეალურად რას გულისხმობდა რუსთაველი?

პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, რუსთაველი არ გულისხმობდა გენდერული საკითხის გადაწყვეტას. ის ამბობდა, რომ მეფის შვილი კაცი იქნება თუ ქალი, ორივე მეფის შვილია – ლომის შვილობაზეა ლაპარაკი. მას არ ულაპარაკია კაცისა და ქალის თანასწორობაზე, მაგრამ თუ ასე გვესმის, ვინ შეიტანა მასში ეჭვი, რომ ასე ესმით თანასწორობა, როდესაც ფემიციდის კანონიც კი ვერ მივიღეთ პარლამენტში და თავის მოკვლა რაღაც მოტივით არ ითვლება დამამძიმებელ გარემოებად. რას ნიშნავს “კარგად გვესმის”? ალბათ, ეს იმას ნიშნავს, რომ რამდენიმე ქალი გვყავს კომიტეტის თავმჯდომარედ პარლამენტში. რუსთაველი იმისთვის წერდა “ვეფხისტყაოსან”ს, რომ ეკა ბესელია ყოფილიყო კომიტეტის თავმჯდომარე? მართლა ჰგონიათ, რომ 1–2 მინისტრი და 1–2 კომიტეტის თავმჯდომარე თუ გვეყოლება, ნიშნავს იმას, რომ დავამყარეთ წესრიგი და გენდერული თანასწორობა? მართალია, რუსთაველს ეს არ უგულისხმია, მაგრამ რომც ეგულისხმა, საქართველო ასე არ ცხოვრობს – საქართველო აშკარად გამოკვეთილი სექსისტური ქვეყანაა, სადაც მამაკაცების უპირატესობა ყველას მიერ არის აღიარებული. ამას ქადაგებს ეკლესია და ამას სერიოზულად უსმენს მრევლი. ამიტომ არ არის სერიოზული ეს ლაპარაკი, თითქოს რუსთაველის მიხედვით ვცხოვრობთ, პატივს ვცემთ, თანასწორობა გვაქვს და ა.შ. 850 წელი კი არა, ბოლო წლებშიც არ არის ასე – ბევრი მოუვიდათ ძალიან.

• შოთა რუსთაველის “ვეფხისტყაოსანი” არ დაწერილა მხოლოდ ქართველებისთვის. არავინ შემოგვედავება, თუ ვიტყვით, რომ მისი მნიშვნელობით ეს არის ერთ–ერთი ყველაზე დიდი პოემა მსოფლიოში. რამდენად კარგად იცნობენ “ვეფხისტყაოსანს” უცხოეთში?

ერთხელ უმბერტო ეკომ თქვა, ევროპის 99%–მა არ იცის “ვეფხისტყაოსანიო”. უმბერტო ეკო კაი კაცი იყო, ჩვენი მეგობარი კაცი იყო და ეგონა, რომ 1%–მა მაინც იცოდა “ვეფხისტყაოსანი” ევროპასა და, ზოგადად, მსოფლიოში. მაგალითად, როდესაც ჩვენ Google-ში ვწერთ სიტყვას “Rustaveli”, ვიღებთ თითქმის ისეთივე მოცულობის ინფორმაციას, როგორსაც სიტყვებით “Saakashvili” და “Beria”. დაახლოებით 2.5 მილიონამდე პასუხი იძებნება ამ სამ გვარზე ცალ–ცალკე. სტალინზე არის 37, ხოლო მედეაზე 14 მილიონი პასუხი. ანუ ქართველებიდან ინტერნეტში ინფორმაცია ასეა განაწილებული. შესაბამისად, რა თქმა უნდა, რუსთაველი არ არის მსოფლიოში ისე პოპულარული, როგორც მას ეკუთვნის, და ეს არის ჩვენი პასუხისმგებლობა.

• ფილოლოგიის დარგში მოღვაწე არაერთ  ადამიანს დარჩენია “ვეფხისტყაოსანი” ყურადღების მიღმა, თუმცა ფაქტია, რომ მსოფლიო მასშტაბით რუსთაველმა მაინც ვერ დაიკავა ის ადგილი, რომელიც ეკუთვნის. რამ შეუშალა ხელი დღემდე და რამდენად სწორი სტრატეგია აქვს არჩეული ახლა სახელმწიფოს მისი საერთაშორისო პოპულარიზაციისთვის?

დღევანდელ საინფორმაციო მსოფლიოში რუსთაველის პოპულარიზაციაზე მუშაობა ჩვენი ხელისუფლების მხრიდან, კულტურის სამინისტროს მხრიდან საერთოდ არ მიმდინარეობს; არ არის სერიოზული სტატიებიც კი დაწერილი საძიებო სისტემებისთვის, ვინ და რა არის რუსთაველი. ჩვენ ვართ უცხოელების იმედად, რომლებმაც რაღაც მაინც დაგვიწერეს. ვართ იმ სტატიის იმედად, სადაც წერია, რომ რუსთაველი იმ მასშტაბის არის, რამხელაც სპენსერი. უკაცრავად, მაგრამ ჩვენ ასე არ ვფიქრობთ და ხომ შეიძლება, ის მაინც დავწეროთ, რასაც ვფიქრობთ. სპენსერზე ცოტა დიდი გვგონია რუსთაველი, თუმცა უცხოელს არ ჰგონია ასე. ჩვენ მადლობელი ვართ, რომ საერთოდ ახსენა, მაგრამ ეს ხომ ჩვენი გასაკეთებელია? მთავრობა ფულს ამაზე უნდა ხარჯავდეს, თორემ ია ანთაძე “გადაწერს” თუ არა “ვეფხისტყაოსანს”, ან ჩვენი რომელიმე სხვა მოღვაწე, ეს არ შეცვლის ვითარებას მსოფლიოში.

ახლა, ამ წუთას, ბარათაშვილის 200 წლისთავია, მაგრამ მთავრობა არაფერს აკეთებს – კულტურის სამინისტრო თითს არ ანძრევს. ალბათ, როცა მორჩება მთელ მსოფლიოში ეს ამბავი, მერე გაახსენდებათ ბარათაშვილი და მომდევნო 26 მაისს იტყვიან, რომ მან დაწერა “ბედი ქართლისა”. ჩვენი მთავრობის დამოკიდებულება ასეთია – გამოყენებითი. უცხოეთში ქართული კულტურის პოპულარიზაციაზე სამუშაოა და ეს ჩვენი გასაკეთებელია. ხომ გითხარით, ჰარვარდში ქართველოლოგიის სკოლა იხსნებოდა და საქართველოს მთავრობა არ დაეხმარა, არ დაინტერესდა; ქართველი მეცენატები არ დაინტერესდნენ, არ გაიღეს ის ორი კაპიკი, რომელიც საჭირო იყო და მსახიობებს ურიგებდნენ ხელფასებს, რომ კარგად აქონ მთავრობა.

სამწუხაროდ, ასეთი ვითარებაა და მსოფლიო არ იცნობს სათანადოდ რუსთაველს. ვინც იცნობს, სულ რამდენიმე კაცია, მაგალითად, უმბერტო ეკო და მორის ბაურა – ესენი არიან თითზე ჩამოსათვლელი ინტელექტუალი გმირები მთელ მსოფლიოში. სამწუხაროდ, ძალიან ნელა იზრდება რუსთაველის პოპულარობა და საქართველოს მთავრობის, კულტურის სამინისტროს ხელი აქ არ ჩანს.

• საქართველოში ერთბაშად გაკეთებული ამდენი პროექტი და საინფორმაციო კამპანია ქართულ ინტერნეტსივრცეში, რა დონეზე შეუწყობს ხელს მის პროპაგანდას?

რაც გაკეთდა ჩვენი მთავრობის მხრიდან, ისიც კი გასაკვირია და ამაზეც მადლობა უნდა ვუთხრათ, ალბათ; გაახსენდათ რუსთაველი, მაგრამ სისტემურად ფული არ არის გამოყოფილი “ვეფხისტყაოსნის” მსოფლიო პროპაგანდაზე. კაპიკი არ არის გადახდილი, ახალი თარგმანები რომ გაკეთდეს, არ არის მოხსენებები. ხომ შეგვიძლია, რომ გავუშვათ ხალხი და წაუკითხონ მსოფლიოს “ვეფხისტყაოსანი”; გააცნონ, ვინ არის რუსთაველი. არის და უფრო მეტად გაჩნდება ეს ინტერესი, თუ წესიერად მოვიქცევით, მაგრამ ამის საშუალებები და სახსრები არ არის. ამიტომ მიიღეს ასეთი გადაწყვეტილება და ამ დღეს დაგეგმეს, რომ იქნებ კარგი იყოს საარჩევნო თვალსაზრისით და იქნებ ქულა მოიტანოს.

ვწუხვარ, რომ მთავრობა ძალიან მერკანტილისტურად უყურებს “ვეფხისტყაოსანს”; საქართველოსთვის კი არა, თავისთვის მუშაობს. უნდა, რომ “ვეფხისტყაოსანი” იყოს ქართული ოცნების ბრენდი. ეს იგრძნობა სერიოზულად და ძალიან სასაცილოა ასეთი მცდელობა. რუსთაველი გემოვნებიანი კაცი იყო და პოლიტიკურ სპექტრში ნამდვილად გაერკვეოდა – ქართულ ოცნებას არ მისცემდა ხმას, ეჭვი არ მეპარება.

• ფიქრობთ, რომ ქართული ოცნება ცდილობს, წინასაარჩევნოდ გამოიყენოს შოთა რუსთაველი?

რა თქმა უნდა. ამაში აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ. განსაკუთრებით მაშინ დავინახე ეს, პირველ არხზე რომ გაჩნდა რაღაც პროექტი. პირველი არხი თვითონ ამბობს, რომ არ ვარ რეიტინგულიო, მაგრამ ამხელა პროექტი მათ წაიღეს და საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანმა პირებმა “გადაწერეს ვეფხისტყაოსანი”. დათო ტურაშვილი წლების მანძილზე მათზე უკეთესად აკეთებს უფულოდ ამ საქმეს. ჩვენ სულ ყველა ვცდილობთ, “ვეფხისტყაოსანი” რომ კარგია, ეს ბავშვებსაც და ერთმანეთსაც ვუთხრათ. ამას მთავრობის დახმარება არ სჭირდება. მთავრობას თუ უნდა დახმარება, განათლების მინისტრმა უნდა შეიგნოს, რომ “ვეფხისტყაოსანი” მთელი წელი ასწავლოს სკოლაში; “ვეფხისტყაოსანს” ეთმობა იმდენი დრო, რამდენიც მასთან ერთად სხვა საკმაოდ ჩვეულებრივ ლიტერატურასაც. ბავშვებმა არ იციან, რომელია დიდი და რომელი პატარა. “ვეფხისტყაოსანი” მთელი წელი რომ ისწავლებოდეს, სამართლიანი იქნებოდა, რადგან ასეთია მისი ფასი – ის უდრის ყველა დანარჩენს, რაც ერთად არის დაწერილი XII საუკუნემდე. მარტო ერთი პოემა და მთელი ქართული ლიტერატურა არის თანაბარი ძალის, მეტიც, “ვეფხისტყაოსანი” აღემატება. უბრალოდ, მას მერე, რაც გამოჩნდნენ ახალი გენიოსები, რაღაცნაირად გამოვცოცხლდით კიდევ. მაგრამ “ვეფხისტყოსანი” და დანარჩენი ლიტერატურა განხილული იყოს ისტორიულ კონტექსტში, რომ ისიც კარგია და ესეც, არ გამოვა.

მეტი დრო უნდა ეთმობოდეს ამ პოემას და, რაც მთავარია, მისი ძალიან დიდი ნაწილი უნდა ისწავლებოდეს ზეპირად. რომ აკრძალეს საზეპიროები, ამით სინამდვილეში აკრძალეს პოეზია. კაცს, რომელმაც თქვა, “ვეფხისტყაოსანი” სადღეგრძელოშიც არ გამომადგაო, ვინ შეაგნებინებს, რომ ლექსი ზეპირად თუ არ იცი, აზრი არ აქვს მის მოყოლას. “ვეფხისტყაოსანი” გამოვიდა ახალ ქართულ თარგმანში და უნდა გითხრათ, რომ ეს სასაცილო და სატირალია. ამ პოემას სწავლა და გააზრება სჭირდება, ხოლო ახალი ქართული თარგმანი არა. ჩვენ მისგან ასე შორს არ ვართ. აგერ, მთავრობა ხომ ამბობს, რომ 850 წელია “ვეფხისტყაოსანი” გვესმისო და რა საჭირო იყო მისი თარგმნა თანამედროვე ქართულ ენაზე? ისეთი წიგნები, როგორიც არის “რას მოგვითხრობს ვეფხისტყაოსანი” და სხვები სინამდვილეში ებრძვიან მის იდეას. პირიქით, უნდა იყოს ავთენტური ტექსტი და ის ძალიან ღრმად, საფუძვლიანად ისწავლებოდეს, როგორც ამას აკეთებს ბევრი პედაგოგი ისე, რომ კულტურისა და განათლების მინისტრებს არ ეკითხებიან.

• თუმცა  ბავშვების დიდ ნაწილს არ მოსწონს “ვეფხისტყაოსანი”. თქვენ დიდი ხნის განმავლობაში თავადაც ასწავლიდით მოზარდებს. როგორ ისწავლებოდა, როგორ ისწავლება და როგორ უნდა ისწავლებოდეს ეს პოემა სკოლებში?

სკოლასთან უნდა დავხვდეთ ბავშვებს და ვკითხოთ, უყვართ თუ არა “ვეფხისტყაოსანი”. თუ არ უყვართ, ის სკოლა დასახურია იმიტომ, რომ ჩვენ ამაზე ღირებული არაფერი გვაქვს. თუ “ვეფხისტყაოსანი” არ უყვართ, სხვა რა ეყვარებათ, როგორ შეიძლება წარმოვიდგინოთ. მასწავლებელი, რომელსაც არ აქვს უნარი, “ვეფხისტყაოსნის” სიყვარული ჩაუნერგოს ბავშვებს, არის სკოლაში შესული ტერორისტი – სინამდვილეში ასეთი პედაგოგი მოზარდს ასწავლის, თუ როგორ უნდა ეზიზღებოდეს თავისი ქვეყანა და კულტურა. ვიცი, რომ არიან ასეთი მასწავლებლები. ზოგს თვითონ არ მოსწონს “ვეფხისტყაოსანი” და აქვს რაღაც პრეტენზიები; ზოგს მოსწონს, მაგრამ არ იცის, როგორ უნდა ასწავლოს.

დრო არის ძალიან ცოტა გამოყოფილი “ვეფხისტყაოსნის” შესასწავლად. მეტი დროა საჭირო, რადგან ეს არის ძალიან დიდი და მნიშვნელოვანი ძეგლი. ასევე, საჭიროა, რომ თუ მასწავლებელს არ აქვს სათანადო კომპეტენცია, ეს უნდა ავამაღლოთ იმიტომ, რომ უამრავი მასალაა სასწავლი “ვეფხისტყაოსანთან” დაკავშირებით. მადლობა ღმერთს, რომ გვაქვს ძალიან კარგი გამოცემა სასკოლო “ვეფხისტყაოსნის” – ის არის შესანიშნავად კომენტირებული და ამით ყველაფერი ხდება გასაგები. ამიტომ აქ ახალი ამერიკა არ არის აღმოსაჩენი. მასწავლებელი უნდა ჩაუღრმავდეს სწორედ ამ წიგნს და უნდა გაიაზროს; “ვეფხისტყაოსნის” არცერთი სტრიქონი უნდა დარჩეს პედაგოგს ყურადღების გარეშე. ამ შემთხვევაში ბავშვებს პრობლემა არ ექნებათ.

მე როცა ვასწავლიდი, ყოველთვის ვგრძნობდი, “ვეფხისტყაოსანზე” გადასვლა რა დღესასწაული და ბედნიერება იყო ბავშვებისთვის. “ვეფხისტყაოსანზე” გადავდიოდით ქრისტიანული ძეგლებიდან, რომელიც საინტერესოა, მაგრამ ამ მხატვრული სიმაღლის არ არის. როგორც კი ბავშვები ხედავდნენ ნამდვილ ლიტერატურას, იმ წუთას გრძნობდნენ, რასთან ჰქონდათ საქმე. რეალურად, თუ ამას ვერ გრძნობენ ბავშვები, ნიშნავს იმას, რომ მასწავლებელი და სკოლა არ ვარგა; რუსთაველს საკმარისი ძალა აქვს იმისთვის, რომ თავისი თავი თვითონ დაიმკვიდროს.

• ბავშვი, რომელიც სკოლის პედაგოგმა ვერ დააინტერესა “ვეფხისტყაოსნით”, შესაძლებელია, რომ უნივერსიტეტში ან შემდეგ რამენაირად დაინტერესდეს ამ პოემით?

რა თქმა უნდა. სერიოზულ ჰუმანიტარულ ფაკულტეტებზე შეიძლება “ვეფხისტყაოსანი” ორი სემესტრიც ისწავლებოდეს. ჩვენთან იყო ასეთი რამ და უკვე გვაქვს გამოცდილება. ინგლისში ძმებ კარამაზოვებს ასწავლიან ორი სემესტრი. ჩვენ, ქართველებმა “ვეფხისტყაოსანი” მთელი ორი სემესტრი რომ ვისწავლოთ, არ არის ცუდი იდეა – იმის გათვალისწინებით, რომ ეს გამოსადეგი პოემაა. მთავარია, ის საშინელი, ბნელი აზრი ამოვუგდოთ ხალხს თავიდან, თითქოს “ვეფხისტყაოსანი” არაფერში გამოგვადეგება ან ამის დაზეპირება, გულთან ახლოს მიტანა არ ღირს, რადგან ჩაიარა უკვე ამ მატარებელმა და ახლა სხვა რამეა უფრო მნიშვნელოვანი.

ჩვენს მეზობელ ხალხს როცა ვეკითხებით, თუ ვინ არის მათი საყვარელი პოეტი, ისინი ასახელებენ ძალიან ძველ, შუა საუკუნეების პოეტს. როცა ვეუბნები, რამე ხომ არ გახსოვს მისი რამე ციტატა, მპასუხობენ, რომ ის წერდა ძველ ენაზე, რომელიც დღეს არ გვესმის და ამიტომ ციტატები არ გვაქვს. აზერბაიჯანი ნიზამით იწონებს თავს, რომელიც საერთოდ სპარსულად წერდა, სომხებს ჰყავთ ნარეკაცი, რომელიც ძველ ენაზე წერდა და დღეს ვერ კითხულობენ. ჩვენ გვაქვს ამის ბედნიერება, რომ აგერ გვიდევს ტექსტი, რომლის ყველა სიტყვის გაგება შეგვიძლია; ბოლობოლო, თუ რამე ვერ გავიგეთ, ასევე, გვაქვს სასკოლო “ვეფხისტყაოსანი” და იქ ყველაფერი განმარტებულია.

გვაქვს სიმდიდრე, რომელიც მხოლოდ ფილოლოგებისთვის კი არა, მთლი ნაციისთვის არის განკუთვნილი. ეს რომ ძალიან დიდი სიმდიდრეა, ამას უნდა ახსნა. იმის თქმა, რომ უკვე ვიცით ეს და 850 წელია ასე ვცხოვრობთ, თავის მოტყუებაა. პირიქით, ამ სიმდიდრით 850 წელია ვერ ვსარგებლობთ – ამაშია მთელი ჩვენი პრობლემა. ამოდენა “ვეფხისტყაოსანი” გვაქვს და ნარმანია გვყავს მერად. უნდა გვესმოდეს, რომ აქ არის შეუთავსებლობა. არასწორად ვცხოვრობთ, ჩვენ “ვეფხისტყაოსნის” ღირსები არა ვართ. “ვეფხისტყაოსანი” რომ სწორად გვესმოდეს, ნაზღაიძის პრობლემები არ გვექნებოდა. ამაშია ჩვენი საქმე, რომ “ვეფხისტყაოსნის” ღირსნი ვერ გავხდით ჯერჯერობით, მაგრამ მთავრობა გვეუბნება, რომ საუკუნეებია გარკვეულები ვართ და იქით ამადლის რუსთაველს – ამხელაზე გვიყვარხარ, შენ წარმოიდგინე და იქნებ არც გეკუთნოდესო. დაახლოებით, ასე გამოუვიდათ.

კიდევ ერთხელ გეუბნებით, იმ მსახიობის ხმა, რაც ისმის კლიპში, პირდაპირ ნიშნავს, რომ საბჭოთა კავშირში ვიღაცებისთვის არ დამთავრდება, ეტყობა, არასდროს. ასეთი საბჭოთა კლიპი დიდი ხანია არ მინახავს. ეფექტები და რაღაც იყო, გალაკტიონიც გამოჩნდა და მთელი ამბავი… კონცეფტუალურად რა იყო, ვერ გეტყვით; “არსებობა” და “არსება” აერიათ ერთმანეთში, ბრუნება და უღლება არ იციან და ა.შ., თუმცა მთავარი არის ტყუილი, თითქოს ჩვენ გვცოდნია “ვეფხისტყაოსანი” და ამით ვართ მაგრები. ასე არ შენდება ქვეყანა. ქვეყანა, რომელიც თავს იტყუებს და ამბობს, ვიციო და ამ დროს აზრზე არ არის; ქვეყანა, რომელიც იმაშიც კი ვერ გაერკვა, ვისი იუბილეა, რუსთაველის თუ “ვეფხისტყაოსნის”, იმ ქვეყანას, ყოველ შემთხვევაში, მთავრობას მაინც დიდი პერსპექტივა არ აქვს.

• ბატონო ლევან, თქვენ არაერთხელ გიხსენებიათ საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროექტი, რომელიც BBC-ის ანალოგიური იყო. იქ კარგად გამოჩნდა, თუ რა მნიშვნელობას ანიჭებს “ვეფხისტყაოსანს” საზოგადოება…

კარგი რამ გამახსენეთ… საქართველოში რუსთაველი ძლივს გაბობღდა მეექვსე ადგილზე მაგ გამოკითხვის დროს. საერთოდ ის კონცეფცია, რომ მეფეები, პრეზიდენტები და პრემიერ–მინისტრები არიან ყველაზე მნიშვნელოვანი ქართველები, არის ღრმა შეცდომა, მაგრამ ეს მარტო ჩვენ არ გვეშლება. ეს ეშლებათ ინგლისელებს, ფრანგებს და ა.შ. ფრანგებს ჰგონიათ, რომ ყველაზე დიდი ფრანგი არის შარლ დე გოლი და არა ვიქტორ ჰიუგო. ჩვენებსაც ეგონათ, რომ ყველაზე დიდი ქართველი დავით აღმაშენებელი ან ილია ჭავჭავაძე იყო. მოკლედ, ჩვენთან სხვანაირად უყურებენ ამ საკითხს და რუსთაველი ძალიან მაჩანჩალა ადგილზე გაიყვანა ქართველმა ხალხმა. იმ გამოკითხვაში მე მისი ადვოკატი ვიყავი და გული მქონდა გახეთქილი მაშინაც და ახლაც.

სანამ ჩვენ არ გვექნება ის გაგება, რომ მეფე და პრეზიდენტი კი არა, გენიოსი უნდა იყოს ნაციის სახე, მანამდე საქმე ძალიან ცუდად იქნება. რუსთაველი არის საქართველოს სახე და არა თუნდაც ისეთი დიდი მეფე, როგორიც არის დავით აღმაშენებელი ან რომელიმე პატრიოტი, თუნდაც ისეთი უმნიშვნელოვანესი, როგორიც არის ილია ჭავჭავაძე. 5 კაცი თუ იძებნება საქართველოში, რომელიც რუსთაველზე უკეთესია, ეს ნიშნავს იმას, რომ საქართველო ხუთჯერ არის ჩარჩენილი ერთ კლასში. ეს ძალიან საწყენი იყო, მაგრამ ეს ამბავი უკვე მოხდა. ახლა იმედია, მთავრობა იმუშავებს იმაზე, რომ რუსთაველმა ცოტათი მაინც წაიწიოს და მეორე–მესამე ადგილებზე გავიდეს.

• ამავე გამოკითხვით, ვაჟა–ფშაველამაც გაასწრო შოთა რუსთაველს. ანუ, საქართველოს მოსახლობის დიდი ნაწილი თვლის, რომ ვაჟა უფრო დიდი პოეტია, ვიდრე რუსთაველი.

ვაჟამ რომ ცოცხალი ყოფილიყო, ამას არ დაუშვებდა, მაგრამ იქ ცოტა სხვა ამბავი იყო. არ მინდა ახლა ამის მოყოლა, თუ რა და როგორ ხდებოდა. თავისთავად, ესეც არ არის სწორი. ვაჟა–ფშაველა დიდი პოეტია და შეგვიძლია, ვისაც გვინდა, იმას შევაჯიბროთ. უბრალოდ, თუ ვინმეს არ ესმის პოეზიაში რუსთაველის პირველობის ამბავი, ეს ტრაგედია არ არის. ზოგიერთი ისეთია, ბარათაშვილი იმ 50 ადამიანშიც კი არ შეიყვანა. ამიტომ, ჩვენ ამას რამენაირად გადავიტანთ. აგერ, კულტურის სამინისტრო გვეუბნება, რომ ბარათაშვილის უცხო ენაზე გამოსაცემად ფული არ აქვს, 200 წლისთავის წელს. სერიოზულად გვეუბნებიან, რომ ფული არ არის და რა ვქნათო – მსოფლიომ აღნიშნოს, ჩვენ არ გვცალია.

• ბოლოს გკითხავთ, თქვენ რა ასაკში იყავით, როდესაც “ვეფხისტყაოსანი” წაიკითხეთ? ვინ და რამ დაგაინტერესათ რუსთაველით?

მე ვარ ბედნიერი კაცი. დედაჩემი იყო ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი. ვიყავი 3 წლის, როდესაც უფროს ძმასთან ერთად ვმონაწილეობდი სპექტაკლში “თათბირი ტარიელისა და ავთანდილისა”. მე მიმყავდა ავთანდილის თათბირი, ხოლო ჩემ ძმას – ტარიელის. უბრალოდ, გამიმართლა, რომ დედა მყავდა “ვეფხისტყაოსნის” მოყვარული, ხოლო შემდეგ სკოლაში შემხვდა გენიალური მასწავლებელი. ჩემი შემთხვევა უნიკალურია იმ მხრივ, რომ ძალიან გამიმართლა. სხვა ბავშვები, ვისაც ასე არ უმართლებთ, ცოდოები არიან იმიტომ, რომ შესაძლოა ამოდენა სიმდიდრემ ისე ჩაიაროს გვერდით, ვერ დაინახონ.

სულ მახსენდება კადრი ფელინის ფილმიდან “ამარკორდი”, როცა მთელი პატარა ქალაქი ზღვაში გავიდა იმიტომ, რომ იქ უნდა გაეარა უზარმაზარ გემს, სახელად “იტალია”. თუმცა, ამ ლოდინში, ჩაეძინებათ და გემი ისე ჩუმად ჩაივლის, ვერ დაინახავენ. ზუსტად ასე, “ვეფხისტყაოსანი” არის უზარმაზარი გემი, მაგრამ შეიძლება ჩაგვეძინოს და ვერ გამოვიყენოთ, ვერ დავინახოთ. შეიძლება გაგვახსენდეს 26 მაისს, საარჩევნო წელს, რომ იქნებ რუსთაველმა რამე ქულა დაგვიწეროს და ნარმანიას რამე უშველოს ან იქნებ ამით გადავფაროთ ფარცხალაძე–თორდიას ამბავი.