ავტორი: გუნელ მევლუდი

45 წლის შარიფ აგაიარი დღეს აზერბაიჯანში ყველაზე “კითხვადი” მწერალია. პოპულარობა ოცი წლის წინ მოიპოვა, როდესაც საზოგადოებამ  გაიცნო როგორც კარგი პოეტი, შემდეგ, ნიჭიერი ჟურნალისტი და რედაქტორი. უკანასკნელი 10 წელია კი, ქვეყნის ერთ-ერთი საკულტო რომანისტია.  

აზერბაიჯანში მისი ტექსტებით არამხოლოდ მკითხველები, მისი კოლეგა მწერლებიც აღფრთოვანებული არიან. ბევრი ამბობს, რომ შარიფ აგაიარის “აკრამ აილისლის” შემდეგ, რომელსაც უზადო აზერბაიჯანული ენის მოვლენად მიიჩნევენ, შარიფმა ყველა ჩარჩო დაარღვია როგორ ენობრივ, ასევე ტექნიკურ ჭრილში. მიუხედავად მისი რელიგიური შეხედულებებისა, აგაიარი საკმაოდ სეკულარულია ტექსტებში და თვითგამოხატვის დროს არც საზღვრებს ცნობს. 

დღეს ყველაზე ცნობილი მწერალი ხართ აზერბაიჯანში. რას ნიშნავს მწერლისთვის, იყო ყველაზე “კითხვადი” ავტორი ქვეყანაში? 

ვინაიდან აზერბაიჯანში არ არსებობს პროგრესული მსოფლიოსთვის შესაბამისი ლიტერატურული გარემო და წიგნის ინდუსტრია, აქ მწერალს არ შეუძლია გამოიმუშაოს ფული. თუმცა ლიტერატურა სულიერ საზრდოს გაძლევს. პირადად მე ლიტერატურის გარეშე შეიძლება, რაიმე დანაშაულის ჩამდენი ადამიანი ვყოფილიყავი. მწერლობამ და კითხვამ ჩემი ცხოვრება გადაარჩინა.

საკუთარი თავი თუ მიგაჩნიათ მსოფლიოთვის საინტერესო მწერლად? რამდენად სჭირდება მსოფლიოს, იცნობდეს აზერბაიჯანულ ლიტერატურას? 

როდესაც წერას ვიწყებდი, არც კი მიფიქრია, რომ ლიტერატურით და ხელოვნებით ვიქნებოდი დაკავებული. უბრალოდ. ამით ვცდილობდი თავი დამეღწია ტკივილისგან და თავშესაფარი მეპოვა, ნაკლებად მაღელვებდა მსოფლიოსადმი ინტერესი. მაგრამ თუ შემოქმედებით ხარ დაკავებული, პრეტენზია, რომ მსოფლიოში შენი ნაწარმოებები წაიკითხონ, რა თქმა უნდა, ბუნებრივია. 

ვფიქრობ, მსოფლიოს შეიძლება ვაინტერესებდეთ როგორც კავკასიის ნაწილი, ასევე, პატარა რესპუბლიკა, რომელიც მსოფლიოს უყურებს ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნის პერსპექტივიდან და ბევრ საკითხში არც გამოსულა საბჭოთა ეპოქიდან. თუ გასაგებად ვაჩვენებთ ჩვენს ეგზოტიკურ განსხვავებებს მსოფლიოს, ეს იქნება ეფექტური. ბუნებრივია, განვითარებული ქვეყნების მწერლების მიბაძვა, პირიქით, ჩავარდნაა. მაგალითად, ჩვენი მეზობლების, ირანის და საქართველოს მაგალითზე შეიძლება ვთქვათ, რომ შედეგები გამოიღო ნაციონალური ხასიათის ჩვენებამ საერთო ღირებულებების გავლით – მსოფლიომ დაიწყო ქართული და ირანული ლიტერატურის კითხვა. 

თუკი საკუთარი თავის იდენტიფიცირებას გეოგრაფიულ ჭრილში ახდენთ, ვინ ხართ უფრო მეტად – მწერალი აღმოსავლეთიდან თუ კავკასიიდან? რა ჩანს უფრო მეტად თქვენს ნაწარმოებებში? 

მე ჩემს თავს ნახევრად ევროპელად მივიჩნევ. ვისურვებდი, ბოლომდე ევროპელი ვყოფილიყავი, მაგრამ რეალობა სხვაა. ჩვენი ქვეყნის გადარჩენას ცალსახაად ვხედავ დასავლური ღირებულებების ინტეგრაციაში, თუმცა ჩვენი განსხვავებები არ უნდა დავივიწყოთ. კულტურული სამყარო ეს არის ხალიჩა, მდიდარი ნიმუშებით, ფერებით, ყვავილებითა და ნასკვებით. ჩვენი ხალიჩა არის უნიკალური, მაგრამ მისი საერთო ფორმა შეესაბამება დასავლურ სტანდარტებს. საერთო ღირებულებები ყოველთვის ბედნიერებას მანიჭებს. ის, რომ სხვადასხვა ადამიანი, რომელიც სხვადასხვა გეოგრფიულ რეგიონში ცხოვრობს და ერთმანეთის ესმით, ხელოვნების საჩუქარია კაცობრიობისთვის. 

დემოკრატია, ლიბერალიზმი, პლურალიზმი, მულტიკულტურული მიდგომა, პაციფიზმი და ა.შ. – ის, რაც დამახასიათებელია სამოქალაქო საზოგადოებისთვის, ლიტერატურაშიც გვხვდება. იმის დამოუკიდებულად, რომელ დროში და რომელ თემაზე წერს მწერალი, ის უნდა იქცეოდეს როგორც ცივილიზებული ადამიანი. ზუსტად ეს არის ჩვენი უპირატესობა კლასიკოსებთან შედარებით. მათ არ იციან, რა არის დემოკრატია და ადამიანის უფლებები და სამართლიანობის ძიებაში ძალიან გულუბრყვილოდ გამოიყურებიან. 

თქვენი აზრით, ჩვენს ქვეყანაში რა არის თანამედროვე მწერლების მთავარი თემები?  შეესაბამება ისინი მსოფლიოს ლიტერატურულ მიმდინარეობების თემებს, გრძნობთ თუ არა დიალოგს მსოფლიოს ლიტერატურასთან? 

შეუძლებელია წარმოიდგინო პროზა, განსაკუთრებით რომანი, მსოფლიო ლიტერატურისგან განყენებულად, მაგრამ ჩემთვის თემა არ არის მნიშვნელოვანი. მთავარია ის, თუ როგორ ვმუშაობ ამაზე, რა თქმა უნდა. მაგალითად, სტუდენტის სახის შექმნა, რომელიც კიბერნეტიკით არის დაკავებული, ან პოსტადამიანურ საგნებში ჩაძირვა უფრო წარმატებული იქნება, ვიდრე სტანდარტული ჩინოვნიკის სახის შექმნა. 

თუ ჩვენ ვერ ვწერთ კარგად, თემა ვერ გვიშველის. მაგრამ კარგად დაწერილი ტექსტი თუ შეესაბამება თანამედროვეობის თემას და მსოფლიოს უკანასკნელ ტენდენციებს ფეხდაფეხ მიჰყვება, ეს დამატებითი უპირატესობაა. 

თემის შერჩევისას ჩემთვის აქ ერთი დეტალია მნიშვნელოვანი- მწერალმა წინასწარ იცის, რომელ თემაზე დაწერს კარგად. აქ კი არ არსებობს ფორმულები, ეს წყდება ინტუიციით. პირადად მე მაშინ ვგრძნობ, რომ ეს ის თემაა, რომელზეც კარგად დავწერდი, თუ რამდენად მიფორიაქებს ის სხეულს. შეიძლება სასაცილოდ მოგეჩვენოთ, მაგრამ ეს ასეა. თემის არჩევას ჩემი სხეული მკარნახობს. შემდეგ უკვე ერთვება თავი, რომელიც ხშირად აფუჭებს საქმეს. 

2018 წელს საქართველო იყო საპატიო სტუმარი ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე. ამ გამოფენის დროს ათეულობით ქართველი მწერალი გაეცნო მსოფლიოს, განსაკუთრებით, ევროპულ გამომცემლობებს, დაამყარეს კონტაქტები და დაიწყეს თანამშრომლობა. აზერბაიჯანიც მონაწილეობს ამ გამოფენაში. რას იღებენ აზერბაიჯანელი მწერლები ამით? 

ამ პროცესის შედეგად ჩვენი ქართველი კოლეგის, ნანა ექვთიმიშვილის რომანი საერთაშორისო პრემია “ბუკერის” გრძელ სიაში აღმოჩნდა. მისი რომანი  “მსხლების მინდორი” თარგმნილი იყო აზერბაიჯანულ ენაზე. ეს სერიოზული წარმატებაა. 

მე დავიღალე საქართველოს მაგალითის მოყვანით, რომელიც ჩვენზე ბევრად ღარიბია [თუ “სომხეთს” მოვიყვან, მოღალატედ შემრაცხავენ, თუმცა მათ უკეთესი ლიტერატურული გარემო აქვთ, ვიდრე ჩვენ]. 

დღეს მსოფლიოში არსებობს გაგება “ქართული კინო” და “ქართული ლიტერატურა”. მსოფლიო აღიარებს და იღებს საქართველოს, როგორც ქვეყანას, რომელსაც შეუძლია გადაღება და წერა. 

აზერბაიჯანი მსოფლიოში ყველაზე არასასურველი ქვეყანაა მწერლებისთვის. უკვე დამატებით გადასახადსაც ვიხდით ქაღალდის ღირებულებაზე და წიგნის გამოცემაზე. ეს დამოუკიდებელ გამომცემლებს არ აძლევს კომფორტულად მუშაობის საშუალებას. ვფიქრობ, ჩვენი გამოსავალია – შევქმნათ დამოუკიდებელი ძლიერი გამომცემლობები. მართალია, სახელმწიფო მონაწილეობს ბევრ საერთაშორისო გამოფენაში, მათ შორის ფრანკფურტშიც, მაგრამ ამას რაიმე სერიოზული ეფექტი არ აქვს, რადგან ეს არის ოფიციალური მონაწილეობა და არა შემოქმედებითი. 

მსოფლიოში არსებობს ინსტიტუტები, კერძო სექტორი, სახელმწიფო,  არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და ფონდების ლიტერატურული გრანტები. როგორ ცხოვრობენ აზერბაიჯანში მწერლები, ვინ უჭერს ფინანსურად მათ მხარს? 

აზერბაიჯანში ყველაზე მეტად მწერალს სახელმწიფო უჭერს მხარს, რომელიც, ბუნებრივია, მის თავისუფლებას ზღუდავს. ჩვენ გვაქვს საბჭოთა დროის გადმონაშთი მწერალთა კავშირი, რომელიც სახელმწოფოს ბიუჯეტის ხარჯზე არსებობს. სახელმწიფო მათ ანიჭებს საპატიო წოდებებსა და სტიპენდიებს. სანაცვლოდ კი ეუბნება, რომ მხარი დაუჭირონ ხელისუფლებას. შესაბამისად, ეს  საკითხი უკიდურესად პოლიტიზებულია. აზერბაიჯანში არ არსებობს ინსტიტუტები, ვინც მხარს დაუჭერდა დამოუკიდებელ მწერლებს. არც პირადად მე მიგრძვნია ასეთი მხარდაჭერა როდესმე. ჩვენ არ ვართ ღია საზოგადოება. ყველაფერს ხელისუფლება აკონტროლებს. ორ წიგნს ვერ გაყიდით ქუჩაში ხელისუფლების ნებართვის გარეშე.

სოციალური ქსელების ფაქტორი ბოლო ათი-თხუთმეტი წლის განმავლობაში შეიცვალა. მწერლებს ახლა არა მხოლოდ საკუთარი გამოცემების და ლიტერატურული ჟურნალების ფურცლებზე შეუძლიათ იყვნენ პოპულარული, არამედ ფეისბუკზე დ ანსტაგრამზეც. არსებობენ ინსტაპოეზიის ფორმატის ესეისტები, რომელთაც ასეულობით ათასი გამომწერი ჰყავთ. შეუძლიათ აზერბაიჯანელ მწერლებს ეფექტურად გამოიყენონ სოციალური ქსელები? 

სოციალური ქსელების წყალობით მკითხველი და აუდიტორია თავადაც გახდა მწერალი და რეჟისორი. ამ პოსტმოდერნულ თავისუფლებას ბევრი უპირატესობა და, ამავე დროს, პრობლემაც აქვს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს სივრცე ფასდაუდებელია პროპაგანდის თვალსაზრისით. მეც აქტიური ვარ სოცალური ქსელებში და ვხედავ კიდეც შედეგებს. ამას წინათ ბაქოში ვატარებდით ეროვნული წიგნის გამოფენას. რადგანაც ის ორგანიზებული იყო დამოუკიდებელი გამომცემლობების მიერ, აზერბაიჯანულმა მედიამ არ გამოხატა დიდი მხარდაჭერა. შესაბამისად, მთელი ინფორმაცია და რეკლამა სოციალურ ქსელებში ავაწყეთ და მივიღეთ კიდეც ეფექტი. სოციალური ქსელები უსაზღვრო შესაძლებლობებს იძლევა. 

წარმოშობით ყარაბაღიდან ხართ და ყარაბაღი, ომი, დევნილები ცენტრალურ ადგილს იკავებს თქვენს ნაწრმოებებში. ერთი წლის წინ მეორე ყარაბაღის ომი გამოვიარეთ. როგორც მწერალი, როგორი დამოკიდებულება გაქვთ ომებზე, რა კონტექტსში განიხილება თქვენს ნაწარმოებებში ომის თემა?

ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ომი ტრაგედიაა ყველა მხარისთვის, ვგულისხმობ ჩვენს თავს და სომხებს. 

ზუსტად აქ, ჩემს ნამუშევრებში დამონტაჟებულია მწერლის კამერა. ის ორიენტირებულია ადამიანებზე და არა რელიგიებზე, ერებზე ან სახელმწიფოებზე.

ჩვენ შეგვიძლია პირდაპირ შევხედოთ ადამიანს თვალებში და დავინახავთ ჭეშმარიტებას. მე ვკიცხავ ომს და ძალიან მიხარია, რომ სომხეთში ბევრი ამავე აზრზეა.  ჩვენს ხალხსაც არ სურს ომი. ამჯერად აზერბაიჯანი მზადაა მშვიდობისთვის. მე სიხარულის ცრემლებით მივესალმებოდი ცნობას კავკასიაში მდგრადი მშვიდობის შესახებ. ეს ნიშნავს, რომ მე, ჩემი ახლობლები და ასობით ათასი სხვა ადამიანი იცხოვრებს კომფორტულად და მშვიდობიანად იმ მიწაზე, სადაც დავიბადეთ. ამავე დროს, ბოლო მოეღებოდა შიშებს. რომელ საუკუნეში ვცხოვრობთ? დღეს, როცა სხვა პლანეტებზე ცხოვრების პერსპექტივებზე საუბრობენ, ჩვენ ისევ ფეოდალურ ბრძოლაში ვიმყოფებით. დრო მოვიდა, ეს ისტორიას ჩავაბაროთ და მშვიდობიანი თანაცხოვრება ვისწავლოთ.

თქვენ, ჰეტეროსექსუალი კაცი პატრიარქალურ გარემოში მუშაობთ და წერთ. როგორი დამოკიდებულება გაქვთ ფემინიზმის მიმართ და ფემინიზმის მიმართ ლიტერატურაში? როგორ ფიქრობთ, არის თქვენს ნაწარმოებებში სექსიზმი? 

ჩვენს კონსტიტუციაში არსებობს მუხლი: სახელმწიფოს უმაღლესი მიზანი – მოქალაქეების უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფა. ეს გამყარებულია კონსტიტუციებით ცივილიზებულ ქვეყნებში და საერთაშორისო სამართალში. ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები უნდა იყოს კაცობრიობის უმაღლესი მიზანი. მეორე მხრივ, ხელოვნება – ეს ის სისუსტეა, რომელშიც ეს იდეალები კიდევ უფრო ფასდება..მაგრამ რადგანაც ადვილია საუბარი უფლებებზე და თავისუფლებებზე, მით უფრო რთულია მათი რეალიზიება ცხოვრებაში. ჩვენ ვცხოვრობთ ისეთ ქვეყანაში, სადაც ძლიერია მენტალური ღირებულებები და არქეტიპები. ჩვენი ლიტერატურა, მუსლიმური აღმოსავლეთის ლიტერატურა მთლიანობაში სავსეა სექსიზმით. პრაქტიკულად ყველა წინადადებაში, ყველა ლექსში ჩვენ ვხედავთ ქალის უფლების დარღვევას. ჩემს ტექსტებში ვცდილობ, მაქსიმალურად ფრთხილი ვიყო. რაც შეეხება ყველა ამ ღირებულების ასახვას ლიტერატურაში, ჩვენი ინტერვიუს დასაწყისს დავუბრუნდები. თუ მწერალს არ შეუძლია კარგად წერა, მას ფემინიზმი ვერ უშველის.