იქონიებს თუ არა აფხაზეთის ახალი დე ფაქტო ხელისუფლება ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებზე გავლენას და რა შესაძლებლობები უჩნდება თბილისს? ამ და სხვა საკითხებზე ნეტგაზეთთან კონფლიქტების ექსპერტი და შერიგების ყოფილი სახელმწიფო მინისტრი, პაატა ზაქარეიშვილი საუბრობს.

ბატონო პაატა, აფხაზეთს ახალი დე ფაქტო პრეზიდენტი [ასლან ბჟანია] და პრემიერ-მინისტრი [ალექსანდ ანქვაბი] ჰყავს. თუ უნდა ელოდეს ქართული მხარე რამე ცვლილებებს ქართულ-აფხაზური ურთიერთობების კონტექსტში?

რა თქმა უნდა, და ძალიან მნიშვნელოვანია ამაზე საუბარი. თუმცა, რატომღაც კითხვა ყოველთვის ჩნდება ფორმულირებით – თუ რა შეიცვლება საქართველოსთან მიმართებაში? მე სხვანაირად შევხედავდი ამ საკითხს – ქართული მხარე თავად არ იცვლება აფხაზეთთან მიმართებაში. ამიტომაც, რაც არ უნდა იცვლებოდეს აფხაზეთში, თუ ქართული მხარე არ არის მზად, მიიღოს ეს ცვლილებები, მანამდე არაფერი შეიცვლება.

ხშირად ვახსენებ ხოლმე ტერმინს “გაშვებული შანსები” და სწორედ ამ სახელს დავარქმევდი წიგნს, რომელსაც აფხაზეთზე დავწერდი. საქართველო მუდმივად ხელიდან უშვებს შანსებს.

ჩვენ გვინდა, ისეთი ხელისუფლება მოვიდეს აფხაზეთში, რომელიც ყველაფერს დაივიწყებს და ჩვენს ტერიტორიულ მთლიანობას აღიარებს. ზუსტად ამას ველოდებით მათგან და არანაირი მცდელობა და ფიქრი არ გვინდა იმაზე, რომ აფხაზებსაც საკუთარი ინტერესები გააჩნიათ.

ჩვენ მხოლოდ რუსულ პროექტებს ვახსენებთ აფხაზეთთან მიმართებაში, თითქოს, აფხაზეთს არანაირი ისტორიული წარსული არ ჰქონია და ყველაფერი, თუკი რამე მომხდარა იქ, რუსული პროექტი იყო. ზუსტად ეს არის ჩვენი პრობლემა.

ახლა გვაქვს ახალი შანსი, რომ რამეს მაინც გადავხედოთ.

აფხაზეთში ანქვაბი [ახალი დე ფაქტო პრემიერ-მინისტრი და ყოფილი პრეზიდენტი] არის ყველაზე ძველი, ჯერ კიდევ არძინბამდელი პოლიტიკოსი. მოგეხსენებათ, საბჭოთა კავშირის დროს აფხაზეთში პოლიტიკოსების დიდი პლეადა იყო და სწორედ ანქვაბი იყო მათი ერთ-ერთი ლიდერი, რომელიც დღესაც ლიდერია აფხაზურ პოლიტიკაში. ასლან ბჟანია [ახლანდელი დე ფაქტო პრეზიდენტი] აფხაზური პოლიტიკის ჩრდილში იყო ყოველთვის [რუსეთში მსახურობდა და უშიშროების სამსახურის თანამშრომელი იყო].

ანუ, გინდათ თქვათ, რომ ბჟანია ახლაც პრეზიდენტის ფორმალურ როლს შეასრულებს?

დარწმუნებული ვარ, რომ არ იქნება ბჟანია ფორმალური ლიდერი, თუმცა გადამწყვეტი სიტყვა, ალბათ, უფრო ანქვაბს ექნება.

ჩვენ, ქართულ მხარეს მისი წონის პოლიტიკოსი დღეს არ გვყავს. პოლიტიკოსი, რომელიც დაელაპარაკება მას.

ანქვაბმა ძალიან კარგად იცის ქართულ-აფხაზური ურთიერთობების ისტორიის ყველა დეტალი, თუმცა საქართველოს ხელისუფლებაში დღეს არ არის ადამიანი, რომელმაც ასევე კარგად იცის ეს საკითხები და ,შესაბამისად, არგუმენტირებულად შეეკამათება.

ამავე დროს, ანქვაბი არ არის პრორუსი, თუმცა, ის არც ანტირუსია – ის პროაფხაზია და მთელი ცხოვრება აფხაზებზე ზრუნავდა. საქართველოშიც მოღვაწეობდა და ძალიან კარგად იცნობს ქართველებს, თავისი დადებითი და უარყოფითი თვისებებით.

როდიდან თანამშრომლობდით ანქვაბთან?

აფხაზეთის ომიდან მოყოლებული, როდესაც ტყვეთა გაცვლის კომისიაში ვიყავი და აფხაზურ მხარეს მიწევდა გადასვლა ამ საკითხებზე სამუშაოდ. ანქვაბი მაშინ შინაგან საქმეთა მინისტრი იყო და აფხაზურ მხარეს სწორედ ის წარმოადგენდა. იმის მიუხედავად, რომ ჩვენ მეგობრები არ ვყოფილვართ, ჩემივე უსაფრთხოებისთვის გუდაუთაში სწორედ მის სახლში მიწევდა ცხოვრება. მაშინ, მისი აივნიდან, მასთან ერთად ვუყურებდი, როგორ ბომბავდა ქართული შეიარაღებული ძალები გუდაუთის შემოგარენს, ახალ ათონს და ამ პირობებშიც კი, მე თავისუფლად მუშაობის პირობები შემიქმნა.

თუმცა, ჩემი მინისტრობისა [შერიგებისა და სამოქალაქო საკითხებში სახელმწიფო მინისტრი] და მისი პრეზიდენტობის დროს, მოვასწარით, მინიმალური ურთიერთობებისთვის ჩაგვეყარა საფუძვლები. დეტალებზე საუბრისგან თავს შევიკავებ. საერთოდ, თუ ხარ მონდომებული, აფხაზურ მხარესთან არაა რთული თანამშრომლობა. არც რაულ ხაჯიმბა იყო ამ მხრივ რთული. პატიმრების გაცვლა სწორედ მის დროს მოხდა. ანქვაბის დროს ეს შეუძლებელი იქნებოდა, ვინაიდან ის აფხაზეთში ოპონენტების მხრიდან უფრო პროქართველ პოლიტიკოსად მიიჩნეოდა და ქართველების მიმართ გადადგმული ნებისმიერი საჯარო ნაბიჯები მის წინააღმდეგ იმუშავებდა. ხაჯიმბა კი, პირიქით, ანტიქართველად ითვლებოდა და ამ დროს ქართველების მიმართ გადადგმულ ნაბიჯებს მის პროქართულობას კი არა, პრაგმატულობას მიაწერდნენ.

გამოდის, არც ახლა უნდა ველოდოთ ანქვაბისგან კონსტრუქციულ ნაბიჯებს, რათა პროქართულობაში არ ჩაეთვალოს?

ანქვაბი ვერ იქნება ისეთი თამამი იმაში, რაშიც ხაჯიმბა იყო. ის მუდამ აწონ-დაწონის, რამდენად არ ჩაუთვლიან მოწინააღმდეგები პროქართულ ნაბიჯებად.

თუმცა ანქვაბს ქართველებთან ურთერთობის უნიკალური გამოცდილება აქვს, ბჟანიას კი, ქართველებთან პირდაპირი დიალოგის მზადყოფნა, რაც არაერთხელ განუცხადებია არჩევნებამდე.

ბჟანიას მკაფიოდ გამოკვეთილი პოზიცია აქვს, რომ დიახაც, უნდა ველაპარაკოთ საქართველოს. ასე რომ, იქიდან კარი გახსნილია, ჩვენგან კი – ჩაკეტილი.

ჩვენ ვამბობთ, რომ ვიდრე რუსეთია, ჩვენ არ დაველაპარაკებით, და ამასობაში რუსეთი, რასაც უნდა, იმას აკეთებს.

ახლა მზადყოფნას უფრო ვხედავ აფხაზური საზოგადოებიდან. საზოგადოებამ ამ პოლიტიკურ ძალას ნდობა გამოუცხადა და უახლოესი ერთი წელი მათ აქვთ „კარტ ბლანში“, რომ ქართულ მხარესთან აწარმოონ დიალოგი.

პირდაპირი დიალოგის დაწყების შემთხვევაში, მხარეებმა წითელი ხაზები უნდა გადაკვეთონ?

მათ გარკვეულწილად პირველი წითელი ხაზი გადაკვეთეს იმის თქმით, რომ მზად არიან ჟენევის გარეშე ქართველებთან სასაუბროდ. ზოგადად, მეც სულ იმას ვამბობ, რომ ჟენევა კი არის აუცილებელი ფორმატი, თუმცა, ამავე დროს – არასაკმარისი.

როგორ უნდა დაიწყოს პირდაპირი დიალოგის პროცესი?

ტექნიკურად ეს შესაძლებელია, თუ სურვილი იქნება. ქართულ მხარეს ახლა ბევრი სხვა შიდა პრობლემა აქვს, წინასაარჩევნო პერიოდი დგება და თან ამ ყველაფერს კორონავირუსით გამოწვეული სიტუაციაც ემატება. შესაბამისად, “რა დროს აფხაზეთია” – ეს მომენტი ნამდვილად არსებობს.

მზადყოფნის შემთხვევაში, დიალოგის დასაწყებად საუბრისთვის უამრავი ფორმა შეიძლება გამოიძებნოს და აქ უკვე ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ კონკრეტული ადამიანები. თუმცა, სამწუხაროდ, ხელისუფლებაში მართლა არ არიან ის პოლიტიკური ფიგურები, ვისაც აფხაზები ენდობიან.

დიახ, ეს დე ფაქტო ხელისუფლებაა და უნდა მივეჩვიოთ ამას, მოგვწონს თუ არ მოგვწონს. მათ ჰყავთ დე ფაქტო ლიდერიც, რომელიც საქართველოს კანონდმდებლობის საწინააღმდეგოდ და საერთაშორისო სამართლის საწინააღმდეგოდ აირჩიეს. ჟენევაშიც ის ხალხი მოდის და მათ ველაპარაკებით აფხაზეთიდან, ვინც იქ ხალხმა აირჩია. ჩვენ კი მხოლოდ იმაზე ვსაუბრობთ, რომ ყველაფერი, ჯანდაცვა იქნება თუ სხვა რამ, მხოლოდ ხალხისთვის გვინდა და იქაური პოლიტიკოსები არაფერ შუაში არიან. რა თქმა უნდა, ჩვენ ველაპარაკებით დე ფაქტო ხელისუფლებას, მკაფიოდ და ცალსახად უნდა ითქვას ეს. ასევე ისიც უნდა ითქვას, რომ რუსეთის გარდა, აფხაზური მხარეც არის კონფლიქტის მონაწილე.

იმ შემთხვევაში, თუ ქართულ-აფხაზური პირდაპირი დიალოგი დაიწყება, როგორი იქნება მოსკოვის პოზიცია?

ჩვენ ჯერ აფხაზურ დონეზე უნდა გავიმყაროთ პოზიციები და მერე დავაკვირდეთ რუსეთის რეაქციას. რა თქმა უნდა, რუსეთს სადღაც აწყობს კიდეც კონფლიქტიდან დისტანცირება და თქმა, რომ აი, დიახ, ქართულ-აფხაზური კონფლიქტია ეს და ჩვენ არაფერ შუაში ვყოფილვართ. ეს იქნება საჯარო პოზიცია. თუმცა, დარწმუნებული ვარ, რუსეთი დაიწყებს ეჭვიანობას და კულუარებში შეეცდება პროცესი ან მართოს, ან ხელი შეუშალოს მის გამართვას.

დავუშვათ, დავიწყეთ პირდაპირი დიალოგი, რაზე უნდა ვისაუბროთ აფხაზებთან დღეს?

ორივე მხარემ ვიცით, რა სურს მეორე მხარეს, ერთ შემთხვევაში, ეს არის აფხაზეთის აღიარება მეორე შემთხვევაში კი, ტერიტორიული მთლიანობა, და ვიცით, რომ უახლოეს პერიოდში ვერც ერთი მხარე მიაღწევს სასურველს.

შესაბამისად, თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ მოდი, გადავდოთ ეს და სხვა თემებზე ვისაუბროთ. ვისაუბროთ, მაგალითად, გალის რაიონის პრობლემებზე და იმაზე, რაც თავად აფხაზებს აწუხებთ.

უნდა გავხედნოთ ის ცხენი, რომელიც მათია. ვუთხრათ, კარგი, გაინტერესებთ ძალის არგამოყენებაზე ხელშეკრულება? მზად ვართ განვიხილოთ თქვენი წინადადება, როგორც მოლაპარაკების მხარესთან, რომელშიც ჩვენი ინტერესებიც უნდა იყოს გათვალისწინებული და ეს არის გალის რაიონი. ჩვენი ინტერესი კი ამ შემთხვევაში ისაა, რომ გალის მოსახლეობას თანაბარი უფლებები ჰქონდეთ დანარჩენებთან, აფხაზეთში.

საუბარი უნდა იყოს, მაგალითად, მშობლიურ ენაზე განათლების ხელმისაწვდომაზე და ქართულ სკოლებზე, საკუთრების ხელშეუხებლობაზე, გადაადგილების თავისუფლებაზე, რომ ცალმხრივ რეჟიმში არ მიიღებოდეს გამშვები პუნქტის ჩაკეტვის გადაწყვეტილებები და ყველაფერი ორმხრივად იყოს შეთანხმებული. შესაძლოა, ისინი ამ პირობებზე არ წამოვიდნენ კიდეც, მაგრამ ამ შემთხვევაში, ნათლად გამოჩნდება, რომ აფხაზური მხარის გამო დაიბლოკა დოკუმენტი და არა ქართული მხარის.

მეორე საკითხია დევნილების თემა, რაზეც მე მუდმივად ვსაუბრობ. ჩვენ მუდმივად შეგვაქვს რეზოლუცია დევნილების საკითხზე გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე. თუმცა აფხაზები და ოსები გვეუბნებიან, ან ჟენევაში ილაპარაკეთ დევნილებზე, ან გაეროში, და ტოვებენ დევნილების განხილვის სესიას. იქნებ გადავხედოთ ჩვენს პოზიციას და ვთქვათ, რომ გენერალური ასამბლეიდან ერთი წლით გამოვიტანთ რეზულუციის განხილვას და ორის წლის განმავლობაში მხოლოდ ჟენევაში განვიხილავთ ამ საკითხს, სადაც წელიწადში რამდენჯერმე გვექნება მისი განხილვის საშუალება. თუ არ გამოიღო შედეგი, წინ არაფერი უდგას იმას, რომ კვლავ დავაბრუნოთ დევნილების საკითხი გაეროში.

თქვენ თქვით, რომ რაღაცებზე არ წამოვლენ აფხაზები და მთავარია ჩვენ შევთავაზოთ, მაშინ რა არის მათი მიზანი, როდესაც ქართულ მხარესთან დიალოგის საჭიროებაზე საუბრობენ?

მე თეორიულად ვუშვებ, რომ შესაძლოა, არ წამოვიდნენ და იმედია, წამოვლენ. რომც არ წამოვიდნენ, უკვე ჩვენი ბრალი არ იქნება ეს და გამოჩნდება, რომ ქართული მხარე მოქნილია. ჩვენ ხომ 30 წელი მოუქნელები ვართ ამ საკითხში.

ამავე დროს, რუსეთში არსებული კრიზისიცაა გასათვალისწინებელი, კორონავირუსმა და ნავთობის ფასმა ძალიან დააზიანა რუსეთი და რა შეიძლება კიდევ მოხდეს იქ, პროგნოზი რთულია.

როგორ აისახება ეს აფხაზეთზე?

რუსეთს აფხაზეთის დახმარება გაუჭირდება, სავარაუდოდ, და შეამცირებს მის ფინანსურ დახმარებას.

რას გამოიწვევს ეს, შესაძლოა, რომ რუსული ფული აფხაზეთში საერთაშორისო ორგანიზაციების ფულით ჩანაცვლდეს?

გააჩნია, რა პროცესები წავა რუსეთში. ვფიქრობ, ზოგადად, კარგი შანსები უჩნდება საქართველოსნაირ პატარა ქვეყნებს, რომ პროცესები წარმართოს საკუთარ ტერიტორიაზე, იქნება ეს პოლიტკური თუ ეკონომიკური პროექტები. ამიტომ, ეს კიდევ დამატებითი სახარბიელო ფონია აფხაზებთან საუბრის დასაწყებად.

თუ ამ შანსებსაც ხელიდან გავუშვებთ, მაშინ ჩვენ ახალი შანსების პერიოდი კი არა, ახალი შანსების გაშვების პერიოდი გვიდგება.

დაბოლოს, ვისაუბროთ სამხრეთ ოსეთზეც. თითქმის ყოველთვის ისიც აფხაზეთის კონტექტსში განიხილება და ამ მხრივ, რა შესაძლებლობები უჩნდება ქართულ მხარეს?

აფხაზეთში ორი ე.წ. პოლიტიკური კლანია, ან მოძრაობა შეიძლება დავარქვათ [არძინბას კლანი და ანქვაბის მოძრაობა], რომლებიც ერთმანეთს ცვლიან საკმაოდ უხეში და აგრესიული ფორმებით. ახლაც ასე მოხდა, არძინბას კლანის წარმომადგენელი ხაჯიმბა ძალიან უხეშად გააგდეს და დაბრუნდა მისი მეტოქე.

ცხინვალში მსგავსი არაფერი ხდება, მუდმივად ერთნაირი სიტუაციაა და სიახლე იქიდან მოსალოდენლი არ არის. ბიბილოვი აგრესიული და არაპოპულარულია საზოგადოებაში. მოსკოვი კი, როგორც წესი, ფსონს დებს საზოგადოებაში პოპულარულ ადამიანებზე და, როგორც ჩანს, მოსკოვს არ მოუნდება ბიბილოვის კვლავ დატოვება. ცვლილებები, ალბათ, მოსალოდნელია. თუ აფხაზეთის მიმართულებით დღესვე უნდა დავიწყოთ მუშაობა, ცხინვალის მიმართულებით მზად უნდა ვიყოთ მუშაობისთვის.

აფხაზებისგან განსხვავებით, რომელთაც დამოუკიდებლად განვითარების შანსი აქვთ და რუსეთი ამ საშუალებას არ აძლევს, ცხინვალში განვითარების სხვა შანსი საქართველოს გარდა არ არსებობს, და ზოგიერთს იქ ესმის ეს. შესაბამისად, ჩვენს პოზიციაზეა დამოკიდებული ბევრი რამ, მათ შორის, მათი კეთილგანწყობაც. ისინი გრძნობენ, რომ ჩვენ მათ ანგარიშგასაწევ ძალად არ აღვიქვამთ.

საჭიროა მწყობრი პოლიტიკა იქ მიმდინარე ცვლილებების კონტექსტში, რაც არ გაგვაჩნია. მუდმივად უნდა მოვერგოთ ახალ რეალიებს. თუ აფხაზეთში პროცესები წავიდა, აუცილებლად გავლენას მოახდენს ეს ცხინვალზეც, რადგან ისინი უყურებენ მათ, როგორც უფროს ძმას.