Interviewsახალი ამბები

კრიზისმა გამოააშკარავა ქსენოფობია და უთანასწორობა – ქამრან მამედლი

26 მარტი, 2020 • 4165
კრიზისმა გამოააშკარავა ქსენოფობია და უთანასწორობა – ქამრან მამედლი

მარნეულელი პაციენტისთვის ახალი კორონავირუსის დადასტურებას და რეგიონის ჩაკეტვას ფეისბუკზე ქართველი აზერბაიჯანელების წინააღმდეგ მიმართული ქსენოფობიის ახალი ტალღა მოჰყვა.

ამ ამბავმა დაგვანახა, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილისთვის ჯერ კიდევ „სხვები“ ვართ, იმის მიუხედავად, რომ ქართულ ენას სულ უფრო და უფრო მეტნი ვფლობთ და ამ ქვეყნის ისეთივე შვილები ვართ, როგორც სხვები, — ამბობს „ნეტგაზეთთან“ ქამრან მამედლი, აზერბაიჯანული სათემო ორგანიზაცია „სალამის“ ერთ-ერთი დამფუძნებელი.

რესპონდენტის მონათხობის თანახმად, ქსენოფობიის ეს ტალღა სტრუქტურულ პრობლემებსა და უთანასწორობას მალავს, რაც წლებია, თემისთვის გამოწვევად რჩება.

პრობლემები კი, მისი თქმით, მრავალია, — დაწყებული უწყლობიდან, უგზობიდან, გაგრძელებული ინფორმაციაზე წვდომით და პოლიტიკურ ცხოვრებაში თანამონაწილეობით დასრულებული. ქვემოთ გთავაზობთ „ნეტგაზეთის“ ინტერვიუს ქამრან მამედლისთან.

მარნეულში მცხოვრები 62 წლის პაციენტისთვის ახალი კორონავირუსის დადასტურებისა და რეგიონის ჩაკეტვას ქსენოფობიის ახალი ტალღა მოჰყვა საზოგადოების ნაწილში. რაში აისახება ეს და როგორ მოქმედებს თქვენზე, თემის წევრებზე?

მოდით, ცოტა შორიდან დავიწყოთ: ჩემი დაკვირვებით, დაახლოებით ბოლო 30 წლის განმავლობაში საქართველოს აზერბაიჯანულ თემში, ასე ვთქვათ, სამოქალაქო გამოღვიძების პროცესია დაწყებული. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი პროცესებია სამოქალაქო უფლებების გააზრების, პოლიტიკურ პროცესებში ჩართულობის და ზოგადად, იდენტობის აღმოჩენის მიმართულებით…

ის მესიჯები, რაც ამ დღეებში დომინანტი ეთნიკური ჯგუფის მხრიდან გვესმის, ყოველთვის არსებობდა, უბრალოდ, ჯგუფებს შორის კომუნიკაცია იშვიათი იყო და ჩვენ, ეთნიკურ უმცირესობებს, ამის შესახებ შედარებით იშვიათად გვესმოდა.

მაგრამ ახლა გარდამტეხი მომენტი იყო. ცხადად დავინახეთ, უკვე შევძელით იმის წაკითხვა, თუ როგორ გვიყურებენ საქართველოში. თუ ხარ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი, მაშინ შენი და თემის ნებისმიერი წევრის ქცევა გადაითარგმნება იმაში, რომ მთლიანად ეთნიკური ჯგუფი არის ცუდი.

ეს ბოლო შემთხვევაც ზუსტად ასეთი იყო: ვირუსით ინფიცირების ერთი შემთხვევა დაფიქსირდა მარნეულში [პაციენტი წლისთავზე იმყოფებოდა და ბევრი კონტაქტი ჰყავდა], რასაც მთელი თემის უბრალოდ შეურაცხყოფა კი არ მოჰყვა, არამედ აგრესიული, რასისტული, ქსენოფობიური, ეთნო-ცენტრისტული და ეთნორელიგიურ-ცენტრისტული გამოხმტომები.

ეს ძალიან ცუდად მოქმედებს მთლიანად თემზე და განსაკუთრებით ახალგაზრდებზე. ახალგაზრდებზე, რომლებსაც ამ ხნის განმავლობაში — კი დავდიოდით უნივერსიტეტებში, ვმეგობრობდით დომინანტი ეთნიკური ჯგუფის წევრებთანაც – მაგრამ ასეთი კოლექტიურობა სიძულვილში არ გვქონდა დანახული; ასე არ გვქონდა აღქმული, თუ როგორ გვიყურებს საზოგადოების ძალიან დიდი ნაწილი.

როგორ აღიქმება ეს ყველაფერი? რა განცდა დატოვა?

ამან რაღაც მომენტში ჩვენი წყენა და იმედგაცრუებაც გამოიწვია. წარმოიდგინეთ, იბადები ქვეყანაში, ცხოვრობ, ფიქრობ, რომ შენი სამშობლოა, ასე ვთქვათ, დიდი ოჯახი, ფიქრობ „ეს ქვეყანა ჩემია და მე ვარ ამ ქვეყნის ნაწილი“. მაგრამ თურმე ძალიან ბევრი ადამიანი ასე არ გიყურებს.

[გირჩევთ, წაიკითხოთ: „ძალიან გვწყინს, როცა წერენ, „წავიდნენ თავიანთ აზერბაიჯანში“ – სიძულვილის კამპანია FB-ში]

ეს იყო სამწუხარო, მთელ ამ სტატუსებს და ნეგატიურ, ქსენოფობიურ გამოხტომებს ეს მთავარი მესიჯი ჰქონდა. და, ზოგადად, გამოაჩინა უმრავლესობის დამოკიდებულება სხვა საკითხებთან დაკავშირებითაც, რომ საერთოდ ვერ ხედავენ სტრუქტურულ და სისტემურ უსამართლობას, რაც ასევე სამწუხაროა.

ხშირად არის ხოლმე, რომ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს, ამ შემთხვევაში ეთნიკურ აზერბაიჯანელებს, საყვედურობენ „ქართული ენის არცოდნის“ გამო კითხვის დასმის გარეშე, თუ როგორ იზრუნა სახელმწიფომ წლების განმავლობაში ამ საკითხზე. ამას გარდა, მე და თქვენ ახლა ქართულად ვსაუბრობთ, ისევე, როგორც სულ უფრო და უფრო მეტი ახალგაზრდა თემში. არის ეს ისეთი საკითხი, რაც ზემოთ ახსენეთ — სისტემურ პრობლემასთან დაკავშირებული?

ის, რომ პირობითად, მე არ ვიცი სახელმწიფო ენა, მბრალდება მე, როცა სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებაა, ენა მასწავლოს.

ჯერ ეს ერთი, მართლა ძალიან ბევრი ახალგაზრდაა, რომელიც ძალიან კარგად ფლობს ქართულ ენას. 90-იან წლებსა და 2000-იანი წლების დასაწყისში იყო ეს ნარატივი — „ენა რომ არ იცით, უნდა გაჩუმდეთ და უფლებები არ მოითხოვოთ“, და ეს ინერცია მოჰყვება საზოგადოების დიდ ნაწილს.

არადა, ენა აღარ არის ისეთი ბარიერი, როგორც ადრე. წამოვიდა ეს თაობა, ჩვენ ძალიან კარგად ვიცით ქართული ენა.

თუ დემოკრატიულ სახელმწიფოზე ვსაუბრობთ, რომელიც მოქალაქეებზე ზრუნავს, — ენა რომც არ ვიცოდე, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ინფორმაცია არ უნდა მომაწოდო. თუ ვიხდი გადასახადებს, თუ სახელმწიფომ თავის დროზე ვერ მასწავლა ენა, მაშინ სახელმწიფო უნდა დამეხმაროს ინფორმაციის მიღების პროცესში.

თქვენი დაკვირვებით, ვირუსის გავრცელების საწყის ეტაპზე როგორი იყო სახელმწიფოს მხრიდან თემის ინფორმირების პოლიტიკა?

ეს მოხდა მხოლოდ ვირუსის დაფიქსირების შემდეგ, ასევე, ჩვენი აქტივიზმის შემდეგ, ანუ რაც აქტიურად მოვითხოვეთ ინფორმირება. ამ კრიზისული სიტუაციის შექმნისთანავე რატომ არ მოუვიდა აზრად StopCov.ge-ს, უმცირესობების ენებზეც ყოფილიყო საიტი ხელმისაწვდომი? მხოლოდ ახლახან დაიწყეს დაიწყეს თარგმნა აზერბაიჯანულად და სომხურად.

StopCov.ge-ს აფუძნებ მოსახლეობის ინფორმირებისთვის, ინტენსიურად აქვეყნებ ბევრ ინფორმაციას და არაფერს წერ უმცირესობებისთვის გასაგებ ენაზე, როცა ასეთი, სულ მცირე, სომხები და აზერბაიჯანელები, 10% გყავს, ანუ ყოველი მეათე ადამიანი. რეალურად ამ მიმართულებით არაფერი გაუკეთებია სახელმწიფოს. პანდემიას ებრძვი და ნაწილს ტოვებ ინფორმაციის გარეშე, ასე ხომ ვერ შეებრძოლები პანდემიას?! ზუსტად ამიტომ მოხდა ის, რაც მოხდა.

გარდა ინტერნეტ-რესურსებისა, სხვა მხრივ რა ვითარება იყო და ახლა როგორი ვითარებაა?

ეს ვებსაიტი ალბათ მაინც უფრო ახალგაზრდებისთვის არის ხელმისაწვდომი, ვისაც ინტერნეტი აქვს… რაც შეეხება საშუალო და საშუალოზე მაღალი ასაკის ადამიანებს, რომლებიც მეტწილად საინფორმაციოებს უყურებენ, რადგან ტელეარხები რეგიონებში მთავარი წყაროა ჯერ კიდევ ინფორმაციის, მათთან არანაირი ინფორმაცია არ მისულა.

ერთი სიტყვით, თუ სახელმწიფომ თავის დროზე ვერ მასწავლა ენა, მაშინ სახელმწიფო მე, მოქალაქეს, რომელიც ვიხდი გადასახადებს, უნდა დამეხმაროს ინფორმაციის მიღების პროცესში და აქ იკვეთება საზოგადოებრივი მაუწყებლის როლი:

ის უნდა გადავიდეს აზერბაიჯანულ მაუწყებლობაზე, თუნდაც ერთი დღით; უნდა დაპატიჟონ ავტორიტეტული, ეთნიკურად აზერბაიჯანელი ადამიანები, რომლებიც კორონავირუსის სიმწვავეზე ისაუბრებენ.

ამაშიც არის საქმე: საზოგადოებაში გაკვრით იციან ვირუსის არსებობის შესახებ, მაგრამ მთავარი ისაა, რომ სანდო ინფორმაცია არ არის და კონსპირაციულ თეორიებზეა აწყობილი, თითქოს ის „ვიღაცამ მოიგონა“. ამიტომაც არის კომუნიკაცია საჭირო.

კომუნიკაციის პრობლემა მხოლოდ COVID-19-ის დროს გამოვლინდა თუ სხვა დროსაც არსებობს ხოლმე? რა სახით?

ზოგადად, ორი საკითხია აქ პრობლემური: ადგილობრივი თვითმმართველობა, რომელიც ჯიუტად აგრძელებს და უარს აცხადებს ინფორმაციის მიწოდებაზე ეთნიკური უმცირესობების ენაზე მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს აქვს პოზიტიური ვალდებულება, რომ მათ შორის უმცირესობებისთვის გასაგებ ენაზე მიაწოდოს ინფორმაცია;

ამას ემატება ცენტრალური ხელისუფლების ფაქტობრივი პოზიცია, რომ „თქვენ ენა არ იცით და ამიტომ ჩვენ ენის სწავლებას გავაგრძელებთ“. პრობლემას აცდენილია არსებულ სიტუაციაში სისტემა. ვერ ხედავს, პრობლემა რა არის.

წარმოიდგინეთ, ზოგადად პოლიტიკურ ლანდშაფტში არა, საჯარო თანამდებობის პირების, ბიუროკრატების დონეზეც კი, ფაქტობრივად, არ არსებობს ადამიანი, რომელიც ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელია.

ეთნიკური უმცირესობები არ არიან ასახულნი სტრატეგიების და პოლიტიკების შემუშავების პროცესში. და ამ კრიზისმა ეს კარგად დაგვანახა, გამოაჩინა, რომ სტრუქტურული უსამართლობა არსებობს ცენტრსა და პერიფერიას შორის.

კიდევ რას დაასახელებდით ასეთი პრობლემების ჩამონათვალში?

ზოგადად, დიდი პრობლემაა, როცა სახელმწიფოს თანასწორობა ზედაპირულად ესმის და მხოლოდ ნეგატიური თავისუფლებების დონეზე განიხილავს: „მე არ ჩავერევი შენი ამ კონკრეტული გამოხატვის თავისუფლებაში“. პოლიტიკურ ელიტას თანასწორობის არასწორი გაგება აქვს, მით უმეტეს, ეთნიკურ უმცირესობებთან დაკავშირებით: „თქვენ ხართ თანასწორები და მორჩა“.

მე თუ 12 წლის განმავლობაში ვსწავლობდი აზერბაიჯანულ ენაზე, არავინ მასწავლა ქართული ენა, მერე მეუბნები, რომ ერთი წლის განმავლობაში უნდა ისწავლო ქართული ენა და ამ ერთი წლის მერე თანაბარ კონკურენციაში შეხვიდე იმ ეთნიკურ ქართველთან, რომელიც სწავლობდა თბილისში, დადიოდა წრეებზე, რომელმაც უკვე ფრანგული, გერმანული, ინგლისური და რუსული ენები ისწავლა; და ამ დროს მე, რომელიც მარნეულის, დმანისის ან გარდაბნის, მცხეთის თუ კასპის რომელიღაც სოფლიდან მოვდივარ და ვამბობ, რომ მინდა, რაღაც პროცესებში ჩავერთო, მე რომ იმ ადამიანთან შემაჯიბრო, ეს თანასწორობა არ არის.

ბანალური მაგალითია, მაგრამ ასეა. მე თუ თანასწორობაზე მესაუბრები, წინასწარი პირობებიც თანასწორი უნდა შემიქმნა, რომ ნამდვილად თანასწორობაზე ვილაპარაკოთ. ანუ თანასწორობა კონტექსტის საფუძველზე უნდა იყოს გაგებული, კონტექსტის და სოციალური პირობების გათვალისწინება ძალიან მნიშვნელოვანია.

ამაზე მხოლოდ ჩვენ არ ვსაუბრობთ, უამრავი კვლევა ამბობს მთელ მსოფლიოში, რომ თუ ხარ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი, შენ გაქვს უფრო მეტი წინააღმდეგობა და ბარიერი; თუ ხარ რეგიონიდან, მეტი ბარიერი გაქვს; თუ ხარ ეკონომიკურად დაბალი შესაძლებლობების მქონე ოჯახიდან, ეკონომიკურად მეტი ბარიერი გაქვს.

ეს სამი ელემენტი ერთად რომ არის: თან სოციალურად სუსტი შესაძლებლობების ოჯახიდან ხარ, თან პერიფერიიდან და თან ეთნიკური უმცირესობიდან, და რომ ეუბნები, შენ იყავი კონკურენციაში ამასთან და ამასთან, ეს თანასწორობა არ არის. ეს თანასწორობის ძალიან უხეში გაგებაა, რაც უსამართლობებამდე მიდის, საბოლოო ჯამში.

კიდევ უფრო ცხადი მაგალითი რომ მოგიყვანოთ, ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ხელშესახები პრობლემა: როცა სახელმწიფო ხალხს ეუბნება, ხელი დაიბანეთო, როცა კარანტინში გყავს მარნეული და ბოლნისი, იქ მინიმალური წყლის რესურსი არ არსებობს.

ის პრივილეგია, რაც თბილისში გვაქვს, რომ ონკანს გავაღებთ და წყალი მოდის, ეგეთი რამე არ არსებობს თემში. ასეთ დროს როგორ უნდა ადგე და აუხსნა ამ ადამიანს, ხელი დაიბანეო? აბსურდულ სიტუაციაში ვართ…

შარშან არასამთავრობო ორგანიზაციამ EMC-მ მარნეულის 4 სოფელში ჩაატარა საჭიროებების კვლევა და ოთხივე სოფელში პირველი პრობლემა იყო გზა და წყალი. ხელის „სანიტაიზერი“ დეფიციტშია, სოფლებში არ არის აფთიაქი, არ არის წყალი… ამიტომაც ვამბობ, რომ პანდემიამ გააშიშვლა, თუ რა მძიმე არის სიტუაცია.

პანდემიას და ქსენოფობიის ტალღას რომ დავუბრუნდეთ და უთანასწობასთან დავაკავშიროთ: გუშინ ვუსმენდი, როგორ უნდა ვმართოთ სტრესი ასეთ სიტუაციაში. წარმოიდგინეთ, როგორ ცხოვრობს ახლა ხალხი ყველგან, მთელი დღე სახლში რომ ხარ, უჩვეულო, გაურკვეველ ვითარებაში, შეიძლება, სტრესში ჩავარდე და ემოციური ფონი შეგიქმნას.

ახლა წარმოიდგინეთ, ამ ყველაფერს ჩვენს თემში ემატება მთელი ეს ტალღა, ქსენოფობია და ნეგატივი… როგორც ერთი ჩემი მეგობარი წერდა მარნეულიდან, ვერ მივხვდი, კორონავირუსს ვებრძოლო თუ ამ აგრესიას ჩვენ მიმართო. და ეს მართლაც ძალიან რთულია.

ამ ყველაფრის პასუხად ფეისბუკზე კამპანია დაიწყო, რომელსაც არაერთი შეუერთდა. მოგვიანებით ეთნიკური ქართველებიც შეუერთდნენ სოლიდარობის კამპანიას… ამას გარდა, „სალამმა“, აქტივისტებმა დაიწყეს დამოუკიდებლად თემის ინფორმირებაზე სხვადასხვანაირად მუშაობა… შეგიძლიათ, ეს პროცესები აღწეროთ?

დიახ, ძალიან საინტერესო იყო ეს მომენტი. თავიდან თემის წევრები ერთმანეთში აზიარებდნენ ამას ქართულად, შემდეგ კი ეს პოსტები ეთნიკურ ქართველებშიც გავიდა და მათაც დაიწყეს სოლიდარობის გამოხატვა.

„ვარ საქართველოს მოქალაქე, ეთნიკურად აზერბაიჯანელი, ვიცი ქართული ენა. არ ვარღვევ სახელმწიფოს მიერ დადგენილ შეზღუდვებს, ვრჩები სახლში“…

ეს ამაღელვებელი იყო, ამდენი მხარდამჭერი დავინახეთ ქართველი თემიდან… მაგრამ მე მაინც მგონია, რომ პირველი არხის ერთდღიანი სრულად აზერბაიჯანულენოვანი გადაცემა, რომელიც ჩვენს თემს გასაგებ ენაზე მიაწვდიდა ინფორმაციას და დაანახებდა, რა მძმედ არის მდგომარეობა, უფრო შედეგის მომცემი იქნებოდა; ეგ ერთი დღე თემს რომ დაენახა, რამდენად სერიოზულად არის ვითარება, შეიძლება ბევრი ადამიანი დაიღუპოს ვიღაცის არასერიოზული მოქმედებით…

ისე, ბევრს გვყავს წრე ისეთი ადამიანებისა, რომლებიც პროგრესულად აზროვნებენ, რომელიც, სამწუხაროდ, „ბაბლია“ [ვიწრო წრე], მაგრამ სასიხარულოა, რომ ეს ხალხი არის და მომავლის რწმენას არ გაკარგვინებს. ამ პროცესში თანასწორობისთვის და სამართლიანობისთვის ბრძოლის სურვილს არ კლავს. ესეც რომ არ იყოს, უფრო მძიმე იქნებოდა ალბათ ყველაფერი.

ინიციატივებს რაც შეეხება: სხვადასხვა მოხალისეობრივ ინიციატივაზე მზაობა ყოველთვის არის თემში. ჩვენც, მაგალითად, „სალამს“ არასამთავრობო სექტორი, მაგალითად, წითელი ჯვარი, Save the Children და ა.შ., გვიგზავნიან ტექსტებს ქართულ ენაზე, რასაც უსასყიდლოდ თარგმნიან „სალამის“ წევრები აზერბაიჯანულ ენაზე და ამას ვავრცელებთ.

ამ წუთას მარნეული და ბოლნისია კარანტინში და ყურადღების ცენტრში, მაგრამ გარდაბანზე, მაგალითად, არავინ არაფერს აკეთებს, ამიტომ გვინდა, რომ დავიწყოთ საინფორმაციო კამპანიები და „კარდაკარები“ ცნობიერების ასამაღლებლად….

ახლა ორი წუთით წარმოვიდგინოთ, რომ ეს ადამიანებიც არ გვყავს საზოგადოებაში, — ისინი, ვისაც რაღაცის შეცვლა უნდა, თავისი პოზიციაც გაახმოვანოს და საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობა აიღოს და ჩაერთოს ამ პროცესებში, — რა მოხდებოდა? კიდევ უფრო უარესად იქნებოდა სიტუაცია…

არადა, სახელმწიფო ხომ იმისთვის გვაქვს, რომ ეს ყველაფერი საჭირო არ გახდეს? სახელმწიფო იმისთვის არის შექმნილი, ჩემს საჭიროებებს უნდა პასუხობდეს, მით უმეტეს, კრიზისულ სიტუაციაში, ეს პირველ რიგში სახელმწიფოს ვალდებულებაა…


გარეკანის ფოტოზე: ქამრან მამადლი. ფოტოს ავტორი: ანდრო დგებუაძე

გირჩევთ:

„ძალიან გვწყინს, როცა წერენ, „წავიდნენ თავიანთ აზერბაიჯანში“ – სიძულვილის კამპანია FB-ში

მასალების გადაბეჭდვის წესი