საქართველოში ბავშვთა ადრეული განვითარების მხარდამჭერი სერვისების განვითარება 2009 წელს დაიწყო. სახელმწიფოს მხრიდან არაერთი ნაბიჯის მიუხედავად, ბავშვთა ადრეული განვითარების პროგრამა გამოწვევების წინაშეა და ერთ-ერთი მათ შორის სერვისების გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობაა.
ბავშვთა ადრეული განვითარების სერვისი ხელმისაწვდომი 9 რეგიონშია. არის მთელი რიგი რეგიონები, სადაც ადრეული განვითარების სერვისების საჭიროების მქონე ბავშვის ოჯახი იძულებულია, სერვისის მისაღებად დიდი გზა გაიაროს ან დარჩეს მხარდაჭერის გარეშე.
გურიაში ამ დრომდე ადრეული განვითარების პროგრამა ხელმისაწვდომი არაა. მომავალი წლიდან, შშმ ბავშვთა მშობლების საინიციატივო ჯგუფის ადვოკატირებით, რეგიონში ადრეული განვითარების პროგრამის სერვისი დაინერგება. პროგრამის დანერგვაზე ორგანიზაცია „ოდა ქეარი“ მუშაობს.
ვეკო წულაძე ორგანიზაციის ერთ-ერთი წარმომადგენელია და ორგანიზაციის გეგმებსა და პირად გამოცდილებაზე გვესაუბრა.
ვეკო წულაძე ნინიკოს დაბადებასთან ერთად მთელი რიგი სირთულეების წინაშე მარტო დარჩა. ნინიკოს დაუნის სინდრომი აქვს. ის ახლა 6 წლის არის და წელს პირველად შედის სკოლაში.
ვეკო ამბობს, რომ ბავშვის დაბადების შემდეგ მისი განვითარებისთვის საჭირო სერვისებზე არაფერი იცოდა. აღნიშნულის შესახებ ინფორმაციის მიღების შემდეგ კი აღმოაჩინა, რომ შვილის განვითარებისთვის საჭირო სერვისები გეოგრაფიულად ხელმისაწვდომი არ იყო.
„ნინიკო როდესაც დაიბადა, ჯერ დამჭირდა შეგუება დიაგნოზთან. ვხვდებოდი, რაღაც ისე არ იყო, მაგრამ რასთან მქონდა საქმე, არ ვიცოდი. დავიწყე ინფორმაციის მოძიება სოციალურ ქსელში, გავიცანი ლია (ლია ტაბატაძე – „საქართველოს დაუნის სინდრომის ასოციაციის“ თავმჯდომარე ). მან დამაკავშირა ნინოსთან (ნინო ჭელიძე – ჩოხატაური, ორგანიზაცია „ჩემი შვილები“), აქედან იწყება ჩემი და ჩემი შვილის ახალი ისტორია. მანამდე თავი მეგონა მარტო. ვფიქრობდი, რომ არავინ იყო, ვისგანაც შემეძლო ინფორმაციის მიღება. სერვისებზე საუბარი ზედმეტია. ისიც არ ვიცოდი, ვისთვის მიმემართა, რომ საჭირო სერვისი მიმეღო. ჩოხატაურის ბავშვთა ექიმმა გამიშვა გოჩა ჩიქვინიძესთან და გოჩამ მომცა ნინო ცინცაძის („პორტიჯის ასოციაციის“ დირექტორი) კოორდინატები. შევხვდი ნინოს და ვისაუბრეთ. იქიდან გავიგე, რომ შემეძლო ბაღში მიყვანა. ასევე შემეძლო დამეწერა ადრეული განვითარების სერვისის მიღებისთვის განაცხადი. ბაღში იმავე წელს მიიღეს, თუმცა ადრეული განვითარების პროგრამის ასაკს ისე გადასცილდა, რომ ვერ მოვახერხეთ ჩართვა, მაგრამ რომც ჩართულიყო, გამიჭირდებოდა ტარება სხვა ქალაქში (თბილისში, ბათუმში ან ქუთაისში), ფინანსური არამდგრადობის გამო, რადგან მარტო მიწევს ახლაც და მაშინაც ბავშვების გაზრდა. შემიძლია ვთქვა, რომ ინფორმაცია ჩემი შვილისთვის საჭირო სერვისების შესახებ თბილისში გავიგე. რეგიონში ამის შესაძლებლობა არ მქონდა. დღეს შემიძლია თამამად ვთქვა, რომ 5 წლის წინ რომ ყოფილიყო რეგიონში მშობელთა მხარდამჭერი ცენტრი, ჩემთვის დიდი შვება იქნებოდა და ადვილად მოვიპოვებდი საჭირო ინფორმაციას“, – ამბობს ვეკო წულაძე.
მშობელთა საინიციატივო ჯგუფი და შშმ პირთა საჭიროებებზე წარმოებული კვლევა გურიაში
ორგანიზაცია ვეკო წულაძემ სხვა მშობლებთან ერთად დააფუძნა. ნინო ჭელიძე, ვალერი კოტრიკაძე ორგანიზაციის თანადამფუძნებლები არიან.
ვეკო წულაძე, ნინო ჭელიძე. ფოტო – MAC Georgia
ორგანიზაცია ოზურგეთში მდებარეობს და მის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა „მაკ ჯორჯია საქართველომ“, რომელმაც გადაამზადა მშობლები და შემდგომ მხარი დაუჭირა რეგიონებში მშობელთა საინფორმაციო ცენტრების შექმნას.
პირველი მშობელთა მხარდამჭერი ცენტრი 2018 წლის მაისს გაიხსნა. ამ ცენტრებში მშობლები არსებული სერვისების შესახებ იღებენ ინფორმაციას.
„მშობელთა მხარდამჭერ ცენტრში თქვენ შეგიძლიათ მიიღოთ ინფორმაცია არა მარტო არსებული სერვისების შესახებ, არამედ გაეცნოთ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებისა და მათი ოჯახების უფლებებსა და ვალდებულებებს, შეავსოთ ან გადაგზავნოთ საჭირო დოკუმენტაციები შესაბამის სტრუქტურებში, ან უბრალოდ შეიკრიბოთ და გაუზიაროთ თქვენი გამოცდილება სხვა მშობლებს“, – ვკითხულობთ ცენტრების საქმიანობის შესახებ „მაკ ჯორჯიას“ მიერ გავრცელებულ ინფორმაციაში.
2018 წელს ცენტრის ერთ-ერთი აქტივობა საჭიროებების კვლევა იყო. ოზურგეთისა და ჩოხატაურის მუნიპალიტეტში კარდაკარ პრინციპით სულ 260 ოჯახი გამოკითხეს. საველე სამუშაოები აწარმოეს ვეკო წულაძემ, ნინო ჭელიძემ და ვალერი კოტრიკაძემ.
კვლევა ჩოხატაურის მერიის თანადაფინანებით, კვლევითი ორგანიზაცია „გორბისა“ და მაკლეინის ასოციაციის ბავშვების მხარდაჭერით მოეწყო.
ვეკო წულაძის თქმით, ოზურგეთისა და ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტებში სულ 260 ოჯახში იყვნენ. კვლევაში მონაწილეობას 228 ოჯახი დასთანხმდა, დანარჩენებმა კი უარი უთხრეს. მისივე თქმით, უარის მიზეზი ხშირად ოჯახების ნიჰილიზმი იყო – არ ჰქონდათ იმედი, რომ კვლევაში მონაწილეობა რამენაირად შეცვლიდა მათ რეალობას.
კვლევა 70 დღე გრძელდებოდა და ამ ხნის განმავლობაში 6500 კილომეტრი გაიარეს.
რა აჩვენა კვლევამ
კვლევამ აჩვენა, რომ ერთ-ერთი მწვავე პრობლემა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვთა ოჯახების ფინანსური მდგომარეობაა. ასეთი ოჯახების უმრავლესობის შემოსავალი თვეში 500 ლარზე ნაკლებია.
გამოკითხული ოჯახების ნახევარი სოციალური დახმარების მიმღებია.
ბავშვების საბაზისო საკვებისა და ტანსაცმლის საჭიროებების სრულად დაკმაყოფილებას ოჯახების მხოლოდ 10% ახერხებს „და თითქმის ვერავინ ვერ აკმაყოფილებს ოჯახის მოთხოვნებს, იყიდოს: მედიკამენტები, ატაროს ბავშვი რეაბილიტაციაზე, სკოლის შემდგომ წრეებზე, ან ჩართოს სოციალურ აქტივობებში“, – ვკითხულობთ კვლევაში.
ამავე კვლევის მიხედვით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებს/ზრდასრულებს ხშირად არ აქვთ წვდომა სტომატოლოგიაზე, ექიმ-სპეციალისტებსა და პრევენციული ტიპის სამედიცინო სერვისებზე.
„სტომატოლოგიაზე წვდომის პრობლემა კი გამოწვეულია იმით, რომ ამ ხარჯს საყოველთაო დაზღვევა არ ფარავს” , – ვკითხულობთ კვლევაში.
სკოლის ასაკის ბავშვების ნახევარზე მეტს სჭირდება დახმარება საპირფარეშოს გამოყენების დროს. იგივე საჭიროება აქვს ზრდასრულების 30%-ს.
„ჰიგიენური საშუალებების პროგრამის არსებობა მუნიციპალიტეტის დონეზე შეუმსუბუქებდა ბევრ ოჯახს ფინანსურ ტვირთს, ხოლო ბავშვებს მისცემდა საშუალებას, უფრო ხშირად გასულიყვნენ სახლის გარეთ“, – ვკითხულობთ კვლევაში.
ვეკო წულაძის თქმით, კვლევის შედეგებიდან გამომდინარე, მათ აქტიურად იმუშავეს ოზურგეთის მუნიციპალიტეტთან, რომელმაც დააფინანსა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების ჰიგიენური საშუალებებით უზრუნველყოფის პროგრამა.
როგორც ვეკო წულაძე ამბობს, პროგრამით სარგებლობა შეუძლია ყველას, ვისაც სჭირდება ჰიგიენური საშუალებები 6-18 წლამდე და 150 000-ზე ნაკლები სოციალური ქულა აქვს. მიმართვის შემთხვევაში, მერიიდან ყოველთვიურად მიიღებენ 60 ლარის ოდენობით დაფინანსებას.
კვლევის ერთ-ერთი მიგნება იყო ბავშვთა ადრეული განვითარების პროგრამის დანერგვის საჭიროება, რის შემდეგაც ორგანიზაციის წევრებმა საამისოდ აუცილებელი ნაბიჯების გადადგმა დაიწყეს.
„ოდა ქეარი“ და ადრეული განვითარების პროგრამა გურიაში
ბავშვთა ადრეული განვითარების პროგრამის შემსრულებელი უნდა აკმაყოფილებდეს სახელმწიფოს მიერ დაწესებულ სტანდარტებს. ერთ-ერთი მოთხოვნა კადრია, რომელიც სახელმწიფოს მიერ დაწესებულ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს უნდა შეესაბამებოდეს.
(ადრეული ჩარევის სერვისების მიმწოდებელს რეგიონში უნდა ჰყავდეს არანაკლებ 2 ადრეული ჩარევის სპეციალისტი. ეს პირები უნდა შეირჩნენ შემდეგი სპეციალისტებისგან: ადრეული ჩარევის სპეციალისტი, ფსიქოლოგი, ოკუპაციური თერაპევტი, ფიზიკური თერაპევტი, ენისა და მეტყველების თერაპევტი (ლოგოპედი) ან სხვა სპეციალისტი. ზემოაღნიშნული 2 ადრეული ჩარევის სპეციალისტიდან 1 აუცილებლად უნდა იყოს ფსიქოლოგი ან ოკუპაციური თერაპევტი.)
ვეკო წულუკიძის თქმით, ორგანიზაციამ აკრედიტაციის მისაღებად საჭირო ღონისძიებების გატარებაზე ზრუნვა უკვე დაიწყო.
უკვე შეარჩიეს 15 სპეციალისტი, რომლებსაც გადაამზადებენ ბავშვთა ადრეული განვითარების კოალიციის სპეციალისტები.
გადამზადებისთვის საჭირო თანხა დონორი ორგანიზაციებისგან მიიღეს. ასევე, მცირე კონტრიბუცია შეიტანა ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტმა და მაჟორიტარმა დეპუტატმა ნინო წილოსანმა.
მთავარი დონორი ASB საქართველოა. საგრანტო კონკურსის შესახებ ინფორმაცია, ვეკო წულუკიძის თქმით, jobs.ge-დან გაიგეს. შეავსეს განაცხადი, დაფინანსების მიღების შემდეგ კი რეგიონში ადრეული განვითარების პროგრამის დანერგვა რეალური გახდა.
გადამზადების შემდეგ ორგანიზაცია სახელმწიფოს ოფიციალურად მიმართავს ადრეული განვითარების პროგრამის განხორციელებისთვის საჭირო აკრედიტაციის მოთხოვნით, აკრედიტაციის გავლის შემდეგ კი დაიწყებენ ბენეფიციარების მიღებას. ორგანიზაციაში ამბობენ, რომ 110 ბავშვისთვის შეძლებენ სერვისის მიწოდებას და სერვისი 2019 წლის ბოლოდან ამოქმედდება.
გურიაში ეს იქნება პირველი ორგანიზაცია, რომელიც ბავშვებს ადრეული განვითარების სერვისს მიაწვდის.
რას ნიშნავს ბავშვთა ადრეული განვითარების პროგრამა
ბავშვთა ადრეული განვითარების პროგრამა ხელს უწყობს ბავშვის განვითარებას და ეხმარება ოჯახს. სახელმწიფო პროგრამა განკუთვნილია 0-დან 7 წლამდე ასაკის განვითარების შეფერხების, მისი რისკის ან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებისათვის.
პროგრამა მოიცავს, ერთი მხრივ, ბავშვსა და ოჯახზე მორგებულ ადრეულ ინტერვენციას, მეორე მხრივ კი, პროფესიონალების მუშაობას შინ, სპეციალიზებულ ცენტრებსა და საბავშვო ბაღებში. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული კვლევებით დადასტურებულია ბავშვთა ადრეულ განვითარებაში ინვესტირების მაღალი სარგებელი – მცირდება ბავშვთა სიკვდილიანობა, იკლებს მიტოვების რისკი, უმჯობესდება ბავშვის ზრდა-განვითარება, იზრდება საგანმანათლებლო პროგრამების ეფექტიანობა, ძლიერდება ოჯახი და საზოგადოება.
ამ სფეროში საქართველოში წარმოებული ერთადერთი პილოტური ეპიდემიოლოგიური კვლევით, რომელიც 2010 წელს ჩატარდა, აღმოჩნდა, რომ 2 წლის ასაკის ბავშვთა 8,5%-ს აქვს განვითარების პრობლემა. „შესაბამისად, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოში 5 წლამდე ასაკის დაახლოებით 300 000 ბავშვია, 25 000 ბავშვს უნდა ჰქონდეს ასეთი პრობლემა“, – ვკითხულობთ 2010 წლის კვლევაში.
ბავშვთა ადრეული განვითარების სახელმწიფო პროგრამა საქართველოში 2009 წლიდან არსებობს.
ჯანდაცვის სამინისტროს მონაცემებით, სადღეისოდ, პროგრამით 1489 ბენეფიციარი სარგებლობს.
რაც შეეხება სერვისის მიმწოდებლების შესახებ ინფორმაციას, დღეს მდგომარეობით, ქვეყნის მასშტაბით, სულ 31 ორგანიზაცია ახორციელებს ადრეული განვითარების პროგრამას – აქედან 14 ცენტრი თბილისშია, ორი ქუთაისში, ერთი ბათუმში. ასევე, არის ცენტრები გორში, მარნეულში, რუსთავში, ბორჯომში, ახალციხეში, ზესტაფონში, ქობულეთში, ზუგდიდში, ლაგოდეხში.
2019 წელს აღნიშნული ქვეპროგრამის ბიუჯეტი 1 700 000 ლარით განისაზღვრა.
სტატიის ავტორი: ლიკა ზაკაშვილი
მთავარი ფოტო © MAC Georgia
