“იაკობ გოგებაშვილის პატივისცემა ითხოვს, რომ არ შევიდეს დღეს სკოლებში დედაენა”, – ამბობს ფილოლოგი ლევან ბერძენიშვილი, რომელიც აკრიტიკებს ხელისუფლების საზეიმო განაცხადს, სკოლაში “დედაენის” დაბრუნებაზე.
რატომ ფიქრობს ასე და რატომ არის პრობლემა გოგებაშვილის “დედაენის” სკოლებში დაბრუნება? ამის შესახებ ლევან ბერძენიშვილი “ნეტგაზეთს” ესაუბრა.
ბატონო ლევან, ზოგადი კითხვით დავიწყოთ: როგორ აფასებთ ხელისუფლების გადაწყვეტილებას “დედაენის” სახელმძღვანელოდ დაბრუნების შესახებ სკოლაში? შეესაბამება ეს ნაბიჯი თანამედროვე მოცემულობას?
სახელმწიფომ ბოლოს გაასწორა პოზიცია და თქვა, მარტო ამას არა, სხვა წიგნებსაც დავტოვებთო. თუმცა თავდაპირველად მათი განზრახვა გაცილებით ფართომასშტაბიანი იყო – რომ იქნება მხოლოდ დედაენა, ის ყველა ბავშვს მიეცემა, ამით ისწავლიან და ასე გადარჩება პატრიოტიზმი საქართველოში. სახელმწიფო ამ შემთხვევაში დგამს ნაბიჯს, რომელსაც განათლებასთან, განათლების პრობლემასთან რაიმე პირდაპირი კავშირი არ აქვს. ეს არის პიარ აქცია, რომლითაც თავი მოიწონა საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა, რომელიც არ ვიცი, რომელ “დედაენაზეა” გაზრდილი, თუმცა უაღრესად ჩაუხედავი და არაკომპეტენტური პიროვნება გახლავთ, ისევე როგორც დღევანდელი განათლების მინისტრი.
ახლა რაც შეეხება იმას, რას აბრუნებენ: ლაპარაკი არის იაკობ გოგებაშვილის წიგნის ადაპტირებულ ვერსიაზე. ანუ, გოგებაშვილისა და მისი მეთოდოლოგიის მიხედვით დაწერილზე კი არა(რაც ბევრი გვაქვს და ეს ბუნებრივია, რადგან მან მშვენიერი მეთოდიკა აღმოაჩინა), არამედ საკუთრივ გოგებაშვილის დაწერილ წიგნზე. ოდნავ ადაპტირებულია, თუმცა, რას ნიშნავს ეს, არ ვიცით. ის მთლიანად არის მეოცე საუკუნის დასაწყისის, 1912 წლის ვერსიის სახეობა. ეს იმას ნიშნავს, რომ ხელისუფლება გვთავაზობს წავიდეთ არა წინ, არამედ დავბრუნდეთ უკან, წარსულში. მეოცე საუკუნის დასაწყისის წიგნის რანაირი ადაპტირებაც არ უნდა მოხდეს, გასაგებია, რომ ვერც მისი ლექსიკა, ვერც მისი ენა, ვერც მისი გრაფიკა, არსებითად ვერ შეიცვლება. მას შემდეგ დიდი დრო გავიდა – ენა შეიცვალა, დამოკიდებულება შეიცვალა, ენის შესწავლის მეთოდოლოგიები განვითარდა… განსაკუთრებით 50-აინი წლებიდან, როცა ფსიქოლოგია შემოიჭრა ამ საქმეში და ბევრი რამ მოხდა.
მიუხედავად იმისა, რომ გოგებაშვილი დიდი კაცი იყო, ის ამას XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში ვერ გაითვალისწინებდა. გოგებაშვილი რომ ცოცხალი იყოს, ალბათ, [ვახტანგ] როდონაიას გამოაცხადებდა საუკეთესო სახელმძღვანელოდ, ან ახალს დაწერდა, ან რაღაც სხვას იტყოდა. ზოგს ჰგონია, აქ კამათი იმაზეა, უნდა იყოს თუ არა წიგნში გუთანი, თოხი და ა.შ. ვინ დავობს, იყოს, – გუთანიც იყოს, თოხიც იყოს, შეუძლიათ, ნუსხურ-ხუცური გამოაცხადონ სახელმწიფო დამწერლობად, ან ასომთავრული. შეძლებით შეიძლება, მაგრამ აზრი ამას არ აქვს. თანამედროვე ცხოვრებას სჭირდება თანამედროვე სახელმძღვანელო. თანამედროვე სახელმძღვანელო იქმნება თანამედროვე ლექსიკით, თანამედროვე გრამატიკით, თანამედროვე სინტაქსით… მასში ჩნდება თანამედროვე რეალიები. იქ ასეთი არაფერია და არც შეიძლება იყოს. გასაგებია, გოგებაშვილის ტექსტია, ადაპტირებულია თუ რაც უნდა იყოს… ჯერ ერთი, როგორაა ადაპტირებული, არ ვიცით, იმიტომ, რომ თავის დროზე გრიფი ვერ მიიღო მაგ წიგნმა.
ამიტომ, თავისთავად არსებითი ხასიათის შეცდომაა წარსულში დაბრუნება. თუ ვინმეს ჰგონია, რომ აქ გოგებაშვილის პატივისცემაზეა ლაპარაკი, სწორედ მისი პატივისცემა ითხოვს, რომ არ გამოვუქვეყნოთ წიგნი, რომელიც მოძველებულია. რად უნდა ამას დამალვა? ის მოძველდა, ისე როგორც მოძველდება ახლო მომავალში სხვა წიგნები. ენას რაც შეეხება, ენა არ არის მოცემულობა. ეს არ არის გეომეტრია, რომელიც დამთავრდა, როგორც მეცნიერება და შეგიძლია დასვა წერტილი. ენა არის ცოცხალი პროდუქტი. ენა განვითარებას განიცდის ყოველ მომენტში. მასში მიმდინარეობს ინტეგრაციისა და დიფერენციაციის პროცესები.
ახლა ამის ახსნა ძალიან ძნელია ბახტაძისთვის, რომელსაც ჰგონია, რომ ენა ისაა, რომელზეც თავად, ან ბიძინა ივანიშვილი ლაპარაკობს; ან ლაპარაკობს განათლების მინისტრი, რომელიც პარლამენტში გამოვიდა, ნახევარი საათი ილაპარაკა და ვერ გავარკვიე, რა თქვა. თუ ვინმე იტყვის, რა თქვა მან პარლამენტში, მე მაშინ ვიტყვი, რომ გოგებაშვილის “დედაენაც” დავაბრუნოთ და მივანდოთ ამ კაცს[ ბატიაშვილს] ბავშვების განათლება, იმიტომ, რომ იცის, რასაც ამბობს. წარმოდგენა არ აქვთ, რას აკეთებენ. ისინი არიან ჩვეულებრივი რეტროგრადები. მათ ჰგონიათ, რომ ყველაფერი, რაც არის სიახლე, რაც არის მოდერნული, დაკავშირებულია “ნაციონალურ მოძრაობასთან”. ამაშია მთელი მაგათი ფილოსოფია.
ამიტომ ისინი დაბრუნდებიან უკან, მალე გამოაცხადებენ, როგორც გითხარით, რომ ასომთავრული უნდა შევისწავლოთ აუცილებლად და დავურიგოთ ბავშვებს და ა.შ. ცუდი კი არ არის, რომ შევისწავლოთ, მაგრამ რატომ უნდა იყოს ამათი ექსპერიმენტების მსხვერპლი საყოველთაო საბავშვო პროგრამები? რატომ უნდა იყოს ექსპერიმენტის მსხვერპლი პირველკლასელი, რომელიც სკოლაში მიდის იმ იმედით, რომ რაღაცას ისწავლის და მას წიგნი უშვებს მუზეუმში?! იქ ისეთი ნივთებია აღწერილი ძირითადად, რომელიც მას თვალით არ უნახავს და რომელთა ნაწილს თავის ცხოვრებაში ვერც ნახავს, ვერც მოიხმარს. ჩვენს დროში აკვანი უნდა იყოს მთავარი საკითხი განათლების სფეროში? ბავშვები, რომლებიც მოდიან სკოლაში, უკვე მასწავლებლებს ჯობნიან თანამედროვე გაჯეტების ფლობაში და ინფორმაციის მოპოვების უნარებში. პირველკლასელი ბავშვი ჯიბეში ჩაისვამს სკოლის დირექტორს, ასევე, განათლების მინისტრს, რომელიც თითქოს მაგ სფეროდანაა, მაგრამ მაგ სფეროშიც ისე იქნება ჩახედული, როგორც სხვაგან. ბახტაძეც, რომლის სიტყვა მახსოვს ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობაზე და იქიდან ვიცი, რა წიგნიერი ბრძანდება.
ამ პირველკლასელ ბავშვებს თოხით და გუთნით ვერ გააგონებ. დიახ, “აი ია” არის გენიალური აღმოჩენა და დავტოვოთ, ბატონო. არავინ ამბობს, რომ არ გვინდა. მაგრამ, “აი ია”-ს გარდა… როდონაიას წიგნში, მაგალითად, კომპიუტერი არის, რაკეტა არის და ა.შ. მასწავლებლებმა თვითონ აირჩიონ, რომელი წიგნით უნდათ, რომ ასწავლონ. ჯერ რა წიგნზეა ლაპარაკი, რომელიც ხელში არ გვაქვს არავის?
არ არის საჭირო ვიღაცის მიერ ადაპტირებული, როგორც ისტორიული ძეგლი დავბეჭდოთ და ვაჩუქოთ ყველა ბავშვს, როგორც სუვენირი, როგორც ისტორიული რელიქვია. მასწავლებელი რაღაცას აქედანაც ასწავლის, მაგრამ სახელმძღვანელო ახლა სხვა უნდა იყოს, რად უნდა ამას ახსნა და განმარტება?
ლათინურ ენას აღარ ვასწავლით ისე, როგორც ციცერონი ასწავლიდა, რადგან ახალი მეთოდები შემოვიდა. მკვდარ ენას აღარ ვასწავლით ისე, როგორც ადრე და როგორ გინდათ ახლა, ცოცხალი ენა ვასწავლოთ 100 და მეტი წლის წინანდელი წიგნით, რომელიც მოძველდა? ეგ კი არა, 20 და 30-იანი წლების მწერლების ენა მოძველდა და ბავშვები ხანდახან ხითხითებენ, ისე სასაცილოდ ჟღერს რაღაცები დღევანდელი გადმოსახედიდან. როგორ შეიძლება, ის ენა ვასწავლოთ დღეს? რა აზრი აქვს ამას.
სახელმწიფო ამბობს, რომ სკოლებში “დედაენის” ადაპტირებული ვერსია შევა. როგორ უნდა ადაპტირდეს აღნიშნული სახელმძღვანელო ისე, რომ თანამედროვე გამოწვევებს მოერგოს? რას ფიქრობთ, ეს შესაძლებელია?
სადაც “თ” წერია, ორთოგრაფიული ცვლილებიდან გამომდინარე, “დ”-ს ჩაწერენ და გაასწორებენ, ოდნავ მიაახლოებენ თანამედროვე სტანდარტებს. მაგრამ ეგ არ უშველის [საქმეს]. რა ადაპტაციაც უნდა ჰქონდეს, პრინციპულად არ შეიძლება XXI საუკუნეში XIX საუკუნის წიგნით სწავლა. რად უნდა ამას ლაპარაკი? მაგრამ თუ უნდათ, ბევრს ვილაპარაკებთ, არ დაგვეზარება. მე გამლანძღეს, ჩემი ბრალი ყოფილა ყველაფერი. მაგრამ ეს რას უშველის საქმეს?
ამ წიგნს, ისევე როგორც სხვა საქმეებს, ვერც ამის დაბეჭდვას, ვერც ამით სწავლებას, ესენი თავს ვერ მოაბამენ. ეს მინისტრიც ისე სამარცხვინოდ წავა, როგორც წავიდა ყველა განათლების მინისტრი. საქართველოს არ ეღირსა ნორმალური განათლების მინისტრი. და ეს ხდება იმიტომ, რომ საქართველოში ბიძინა ივანიშვილი, უწიგნური კაცი, ადგენს სტანდარტებს. როგორ შეიძლება, განათლების სამინისტრო ვარგოდეს, როდესაც განათლების მინისტრი ვერ მეტყველებს? მაგის წინ რომ იყო კლოუნი, იმას აზრები მაინც ჰქონდა განსაკუთრებული და რაღაც მაინც თქვა. ვაშლი მივიტანოთ სკოლაშიო, გავიგეთ მაინც, რა თქვა. დღეს გვყავს მინისტრი, რომელიც რას ლაპარაკობს, თვითონ არ იცის. 16 უცხო სიტყვა ატრიალა 1 საათის განმავლობაში და ვერაფერი გავიგეთ.
რას ფიქრობთ, ხომ არ შეიძლება ამ ნაბიჯის განხილვა ეროვნული სენტიმენტით მანიპულირებად საზოგადოებაში?
ბიძინა ივანიშვილი და დღევანელი მთავრობა არიან პატრიოტები? ამის თქმა უნდათ? ეს ყველაფერი იმიტომ ხდება, რომ რუსი ჩამოიყვანეს და სავარძელში ჩასვეს. ახლა ამ დასვრილი საქმის გამოკეთება როგორ შეიძლება პატრიოტული ნიადაგით, ამაზე ზრუნავენ. რა პატრიოტიზმზეა ლაპარაკი? სად არიან ქართველი დეპუტატები? რუსეთში სხედან. მათი გაგზავნილები: ე.წ. პატრიოტთა ალიანსი. მათი პატრონი და ამათი პარტნიორი ხალხი რა პატრიოტიზმზე ლაპარაკობს? გოგებაშვილი აქ არაფერ შუაში არ არის. გოგებაშვილი გაახსენდათ ახლა და კიდევ მოიფიქრებენ რამე ასეთ “ჭკვიანურს”.
ასევე საინტერესოა, იქნება ეს რეალურად გოგებაშვილისეული “დედაენა”? როგორც ვიცით, მისი არაერთი ვარიანტი არსებობს…
გვეუბნებიან, რომ ეს არის 1912 წლის გამოცემის ადაპტაცია. ამას გვეუბნებიან – მეტი ჯერ არ ვიცით. როცა ხელთ გვექნება, ყველას მიეცემა საშუალება, წაიკითხოს და ნახოს. კარგ მასწავლებელს სახელმძღვანელოს გარეშეც შეუძლია სწავლება, მაგრამ რატომ უნდა გავიწვალოთ თავი, როცა თანამედროვე მეთოდები არსებობს? ხალხი იმაზე ფიქრობს, სწავლება უფრო თანამედროვე გავხადოთო, ესენი გვეუბნებიან, არა, წარსულში წავიდეთო; რაც შეიძლება შორს თანამედროვეობიდან, რადგან თანამედროვეობა, მოდერნული ცხოვრება, მათ აშფოთებთ. ესენი არიან კლასიკოსები. უნდა გითხრათ, სად ხდება ეს, რომელ სისტემებში: საერთოდ, მოდერნიზმი რომ იწყება, მოდის ფაშიზმი და აუქმებს მას, ამკვიდრებს კლასიკურ ფორმებს, რადგან მოდერნიზმის ეშინია. კომუნისტები მოდიან, თითქოს რევოლუციონერები, მაგრამ ისინიც ამკვიდრებენ კლასიკურ ფორმებს. ახლა მოვიდა “ქართული ოცნება”, დღევანდელი შავი ჭირი, და ისიც ცდილობს დაამკვიდროს XIX საუკუნის კლასიკური განათლების მეთოდები. ვითომ არაფერი ყოფილა XX საუკუნეში, ვითომ მეთოდოლოგია არ შეცვლილა, ვითომ 50-60-აინ წლებში ამ დარგში რევოლუცია არ მომხდარა. როგორ გაითვალისწინებდა ამას გოგებაშვილი? როგორ გაითვალისწინებდა იმას, რომ დღეს, მაგალითად, ცნობილია, რა რაოდენობით უნდა მიაწოდო ბავშვს მასალა და გაკვეთილიდან გაკვეთილამდე როგორ უნდა იზრდებოდეს დატვირთვა. ის იყო ეპოქა, როცა წერა-კითხვა არ იცოდა ხალხმა და წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება იყო შექმნილი. როგორ შეიძლება, იმ ეპოქის მეთოდოლოგიებით ვიხელმძღვანელოთ, რა გენიალურიც არ უნდა ყოფილიყო?! უკვდავი არის მხოლოდ მხატვრული ლიტერატურა, ყველაფერი სხვა, მათ შორის, მეცნიერება, იცვლება. გოგებაშვილი კი არა, ნიუტონი გამოიცვალა: ნიუტონი, რომელმაც, გვეგონა, რომ მთელი სამყარო აღწერა, გაირკვა, რომ აინშტაინმა შეცვალა. ხვალ მოვა ვიღაც და აინშტაინს შეცვლის. რად უნდა ამას ბევრი ახსნა-განმარტება?
გასაგებია თქვენი პოზიცია წიგნის ეპოქასთან შეუთავსებლობაზე, თუმცა მაინც გკითხავთ: როგორც ვიცით, შესაბამისი ჯგუფი სახელმძღვანელოს ადაპტირებაზე მაისიდან მუშაობდა. საკმარისია ეს პერიოდი აღნიშნული სამუშაოს გასაწევად?
სანამ არ ვნახავთ, რა იმუშავეს, მანამდე ვერ ვიტყვით. დოსტოევსკიმ ერთი რომანი 24 დღეში დაწერა. გააჩნია, რა ჯგუფია, შეიძლება, ივნისში დაიწყონ და ივნისში დაასრულონ. ვერ გეტყვით. მაგრამ, რაც უნდა გააკეთონ, 1912 წლის წიგნი არ გამოგვადგება, ნამდვილად. ვიცი, გამოგვადგება, როგორც რელიქვია, როგორც მოსაფერებელი და საამაყო წიგნი. ამით ისარგებლა ყველა ავტორმა , ყველა გოგებაშვილის მიხედვითაა დაწერილი, ვინ დაწერდა სხვანაირს? სხვათა შორის, ესეც ცუდია. ვიღაცამ უნდა დაწეროს სხვა მეთოდით, რატომაც არა?
მინისტრმა აღნიშნა, რომ კონკრეტულ პედაგოგზე იქნება დამოკიდებული, წიგნს აირჩევს ძირითად თუ დამხმარე სახელმძღვანელოდ. თქვენი აზრით, ბევრი პედაგოგი აირჩევს მას, როგორც სასწავლო რესურსს?
ახლა, როდესაც საზოგადოების რეაქცია დაინახეს, ახლა დაიწყეს ახსნა, რომ შეიძლება ძირითადი სახელმძღვანელო იყოს, შეიძლება, დამხმარე, შეიძლება, კედელზე ჩამოკიდონ და უხაროდეთ. ეს მესმის, როცა გაუჭირდებათ, მერე სწავლობენ საუბარს, ქვეშიდან გამოძრომის დიდოსტატები არიან.
შეიძლება აირჩიოს ბევრმა პედაგოგმა, მაგრამ ეს ახალი ტრაგედიაა. ვინმე დარწმუნებულია, რომ ჩვენ კარგად გვაქვს საქმე სკოლაში? ჩვენ სკოლაში არ გვაქვს საქმე კარგად. ქართულთან დაკავშირებით მინდა გითხრათ, როგორც უნივერსიტეტის ლექტორმა: ჩემთან მოდიან პირველკურსელები პირდაპირ სკოლიდან. მე მაქვს ასეთი შთაბეჭდილება, რომ საქართველოში ქართული ენისა და ლიტერატურის 100-დან 90-მა მასწავლებელმა წერა-კითხვა არ იცის. 90 ადამიანი 100-დან ჩემთან ვერ წერს და ვერ კითხულობს. ანუ ჰყავდათ ცუდი მასწავლებელი, ან გადასარვი მასწავლებელი ჰყავდათ და ა.შ. მოკლედ რომ გითხრათ, სკოლაში მდგომარეობა ტრაგიკულია. ამ მდგომარეობის გამოსასწორებლად საჭიროა უფრო საღი აზროვნების მინისტრი, მილიარდებით მეტი ფული… ხომ თქვეს, ყველაზე განათლებული ქვეყანა ვიქნებით ევროპაშიო? პრემიერ-მინისტრს ჰგონია, რომ ფულს თუ დახარჯავთ, განათლება თავისით მოვა. ასე ჩვენ წინ ვერ წავალთ. ასეთი რეტროგრადული ნაბიჯებით, მით უმეტეს, ვერ წავალთ წინ.
