C ჰეპატიტის ელიმინაციის პროგრამის დაწყებიდან 4 წელი გავიდა. ამ ხნის განმავლობაში პირველადი შემოწმებით C ჰეპატიტის სავარაუდო არსებობა 123 000 ადამიანს დაუდგინდა, თუმცა მკურნალობა მათმა მხოლოდ 40-მა პროცენტმა დაასრულა.
ელიმინაციის პროგრამის მიზნების მიხედვით, 2020 წლისთვის ქვეყანაში C ჰეპატიტით ინფიცირებული 150 000 ადამიანის 90%-ის განკურნებისთვის უნდა მიეღწია (135 000 ადამიანი), თუმცა ექსპერტებიც და სახელმწიფოს წარმომადგენლებიც აღიარებენ, რომ მიმართვიანობის ამ ტემპებით 2020 წლისთვის დასახული მიზნის მიღწევა, ფაქტობრივად, შეუძლებელია და არ გამორიცხავენ, რომ პროგრამის შეწყვეტის შემთხვევაში ათიათასობით ადამიანი ძვირადღირებულ მედიკამენტებზე ხელმისაწვდომობის გარეშე დარჩეს.
როგორია სტატისტიკა
“ევროპული საქართველოდან” საქართველოს პარლამენტის დეპუტატის, ზურაბ ჭიაბერაშვილის თქმით, 2018 წელს ჯანდაცვის სამინისტრომ C ჰეპატიტის ელიმინაციის პროგრამაზე 15 მილიონი ლარის დახარჯვა დაგეგმა, თუმცა ამ თანხის მესამედზე ნაკლები, 4.7 მილიონი ლარი აითვისა.
როგორც პარლამენტის ჯანდაცვის კომიტეტის თავმჯდომარე აკაკი ზოიძე ამბობს, თანხების აუთვისებლობის მიზეზი პაციენტთა დაბალი მიმართვიანობაა – ამას სტატისტიკაც ადასტურებს.
კერძოდ, 2015 წელს ჩატარებული კვლევით დადგინდა, რომ საქართველოში C ჰეპატიტით ინფიცირებულია დაახლოებით 150 000 ადამიანი. ელიმინაციის პროგრამის დასახული მიზანი კი 2020 წლისთვის 135 000 ადამიანის მკურნალობის კურსში ჩართვაა.
ამის ფონზე, პროგრამის დაწყებიდან 2018 წლის დეკემბრამდე პირველადი შემოწმების შედეგად ვირუსის სავარაუდო არსებობა 123 00 ადამიანს დაუდგინდა. მათგან ე.წ. დადასტურების კვლევა 75 400-მა ჩაიტარა, ხოლო დაავადება 64 000 პირს დაუდგინდა.
64 000 ადამიანიდან, ვისაც დაავადება დაუდგინდა, სრული დიაგნოსტიკური კვლევა 52 400-მა პირმა ჩაიტარა, მათგან 51 000 მკურნალობაში ჩაერთო, 48 000-მა კი კურსი დაასრულა, რაც იმას ნიშნავს, რომ 2020 წლამდე, დასახული მიზნის მისაღწევად, დარჩენილი 70-75 000 ადამიანის პროგრამაში ჩართვა და მკურნალობაა საჭირო:
“როგორც ირკვევა, საბიუჯეტო თანხების პრობლემა არ დგას, საქმე ჯანდაცვის სამინისტროს გაუმართავ მენეჯმენტს ეხება. ასეთი მენეჯმენტით, ასეთი ტემპებით, 2020 წელს – როგორც დასახულია – საქართველოში C ჰეპატიტის აღმოფხვრა ვერ მოხდება. ჯანდაცვის სამინისტრომ პროგრამში არსებულ პრობლემებზე საჯაროდ უნდა ისაუბროს და საზოგადოებას C ჰეპატიტის ელიმინაციის განახლებული გეგმა წარუდგინოს. საგანგაშოა, რომ ათასობით ადამიანს ხელთ აქვს ანალიზის პასუხი, რომ აქვს C ჰეპატიტი და მკურნალობის პროცესში არაა ჩართული”, – აცხადებს ჭიაბერაშვილი.
რატომ არ ერთვებიან ადამიანები პროგრამაში
კითხვით, რა დაბრკოლებები არსებობს და რატომ არ ერთვებიან ადამიანები პროგრამაში, რომლის ფარგლებშიც უფასოდ შეუძლიათ მიიღონ ძვირადღირებული მაღალი ხარისხის მედიკამენტები, რომლით მკურნალობის სრული კურსის გავლა დაახლოებით 80 000 აშშ დოლარი ღირს, “ნეტგაზეთმა” სფეროს რამდენიმე სპეციალისტს მიმართა.
როგორც ჯანდაცვის პოლიტიკის ინსტიტუტის დირექტორი თენგიზ ვერულავა ამბობს, პრობლემის სათავე პირველადი ჯანდაცვის სისტემის გაუმართაობაშია:
“ამ პროგრამამ კარგად რომ იმუშაოს, ცხადია, ჯანდაცვის სისტემამაც უნდა შეუწყოს ხელი. აღრიცხვიანობა და ინფორმაციის მიტანა ბენეფიციარებთან უნდა მოეხდინა ჯანდაცვის სისტემის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კომპონენტს, პირველად ჯანდაცვას. ვგულისხმობ ოჯახის ექიმის ინსტიტუტს, იმიტომ, რომ აღრიცხვაზე მყოფი პაციენტების მეთვალყურეობისთვის ოჯახის ექიმები უნდა გამოეყენებინა ქვეყანას, როგორც ინფორმაციის მიტანის თუ კონტროლის მთავარი ბერკეტი.
ეს სისტემა რომ არ არის სათანადოდ განვითარებული, მთავარი მიზეზია იმისა, რომ ისე ეფექტურად ვერ იმუშავა ამ პროგრამამ, როგორც დაგეგმილი იყო. ერთია, რომ გამოაცხადო ტელევიზიით და პრესით ამ პროგრამის შესახებ, თუმცა ეს საკმარისი არაა, პირველადი ჯანდაცვის სისტემა უნდა შეეხიდოს ამ პროცესს”, – ამბობს ვერულავა.
მისი თქმით, საქართველოში ჯანდაცვის დანახარჯებში ჰოსპიტალური ხარჯები 70%-ს შეადგენს, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ ქვეყანა პრევენციაზე ორიენტირებული არაა. ვერულავა მიიჩნევს:
“სისტემა არ მუშაობს, ოჯახის ექიმის ინსტიტუტი 25 წელიწადია არ მუშაობს ისე, როგორც ნორმალურ ქვეყნებში. ერთი, რომ ინფრასტრუქტურა არ არის მოწყობილი და მეორე, ოჯახის ექიმების ანაზრაურება ძალიან დაბალია. ისეთი ანაზღაურების სისტემაა, რომ არაეფექტურია. ოჯახის ექიმების განათლება არასათანადოა. პირველადი ჯანდაცვის სისტემა რომ სათანადოდ განვითარდეს, ამას სჭირდება ძალიან დიდი ინვესტიცია სახელმწიფოსგან.
ჯანდაცვის მთლიან დანახარჯებში 75 პროცენტი არის ჰოსპიტალური ხარჯები, ხოლო 25-20 პროცენტი პირველად ჯანდაცვაზე მოდის. ასეთი განაწილება არ უნდა იყოს. განვითარებულ ქვეყნებში 50-50-ზეა. ეს გვიჩვენებს, რომ ქვეყანა უფრო მეტად ჰოსპიტალურ სექტორზეა ორიენტირებული, უფრო მეტად დაავადებათა მკურნალობაზეა ორიენტირებული და არა პრევენციაზე. ამ დროს, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია” ,- ამბობს ვერულავა “ნეტგაზეთთან.
მისი თქმით, ამ პრობლემამ თავი იჩინა C ჰეპატიტის პროგრამაშიც, იმის გამო, რომ ოჯახის ექიმის ინსტიტუტი საკმარისად განვითარებული არ დახვდა:
“არ იყო ოჯახის ექიმის ინსტიტუტი სათანადოდ განვითარებული…. რომელიც პრევენციას გააკეთებდა, დაავადების მატარებელ ადამიანებს მოიზიდავდა, ნამკურნალევ პაციენტებს ზედამხედველობას გაუწევდა. ეს ყველაფერი ოჯახის ექიმმა უნდა გააკეთოს. ამას არ აკეთებს ც ჰეპატიტის ცენტრი. ის, რაც დაავადების გამოვლენას, სკრინინგს და ზედამხედველობას ეხება, ამას პირველადი ჯანდაცვა უნდა დახვდეს. ეს სხვა პროგრამებშიც გამოვლინდება. პირველადი ჯანდაცვა არის სისტემის საძირკველი.
პარალელი რომ გავავლო, იგივე პრობლემა შეიქმნა 2017 წელს: სახელმწიფო პროგრამა ქრონიკულ ავადმყოფთა მედიკამენტებით უზრუნველყოფისთვის. თქვენ წარმოიდგინეთ, ასეთი კარგი პროგრამა პირველად შეიქმნა. მისი მიზანი იყო გაჭირვებული ფენებისათვის (ქრონიკული დაავადებებისთვის) უფასოდ მიეწოდებინა მედიკამენტები. ამ დროს, არ გამოცხადდნენ პაციენტები. ძალიან დაბალი პროცენტი მოვიდა ამ პროგრამაში ჩასართავად. მაშინ მახსოვს, მინისტრი გამოვიდა და თქვა, რომ ჩემი ბრალია, მე არ ჩავედი ყველა რეგიონში და ინფორმაცია არ მივაწოდეო. ეს არასწორია, ეს უნდა გააკეთოს სისტემამ, ჯანდაცვის სისტემამ, ოჯახის ექიმმა უნდა მიაწოდოს ეს ინფორმაცია პაციენტებს. იქაც არ მოხდა გამოყენება, აქაც, ასეთი კარგი პროგრამაა და [პაციენტი] არ მიდის იმიტომ, რომ არც ინფორმაცია აქვს, თუ აქვს – დაკვალიანება არ ხდება. თუ იმკურნალებს, ზედამხედველობა არ ხდება. ძალიან მაკრო დონეზე რომ შევხედოთ, ეს არის სისტემის პრობლემა, რომელიც თავს იჩენს”, – ამბობს ვერულავა.
C ჰეპატიტის სახელმწიფო კომისიის წევრი მაია ბუწაშვილი ამბობს, რომ დაავადებათა კონტროლის ცენტრის მიერ ჩატარებული კვლევის მიხედვით, ამ მიმართულებით იკვეთება ინფორმაციულობის დაბალი დონე. ბუწაშვილის თქმით მართალია, ჯანდაცვის სამინისტრო რიგ კამპანიებს ახორციელებს, თუმცა, როგორც იკვეთება, მეტი მუშაობაა საჭირო:
“პრობლემას წარმოადგენს ისიც, რომ უსიმპტომოა ეს დაავადება და თავის შეწუხება, დროის დაკარგვა ბევრისთვის პრობლემაა. ზოგს არ უნდა თავის ცხოვრების რეჟიმი შეცვალოს, უარი თქვას ალკოჰოლზე და ა.შ. ასეთი არცთუ ისე რეალური მიზეზებია, რომელიც არ უნდა არსებობდეს. სამაგიეროდ ადამიანებს ათქმევინებს უარს უძვირეს მკურნალობაზე. თუ არ იქნება ეს პროგრამა, ერთეულებიღა შეძლებენ მომავალში ამ წამლით მკურნალობას”, – ამბობს ბუწაშვილი.
მისი თქმით, ზოგიერთი ადამიანისთვის შესაძლოა ფინანსური ბარიერიც არსებობდეს. კერძოდ, გაღრმავებული გამოკვლევების დროს, თუ პაციენტი სოციალურად დაუცველი არაა, გამოკვლევების ნაწილის თანადაფინანსება უწევს, რაც დაახლოებით 100-120 ლარი ღირს:
“გაღმრავებული გამოკვლევების დროს არის თანაგადახდა. პროგრამის დასაწყისში ჯდებოდა 400 ლარამდე. ახლა ეს ფასი ჩამოვიდა 100-დან 120 ლარამდე. ნაწილობრივ იმის ხარჯზე, რომ გამოკვლევების რაოდენობა შემცირდა და ნაწილობრივ იმის ხარჯზე, რომ გამოკვლევების ნაწილი სახელმწიფომ აიღო თავის თავზე. გენოტიპის განსაზღვრა, რომელიც 140 ლარი ღირდა, მთლიანად უფასოა. რა თქმა უნდა, არსებობენ ჩვენი მოქალაქეები, რომელთათვისაც 100 და 120 ლარი პრობლემაა, მაგრამ ეს ბარიერი გარკვეულწილად შემცირდა. ამასთან, გამოკვლევები სოციალურად დაუცველებისთვის უფასოა”, – ამბობს ბუწაშვილი.
მისი თქმით, უკეთესი იქნებოდა, რომ ფინანსური ბარიერი თავიდანვე მოხსნილიყო, თუმცა ეს მდგომარეობას დრამატულად ვერ შეცვლიდა:
“როდესაც ასეთი მასობრივი გამოვლენა ხდება დაავადების, თავიდან აქტიური ნაწილი ერთვება და შემდგომ რთულდება. ეს ქართული პრობლემა არ არის. მცდელობები, რაც არის და რითაც ჯერ კიდევ თვეში 1000 პაციენტი მაინც ერთვება პროგრამაში, ამის შედეგია. მაგალითად ის, რომ იუსტიციის სახლებში გაიხსნა სკრინინგის კუთხეები.
ის, რომ ტელევიზიაშიც ხშირადაა სიუჟეტები და გადაცემები, მცდელობა ფასის შემცირების. ჩემი პირადი აზრია, რომ ფასი, როგორც ბარიერი, თავიდანვე მთლიანად რომ ყოფილიყო მოხსნილი, უფრო მეტი ადამიანი ჩაერთვებოდა თუნდაც ფსიქოლოგიურად, როდესაც სრულიად უფასოა, ეს აადვილებს ადამიანის ჩართვას, თუმცა დრამატულად, ალბათ, ამას ვერ შეცვლიდა”, – ამბობს ბუწაშვილი.
კიდევ ერთ გამოწვევად დეზინფორმაციას ასახელებს ჰეპატოლოგი ჯაბა ზარქუა. მისი თქმით, პროგრამას ინფორმაციული მხარდაჭერა არ აქვს, რაც დეზინფორმაციის გავრცელების ბაზისს ქმნის:
“ჩემი აზრით, ძალიან მცირე ნება და მატერიალური დანახარჯია საჭირო ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად. უფრო მეტად უნდა მოახერხოს სახელმწიფომ ამ მხრივ დადოს ფსონი. ამის გარეშე ვიღებთ იმ საშინელ დეზინფორმაციას, რომ ეს წამალი თითქოს ხალხს კლავს და მათი განადგურებისთვისაა გამიზნული.
საბოლოო ჯამში, ისევ პაციენტებისთვის იქნება ცუდი, თუ მკურნალობის გარეშე დარჩებიან ამ პროგრამის დასრულების შემდეგ. იმიტომ, რომ C ვირუსი სიცოცხლისთვის საშიშია. ის იწვევს ღვიძლის ციროზს და ღვიძლის კიბოს. ამიტომ ინფორმაციული კამპანიის გაძლიერება არის ის, რაც მინდა რომ მოხდეს”, – ამბობს ზარქუა.
მისი თქმით, ბევრი ადამიანი პროგრამაში იმიტომ არ ერთვება, რომ დეზინფორმაციის მსხვერპლია:
“ბევრი პაციენტი მახსენდება, რომელიც ვერ ჩაერთო პროგრამაში იმიტომ, რომ ჰგონიათ, წამალი კიბოს აჩენს, ან იმიტომ, რომ ფიქრობენ , C ჰეპატიტი არანაირ საფრთხეს არ წარმოადგენს. სამედიცინო კუთხით პროგრამის განხორციელება იდეალურად მიმდინაროებს, პრობლემაა მენეჯმენტის კუთხით. ხალხს რომ ეშინოდა და ეგონათ, რომ ადამიანი პირველად მიიღებს რაღაც სუბსტანციას, ეს სისულელე იყო. ეს სუბსტანცია რეგისტრირებული პრეპარატია, ყველას შეუძლია შეუკვეთოს, გადაიხადოს რამდენიმე ათასი დოლარი და მოიტანოს. ზუსტად იმავე წამალს იღებენ სხვა ქვეყნებში, თუ ფული აქვთ”, – ამბობს ზარქუა.
მისი შეფასებით, 2020 წლისთვის ელიმინაციის 90-პროცენტიანი შედეგის მიღწევა ამ დინამიკით პრაქტიკულად შეუძლებელია:
“ექსპერიმენტი იყო თავად ეს პროექტი, ქვეყანაში ერთი ვირუსის წამლით განადგურება და ტოტალური ელიმინაცია. ეს დაბრკოლებები, რაც გვხვდება, ვფიქრობ, რომ ბუნებრივია და ტრაგიკულადაც არ მეჩვენება. პირველი ქვეყანა ვართ, რომელმაც თავის თავზე აიღო ეს ვალდებულება.
2020 წლისთვის მიზნად რაც დავისახეთ, რომ 90 პროცენტის ელიმინაცია მოვახდინოთ, ამ დინამიკით, ჩემი აზრით, შეუძლებელია. ბევრად უფრო აგრესიული უნდა ყოფილიყო ამ პროექტის მოცვა და განვითარება, 2020-სთვის რომ მიგვეღწია ამ შედეგისთვის. მიზანი ძალიან ამბიციურია.
არავინ დაგვსჯის, ამ მიზანს თუ ვერ მივაღწევთ, უბრალოდ, ძალიან სამწუხარო იქნება, თუ მარტივად გამოსწორებადი მიზეზის გამო ჩავარდება პროექტი და დარჩება ხალხი, რომელსაც C ვირუსი ექნება და წლების შემდეგ, როცა დაავადება პროგრესირდება, ღვიძლის ციროზი დაემართება, მაშინ როცა ამ პროგრამის ფარგლებში შეეძლო ემკურნალა”, – ამბობს ზარქუა.
რა მოხდება 2020 წლის შემდეგ და რა ცვლილებები იგეგმება მიმართვიანობის გასაზრდელად
საქართველოს ჯანდაცვის მინისტრმა დავით სერგეენკომ არ გამორიცხა, რომ 2020 წლის შემდეგ პროგრამა შეწყდეს:
“ფორმალურად კონტრაქტში ასეა, ელიმინაციის მიზნები 2020 წლამდეა გაწერილი. ფარმაცევტულ კომპანიასთან ხელშეკრულება უფრო ხანგრძლივია, მგრამ ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული იმაზე, რამდენად მეტი ადამიანი ჩაერთვება, რომ 2020 წლისთვის მკაფიო შედეგები გვქონდეს. მე ვერ დავადასტურებ, რომ ეს ხისტად შეწყდება, მაგრამ ამის რისკი, ალბათ, არსებობს” ,- თქვა სერგეენკომ მიმდინარე წლის მარტში.
პარლამენტის ჯანდაცვის კომიტეტის თავმჯდომარის, აკაკი ზოიძის თქმით, ყველაფერი კეთდება იმისთვის, რომ პროგრამა წარმატებულად დასრულდეს, თუმცა ის უსასრულოდ ვერ გაგრძელდება და აუცილებელია, ადამიანებმა დროულად იმკურნალონ:
“წარმატება ძალიან დიდი გვაქვს, სამართლიანობა მოითხოვს, რომ ეს აღვნიშნოთ. რეალურად, ყველაფერი კეთდება იმისთვის, რომ პროგრამა წარმატებულად დასრულდეს, მაგრამ არც უსასრულოდ გაგრძელდება. აუცილებელია, ადამიანები მოვიდნენ და დროულად იმკურნალონ და გათავისფულდნენ ამ დამოკლეს მახვილისგან. იმიტომ, რომ დღეს თუ სიმპტომები არ აქვთ, ხვალ შეიძლება გაგრძელდეს ღვიძლის ციროზით და გამოვლინდეს კიბოთი”, – ამბობს ზოიძე.
ზოიძის თქმით, დინამიკის გასაუმჯობესებლად პროგრამის ფარგლებში რიგი ცვლილებებია დაგეგმილი. კერძოდ, მისი თქმით, პირველი ივლისიდან ფინანსური ბარიერი სრულად მოიხსნება და საჭირო დიაგნოსტიკური კვლევები ბენეფიციარებისთვის სრულიად უფასო გახდება:
“პირველი ივლისიდან ფინანსური ბარიერი მოიხსენება და სრულად უფასო იქნება. მეორე, რაზეც იყო კრიტიკა, რომ პირველადი ჯანდაცვის დონეზე არ ხდება, ესეც გადაიჭრება. მანდ ძირითადად ლოჯისტიკური პრობლემა იყო, რომ ყველა დაწესებულებას ჰქონდეს ხელმისაწვდომობა სკრინინგ-ტესტებზე. ეს კომპონენტიც გადაიჭრება და პირველი ივლისიდან ნებისმიერი ადამიანს, რომელიც მივა პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებაში, სავალდებულო წესით სკრინინგი ჩაუტარდება [C ჰეპატიტზე]”, – ამბობს ზოიძე.
მისი თქმით, შესაბამისი უწყებები საინფორმაციო კამპანიის გაძლიერებასაც გეგმავენ, რათა მიზნობრივ ჯგუფებს პროგრამის შესახებ ცნობები მიაწოდონ:
“სამინისტრომ ძალიან აქტიური კამპანია დაიწყო. ახლა კიდევ ახალი საზოგადოებრივი კამპანია ჩაეშვება, მეტი ადამიანი რომ მოვიზიდოთ. იმიტომ, რომ აქ არიან ადამიანები, რომლებიც ასაკში არიან და ფიქრობენ, რომ სიმპტომები არ აქვთ და რატომ უნდა იმკურნალონ. თუმცა მათთვისაც აუცილებელია, რომ იმკურნალონ და გაიხანგრძლივონ სიცოცხლე. თუ ვინმე რჩება ამ ვირუსით დაავადებული, ის პოტენციურად სხვასაც საფრთხის ქვეშ აყენებს. კონტროლი ძალიან კარგად მიდის, მაგრამ სანამ ვირუსს არ აღმოვფხვრით, ყოველთვის იქნება შანსი, ერთი ადამიანიდან მეორეს გადაედოს.
ნაწილი კი ინტრავენური საინექციო ნარკოტიკების მომხმარებელია და გარკვეული შიში აქვს. მიზნობრივად ამ ჯგუფებზე იქნება კამპანია, რომ მოვიდნენ, იმკურნალონ და გაიხანგრძლივონ სიცოცხლე. მათ უმეტესობას დღეს სიმპტომები არ აქვს, ამგრამ ხვალ აუცილებლად ექნება, რადგან ეს ისეთი დაავადებაა, ადრე თუ გვიან გამოვლინდება”, – ამბობს ზოიძე.
