ინტერვიუ Chatham House-ის საერთაშორისო ურთიერთობების სამეფო ინსტიტუტის უფროს მკვლევართან, ევროკავშირში საქართველოს ყოფილ ელჩ ნატა საბანაძესთან.
— „ქართულმა ოცნებამ“ გამოაცხადა, რომ 2028 წლის ბოლომდე დღის წესრიგიდან ხნის ევროკავშირში გაწევრიანებაზე მოლაპარაკებების დაწყების საკითხი. რას ნიშნავს ეს საქართველოს ევროინტეგრაციისთვის?
— გეტყვით, მე როგორ ვკითხულობ მე ამ გადაწყვეტილებას. „ქართული ოცნების“ გადმოსახედიდან რომ შევხედოთ, რომელიც არ არის საქართველოს გადმოსახედი, საკმაოდ კარგად გათვლილი გადაწყვეტილებაა. რეალურად, „ოცნება“ ცდილობს, ევროკავშირს ზეწოლის ბერკეტი წაართვას და ასე ვთქვათ, საკუთარი თავის ინსულაცია მოახდინოს. ყველაზე დიდი ბერკეტი იყო სწორედ ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესი. ამიტომ ამ გზით, თავს იცავს რეკომენდაციებისგან, დათქმებისგან, 9 პუნქტისგან და ა.შ., რომლის შესრულება „ოცნებას“ არ უნდა იმიტომ, რომ ეს ყველაფერი მას ხელს უშლის ერთპარტიული მმართველობა დაამყაროს და ძალაუფლება განუსაზღვრელი დროით შეინარჩუნოს. ევროკავშირის დათქმების და გაწევრიანების კრიტერიუმების შესრულება ნიშნავს, საქართველო რეალურად დემოკრატიული სახელმწიფო გახდეს, რაც ნიშნავს იმასაც, რომ როდისღაც ხელისუფლების დათმობა მოუწევთ.
საქართველოს ვაცლავ ჰაველის ტიპის დემოკრატი მმართველი არასდროს ჰყოლია. ვერ მოხდა ქვეყნის დემოკრატიული კონსოლიდაცია, ყოველთვის გარდამავალი, მაგრამ ძირითადად იყო თავისუფალი ქვეყანა, სადაც შესაძლებელია თავისუფალი აზრის გამოთქმა და თუ ძალიან რთული იყო არჩევნების შედეგად ხელისუფლების ცვლილება, ხალხის ზეწოლის ქვეშ მაინც ხდებოდა. თითოეული ახალი მოსული მთავრობა ერთადერთი რასაც ინარჩუნებდა, იყო გეზი დასავლეთისკენ, რადგან საქართველოს, როგორც სუვერენული ქვეყნის გადარჩენა დამოკიდებული იყო იმაზე, რამდენად სწრაფად გაწევრიანდებოდა ინსტიტუციურ დასავლეთში. იმისთვის რომ ეს საგარეო — რეალურად შიდა უსაფრთხოებიდან გამომდინარე — პრიორიტეტი შესრულებულიყო, ხელისუფლებები ქვეყნის შიგნით გარკვეულ რეფორმებზე მიდიოდნენ. საქართველოს სურვილი, რომ ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში გაწევრიანებულიყო და ქვეყნის შიგნით ასე თუ ისე მიმდინარე დემოკრატიზაციის პროცესი ურთიერთკავშირში იყო.
რას აკეთებს „ქართული ოცნება“ ახლა? — ცვლის იმ მამოძრავებელ ძალას, რომელსაც შიდა პროცესები მიჰყავდა და ნაკლები წნეხი ექნება, ქვეყნის შიგნით დემოკრატიული წყობის ნაწილების მაინც შეინარჩუნოს. „ოცნების“ გადაწყვეტილება, რა თქმა უნდა, ურტყამს ევროინტეგრაციას, მაგრამ პირდაპირ ურტყამს ქვეყანაში თუნდაც რუდიმენტული დემოკრატიის არსებობას. „ოცნება“ იფორმებს კარტ-ბლანშს, გააკეთოს რაც მას უნდა.
— ძალაუფლების შენარჩუნება ერთადერთი მოტივია თუ შეიძლება „ქართული ოცნების“ გადაწყვეტილების უკან იყოს სხვა ფაქტორებიც, მაგალითად რუსეთის?
— ძალაუფლების შენარჩუნება არის ერთ-ერთი მთავარი მოტივი. რუსეთის მომენტი ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია. მე ახლა რადგან არ მაქვს არანაირი მტკიცებულება, ვთქვა, რომ ეს ყველაფერი ხდება რუსეთის შეკვეთით, ამას არ ვამბობ. მაგრამ არ აქვს მნიშვნელობა, რუსეთის უკვეთს თუ არა . ფაქტია, რუსეთი ხეირობს პირველ რიგში. გეოპოლიტიკური კონტექსტის გათვალისწინებით, რუსეთის გავლენა კავკასიაში შედარებით შესუსტდა. მოსკოვს გარკვეულწილად უწევს გავლენის გაყოფა სხვა მოთამაშეებთან: თურქეთთან, ირანთან, ჩინეთთან… დასავლეთის გავლენის ძირითადი გამტარი კი რეგიონში იყო საქართველო. საქართველოს „დაცემით“ — გადახვევით ევროპული გზიდან — რუსეთი იმარჯვებს და ისევ იძლიერებს პოზიციებს. ამიტომ არ არის გასაკვირი და პირველად — ესეც ძალიან საინტერესოა — თავად პუტინი გამოეხმაურა და გამოხატა კმაყოფილება იმით, რაც საქართველოში ხდება. დაკვეთით თუ საკუთარი ინიციატივით, „ქართული ოცნების“ გადაწყვეტილება რუსეთის წისქვილზე დასხმული წყალია. რუსეთი ხეირობს არა მხოლოდ გეოპოლიტიკური მოგებით, არამედ რეჟიმის ტიპის თვალსაზრისითაც. მე არ გამოვრიცხავ , თუ ეს ყველაფერი თუ შერჩა „ქართულ ოცნებას“, ანუ უარი ვთქვით ევროკავშირზე, — ნატოზე უკვე აღარც არის საუბარი — ეს პირველ რიგში დაეტყობა შიდა მართვას და მოხდება უფრო რუსული ტიპის მმართველობის დამყარება.
სხვათა შორის, „ოცნებას“ ჰქონდა შანსი უკეთესი ლავირებისთვის. შეიძლებოდა გადმოეღო სერბეთის მოდელი, რომელიც რუსეთთან ურთიერთობას აგრძელებს, ჩინეთთან კარგად არის, ასევე ჩართულია ევროკავშირთან გაწევრიანებას პროცესში. მე მეჩვენებოდა, სერბული მოდელი შეიძლებოდა ყოფილიყო ყველაზე მისაღები „ოცნებისთვის“, იმიტომ რომ ამით დაამშვიდებდა პროევროპულ განწყობებს მოსახლეობაში, თუნდაც საკუთარ ამომრჩევლებში. მაგრამ საინტერესოა, რომ „ქართულმა ოცნებამ“ ლავირებაზე უარი განაცხადა და პირდაპირ წავიდა ურთიერთობების გაწყვეტაზე წავიდა. ანუ რაღაც გზაა არის არჩეული და მგონია, გადაწყვეტილია მეტი დაახლოება ანტიდასავლურ პოლიტიკურ გაერთიანებებთან.
— შეიძლება, საქართველო ვიხილოთ BRICS-ში ან 3+3 ფორმატში?
— სწორედ ბრიკსისკენ მივდიოდი. ეს არის ლოგიკური შემდეგი ნაბიჯი. რა თქმა უნდა, ბრიკსში საქართველოს ახლავე არავინ მიიღებს, რადგან იქ მხოლოდ რუსეთი არ არის. მაგრამ სიმბოლურად ეს იქნება საკმაოდ მნიშვნელოვანი გზავნილი. რუსეთი, ალბათ, განსაკუთრებით გაიხარებს და იმუშავებს იმისთვის, რომ საქართველოს საკითხი პოზიტიურად გადაწყდეს. ბრიკსის მნიშვნელობა „ოცნებისთვის“ იერარქიისთვის განსაკუთრებით გაიზრდება, თუ გაერთიანების გეგმები განხორციელდა. რა თქმა უნდა, პირდაპირ არ დეკლარირებენ, რომ ეს არის გაერთიანება დასავლეთის წინააღმდეგ, მაგრამ განსაკუთრებით ჩინეთისა და რუსეთის ინტერესია, შექმნან მექანიზმები, რომელიც დასავლეთისგან და განსაკუთრებით სანქციების ზეწოლისგან გაათავისუფლებს მათ. საუბარია ალტერნატიული გადახდის მექანიზმების შემუშავებაზე, ალტერნატიული სავალუტო ფონდის შექმნაზე და ა.შ. ჯერ ეს მხოლოდ იდეებია, მაგრამ გასაგებია, რა ამოძრავებთ და „ოცნებისთვის“ ბრიკსი მით უმეტეს ძალიან მიმზიდველი იქნება, თუ სანქციების საკითხი დადგება. ამასთან, ბრიკსს გაყიდიან როგორც დანარჩენ მსოფლიოსთან ურთიერთობას.
პაპუაშვილის განცხადებაც საინტერესო იყო, რომ ჩვენ ბევრი რაღაცის დათმობა მოგვიწევს, თუ ევროკავშირში შევედით. ანუ აბსოლუტურად შეიცვალა დისკურსი. თუ მანამდე საუბრობდნენ, რა ხეირს ნახავს ქვეყანა ევროკავშირის წევრობიდან, ახლა საუბარია საფასურზე. აქცენტები შეცვლილია და მე მგონი, არანაირი კითხვის ნიშანი არ დგას, რომ „ქართული ოცნება“ ქვეყნისთვის ეძებს ახალ გეოპოლიტიკურ იდენტობას, რომელიც არ იქნება ცალსახად დასავლური, როგორც იყო დამოუკიდებლობის აღდგენიდან დღემდე. საუბარი არ არის სრულ იზოლაციაზე, მაგრამ მზად არიან დასავლეთის ზურგის შექცევისთვის, იმიტომ რომ, თვლიან, ამით არ მთავრდება სამყარო — რჩება რუსეთი, ჩინეთი, ახლო აღმოსავლეთი, შუა აზია და ა.შ. და ფიქრობენ, აქვთ ლავირების საშუალება. აგერ რუსეთი ვერ მოაქციეს რეალურად იზოლაციაში ხომ და საქართველოც რაღაცას გამოძებნის.
— თქვენ თქვით, რომ საქართველო კონსოლიდირებული დემოკრატია არასდროს ყოფილა. ახლა ის ეტაპია, როდესაც ჰიბრიდული რეჟიმიდანაც ავტოკრატიაზე გადავიდა, იმის გათვალისწინებით, რომ ელექტორალური დემოკრატიაც კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას?
— ასეთი ტიპის ჰიბრიდული რეჟიმიც არ ვყოფილვართ, როგორც ახლა. ახლა აშკარად მეტია ავტორიტარიზმი, ვიდრე დემოკრატია. ჰიბრიდული რეჟიმებისთვის დამახასიათებელია სწორედ ფასადური ელექტორალური დემოკრატია. ხშირად ხმარობენ ტერმინს ელექტორალური ავტოკრატია, რაც ნიშნავს, რომ არჩევნები ტარდება, კონკურენტულია, მაგრამ იმდენადა არათანაბარია სათამაშო ველი, სტრუქტურულად მიტაცებულია არჩევნები, არ არის დამოუკიდებელი ინსტიტუტები, რომ ოპოზიციას ძალიან დაბალი შანსები აქვს. არჩევნები უბრალოდ ლეგიტიმაციის მიზნით. ჩატარებული სპექტაკლია. ასეთი ტიპის რეჟიმებია სერბეთსა და უნგრეთში, საიდანაც საქართველოს ბევრი აქვს ნასწავლი. ჯერ ბოლომდე გაფორმებული არ არის, დრო უნდა, მაგრამ როგორც ჩანს, სწორედ ავტოკრატიის სწრაფად გაფორმებისთვის იყო საჭირო 60%-იანი მხარდაჭერა. დემოკრატიის რღვევა დღევანდელ პირობებში, ამ ჰიბრიდულ რეჟიმების ხელში ხდება სწორედ დემოკრატიულად არჩეული მმართველების მიერ, დემოკრატიულად არჩეული პარლამენტის მიერ, დემოკრატიული მექანიზმების გამოყენებით, რომელსაც ბოლოს მოუღებენ და მყარდება ავტორიტარიზმი.
სხვათა შორის, გადახვევაა ოპოზიციის აკრძალვის დაპირება, იმიტომ რომ ჰიბრიდული რეჟიმისთვის ოპოზიციის არსებობა ძალიან მნიშვნელოვანია ლეგიტიმაციისთვის და იმისთვის, რომ დასავლეთის წნეხისგან თავი დაიცვან არა იმით, რომ ქვეყანა იზოლაციაში მოაქციონ, როგორც ამას „ოცნება“ აკეთებს, არამედ თქვან, რომ ყველაფერი დემოკრატიული პრინციპების დაცვით და მინიჭებული მანდატის შესაბამისად კეთდება. ახლა როგორც ჩანს, ხდება უფრო აშკარად გამოხატული ავტორიტარიზმისკენ გადასვლა. მე ვამბობდი, რომ ორბანიზაციიდან გადავდივართ პუტინიზაციისკენ.
— არჩევნების ლეგიტიმურობაც „ჰაერშია გამოკიდებული“ და კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე გარეთ. საბოლოოდ როგორ შეიძლება გადაწყდეს ეს საკითხი?
– ამ ეტაპზე საკმაოდ რთული სათქმელია. ჩამოვიდა 500-მდე მოკლევადიანი დამკვირვებელი. თუნდაც იმ სადამკვირვებლო მისიების მეთოდოლოგია საკმაოდ მოძველებულია და არ არის მორგებული ასეთი გაწვრთნილი ჰიბრიდული რეჟიმებისთვის, რომლებმაც ისწავლეს, როგორც გააკეთონ მანიპულაცია თუნდაც ამ დაკვირვების მეთოდოლოგიის ცოდნიდან გამომდინარე. მაგალითად, დამკვირვებელი მონიშნავს, რომ ასე თუ ისე გამართული საარჩევნო პროცესი, სერიოზული ძალადობის ნაკლებობა, მრავალფეროვანი არჩევანის შესაძლებლობა კარგია. მაგრამ არჩევნების მიტაცება ხდება მანამდე, სტრუქტურულად, კანონების საშუალებით, ინსტიტუტების მიტაცების საშუალებით. ეს სათანადოდ არ აისახება მოკლევადიან შეფასებაში.
მეორეა წახალისება, ზეწოლა, დაშინება, რომლის აღწერა და მტკიცებულების დადება, რომ ასე მოხდა, ძალიან ძნელია. ამიტომ არის იმის განცდა დამკვირვებლებში, რომ აქ არ არის საქმე ისე კარგად, როგორც ჩვენი მეთოდოლოგია გვეუბნება, მაგრამ არ არის მტკიცებულება და ამიტომ ჰაერში გამოკიდებულია ლეგიტიმურობა. საით წავა ეს დასკვნა საბოლოოდ, პოლიტიკური გადაწყვეტილებაა. ძალიან ბევრი რამ დამოკიდებულია საქართველოს მოქალაქეებზე. თუ საქართველოში მიიღეს და თქვეს, რომ ეს არის, რაც არის, იქიდანაც შესაბამისი რეაქცია იქნება. რა თქმა უნდა, არ აღდგება უწინდებული ურთიერთობები, მაგრამ რაღაც დონეზე აღდგება. გუშინდელი ძალადობის მერე ეს კიდევ უფრო გაჭირდება. — არჩევნებმა გამოიწვია პოლიტიკური კრიზისი, რომელიც გადაიზარდა საკონსტიტუციო კრიზისში, ძალადობაში და ერთიანად იკვეთება საკმაოდ მძიმე სურათი, რომელზეც ერთიანად იქნება პასუხი გასაცემი. ასევე გაუგებარია რა საჭირო იყო ეს ყველაფერი „ოცნებისთვის“. მოსახლეობაში არ იყო მუხტი და იყო სერიოზული იმედგაცრუება და თვითონ ხელისუფლებამ შეასხა და გაამწვავა საერთაშორისო რეაგირებაც.
– და თუ „ოცნებამ“ მთავარი ბერკეტი — გაწევრიანების მოლაპარაკეების სახით — გამოაცალა, რა რჩება ევროკავშირს? გადადგამს თუ არა ნაბიჯებს სანქციების მიმართულებით? ასევე რას იზამს შეერთებული შტატები და რაზე იქნება დამოკიდებული მათი საპასუხო გადაწყვეტილებები?
– ეს დამოკიდებული იქნება, თუ როგორ განვითარდება მოვლენები საქართველოში და ხელისუფლების ნაბიჯებზეც, მათ შორის პროტესტზე რეაგირებაზე. ჟურნალისტებზე მიზანმიმართული ძალადობა ძალიან მძიმეა. ევროკავშირი და აშშ ერთად, როგორც რუსები ამბობენ, კი წარმოადგენენ „კოლექტიურ დასავლეთს“, მაგრამ ორი საკმაოდ განსხვავებული მოთამაშეა. ევროკავშირში სანქციებზე გადაწყვეტილება კონსენსუსი გზით მიიღება და იქ არიან სახელმწიფოები, თუნდაც უნგრეთი, რომელიც გამოესარჩლება საქართველოს ევროპულ საბჭოში. ამიტომ კონსენსუსის მიღება შეიძლება გაჭირდეს და ძლიერი რეაგირება არ მოხდეს. მაშინ რჩება ის, რომ ევროკავშირი წავიდეს გამწვავებაზე და ურთიერთობების გაწყვეტაზე, რაც ევროკავშირს არ სურს, იმიტომ რომ ერთია საქართველოს შიდა პოლიტიკური კრიზისი, მაგრამ ეს საკითხი ასევე არის გლობალური კონფრონტაციის ნაწილი. ურთიერთობის გაწყვეტა ნიშნავს, რომ საქართველოს ხელისუფლებას გაეხსნება ხელები, ალტერნატიული პოლიტიკური დაჯგუფებებისკენ რეგიონში, ანუ რუსეთის გავლენა კიდევ უფრო გაძლიერდება. ამ საკითხზე ფიქრობენ და არაა აზრთა ერთიანობა. ზოგი თვლის, რომ ეს პროცესი დაწყებულია, არაფერი ეშველება და საჭიროა პრინციპული რეაგირება და ზოგი თვლის, რომ ეს პრაგმატულად სწორი არ იქნება და რაღაც ურთიერთობები უნდა შენარჩუნდეს.
შეერთებულ შტატებს რაც შეეხება, ახლა გარდამავალი პერიოდია, სანამ ტრამპის ადმინისტრაცია მოვა, გაერკვევა და რაღაც პოზიციას დაიკავებს. ამიტომ შეიძლება საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან შემთხვევით არ არის შერჩეული გამწვავებაზე წასვლის მომენტი. მწვავე რეაქციის მოლოდინი არ აქვთ, იმიტომ რომ, გარდა საქართველოს კრიზისისა, ბევრი სხვა თემა დგას დღის წესრიგში.
— ვიქტორ ორბანი შეიძლება იყოს ის ლიდერი, რომელიც არა მარტო ევროკავშირის სანქციებს აარიდებს „ქართულ ოცნებას“, არამედ გარკვეულწილად ურთიერთობების ნორმალიზებაში, ლეგიტიმაციის მიღებაში და აშშ-სთან ურთიერთობებშიც კი დაეხმარება?
— რა თქმა უნდა. დასაწყისისთვის, ორბანი ძალიან სერიოზული რესურსია „ქართული ოცნებისთვის“ ტრამპთან ურთიერთობისთვის. მერე როგორ განვითარდება მოვლენები, ცალსახა არ არის. „ოცნების“ გათვალა, რომ ორბანი დაეხმარება ტრამპის ადმინისტრაციასთან, არცთუ უსაფუძვლოა, ვინაიდან ორბანს საკმაოდ სერიოზული გავლენა აქვს ტრამპზე.
— საკმარისია კი ორბანის რესურსი იმის გათვალისწინებით, რომ „ქართული ოცნება“ აღრმავებს ურთიერთობებს აშშ-სთან დაპირისპირებულ ირანთან, ჩინეთთან?
— სწორედ ეს არის საინტერესო. ამიტომ ვთქვი, დასაწყისისთვის-თქო. თავიდან შეიძლება საკმარისი იყოს, მაგრამ შემდეგ ჩინეთის და მით უფრო ირანი საკითხზე ტრამპის პოზიცია ცალსახა და ბევრად აგრესიული იქნება, ვიდრე დემოკრატებს. ორ სკამზე ჯდომა „ოცნებას“ გაუჭირდება.
— „ქართული ოცნება“ ირწმუნება, რომ 2028 წელს მოლაპარაკებების გახსნიდან 2 წელი თითქოს საკმარისია ევროკავშირში გაწევრიანებისთვის. სინამდვილეში ოთხი თუ რამდენი წლით ავადებს „ოცნება“ საქართველოს ევროინტეგრაციას? და თუ ევროკავშირის გაფართოების შემდეგ ტალღაში ვერ მოხვდა, იქნება კი კიდევ ერთი გაფართოება საქართველოსთვის?
— მე ვერ ვხედავ ამ შანსს. ეს გაფართოებაც შემთხვევით მოხდა. იმიტომ რომ პუტინი თავს დაესხა უკრაინას და პირველ რიგში იმიტომ, რომ უკრაინელებმა გადაწყვიტეს იბრძოლონ, დაიცვან თავი და დაიცვან ევროპაც. ჩემი აზრით, ეს არ არის ოთხი წლით გადადება. ეს არის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის მთლიან ჩახსნა. საუბარი რომ ჩვენ ოთხი წელია არ გვინდა ევროკავშირთან ურთიერთობა და ასე უკეთ მოვემზადებით წევრობისთვის, სრული აბსურდია. ევროკავშირი ხელს უშლის საქართველოს მთავრობას, ქვეყანა ევროკავშირში გაწევრიანებისთვის მოამზადოს? ისედაც შეჩერებული იყო გაწევრიანების პროცესი იმის გამო, საქართველო რეკომენდაციებს არ ასრულებდა. 4 წლის მერე როცა ქვეყანაში სრულად დამყარდება ერთპარტიული მმართველობა, საერთოდ შანსი არ ექნება ქვეყანას. ახლა ამბობენ, მზად არ ვართო და 2028 წელს, — არ ვიცი ბელარუსი იქნება აქ თუ რა, მაგრამ ესტონეთის არ დავემსგავსებით, ფაქტია — კიდევ უფრო ნაკლებად ვიქნებით მზად მოლაპარაკებების გახსნისთვის.
ახლა ხალხის რეაქციის საპასუხოდ იტყვიან, რომ თუ ევროკავშირს, არ სურს გახსნას მოლაპარაკებები; რომ ეს არ არის ევროინტეგრაციის პროცესის შეჩერება; რომ ჩვენ ვასრულებთ ასოცირების შეთანხმებას და ა.შ.
— ასოცირების შეთანხმება აქვს ჩილესაც, მაგრამ ევროკავშირში გაწევრიანება არ „ემუქრება“. ის, რომ „ქართული ოცნება“ მხოლოდ ასოცირების შეთანხმებაზე აპელირებს, აჩვენებს, რომ უფრო შორს წასვლას და გაწევრიანებას არ აპირებს?
– გზავნილი ეგ არის, რომ არ უნდა წევრობა და ხსნის ამ თემას, ოღონდ მთლად პირდაპირ ვერ ამბობს და ცოტა ხნით შეაჩერა. ასოცირების შეთანხმება იყოს, რას აშავებს, ძალიან ბევრ ქვეყანას აქვს.
– საგარეო საქმეთა სამინისტროს 150-მდე თანამშრომელი გაემიჯნა „ოცნების“ უარს ევროინტეგრაციაზე. რით აიხსნება, რომ პროტესტი გამოვლინდა მხოლოდ ახლა, მაგრამ არა შარშან ან შარშან წინ, რუსული კანონის ინიციირებისას. საგარეო საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლებისთვის ხომ ყველაზე ნათელი უნდა ყოფილითო კურსის ცვლილება?
— ნათელი იყო და დარწმუნებული ვარ, ძალიან ბევრისთვის ეს იყო სერიოზული დისკომფორტის წყარო. ამავე დროს, „ქართული ოცნება“ თავისი პოზიციონირებით საჯარო მოხელეებს აქამდე უტოვებდა თავის მოტყუების გზას, რომ ისევ ევროკავშირისკენ მივდივართ. ახლა, როდესაც პირდაპირ ითქვა, ოთხი წელი ამ თემაზე არ ვმუშაობთ და ეს პირდაპირი დარღვევაა კონსტიტუციის, ძალიან რთულია უწინდებურად გაგრძელება. „ოცნებამ“ როგორც საგარეო საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლებს, ისე ზოგადად საჯარო მოხელეებს, გამოაცალა ფასადი, რომლის უკანაც კიდევ შეიძლებოდა ამოფარება და იმის თქმა, რომ მე ჩემს საქმეს ვაკეთებ, ევროინტეგრაციას ვემსახურები და ჩემი წასვლით შედეგი არ გაუმჯობესდებაო.
საგარეო საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლების განცხადება სერიოზული ნაბიჯია. ჩემი აზრით, ეს არ არის გუშინდელი გადაწყვეტილება და იმ მორალური დისკომფორტის გამოხატულებაა, რომელიც დიდი ხნის დაგროვილია. ამასთან, ეს საკითხი მარტო საგარეო საქმეთა სამინისტროს არ ეხება. გასაგებია, რომ ევროკავშირთან ურთიერთობები ასოცირდება საგარეოსთან, მაგრამ გაწევრიანება არიან ბევრად ფართო თემა, ყველა სამინისტროს მოიცავს და ყველა საჯარო მოხელეს ეხება.
— ახალ მინისტრ მაკა ბოჭორიშვილს თუ აქვს საკმარისი რესურსი და ავტორიტეტი, აღელვებული სისტემა დაალაგოს?
– ეგ გამოჩნდება. არ ვიცი.
– თქვენ რომ ახლა ისევ დიპლომატიურ სამსახურში იყოთ, რას მოიმოქმედებდით და რას ეტყოდით კოლეგებს?
– მე არ ვიქნებოდი დღეს საგარეო საქმეთა სამინისტროში. პირველი ვიყავი, ვინც წამოვიდა იქიდან, როდესაც სიტუაცია შეიცვალა და 2021 წელს [კურსის შეცვლის] კონტურები გამოჩნდა. უფრო წინა ხაზზე ვიყავი და უფრო ადრე ჩანდა. მე არ ვაძლევ ჩემს თავს იმის უფლებას, რომ ვინმეს მივმართო, მით უმეტეს ყოფილ კოლეგებს. არასოდეს ეს არ გამიკეთებია. მაგრამ არის რაღაც მომენტები და მე ახლა მახსენდება დანტეს სიტყვები: „ჯოჯოხეთში, ყველაზე ცხელი ადგილი შემონახულია მათთვის, ვინც მორალური კრიზისის დროს ნეიტრალური რჩება“. ყველას პირადი გადასაწყვეტია, მაგრამ მე მგონია, ახლა ის მორალური კრიზისია, რომლის გამართლებაც რთულია.
