სოფელ მოხეს სადავო შენობის წარმომავლობის შემსწავლელი კომისიის გადაწყვეტილებით, მოხეში შენობა კულუტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს მეთვალყურეობის ქვეშ გადავა და სააგენტო შეიმუშავებს სამომავლოდ კონცეფციას, თუ რა ფუნქცია შეიძლება დაეკისროს შენობას. კოიმისიამ უმჯობესად მიიჩნია, რომ ის არც მუსლიმებისა და არც მართლმადიებლების საკუთრებაში გადავა. სახელმწიფო კომისიამ გადაწყვეტილება დღეს გამართულ შეხვედრაზე მიიღო.

როგორც ძეგლთა დაცვის ეროვნული სააგენტოს ხელმძღვანელი ნიკოლოზ ანთიძე აცხადებს, კომისიის გადაწყვეტილება საზოგადოებაში არსებული დაძაბულობის აღმოფხვრისკენაა მიმართული.

“ამ შენობასთან დაკავშირებით სააგენტო შეიმუშავებს კონცეფციას, თუ როგორ უნდა იყოს დაცული [შენობა], და კომისიას წარუდგენს თავის მოსაზრებებს უახლოეს მომავალში, თუ რა განვითარების პერსპექტივები შეიძლება არსებობდეს. თუ კომისია მოიწონებს, კონცეფცია საჯარო გახდება. ამ დროისათვის შენობის განვითარების ძველი ვერსიები არ განიხილება – ყველაფერზე იმუშავებს სააგენტო.

პირველ რიგში, დაძაბულობის აღმოფხვრისათვის იქნა ასეთი გადაწყვეტილება მიღებული. ეს არის სახელმწიფოებრივი გადაწყვეტილება თითოეული კომისიის წევრის მხრიდან. არსებობს საზოგადოების სხვადასხვა ნაწილში მოსაზრება, რომ ეკლესია იყო თუ მეჩეთი იყო – ეს საკითხი ჯობია, რომ მიენდოს ძეგლთა დაცვის სააგენტოს და მან თქვას სამომავლოდ როგორ შეიძლება იყოს დაცული შენობა,” – აცხადებს ნიკოლოზ ანთიძე.

რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტოს თავმჯდომარის, ზაზა ვაშაყმაძის თქმით, მოხეში მცხოვრებ მუსლიმ თემს კომისია ორ ვარინტს სთავაზობს: კომისია მზად არის, ადგილობრივ ხელისუფლებას მიმართოს და შეისყიდონ ის შენობა, სადაც ახლა ლოცულობენ მუსლიმები, ან იყიდონ მიწა, სადაც აშენდება მეჩეთი და გადასცენ მუსლიმებს საკუთრებაში. გადაწყვტილება ადგილობრივებმა თავად უნდა მიიღონ.

კომისიის გადაწყვეტილებას არ ეთანხმება ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრის ხელმძღვანელი თამთა მიქელაძე, რომელიც აცხადებს, რომ საჯარო ინტერესი და დაძაბულობის თავიდან აცილება ვერ გაამართლებს იმ ფაქტს, რომ კომისიამ უარი თქვა ისტორიული შენობის ისტორიულ-კონფესიურ წარმომავლობის შესწავლაზე და ისტორიული მესაკუთრისთვის მის დაბრუნებაზე.

მიქელაძის განცხადებით, ისტორიული შენობის ნაცვლად ალეტრნატიული ქონების შეთავაზება იმ შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს, როდესაც მისი ფაქტობრივი დაბრუნება შეუძლებელია მისი განადგურების ან კონკრეტული შენობის მაღალი საჯრო ინტერესის მქონე ობიექტად გამოყენების გამო.

“სახელმწიფომ რელიგიური ნაგებობების ძირითადი ნაწილი დაუბრუნა მართლმადიდებელ ეკლესიას, თუმცა იგივე არ გაუკეთებია სხვა რელიგიების მიმართ, რის გამო ეს პოლიტიკა ცალსახად დისკრიმინაციულია. მოხის კომისიამ არც კი იმსჯელა შენობის მესაკუთრის დადგენის და მისი დაბრუნების საკითხებზე, რითაც რესტიტუციის შესაძლებლობა იმთავითვე გამორიცხა” – ამბობს მიქელაძე.

კომისიის გადაწყვეტილება სავალდებულო არ არის, ის სახელმწიფო გადაწყვეტილებაც არ არის, ამიტომ ადგილობრივ მუსლიმ თემს შეუძლია საკუთარი დავის გაგრძელება.

თამთა მიქელაძის განცხადებით, სამუფტო სამმართველოს მიერ ამ გადაწყვეტილებაზე დათანხმება მუსლიმ თემსა და სამმართველოს შორის დაპირისპირების მაგალითია და რელიგიის სააგენტო სამუფტოს სამმართველოს აკონტროლებს, რადგან კომისიამ მის შემადგენლობაში არ შეიყვანა ის პირები, რომელსაც ადგილობრივი მუსლიმი თემი მოითხოვდა, და ის მხოლოდ სამუფტო სამმართველოს წარმომადგენლებით დააკომპლექტა.

2 ნოემბერს, EMC-ის სარჩელი მოხეში მუსლიმების უფლებების დარღვევასთან დაკაშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ წარმოებაში მიიღო.

მოვლენების ქრონოლოგია: 

• ადიგენის რაიონის სოფელ მოხეში  ამჟამინდელი მკვიდრი მუსლიმი მოსახლეობა 1975-80 წლებში დასახლდა.  შენობაზე, რომლის დაბრუნებასაც მუსლიმები ითხოვენ, ამბობენ, რომ მეჩეთი სოფელ მოხეში 1927-34 წლებში მესხმა მუსლიმებმა ააშენეს. 1957 წლიდან შენობას კლუბის სტატუსი აქვს. საბჭოთა კავშირის დროს დიდი ხნის განმავლობაში  საწყობად, ბიბლიოთეკად და სოფლის კლუბად გამოიყენებოდა. 2007 წლიდან დღემდე კი შენობა  ადიგენის მუნიციპალიტეტის ბალანსზე ირიცხება.
• მუსლიმმა თემმა ყოფილი მეჩეთის შენობის კონსერვაციის ან რესტავრაციის თხოვნით, 90-იანი წლებიდან მოყოლებული, ხელისუფლებას რამდენჯერმე მიმართა, თუმცა მათ თხოვნას რაიმე კონკრეტული შედეგი არ მოჰყოლია.
• ვითარება მოხეში 2014 წელს დაიძაბა: 27 მაისს სოფელ მოხეს მოსახლეობამ ადგილობრივ ხელისუფლებას შენობის სამუფთო სამმართველოსთვის გადაცემის თხოვნით მიმართა.  8 ივლისს კი მუსლიმმა თემმა ადიგენის მუნიციპალიტეტის გამგებლის, ზაქარია ენდელაძისგან მიიღო წერილი (#1019), სადაც იგი აღნიშნავს, რომ სადავო ქონება ადგილობრივი თვითმართველობის ორგანომ მხოლოდ საჯარო ფუნქციებისა და უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით შეიძლება გამოიყენოს.
• 2014 წლის 18 ოქტომბერს სოფელში ტენდერში გამარჯვებული კომპანიის თანამშრომლები მივიდნენ და შენობის დემონტაჟი დაიწყეს, რაც ადგილობრივმა მუსლიმებმა გააპროტესტეს.  მშენებლებმა სოფელი მაშინვე დატოვეს, რასაც ქრისტიანი მოსახლეობის პროტესტი მოჰყვა. სოფლის ცენტრში შეკრებილი ქრისტიანები ამბობდნენ, რომ შენობის მუსლიმთა სამმართველოსთვის გადაცემასა და ამ ადგილას  მუსლიმური საკულტო ნაგებობის აშენებას არ დაუშვებდნენ.
• სადავო შენობაზე პრეტენზიას საქართველოს საპატრიარქოც აცხადებს. ამის შესახებ ახალციხის, ტაო-კლარჯეთისა და ლაზეთის ეპარქიის მთავარეპისკოპოსის, მეუფე თეოდორეს განცხადებით,  XVI საუკუნეში აღნიშნულ ადგილას ქრისტიანული ტაძარი იყო, 1920-იან წლებში ეკლესიების ნგრევისა და მეჩეთების მშენებლობის შემდეგ კი, სადავო შენობის ადგილას მეჩეთის მშენებლობა დაიწყო.
• 2014 წლის 22 ოქტომბერს სოფელ მოხეში მშენებლებმა მეჩეთის დემონტაჟი განაახლეს. მუსლიმების წინააღმდეგ, რომლებიც ხელისუფლების მოულოდნელ და რეპრესიულ გადაწყვეტილებას აპროტესტებდნენ, არასამთავრობო ორგანიზაციების შეფასებით, ხელისუფლებამ არაპროპორციული ძალა გამოიყენა და უხეშად დაარღვია მუსლიმთა უფლებები.
• ინციდენტის დროს სოფელ მოხეში პოლიციამ 14 პირი დააკავა: 11 მათგანი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე მუხლებით (სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის  კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) გათვალისწინებული ქმედებებისთვის,  ხოლო სამი პირი – სისხლის სამართლის კოდექსის 353-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებული საზოგადოებრივი წესრიგის დამცველის, ან ხელისუფლების სხვა წარმომადგენლის მიმართ ჯგუფურად წინააღმდეგობის გაწევისთვს. 23 ოქტომბერს სასამართლომ სამი მუსლიმი – თეიმურაზ მიქელაზე, ოთარ მიქელაძე და მალხაზ ბერიძე ბრალის წარდგენის გარეშე გაათავისუფლა (თუმცა, გამოძიება გრძელდება),[10] ხოლო 11 დაკავებული სასამართლომ ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად ცნო და თითოეულს 250 ლარი ჯარიმის გადახდა დააკისრა.
• 2014 წელს რელიგიის სააგენტოსთან შეიქმნა კომისია, რომელსაც სადავო შენობის საკითხი უნდა შეესწავლა, თუმცა შედეგები ჯერჯერობით უცნობია.