„მახსოვს, ერთხელ დამესიზმრა, მეუბნებოდნენ, თუ პარტიაში არ შეხვალ, კონცერტები არ გექნებაო, მე ვეუბნებოდი, არასოდეს არ შევალ თქვენს პარტიაში–მეთქი“, – იხსენებს პიანისტი ელისო ვირსალაძე.

ჩვენი საუბარი თელავში, მუსიკის საერთაშორისო ფესტივალის შემდეგ შედგა, ფესტივალს 40 წელი შეუსრულდა და არც წელს ჩაუვლია დამაარსებლის, ელისო ვირსალაძის კონცერტის გარეშე. 

მაღლა მოყვანილი ციტატა შეიძლება, ერთი შეხედვით, არ იყოს მუსიკასთან კავშირში, თუმცა ზუსტად აღწერს ჩვენი საუბრის მდინარებას, რომელიც მუსიკით დაიწყო და ბევრ რამეს შეეხო: მასწავლებლობას, საქართველოდან წასვლის პერიოდს, საბჭოთა კავშირს, რეპრესიებს, რუსულ პროპაგანდას და, რასაკვირველია, სამშობლოს, თუმცა, სანამ აქამდე მივალთ,  შუმანის საფორტეპიანო კონცერტს უნდა დავუბრუნდეთ, რომლითაც დაიწყო ჩვენი საუბარი:

გუშინ დაუკარით შუმანის საფორტეპიანო კონცერტი, ისევე როგორც რამდენიმე წლის წინ ამავე ფესტივალზე.  ეს ნაწარმოები ძალიან დიდი ხანია თქვენს რეპერტუარშია. წლების მანძილზე თქვენთვის რა იცვლება შესრულებაში?

სიტყვებით თქმა და აღწერა, რა ემართება შემსრულებელს, რომელიც უბრუნდება იმ ნაწარმოებს, რომელიც შესრულებული აქვს და ასრულებდა ძალიან ხშირად, პროფესიონალისთვისაც კი ძალიან რთულია. ეს სცენაზე ხდება და არა იქამდე. ორი რეპეტიცია მქონდა კონცერტამდე, სამჯერ დავუკარი (კონცერტი და ორი რეპეტიცია), სამივეჯერ განსხვავებული იყო, ვერ გეტყვით, რა არის ეს, ეს არის ძალიან ბევრი რამ, რისი განმარტებაც ძალიან ძნელია.

თქვენ ის პიანისტი ხართ, რომელიც ყოველთვის ახალ ნაწარმოებს იღებს დასაკრავად, დროსთან ერთად, ნაწარმოებების შერჩევისას შეიცვალა თქვენი მიდგომა?

შესაძლებელია. ძალიან ძნელია, ვთქვა, რა და რატომ ხდება. მაგალითად, გასული წლების მანძილზე, როდესაც ვარჩევდი რეპერტუარს, ჩემთვის ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა მონოთემატურობას (ერთი კომპოზიტორის ნაწარმოებების დაკვრას – შოპენის, შუბერტის ან თანამედროვე მუსიკის), შემდეგ პროგრამის შერჩევის პროცესი შეიცვალა, ძალიან ხშირად სპონტანურად მინდოდა რაღაც ნაწარმოებების დაკვრა და შესწავლა, ამიტომ, რაც გულით მინდოდა, იმას მივყვებოდი ხოლმე.

შესრულებისას თუ გქონიათ შეგრძნება, როცა თავისუფლება ჩნდება?

არასოდეს, ეს არის აბსოლუტურად უწყვეტი პროცესი.

უფრო სწავლის პროცესს ვგულისხმობ, ალბათ თავიდან ძალაუნებურად გავლენების ქვეშ ხარ, რომელიც დაკვრაზეც აისახება…

ესეც ძალიან სხვადასხვაგვარადაა, ზოგჯერ, როდესაც იწყებ ახალი ნაწარმოების დაკვრას, მაშინ უკეთესია, ვიდრე როცა აგრძელებ, ამიტომ ვერ გეტყვით. რაც შეეხება, რასაც ამბობთ, კმაყოფილება, არასოდეს ჩნდება. შემიძლია ვთქვა – უკეთესად, ვიდრე იყო, მაგრამ არა ისე, როგორც მინდოდა, არა მე, არამედ კომპოზიტორს. იმდენი რამ არის ჩვენთვის ამ წლების მანძილზე დაწერილი და ისეთი განძი გვაქვს, განსაკუთრებით ეს საფორტეპიანო რეპერტუარს ეხება, ისეთი ვრცელია, ძალიან ვშიშობ, იმასაც ვერ მოვასწრებ, რისი გაკეთებაც მინდა.

კონცერტის დროს როცა უკრავთ, არის მომენტი, როცა ჩნდება შეგრძნება, რომელიც განსაკუთრებულია? შეიძლება იმას ვერ მიაღწიეთ, რაც გინდოდათ (ცხადია, სრულყოფილება არ არსებობს), მაგრამ მიხვედით იქამდე, როცა რაღაც განსაკუთრებული ჩნდება.

ძალიან იშვიათად. პირადად ჩემთვის შეიძლება იყოს ძალიან დიდი სიამოვნების შეგრძნება, როცა პირველად ან მეორედ ვასრულებ იმ ნაწარმოებს, რისი შესრულებაც ძალიან მინდოდა, მაგრამ კმაყოფილებაზე ვერაფერს გეტყვით. ეს უბრალოდ ჩნდება სცენაზე, ამასაც ვერ აღვწერ, ეს წუთიერად ხდება, როცა იწყებ დაკვრას ან შესრულებას.

ამ ყველაფერში თქვენთვის მსმენელი რა როლს თამაშობს? თქვენ ის პიანისტი ხართ, რომლისთვისაც ცოცხალი შესრულება მთავარი და განსაკუთრებულია (თითქმის ყოველთვის უარს ამბობდით სტუდიურ ჩანაწერებზე), რა როლი აქვს მსმენელს ამ ყველაფერში, მისი როლი განმსაზღვრელია?

რასაკვირველია, დიდი მნიშვნელობა აქვს იმიტომ, რომ პირველი წუთიდან, როდესაც იწყებ დაკვრას, გრძნობ კონტაქტს მსმენელთან, ვერ აღგიწერთ, რატომ, მაგრამ ასეა.

ყოველთვის მომყავს იაპონიის მაგალითი – იაპონიაში პირველად რომ ვიყავი, ისეთი გრძნობა მქონდა, თითქოს ცარიელი დარბაზისთვის ვუკრავდი, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ხალხი იყო. ეს იყო თავიდან,  მათ არ ჰქონდათ იმდენი კონცერტი, რამდენიც შემდეგ (ასობით კონცერტი სეზონში). ეს ძალიან იცვლებოდა, საოცარი ამბავია, მაგალითად, დღეს, მე მგონი, რომ ერთ–ერთი საუკეთესო მსმენელი იაპონიაშია.

არ მახსოვს, რომელი წელი იყო, მამა ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო, ერთად ვიყავით გორში, კონცერტი მქონდა, გასაოცარი მსმენელი იყო, მეტჯერ არც დამიკრავს გორში. ისეთი მსმენელი იყო, თბილისში მოგენატრებოდა. ამიტომ ვერ გეტყვით, ამას სხვადასხვა რამ განაპირობებს, შეიძლება მაშინ განსაკუთრებული საღამო იყო, ვიღაც საიდანღაც ჩამოვიდა, ან არ ვიცი… მაგრამ ეს არასოდეს დამავიწყდება.

თქვენთვის სად გადის ზღვარი ინტერპრეტაციას და ნაწარმოების, კომპოზიტორის ერთგულებას შორის?

ძალიან რთულია, გაგცეთ სიტყვიერი პასუხი. უპირველეს ყოვლისა, როდესაც ვიწყებ ახალი ნაწარმოების გაცნობას, თანდათან უნდა შევწვდე, ღრმად ჩავიდე მასში, ცხადია, გამომდინარე იმ ტექსტიდან, რომელიც კომპოზიტორს აქვს მოცემული. მაგრამ როდესაც უკვე ასრულებ, ეს უნდა დაგავიწყდეს, როგორც ერთხელ ჩემმა პროფესორმა თქვა  – ყველაფერი უნდა იცოდე და ყველაფერი დაგავიწყდეს, როდესაც სცენაზე გამოდიხარო – ზუსტად ასეა, თუ იმაზე იფიქრე, როგორ შეასრულო, იკარგება შესრულების უშუალობა. მაშინ თქვენ ფიქრობთ რაღაცაზე, რაზეც საერთოდ არ უნდა იფიქროთ.

ბოლო პერიოდში ძალიან ბევრი ტექნიკურად სრულყოფილი ნიმუშია, მაგრამ უმეტესობა არ მოდის ჩემთან, როგორც მსმენელთან ან მაყურებელთან. თუმცა, შეიძლება წარმოდგენა ან შესრულება იყოს შეცდომებიანი, მაგრამ ზემოქმედებდეს ჩემზე. თქვენთვის ეს როგორ არის, ტექნიკური სრულყოფილება საკმარისია?

სადღაც ერთად არის სრულყოფილება და ზემოქმედება. მოვიყვან მსოფლიოში ძალიან ცნობილი იტალიელი პიანისტის, ბენედეტო მიქელანჯელის მაგალითს, ჩემი  ახლო კოლეგა პროფესორი მასზე ძალიან სწორად ამბობდა, – იგი არის თავისი რეპერტუარის ტყვეო, – რადგან ჰქონდა ისეთი სრულყოფილი შესრულებები, რომ ვერ აფართოებდა რეპერტუარს. ამ სრულყოფილებისთვის რომ მიეღწია, სჭირდებოდა დრო, დრო კი არ ჰქონდა იმიტომ, რომ კონცერტები უნდა ჩაეტარებინა.

მოსკოვში ვიყავი მის კონცერტზე, როდესაც პირველად ჩამოვიდა. ორი სოლო კონცერტი ჰქონდა, კონსერვატორიის დიდ დარბაზში და ჩაიკოვსკის სახელობის საკონცერტო დარბაზში – ორივეზე ვიყავი. რასაკვირველია, განცვიფრებას იწვევდა ასეთი სრულყოფილი შესრულება, გეგონებოდა, ფირფიტას უსმენდი. ჩემთვის ეს არასოდეს ყოფილა მთავარი, იყო ასეთი პიანისტი – ოლეგ ბაშნიკოვიჩი, რომელსაც ძალიან ცოტა თუ იცნობდა (მოსკოვში თანდათან გაიცნეს და ყოველთვის გაჭედილი იყო დარბაზი, მაგრამ საზღვარგარეთ არ დადიოდა), მას შეეძლო ისე საშინლად დაეკრა პირველი განყოფილება, ძალიან დიდი სურვილის გამო თუ დარჩებოდი მეორეზე, გაგიჟდებოდი მისი შესრულებით. იმდენი რამ  არის შესრულების პროცესში… ძალიან სხვადასხვაგვარია, ვერ გეტყვით, ეს რა არის…

რაღაც დროს არსებობდა თქვენთვის შეცდომის შიში?

შიში, როგორც ასეთი, არასოდეს. ამიტომ მეჯავრება ჩაწერა. განსაკუთრებით მაშინ, როცა მე ვაკეთებდი ჩანაწერს, ან პედალი იყო ხმაურიანი, ან რეგისტრი არ იყო ისე აწყობილი, როგორც უნდა ყოფილიყო, ან სკამი და ასე შემდეგ… ამიტომ, უნდა გაგემეორებინა, მერე იყო მონტაჟი, ეს ძალიან მეჯავრებოდა. ამიტომ, „ლაივ კლასიკი“, რომელიც ჩემს კონცერტებს იწერდა ხოლმე და მერე აქვეყნებდა ჩემს ჩანაწერებს, ჩემთვის ეს ძალიან მნიშვნელოვანი იყო [„ლაივ კლასიკი“ ჩანაწერებს აკეთებდა ელისო ვირსალაძის კონცერტებზე და არა სტუდიაში], რადგან არ ფიქრობ იმაზე, შესრულება იქნება ბინძური თუ სუფთა.

ძალიან კარგად მახსოვს, არტურ რუბინშტეინის შესრულებით შუმანის ფანტასტიკური პიესები მოვისმინე ჩაწერის დროს და საკონცერტო შესრულებით, თითქოს ორი სხვადასხვა შემსრულებელი უკრავდა, იმდენად დიდი განსხვავება იყო. ამიტომ, რასაკვირველია, ყოველთვის მირჩევნია ცოცხალი შესრულება.

დღევანდელობაზე და კლასიკურ მუსიკაზე მინდა გკითხოთ, თქვენი გადმოსახედიდან, რამდენად რთულია წარმატების მიღწევა დღეს? მეტი და მეტი ადამიანი უკრავს მთელი მსოფლიოდან,  სულ უფრო და უფრო სუფთა ტექნიკა აქვთ შემსრულებლებს…

მე მგონი, მთავარი კრიტერიუმი მაინც მუსიკისადმი სიყვარულია. ძალიან ბევრს, როდესაც დაკვრას იწყებენ, ამთავრებენ სკოლას თუ სხვა სასწავლებელს, უცბად უნდათ, რომ გახდნენ წარმატებულები. შემიძლია დაგისახელოთ ძალიან ცნობილი პიანისტები, რომლებიც პოპულარულები გახდნენ მხოლოდ 40 წლის შემდეგ. ყველა ახალგაზრდას ძალიან სურს, რომ ეს უცბად მოხდეს, ვფიქრობ, ეს არის ყველაზე დიდი შეცდომა, რადგან ეს მაინც დროის ამბავია.

დავიწყოთ იქიდან, რომ როცა 16 წლის ხარ, უკეთ უკრავ, ვიდრე, როცა ოცის, ეს ხომ ბუნებრივია. თუ 16 წლისას რაღაც ეპატიება, 20 წლისას აღარ ეპატიება. ასევე, 16 წლისას მეტი უშუალობა აქვს, მერე იწყებ რაღაცაზე ფიქრს, ფიქრს რომ იწყებ, ხდება მოკლე ჩართვა. ამიტომ ეს არის ძალიან რთული პროცესი.

მაგრამ, ჯამში, სიყვარული და ერთგულება რჩება…

სიყვარული და ერთგულება არის მუდმივი ცნებები.

ბოლო ინტერვიუში, რომელიც პეტერბურგის კონცერტის შემდეგ გქონდათ, კითხვაზე – რომელ პიანისტთან ერთად ისურვებდით დღის გატარებას, პასუხობთ, რომ ვინატრებდი, ანასტასია ვირსალაძეს მოესმინა ჩემი კონცერტისთვისო. ვიცით, რომ მის სიცოცხლეში ეს არ მომხდარა, მის მიერ თქვენში ჩადებულ ენერგიას, რჩევებს, წლების მანძილზე უბრუნდებით? რაღაცები დროსთან ერთად იხსნება?

არა, არაფერი. იმიტომ, რომ რაც შესრულების დროს იყო თქმული დიდედაჩემის მიერ, ეს ვითარდება, ბირთვი მაინც რჩება. მთავარი იყო მისი მუსიკისადმი სიყვარული, რომელიც ძალიან დიდი იყო.

ბოლო წლებში, როდესაც  კონცერტებზე ვეღარ დადიოდა, ჩემთვის ეს ძალიან დიდი დანაკლისი იყო. იმიტომ, რომ სულ სხვაა, როდესაც არა მხოლოდ სახლში, არამედ საკონცერტო დარბაზიდან გისმენს შენი პედაგოგი. ძალიან კმაყოფილი იყო, როდესაც უყვებოდნენ, რომ ჩაიკოვსკის კონკურსზე საკმაოდ წარმატებულად გამოვედი. რასაკვირველია, ეს მას სიამოვნებდა. მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ მოისმინა ჩემი კონცერტი…

თუმცა  არასოდეს არ ვუქივარ, არ მახსოვს, ეთქვა, ძალიან კარგი იყოო, სიტყვა „ძალიან“ საერთოდ არ არსებობდა  იყო – „კარგია“, „უკეთესად შეგიძლია“ და ასე შემდეგ.

ეს არშექება გულში ჩაგრჩათ? ან როგორც უკვე მასწავლებელი, რამდენად მნიშვნელოვნად მიიჩნევთ შექებას?

მე ვაქებ (იცინის), იმიტომ, რომ ვიცი, რამდენად მნიშვნელოვანია ეს შემსრულებლისთვის. მიუხედავად იმისა, იყო თუ არა ხარვეზები. ბევრი რამის თქმა ყოველთვის შეუძლია ყველას, სტუდენტმა რომ მომისმინოს, ისიც მეტყვის – ეს რატომ იყო ასე და არა ასეო, ეს არის შესაძლებლობების დაუსრულებელი კრიტიკა, მაგრამ მე უფრო ხშირად ვაქებ ხოლმე.

თქვენთვის რა არის მასწავლებლობა? უკვე ნახევარ საუკუნეზე მეტია, რაც ასწავლით

დიახ… საშინელებაა (იცინის).

როგორია კარგი მასწავლებელი, რა არის თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი მოსწავლეებთან ურთიერთობისას?

ძალიან მარტივია. მაგალითად, თქვენ გყავთ მოსწავლე ან სტუდენტი და იცით მისი შესაძლებლობები, მაგრამ არ არის გამოკვეთილი, თქვენი მიზანია გამოაჩინოს ის, რაც თვითონაც არ იცის ამ პერსონაჟმა, გამოაჩინოს ყველაფერი, რაც შეუძლია. ე.ი. მაქსიმალურად გამოკვეთოს ის, რა მონაცემებიც აქვს ამ ადამიანს, აი, ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი.

არსებობს მასწავლებლის წარმატება?

კი, როგორ არა. ძალიან კარგად მახსოვს ჩემი სტუდენტი, რომელმაც შემდეგ უკვე ჩაიკოვსკის კონკურსზე მიიღო პირველი პრემია. ჩემი წარმატება იყო – გამეგო და აბსოლუტურად დარწმუნებული ვყოფილიყავი, რომ მას ამ კონკურსზე გამოსვლა შეეძლო, ეს უკვე წარმატება იყო ჩემთვის. მეორე ტურში საღამოს იყო მისი გამოსვლა, წარმოიდგინეთ, იმ დილას ისევ ვამეცადინებდი, რადგან ვიცოდი მისი თვისება, რომ არ დაიღლებოდა ჩემი გაკვეთილებით. პირიქით, მიეცემოდა რაღაც უფრო მეტი.  და მიიღო პირველი პრემია.  რასაკვირველია, წარმოდგენა არ მქონდა, რომ პირველ პრემიას მიიღებდა, მაგრამ ჩემთვის ეს იყო ძალიან დიდი წარმატება, შეიძლება, ყველაზე უფრო დიდიც.

წარსულში დავბრუნდეთ, იმ პერიოდში, როცა საქართველოდან მიდიხართ და მოსკოვში მკვიდრდებით, საბჭოთა პერიოდში. ერთი მხრივ, რამდენად იყო იქ მუსიკის ადგილი, მეორე მხრივ, რამდენად რთული იყო იმ ფონზე რაღაცაზე კონცენტრირება და განვითარება?

ძალიან რთულია იყო. ამიტომ სტუდენტობის პერიოდში არ ვიყავი მოსკოვის კონსერვატორიის სტუდენტი, რომ ვყოფილიყავი, ძალიან გამიძნელდებოდა. მხოლოდ ასპირანტურაში ვიყავი და აბსოლუტურად თავისუფალი ვიყავი ლექციებისგან, რადგან ასპირანტურაში ყოფნისას არაფერს სწავლობ შენი სპეციალობის გარდა.  სხვა საგნები ძალიან ფორმალური იყო, თან ძალიან ლიბერალური პროფესორები იყვნენ.

მაგრამ თვით ცხოვრება იყო სხვა თითქოს… ძალიან გამიღიმა ბედმა იმიტომ, რომ 1957 წლიდან, როცა ჯერ კიდევ 14 წლის ვიყავი, ვცხოვრობდი ახლობლებთან სახლში, რომელიც ნაპოლეონამდე იყო აშენებული, წარმოიდგინეთ, ხანძარს გადაურჩა… ამ სახლში ვცხოვრობდი 1974 წლამდე, ამიტომ არ ვგრძნობდი, რომ დაშორებული ვიყავი ჩემს ოჯახს, ისევ და ისევ ოჯახში ვიყავი.

ხშირად ახსენებთ და ლაპარაკობთ იმის შესახებ, რამდენად რთული დრო იყო, ბიძათქვენი [საბჭოთა] რეპრესიების მსხვერპლი იყო…

ძალიან რთული დრო იყო, რასაკვირველია. სხვათა შორის, არასოდეს არ ვმალავდი ამას, არასოდეს. ძალიან ბევრი მეუბნებოდა, ნუ დაწერო, მაგრამ ანკეტაში გარკვეული შეკითხვა იყო, ამიტომ არასოდეს არ ვმალავდი, რომ ბიძაჩემი რეპრესიების მსხვერპლი იყო და ასეც ვწერდი.

ალბათ ჩემში იმდენად იჯდა ეს ტრაგედია, დიდედაჩემი ისე გარდაიცვალა, კიდევ სჯეროდა, რომ ბიძაჩემი დაბრუნდებოდა. ამიტომ ჩვენი ოჯახის მაგალითზე შემიძლია წარმოვიდგინო, რას განიცდიდა ის მრავალი ოჯახი, რომელსაც ასეთი საშინელი რამ დაემართა. ეს იყო ძალიან მტკივნეული…

ეს მეხსიერებაა, რომელიც ყველას მოგვყვება…

დღემდე, დღემდე… მახსოვს, ერთხელ გამომეღვიძა, მაშინ ჯერ კიდევ სიზმრებს ვხედავდი ხოლმე, მეუბნებოდნენ, თუ პარტიაში არ შეხვალ, კონცერტები არ გექნებაო და რომ გავიღვიძე, ბალიში აბსოლუტურად სველი იყო ცრემლებისგან, მე ვეუბნებოდი, არასოდეს არ შევალ თქვენს პარტიაში–მეთქი. ძალიან სასიამოვნო გრძნობა იყო, რომ გავიღვიძე – მადლობა ღმერთს, რომ ეს მხოლოდ სიზმარში იყო–მეთქი.  რასაკვირველია, რამდენჯერმე შემომთავაზეს პარტიაში შესვლა, მაგრამ უნდა გამოგიტყდეთ, არავითარი ზეწოლა არ ყოფილა, ძალიან ლიბერალურად მითხრეს, თუ გინდა, შემოდიო.

ძველ ინტერვიუებს გადავხედე და ერთგან ამბობთ, რომ იმდენად, რამდენადაც გინდათ, რომ პოლიტიკას გაემიჯნოთ, ამისგან გამიჯვნას მაინც ვერ ახერხებთ. ეს დღესაც ასეა? ვიცით, რომ ტელევიზორს და რადიოს არ უყურებთ…

ტელევიზორი არ ჩამირთავს, ალბათ, 6 წელია. არ ვიცი არცერთი პროგრამა, გარდა ზოგიერთი პროგრამისა.

მოვლენებისგან და კატაკლიზმებისგან, რომელიც ჩვენ გარშემო ხდება, და ძირითადად უბედურებები ხდება, კარგი არაფერი მომხდარა ბოლო პერიოდია, ამისგან თავის დაღწევა შესაძლებელია, თუ თქვენში ირიბად, გარედან მაინც აღწევს?

იცით რა, ძალიან მარტივია –  ის, რაც მე გამოვიარე საბჭოთა პერიოდში და ის, რაც ხდება დღეს, როგორ გითხრათ, მაძლევს ძალას და ენერგიას, საერთოდ არ მივაქციო ამას ყურადღება. იმიტომ, რომ როდესაც თქვენ გამოვლილი გაქვთ ისეთი გზა, რომელიც მე გამოვიარე, სადაც, მაგალითად, როდესაც საზღვარგარეთ ქართველებს ვხვდებოდით და გეუბნებოდნენ, რატომ შეხვდი, არ უნდა შეხვედროდიო, იმასთან შედარებით ნამდვილად უფრო ლიბერალურია. მე ვადარებ იმას, იმ დროს.

გარკვეულწილად, ეს დაგროვილი გამოცდილების შედეგია?

დიახ, ამიტომ ძალიან მეშინია ახალგაზრდების, რომლებსაც არა აქვთ ეს გამოცდილება.

ეს ერთგვარი დაღლაც არის ყველაფრით? მათ შორის ამ ყველაფერში ჩართულობით. როგორც მოქალაქე, აქტიურად იყავით ჩართული 1990-91 წლის ამბებში და გარკვეული პერიოდის მერე ალბათ იმედგაცრუებაც გქონდათ, რაღაც პერიოდის შემდეგ ჩაჭერით ეს მთლიანად?

დიახ, ნამდვილად. პრინციპში, მაინც ინარჩუნებ ამ გრძნობებს, მაგრამ ენერგიას, რომელიც იყო წინათ, ამაში აღარ დებ, უფრო დისტანცირებული ხარ ამისგან. ეს ძალიან მშველის.

ბოლო წლებში, განსაკუთრებით უკრაინის ომი რაც დაიწყო, ალბათ, ბევრი რამ შეიცვალა მოსკოვში…

შეიცვალა და არ შეიცვალა, ეს არის ყველაზე დიდი საშინელება, განხეთქილება, რაც ხდება და რაც სინამდვილეშია, ეს არის ძალიან დიდი სირთულე.

რას გულისხმობთ, თან იცვლება რაღაც და თან იგივე რჩება?

დაწყებული იქიდან, როდესაც იცი, რა ხდება, ეს უკვე დიდი რამაა, თუ იცი, ნამდვილად რა ხდება.

რატომაა, რომ ჩემი ძალიან ბევრი მეგობარი არ უყურებს ტელევიზიას. ერთმა ჩემმა მეგობარმა ძალიან კარგად თქვა, მაშინ, როდესაც ძალიან ცუდი დრო, 40-იანი წლები იყო, გერმანიის მოქმედებებისას, უფრო ცუდი პროპაგანდა იყო, ვიდრე დღესო.

იცით, იმდენად რაფინირებულია, 90 პროცენტს ვერ ვიტყოდი, მაგრამ 80 პროცენტისთვის ეს საკმარისია, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. არ ვიცი, საქართველოში როგორაა, საქართველოს ტელევიზიაში რა ხდება, არა ვარ კურსში, მაგრამ რუსეთში ეს ნამდვილად ასეა, თითქმის ყველა პროგრამა არის მიზანმიმართულად პროპაგანდისტული. მუშაობენ ამაზე, ძალიან ნიჭიერი ხალხია, ძალიან ნიჭიერი ჟურნალისტები არიან. მერე გააჩნია, როგორ მიუდგები, შეგიძლია ერთსა და იმავეზე თქვა, რომ თეთრია და შავია, იმასაც დაუჯერებ და ამასაც, ამიტომ ძალიან ძნელია, მართლა ძალიან ძნელია.

მაგრამ ძალიან მარტივია, როდესაც ლაპარაკს იწყებთ ვიღაცასთან და გრძნობთ... არასოდეს არ ვაგრძელებ საუბარს, ვწყვეტ, ეს მართლა არის გამოსავალი. მაგალითად, თუ დამისვამთ კითხვას რაღაცაზე, რაზეც არ მინდა გიპასუხოთ, არ გიპასუხებთ, იგივეა საუბრის დროსაც, ვიღაცას ველაპარაკები, ვიღაცას- არა.

ბევრი წავიდა, ხომ?

ძალიან ბევრი.

კლასიკურ მუსიკაშიც შემოაღწია ამ ყველაფერმა?

რასაკვირველია, იმიტომ, რომ ეს ეტყობა პროგრამას. თუ დიდი დარბაზისკენ მიდიხართ და აფიშებს თვალს ადევნებთ, გინდათ იცოდეთ, რა ხდება, როგორ ხდება, რასაკვირველია იგრძნობა იმიტომ, რომ ძალიან ნაკლები ჩამოსული სოლისტები არიან, ძალიან, ძალიან ცოტა ჩამოდის. ვინც დარჩა, ბევრი მათგანი მაინც გამოდის, მაგალითად, ალექსეი ლუბიმოვი, ძალიან მიყვარს, როგორც მუსიკოსი და როგორც პიროვნება, ძალიან დიდ პატივს ვცემ, ყოველთვის ყველაფერს ღიად ამბობს, ისე, როგორც ფიქრობს და გამოდის, არავითარი პრობლემა არა აქვს.

თქვენ გიფიქრიათ ოდესმე წასვლაზე?

წასვლაზე? კი, მაგრამ სულ დავდივარ. და ამიტომ, წასვლაზე, როგორც კონკრეტულად წასვლაზე, არა, სულ ვმოგზაურობ.

დატოვება, დატოვებაზე…

მთლიანად, ასე დატოვებაზე არ მიფიქრია, საერთოდ რადიკალური რაღაცები არ მიყვარს, როდესაც რაღაც 100%-ით უნდა გააკეთო, ამას ვერიდები საერთოდ ცხოვრებაში.

საქართველოთი დავასრულოთ, ჩემთვის ეს საკითხი ძალიან მნიშვნელოვანია, სამშობლოს საკითხი, რომლისგან შეიძლება დისტანცირდე, წლები სხვაგან იცხოვრო, მაგრამ ალბათ არის რაღაც, რაც არ გტოვებს, ან როცა აქ ჩამოდიხარ, ცოცხლდება, ალბათ, ადამიანები, რომლებიც შეიძლება აღარ არსებობდნენ, მაგრამ მოგონებები არსებობს, თქვენთვის ეს რა არის საქართველოსთან ბმაში?

აი, რაც თქვენ თქვით, ეს ყველაფერი. სხვა არც შეიძლება იყოს. მახსოვს, როდესაც ვეკითხებოდი ჩემს მეგობარს, რომელიც წავიდა, როგორ წახვედი–მეთქი– მეუღლის საფლავი აქ გაქვს, შენი შვილის საფლავი აქ არის… სულ მიატოვა, იმიტომ, რომ მისი ჩამოსვლა უკვე აღარ შეიძლება, ის რადიკალურად წავიდა, ძალიან დაფიქრდა ამ შეკითხვაზე და ვერ მიპასუხა… მაგრამ ზოგჯერ არის ისეთი პირობები, როდესაც გაიძულებენ წასვლას, ეს სხვა რამ არის, ამიტომ ვერაფერს ვიტყვი.

თუ თვითონ გინდა ამის გაკეთება, რასაკვირველია, ძალიან ძნელია. რაც შეეხება საქართველოს, საქართველოში რომ ჩამოვდივარ, ვერ გეტყვით რა გრძნობები მიჩნდება, ამის თქმა შეუძლებელია.

სწორედ ამას წინათ ვყვებოდი, ვიღაცას ვუყვებოდი, ბინა გვქონდა, მაშინ პლეხანოვის გამზირი იყო, მიხაილოვის საავადმყოფოსთან, სადაც ახლა რესპუბლიკური საავადმყოფოა, ერთი სართული ჰქონდა ჩემს ბაბუას, რომელიც პეტერბურგიდან ჩამოვიდა და თანამდებობა მისცეს. აი, ეს ბინა ჩემთვის ძალიან ბევრ რაღაცას ნიშნავდა, მაშინაც, როცა უკვე სხვა ბინაში გადავედით. ორი წლის წინ შევედი ამ ბინაში და რომ ვნახე, როგორ  არის ყველაფერი შეცვლილი, არაფერი აღარ დამრჩა, იცით?.. გარდა მოგონებებისა… ამიტომ, მგონი, ეს ეხება ყველაფერს…