ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა 5 აპრილს სანქციები დაუწესა ე.წ. სასამართლო კლანის წევრ გავლენიან მოსამართლეებს — ლევან მურუსიძეს, მიხეილ ჩინჩალაძესა და ირაკლი შენგელიას. სანქციები ასევე შეეხო ვალერიან ცერცვაძეს, სააპელაციო სასამართლოს ყოფილ ხელმძღვანელს, რომელიც ამჟამად აღარ იკავებს მოსამართლის თანამდებობას. 

როგორ აისახება ეს გადაწყვეტილება სანქცირებულ მოსამართლეთა იმიჯზე სისტემის შიგნით და რა შეიძლება შეცვალოს აშშ-ის ამ ნაბიჯმა ქართულ სასამართლოში?

ამ და სხვა საკითხებზე ნეტგაზეთი ესაუბრა “სასამართლო გუშაგის” დამფუძნებელ ნაზი ჯანეზაშვილს, რომელიც ე.წ. კლანის წევრი მოსამართლეებისა და სისტემაში მათი გავლენის ერთ-ერთი ყველაზე ხმამაღალი კრიტიკოსია. 

მურუსიძემ სანქციების მნიშვნელობა მხოლოდ აშშ-ში შესვლის აკრძალვის დონეზე დაიყვანა. რეალურად, რას ნიშნავს ეს სანქციები და როგორ შეიძლება დააზარალოს აშშ-ის მიერ დაწესებულმა სანქციებმა ეს სამი მოსამართლე და ყოფილი მოსამართლე?

ძალიან მნიშვნელოვანი სანქციებია მრავალი თვალსაზრისით. პირველ რიგში, ვფიქრობ, რომ მურუსიძის გავლენა სასამართლოში ნელ-ნელა შესუსტდება. ჩემთვის წარმოუდგენელია, მოსამართლეთა კორპუსის დიდი ნაწილი ისევე დაეყრდნოს აწ უკვე სანქცირებულ მოსამართლეებს და ისევე ჰქონდეთ მათი იმედი, როგორც ეს აქამდე ხდებოდა.

აქამდე ხდებოდა ისე, რომ ბიძინა ივანიშვილის საყრდენი ძალა სასამართლოში სწორედ ეს სამი ადამიანი იყო — მურუსიძე, ჩინჩალაძე და შემდეგ უკვე შენგელიაც დაემატათ მათ. საყრდენი ძალა იყვნენ, რადგან მათი მეშვეობით ჰქონდა [ივანიშვილს] გავლენა სასამართლოზე, იმ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე, რაც სასამართლოში გვაქვს ნანახი… გამტარი იყო ეს ხალხი.

ძალაუფლება იყო მათ ხელში, [სხვა] მოსამართლეები ამას ძალიან კარგად ხედავდნენ და, შესაბამისად, იძულებულნი იყვნენ, ზოგი ნებით, ზოგი კონფორმისტულად და ზოგიც — იძულებით, მხარდაჭერა გამოეცხადებინათ მურუსიძისთვის. მაგრამ ეს [ტენდენცია] ნელ-ნელა შესუსტდება, რადგან მათ დაინახეს, რომ ნებისმიერმა მოსამართლემ შეიძლება გაიზიაროს იგივე ბედი. არ მგონია, საქართველოში რომელიმე მოსამართლეს უნდოდეს ანალოგიური ბედის გაზიარება, მით უმეტეს, იმ პირობებში, როცა სულ ცოტა ხნის წინ კიდევ ერთი მოსამართლე წავიდა აშშ-ში და იქ დარჩა საცხოვრებლად. ასეთი არაერთია. არ მგონია, რომ თან მურუსიძეზე იყვნენ დამოკიდებულნი და თან გასაქცევიც არსად ჰქონდეთ. დაახლოებით ასეთი სიტუაციაა და იმედია, მოსამართლეები ამ ჩიხში აღარ შეიყვანენ თავიანთ თავებს.

ამასთან, ახლა სხვა რეალობაა იმ თვალსაზრისით, რომ 2013-14 წლებში მურუსიძემ შედარებით მარტივად შეძლო სისტემის ხელში ჩაგდება. მაშინ მოსამართლეები უვადოდ არ იყვნენ დანიშნულნი. ეს იმას ნიშნავს, რომ მაშინ [მურუსიძე] მოსამართლეებს ჰპირდებოდა, სთავაზობდა უვადოდ დანიშვნას და შემდეგ ასრულებდა კიდეც ამას. დღეს ეს საკითხი აღარ დგას დღის წესრიგში. როგორც მახსოვს, მოსამართლეების 80%-ზე მეტი [უკვე] უვადოდ არის დანიშნული. შესაბამისად, იმ მეთოდებით, რომელთა გამოყენებითაც ისინი[ე.წ. კლანის ლიდერები] მოვიდნენ აქამდე და მართავდნენ სისტემას, მგონი, ვეღარ გავლენ ფონს, მით უმეტეს, იმ პირობებში, როცა სანქცირებულნი არიან.

ამიტომ, ჩემი აზრით, ბევრი ფაქტორი მოახდენს გავლენას, მაგრამ ერთ დღეში გარდატეხა არ მოხდება. დროა საჭირო, რომ გაიაზრონ, რეალურად რა მოხდა. უპრეცედენტო მოვლენაა და მგონია, რომ ყველა მოსამართლე ამაზე უნდა დაფიქრდეს.

როგორ წარმოგიდგენიათ ამ ადამიანების “კლანური ძალაუფლების” შემცირება სასამართლოს შიგნით, როცა “ქართული ოცნება” ისევ ხელისუფლებაშია და სასამართლო სისტემაში ამ მოსამართლეებს აქვთ ის გავლენა, რაც აქვთ? აშშ-ის სანქციები როგორ შეასუსტებს მათ გავლენებს?

მურუსიძე გასული წლის ოქტომბერში ჩატარებულ კონფერენციაზე აირჩიეს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრად. ჩვენმა ორგანიზაციამ, “საქართველოს სასამართლოს გუშაგმა”, დაიანგარიშა და აღმოაჩინა, რომ მოსამართლეთა დაახლოებით 20% ამ კონფერენციაზე არ მივიდა. მაშინ ეს ჩემთვის უკვე იყო სიგნალი, რომ სისტემაში რაღაც დაიძრა, რაღაც შეიცვალა და ისე აღარ უჭერენ მას მხარს. თუკი [მოსამართლეები] მურუსიძეს ლიდერად მიიჩნევდნენ, მაშინ უკლებლივ მივიდოდნენ ერთეული გამონაკლისების გარდა: ვიღაცას, შეიძლება, ობიექტური მიზეზი ჰქონდა და ამიტომ ვერ მივიდა.

დღეს ეს სიტუაცია კიდევ უფრო მეტად იქნება შეცვლილი. თუ ოქტომბერში 20%-მდე არ მივიდა კონფერენციაზე, რომელზეც ირჩევდნენ საბჭოს წევრებს, მგონია, რომ ეს განწყობები იქნება რადიკალურად შეცვლილი. პერსონალურად, თითოეული მოსამართლე უკვე არის რისკის ქვეშ. მათ უნდა აირჩიონ: ან უნდათ მურუსიძის მხარდაჭერა და ასეთი სასამართლო, ან უნდა ემსახურებოდნენ საქართველოს ინტერესებს. მათ აქვთ არჩევანის საშუალება და ეს არჩევანი უნდა გააკეთონ, რადგან სხვა შემთხვევაში, შეიძლება, თავადაც გახდნენ სანქციების ობიექტები.

აქ რა არის კიდევ მთავარი: მე მგონია, რომ ამ სანქცირებულთა 4-კაციან სიაში შემთხვევით არ მოხვდა ყოფილი მოსამართლე ვალერიან ცერცვაძე. ეს არის მესიჯი იმ ხალხისთვის, რომლებსაც შეიძლება ეგონოთ, რომ თუკი თანამდებობიდან გადადგებიან, ამით უკვე ექნებათ იმუნიტეტი, რომ არ მოხვდნენ სანქცირებულთა სიაში. ყოფილი მოსამართლეობა არ არის იმუნიტეტი. სანქციებს ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება დაექვემდებაროს, რომელიც კორუფციულ გარიგებებში იქნება შემჩნეული.

სასამართლო სისტემის შიგნით ვის თვალში შეიძლება დააზარალოს ამ მოსამართლეთა იმიჯი აშშ-ის სანქციებმა? განიხილავთ თუ არა შესაძლებლობას, რომ ე.წ. კლანის მიმართ ლოიალურად განწყობილმა მოსამართლეებმაც გადახედონ თავიანთ პოზიციებს?

კი, აუცილებლად მოუწევთ, რადგან ვერ წარმომიდგენია, მათი ახლო გარემოცვის გარდა, ამას შიგნით არ მოჰყვეს რაიმე უარყოფითი პროცესები მურუსიძის, ჩინჩალაძისა და შენგელიას წინააღმდეგ. ისედაც როგორი სიტუაციაა სასამართლოში, იცით? უკვე ყველას მობეზრდა ამათი ფრთის ქვეშ ყოფნა, რადგან ეს იმიჯი, რაც მურუსიძეს აქვს, ვრცელდება მთლიანად კორპუსზე. მოსამართლეები მორალურად ატარებენ მურუსიძეობის ტვირთს. მათთვის ეს არ არის კომფორტული, რადგან როდესაც ადამიანი მუშაობს დღე და ღამე, იხილავს საქმეებს, შემდეგ ვინმესთან მიდის, ამბობს, რომ მოსამართლეა და იმ ვიღაცას მოსამართლის ხსენებაზე პირველი მურუსიძე, ჩინჩალაძე და შენგელია ახსენდება, ეს მორალური ტვირთია, რომელსაც მოსამართლეები ზოგ შემთხვევაში უსამართლოდაც კი ატარებენ.

ამიტომ, იმედი მაქვს, რომ ამაზე დაფიქრდებიან, გაიაზრებენ, რომ მათ ამ ტვირთის მოცილების შანსი აქვთ: არ ვიცი, რა ფორმით და როგორ, ეს მათზეა დამოკიდებული… კონფერენციის მოწვევაც შეუძლიათ, ყველაფერი, მაგრამ ისეთ განსაკუთრებულ ინიციატივებს არ ველოდები, რადგან ჩვენ ვნახეთ, რომ გამონაკლისები არიან ის მოსამართლეები, რომლებიც რაღაც განცხადებებს აკეთებენ. მაგრამ ნელ-ნელა, ეტაპობრივად, მგონია, რომ ყინული დაიძვრება.

თქვით, რომ არის მოსამართლეთა გარკვეული რაოდენობა, რომლებიც ე.წ. კლანისგან განსხვავებულ მოსაზრებებს აფიქსირებს. წარსულში თქვენ ამბობდით, რომ ასეთი მოსამართლეების რაოდენობა შეიძლება, იმაზე მეტი იყოს, ვიდრე გვგონია, რადგან ყველა მათგანი ხმამაღლა არ აფიქსირებს განსხვავებულ პოზიციებს. როგორ ფიქრობთ, შესაძლებელია თუ არა, ამ სანქციებმა სტიმული მისცეს კრიტიკულად განწყობილ, თუმცა ჩუმ მოსამართლეებს, ამოიღონ ხმა და უფრო ხმამაღლა ისაუბრონ?

მოსამართლეობა ცოტა განსხვავებული პროფესიაა. შეიძლება, ხმა მაინც არ ამოიღონ, მაგრამ თუ ეს დადებითად აისახება გადაწყვეტილებებზე — არა მხოლოდ სამოსამართლო საქმიანობისას, არამედ კონფერენციებზე, წევრების არჩევის დროს და ა.შ. — ესეც უკვე დადებითი პროცესები იქნება. ცოტა სხვანაირი პროფესიაა მოსამართლეობა. აქტივისტები და ასეთი ხმაურიანი პირები იქ არ არიან. მით უმეტეს, ისეთი კულტურა ჩამოყალიბდა იქ, რომ ძირითადად ყველა ჩუმადაა. ზოგიერთი ცდილობს, ამ სიჩუმეში თავის საქმე პროფესიონალურად აკეთოს, ზოგიერთი — არა. ასე რომ, პროფესიული სპეციფიკაც ახლავს ამ ხმის ამოღებას. რამდენად შეძლებენ, ხმაურიანი და ხმამაღალნი იყვნენ, ძნელი სათქმელია. დიდი მოლოდინი არ მაქვს ამ მხრივ. მაგრამ უფრო შიდა პროცესებზე მაქვს იმედი, რომ [ე.წ. კლანის ლიდერები] ისე ვეღარ დაიჭერენ ამ სისტემას და როცა არჩევნები იქნება ან მსგავსი [პროცესი], მხარდაჭერას ვეღარ მოიპოვებენ. ვნახოთ.

რამდენად დიდი ნაწილისგან გაქვთ ამის იმედი?

ძალიან განსაკუთრებული მოლოდინი არ მაქვს. მე ვფიქრობ, ამ ეტაპზე სისტემაში 50 მოსამართლე მაინც მოიძებნება, რომლებიც ამ ღირებულებებს რაღაც დოზით იზიარებენ. შეიძლება, ოპტიმისტური განცხადებაა ჩემი მხრიდან, მაგრამ მგონია, რომ ასეა. არის ხალხი, რომელთაც საერთოდ არ მოსწონთ ამათი მმართველობა, მაგრამ სხვა გზა არ აქვთ და არიან ჩუმად. იქ არის სოციალური საკითხები, სამსახურის დაკარგვის შიში, უმუშევრობა… იმის მაგალითებიც გვაქვს, რომ ყოფილი მოსამართლეები იძულებულნი არიან, ემიგრაციაში წავიდნენ იმისათვის, რომ გადარჩნენ. ბევრი პრობლემაა და ძნელია, რაღაც განსაკუთრებული კამპანიების მოლოდინები გვქონდეს. მაგრამ მაინც მგონია, რომ წარმოუდგენელია, სანქცირებული მოსამართლე ვინმესთვის ისევ დასაყრდენი იყოს.

პოლიტიკოსთა ნაწილმა ერთ-ერთ გამოსავლად დაასახელა ამ მოსამართლეების გადადგომა და სასამართლო სისტემის დატოვება. რამდენად რეალურია მსგავსი სცენარი? 

ეს არის პოლიტიკური განცხადება. მე მოსამართლეების გადადგომისკენ, სიმართლე გითხრათ, არასდროს მომიწოდებია, რადგან ყოველთვის არარეალისტურად მეჩვენებოდა და არ მიყვარს ისეთი განცხადებები, რომლებიც არარეალისტურია. მურუსიძე, ალბათ, თავის დროზეც გადადგებოდა თანამდებობიდან, მაგრამ ეს ხელისუფლება არ მისცემს მას ამის საშუალებას, რომც უნდოდეს სისტემიდან წასვლა.

წასვლაც არაფერს უშველის: სანქციები დარჩება. გადადგომაც დაგვიანებულია მის შემთხვევაში. ეს სანქციები პასუხია იმაზე, რაც მან აკეთა. უბრალოდ, რა თქმა უნდა, სისტემაში ძალიან დიდ უხერხულობას ქმნის აშშ-ის მიერ სანქცირებული მოსამართლის ყოლა.

დღეს იმ საქმეებზეც მკითხეს, რომელთაც ესენი იხილავენ. [რეალურად, ისინი საქმეებს] არ იხილავენ იმ დოზით, როგორც სხვა მოსამართლეები. ჩინჩალაძე საერთოდ იხილავს თუ არა, ესეც არ ვიცით. ჩვენ ვაკვირდებოდით სააპელაციო სასამართლოს ვებგვერდს, სადაც პროცესების კალენდარი იდება. 6 თვის განმავლობაში თითქმის ყოველდღე ვამოწმებდით, იქ ამოვარდებოდა თუ არა ჩინჩალაძის გვარი, რათა მივსულიყავით პროცესზე და გვენახა ეს ადამიანი პროცესზე, როგორც მოსამართლე. ჩვენ ვერ ვნახეთ ასეთი პროცესი. ეს ადამიანი ატარებს თუ არა პროცესებს, არავინ ვიცით. ყოველ შემთხვევაში, კალენდარში არ მინახავს და, მგონი, ვერც მოძებნით ადვოკატს ან მხარეს, რომელიც ბოლოს ჩინჩალაძის პროცესზე იყო.

ასე რომ, როგორც ვიცი, ჩინჩალაძე პროცესებს თითქმის არ ატარებს, სხვები — ნაკლები აქტიურობით და ინტენსივობით. ასე რომ, დიდად საქმეებს რომ ზიანი მიადგეს — არა. უფრო საუბარია მორალურ საკითხზე, რომ სანქცირებული მოსამართლე გყავს და თან ასეთ მაღალ თანამდებობაზე.

ლიდერი მოსამართლეების სანქცირება უფრო ფართო პერსპექტივაში, უშუალოდ სანქცირებული მოსამართლეების გარდა, კიდევ რას აზიანებს? მაგალითად, როგორ აისახება ის ქვეყნის იმიჯზე?

ქვეყნის იმიჯი ისეა დაზიანებული, სიმართლე გითხრათ, ნამდვილად არ ვიცი, მეტი რაღა უნდა მოხდეს. მონიტორინგის თუ ვენეციის კომისიის შეფასებები ისეთია, ისედაც ძალიან დაზარალებული აქვს იმიჯი. მაგრამ ქვეყნისთვის, რა თქმა უნდა, ჯობდა, ასე რომ არ მომხდარიყო და ამის საჭიროება არ ყოფილიყო. სამწუხაროდ, ამის საჭიროება დადგა და კარგია, რომ ჩვენმა მეგობარმა ქვეყანამ ეს გადაწყვეტილება მიიღო. ძალიან ვაფასებ ამ რთულ გადაწყვეტილებას მათი მხრიდან. ქართველი ხალხის ინტერესებისთვის ეს ძალიან კარგი საქმეა. აქ როცა ჩვენ რეკომენდაციებს და უამრავ განცხადებას ვწერთ, მათ არავინ ითვალისწინებს. როგორც აღმოჩნდა, გამოსავალი ეს არის.

გვახსოვს უზენაესი სასამართლოს ყოფილი მოსამართლის, ბესარიონ ალავიძის მამხილებელი განცხადება ამ ე.წ. ლიდერ მოსამართლეებზე. მისი თქმით, ხსენებული მოსამართლეები ეუბნებოდნენ კოლეგებს, ჩვენ ყველა იმ ხელისუფალს უნდა ვემსახუროთ, რომელიც უმრავლესობით მოვაო. ასე ვიყავით ენმ-ის დროსაც, ასე ვართ ახლაც და მომავალშიც ასე ვიქნებითო. როგორ ურტყამს ეს სანქციები ამ რიტორიკას?

ვეღარავის მოატყუებენ და ძალიან გაუჭირდებათ. პოლიტიკური სიტუაცია როგორც არ უნდა შეიცვალოს და ვინც არ უნდა მოვიდეს, ძალიან დიდი რისკი იქნება ნებისმიერი [ხელისუფლების] მხრიდან, რომ გაურიგდეს ამ სასამართლოს ან ნებისმიერი შემადგენლობის სასამართლოს. ეს შეიძლება ადრე იყო რელევანტური, თუმცა ახლა იმდენად ზედაპირზე დევს ყველაფერი, ვერ შეძლებენ ასეთ რამეს, ჩემი აზრით.

რას ფიქრობთ, როგორ შეიძლება უპასუხონ ამ სამმა მოსამართლემ და ყოფილმა მოსამართლემ, ასევე მათმა თანამოაზრეებმა აშშ-ის სანქციებს? რას ელით, რა მექანიზმები შეიძლება გამოიყენონ მათ?

ვერაფერი. ალბათ იქნება რაღაც განცხადებები, მაგრამ არ მგონია, რამე შეძლონ.

ასევე საინტერესოა, აშშ-ის სანქციები ე.წ. კლანის რიტორიკასა და მის საქმიანობას მეტად “გაარადიკალურებს”, თუ პირიქით, გარკვეული დათმობებისკენ უბიძგებს მას?

რადიკალური რიტორიკა, პრინციპში, ისედაც ჰქონდათ. არ ვიცი, მეტად რადიკალური რა შეიძლება იყოს. ურთიერთობების დათბობისკენ ისინი არ წავლენ. ალბათ ბედს შეეგუებიან.

და გააგრძელებენ ასეთივე პოლიტიკას?

კი და ალბათ უფრო “ოცნებასთან” ექნებათ საქმე იმ თვალსაზრისით, რომ “ქართულმა ოცნებამ” პოლიტიკურად ვერ მოახერხა მათი დაცვა. ისინი ასრულებდნენ მათ დავალებებს, ერთმანეთის მხარდამხარ მოქმედებდნენ ეს წლები და საბოლოოდ, ამ ყველაფერმა ვერ გაამართლა.

რაც შეეხება შიდა პროცესებს, როგორც გითხარით, მე მგონია, რომ ნელ-ნელა, ეტაპობრივად მოახდენს გავლენას ეს სანქციები. როცა ისინი ეტყვიან მოსამართლეებს, რომ ესა თუ ის ადამიანი უნდა აირჩიონ თანამდებობაზე, მგონია, რომ აღარ ექნებათ ისეთი მხარდაჭერა, როგორიც ადრე ჰქონდათ.

ელოდებით თუ არა, რომ სანქციები სხვა პირებზეც გაფართოვდება? 

არ ვიცი და ჩემი აზრით, არც აქვს მნიშვნელობა ამ ეტაპზე, იმდენად მნიშვნელოვანი შედეგი დადგა უკვე.