„…ბრიტანეთშიც რუსეთის უამრავი მოქალაქე შემოდიოდა წლების განმავლობაში, მაგრამ როდესაც პატარა ქვეყანა ხარ და რუსეთი შენი მეზობელია, ეს სულ სხვა მასშტაბია და საქმეც სხვაგვარადაა, განსაკუთრებით ბოლო თვეებში“, –  გვიპასუხა მარკ კლეიტონმა, გაერთიანებული სამეფოს ელჩმა საქართველოში, როცა მას ვკითხეთ: რამდენად სახიფათო შეიძლება იყოს ოკუპირებული საქართველოსთვის რუსეთის ამდენი მოქალაქის შემოსვლა?

„ჩვენ უკვე ვნახეთ ევროპის მაგალითზე, რომ რუსეთი ყოველთვის სათავისოდ იყენებს მასზე დამოკიდებულებას კონკრეტულ ქვეყნებზე ზეწოლისთვის. ამას ვხედავთ ახლა მოლდოვაშიც“, – ამბობს გაერთიანებული სამეფოს ელჩი საქართველოში.

„ბათუმელებმა“ მარკ კლეიტონთან ინტერვიუ ჩაწერა. ის დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფოს საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩია საქართველოში.

ბატონო მარკ, კანდიდატის სტატუსის მისაღებად ევროკავშირი საქართველოსგან 12–პუნქტიანი გეგმის შესრულებას ითხოვს. თქვენი დაკვირვებით, რამდენად მუშაობს ხელისუფლება/ოპოზიცია ამ გეგმის შესრულებაზე? 

პირველ რიგში, უნდა ვთქვა, რომ გაერთიანებული სამეფო აღარაა ევროკავშირის წევრი, შესაბამისად, ჩვენ არ ვმონაწილეობთ ამ 12 პუნქტის შედგენაში და არც საბოლოო გადაწყვეტილებაზე გვექნება გავლენა.

თუმცა გაერთიანებულ სამეფოს ძალიან ცხადი პოზიცია აქვს და ის საფუძველს იღებს დემოკრატიის ყველაზე ძირეული პრინციპებიდან – ქართველი ხალხი ამბობს, რომ მას სურს ევროკავშირის წევრობა, ყველა ძირითადი პოლიტიკური პარტია, რომელიც კი პარლამენტშია წარმოდგენილი, ამბობს, რომ სურს ევროკავშირის წევრობა. შესაბამისად, ჩვენ აბსოლუტურად ვუჭერთ მხარს საქართველოს პროგრესს როგორც ევროკავშირის, ისე NATO-ს წევრობისკენ გზაზე და ეს ამ 12 პუნქტის შესრულებაში პროგრესსაც ნიშნავს.

როგორც ვიცი, ხელისუფლებამ დაიწყო პროცესი და მიმდინარეობს მუშაობა ამ 12 პუნქტის შესასრულებლად. ასევე ვიცი, რომ ზოგიერთი ოპოზიციური პარტია არ მონაწილეობს ამ პროცესის ზოგიერთ ასპექტში. ვფიქრობ, ჩემთვის მთავარი საკითხი აქ ისაა, რითაც დავიწყე – საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ქართველ ხალხს სურს ევროკავშირის წევრობა, ყველა ძირითადი პარტია პარლამენტში ამბობს, რომ ეს მათთვის გადამწყვეტი საკითხია. შესაბამისად, ჩემი გზავნილი იქნება, რომ ყველა პოლიტიკურმა პარტიამ უნდა იმუშაოს ერთად ამ 12 პუნქტისთვის, რათა ქართველი ხალხის მოთხოვნა შეასრულონ.

თუმცა თქვენ აღნიშნეთ, რომ პოლიტიკური პარტიებისთვის ერთობლივი მუშაობა პრობლემაა.

ვფიქრობ, არის გარკვეული საკითხები, რომლებიც პარტიულ პოლიტიკაზე ბევრად მეტია. მე ისევ იმას ვუბრუნდები, რაც მანამდე ვთქვი და რაც დემოკრატიის ფუნდამენტური, ყველაზე მთავარი პრინციპია – როდესაც არჩეული პოლიტიკოსი ხარ, შენივე მანდატი გეუბნება, რაც უნდა გააკეთო. მე, ბრიტანელი დიპლომატი, ბრიტანეთის საელჩოს წარმომადგენელი, ვერ ვუკარნახებ ვერავის, როგორ მოიქცეს, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ყველა პარტიამ ერთობლივად უნდა იმუშაოს.

რა არის მთავარი გამოწვევა ამ პროცესში? 

ამ 12 პუნქტიდან თითოეულის მაღალი სტანდარტით შესრულება, რაც საშუალებას მისცემს საქართველოს, მოიპოვოს კანდიდატის სტატუსი და შემდეგ ეტაპზე გადავიდეს. თუმცა, როგორც აღვნიშნე, ეს გაერთიანებული სამეფოს გადასაწყვეტი არაა, ჩვენ ამ პროცესში არ ვართ, უბრალოდ, ჩვენ მხარს ვუჭერთ როგორც საქართველოს პოლიტიკური ხელმძღვანელობის, ისე ევროკავშირისა და სხვა ყველა მხარის ძალისხმევას, რადგან ეს ყველას ინტერესებშია –  უპირველესად, საქართველოს და ასევე, გაერთიანებული სამეფოს ინტერესებშიც.

ევროკავშირის ზოგიერთი დეპუტატის შეფასებით, ნიკა გვარამიას პატიმრობაში დატოვება ეწინააღმდეგება ევროკავშირი სრეკომენდაციებს. თუ ადევნებდით თვალს „მთავარი არხის“ დამფუძნებლის სასამართლო პროცესებს და რას ფიქრობთ: რამდენად უქმნის მსგავსი განაჩენი საფრთხეს საქართველოში დემოკრატიას?

გაერთიანებული სამეფო თავისუფალი, დამოუკიდებელი მედიისა და სიტყვის თავისუფლების ძალიან მტკიცე დამცველია. ჩვენ გაეროს ქარტიის და ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების ერთგულნი ვართ. გამოხატვის თავისუფლება ფუნდამენტური უფლებაა და სწორედ აქედან მოდის თავისუფალი მედიისადმი ჩვენი მხარდაჭერა.

ცხადია, ნიკა გვარამიას საქმეს ძალიან ყურადღებით ვაკვირდებით, ისევე, როგორც ვამონიტორინგებთ ყველა სხვა სასამართლო საქმეს, რომელიც მედიას შეეხება.

ჩვენ არ შეგვიძლია კომენტარი გავაკეთოთ ინდივიდუალურ შემთხვევებზე, მაგრამ ვიტყოდი, რომ ვიცი ყველას ის შეშფოთება, რომელიც ნიკა გვარამიას საქმეზე გამოითქვა, იმ ფაქტზე, რომ კონკრეტულად ამ ადამიანს მიუსაჯეს ეს კონკრეტული დანაშაული. ჩვენ ვხედავთ ამ შეშფოთებას.

აუცილებლად გავაგრძელებთ მუშაობას საქართველოში, რათა მხარი დავუჭიროთ გამოხატვის თავისუფლებას და თავისუფალ მედიას, მაგალითად, როგორიცაა „ბათუმელები“ და „ნეტგაზეთი“, სწორედ ამიტომაც ვარ ახლა აქ.

„5 ივლისის საქმეზე“ ხელისუფლების რეაქცია რას აჩვენებს თქვენთვის?  

ის, რაც გასული წლის 5 ივლისს მოხდა, იყო ნამდვილი ტრაგედია საქართველოსთვის და მისი რეპუტაციისთვის. ჩვენ ამ საქმეების პროგრესსაც ყურადღებით ვაკვირდებით და ვფიქრობ, ძალიან მნიშვნელოვანია, სამართლებრივად აგონ პასუხი იმ ადამიანებმა, ვინც ეს თავდასხმები განახორციელა.

ჩვენ ველოდებით, რომ საქართველოს ხელისუფლება შეასრულებს თავის მოვალეობას და ხელს შეუწყობს სამართლის აღსრულებას.

აშშ–მა სანქციები დაუწესა ოლიგარქებს მოლდოვაში, რამდენიმე პირს. უკრაინამ სანქციები დაუწესა ივანიშვილის გარემოცვას. თქვენ რამდენად უშვებთ, რომ შეიძლება ივანიშვილს დაუწესონ სანქციები, როგორც ოლიგარქს, რომელიც საქართველოში დემოკრატიისთვის არის საფრთხე? 

სხვადასხვა ქვეყანაში სანქციების სხვადასხვა რეჟიმი მოქმედებს. გაერთიანებულ სამეფოს საკმაოდ შეზღუდული რეჟიმები აქვს. ჩვენ სანქციები დავუწესეთ პიროვნებებს საერთაშორისო მასშტაბით ადამიანის უფლებათა უხეში დარღვევებისთვის; ასევე, სანქციები დავუწესეთ უამრავ რუსს, როგორც 2014-ში ყირიმის არალეგალური ანექსიის დროს, ისე ახლა, უკრაინაში უკანონო შეჭრის გამო.

ამ მომენტისთვის მე ვერ ვხედავ ნიშნებს, რომ გაერთიანებულმა სამეფომ საქართველოში ვინმეს სანქციები დაუწესოს.

ვფიქრობ, ყველაფრის მიუხედავად, რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებულ სანქციებთან დაკავშირებით, საქართველომ კარგად იმუშავა, ფინანსურ ნაწილში ეროვნულმა ბანკმა მართლაც სწრაფად იმოქმედა. ხელისუფლებამ შექმნა კარგი სისტემები, რომ ეს სანქციები აღსრულებულიყო. მომავალშიც დავაკვირდებით ამ პროცესს.

ძალიან მოხარული ვარ, რომ ამ კვირაში ბრიტანეთის ხაზინის წარმომადგენლები საქართველოს ეროვნულ ბანკთან მუშაობენ.

ბიძინა ივანიშვილს ოლიგარქად არ განიხილავს საქართველო სხელისუფლება, მას მეცენატს უწოდებს, მაშინ, როდესაც სხვა ადამიანებს ოლიგარქებად მოიხსენიებს. თქვენ თუ იცით, ვინ არიან ოლიგარქები საქართველოში? 

უნდა ვთქვა, რომ არ არსებობს ოლიგარქის საყოველთაოდ მიღებული ისეთი განმარტება, რომელიც მე მეცოდინებოდა, მაგრამ ვიტყოდი, რომ მთელი ფოკუსი იმაზე, თუ ვინაა ოლიგარქი და ვინ არა, ჩვენს ყურადღებას აშორებს მნიშვნელოვანი საკითხების განხილვას და მიდის პირდაპირ პიროვნებებთან. ეს ნამდვილად ვერ ეხმარება საქართველოს პროგრესს ევროკავშირისა და ნატოს წევრობისკენ მიმავალ გზაზე.

მთელი დრო, რომელსაც ჩვენ ვხარჯავთ იმაზე კამათში, ვინ არის ან არ არის ოლიგარქი, არის დრო, რომელიც არ მოხმარდა იმის განხილვას, როგორი უნდა იყოს საქართველოს ეკონომიკური, სოციალური თუ ჯანდაცვის პოლიტიკა, იმის განხილვას, რაც ხალხს რეალურად აღელვებს. შეხედეთ საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვებს, ადამიანებს აწუხებთ ისეთი თემები, როგორებიცაა: კეთილდღეობა, სამსახური, დასაქმება, განათლება – მაგრამ ამაზე არაა ფოკუსი.

ვფიქრობ, რომ ოლიგარქი-არაოლიგარქის განხილვაზე დახარჯული დრო გვაშორებს იმ პოლიტიკის განხილვას, რომელიც საქართველოს სჭირდება წინსვლისთვის.

საქართველოს ხელისუფლება თავის ამომრჩეველს ირიბად ეუბნება, რომ დასავლეთი საქართველოს აიძულებს ომში ჩართვას. თქვენმა კოლეგამ, ელჩმა დეგნანმა ამას უწოდა რუსული პროპაგანდა. თქვენ რას დაარქმევდით ამას?

სრულად ვეთანხმები ელჩ დეგნანს. არავინ მოუწოდებს ან სთხოვს საქართველოს რაიმე ომში ჩართვას. შეხედეთ იმ საშინელებას, რაც რუსეთის სამხედრო აგრესიამ უკრაინაში მოიტანა – ამას არავინ არავის უსურვებს, ეს ცხადზე ცხადია.

მთელი ის დრო, რომელიც იხარჯება ლაპარაკში, თითქოს ვინმე საქართველოს ომში ჩათრევას ცდილობს, არის დრო, რომელიც უნდა იხარჯებოდეს იმაზე მსჯელობაში, რომ რუსეთი ხანგრძლივად და არალეგალურად იმყოფება საქართველოს მიწაზე, მისი ტერიტორიის 20%-ს აკონტროლებს.

ეს ის დროა, რომელიც არ დაიხარჯა იმის განხილვაზე, თუ რა ხდება დღეს უკრაინაში – არაპროვოცირებული, არალეგალური სამხედრო აგრესია, რომელმაც ენით აღუწერელი ტანჯვა გამოიწვია. ესეც არის ყურადღების გადატანა მნიშვნელოვანი გამოწვევებიდან და ეს ნამდვილად არ შეესაბამება სინამდვილეს.

„ოცნებიდან“ გასულ დეპუტაციას, რომლებიც ისევ უმრავლესობას წარმოადგენენ, მიაჩნიათ, რომ „ლიბერალიზმის იდეას საქართველოში პროპაგანდას უწევენ რადიკალები“. ისინი ამ ჯგუფებს ფაქტობრივად მტრად აცხადებენ. მანამდე ეს ჯგუფი თავს დაესხა არასამთავრობოებს, დასავლეთის ქვეყნების ელჩებს. თქვენი დაკვირვებით, საქართველოს ხელისუფლება ხომ არ ქმნის წინაპირობას იმისათვის, რომ არასამთავრობოები თუ ლიბერალური მედია გამოაცხადოს ოფიციალურად უცხო ქვეყნის აგენტებად, როგორც ეს რუსეთში მოხდა?

მაგის ნიშნებს ჯერჯერობით ვერ ვხედავ. მგონია, რომ საქართველოს ჯერ კიდევ ბევრი აშორებს მაგ მდგომარეობამდე და იმედი მაქვს, ეგ დღე არც არასდროს დადგება.

ვფიქრობ, ცხადზე ცხადია, რომ წარმატებული და ძლიერი მედია, როდესაც სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება დაფასებულია, როდესაც ადამიანებს შეუძლიათ საკუთარი აზრი შიშის გარეშე გამოთქვან, გააკრიტიკონ, გადამწყვეტია წარმატებული დემოკრატიისთვის – ასე იზრდება დემოკრატია და აღწევს პროგრესს.

იგივე ეხება სამოქალაქო საზოგადოებასაც – ჯანსაღ საზოგადოებებს, ჯანსაღ დემოკრატიებს სჭირდებათ სამოქალაქო საზოგადოება, რათა წამოიჭრას მნიშვნელოვანი საკითხები და ზოგ შემთხვევაში ხელისუფლებასთან დიალოგისა და თანამშრომლობის გზით გადაიჭრას.

პასუხი სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკაზე არ უნდა იყოს თავდასხმა, არამედ ერთობლივი მუშაობა, ხელისუფლების, პარტიების მონაწილეობით, რათა ეს პრობლემები გადაწყდეს.

როგორია თქვენი შთაბეჭდილება, როცა ამ პროცესს აკვირდებით? 

ეს თემები, ზეწოლა სამოქალაქო საზოგადოებაზე, მე მთელ რიგ პოლიტიკურ პარტიებთან საუბარში წამოვჭერი, მათ შორის მმართველ ძალასთანაც, და ნათლად გამოვხატე გაერთიანებული სამეფოს პოზიცია – სამოქალაქო საზოგადოების კრიტიკასთან გამკლავების გზა ის კი არაა, რომ კითხვის ნიშნის ქვეშ დავაყენოთ თავად სამოქალაქო სექტორის არსებობის საჭიროება, არამედ ის, რომ ჩავერთოთ ამ საკითხების განხილვაში.

თუმცა ზოგ შემთხვევაში, ასეც ხდება. მაგალითად, 12-პუნქტიანი გეგმა, სამუშაო ჯგუფები შეიქმნა. როგორც ვიცი, სამოქალაქო საზოგადოებამ თვითონ გადაწყვიტა, არ ჩართულიყო პროცესში, რადგან დაინახა, რომ მის მონაწილეობას სიხარულით არ შეხვდნენ, მაგრამ გარკვეულ საკითხებში დიალოგი მუშაობს და ეს ასეც უნდა იყოს.

ამ წნეხის გამო მედიას უჭირს, ხომ არ აპირებთ მედიის მხარდაჭერის გაძლიერებას, მათ შორის „მთავარი არხის“ მხარდაჭერას?

ჩვენ ვმუშაობდით სხვადასხვა მედიასთან. ჩვენ არ შეგვიძლია პირდაპირ, ინდივიდუალური მედიასაშუალებების დაფინანსება, ჩვენ ვმუშაობთ დეზინფორმაციასთან ბრძოლაზე, სტრატეგიულ კომუნიკაციებზე.

უკრაინაში ომის შემდეგ საქართველოში რუსეთის 112 ათასი მოქალაქე დარჩა. რუსეთიდან ისევ არ წყდება ადამიანების ნაკადი საქართველოში. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთს მკაცრი სავიზო რეჟიმი აქვს არათუ რუსეთის, არამედ საქართველოს მოქალაქეების მიმართაც. თქვენია ზრით, რამდენად სახიფათოა ოკუპირებული საქართველოსთვის ამდენი რუსის შემოსვლა?

საზღვრების კონტროლი ნებისმიერი ქვეყნის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობისთვის ფუნდამენტური საკითხია, ამიტომაცაა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე საქართველოს კანონი ასეთი პირდაპირი. საქართველო სამართლიანად ღელავს, როდესაც რუსეთის საზღვრის გავლით აფხაზეთში მიმოსვლა ხდება, რადგან საქართველო ამ საზღვარს ვერ აკონტროლებს.

ეს მთლიანად საქართველოს ხელისუფლების საქმეა, რა კონტროლის მექანიზმებს შექმნის რუსეთის მოქალაქეების შემოსვლისას.

ბრიტანეთშიც რუსეთის უამრავი მოქალაქე შემოდიოდა წლების განმავლობაში, მაგრამ როდესაც პატარა ქვეყანა ხარ და რუსეთი შენი მეზობელია, ეს სულ სხვა მასშტაბია და საქმეც სხვაგვარადაა, განსაკუთრებით ბოლო თვეებში.

აქ მხოლოდ ის კი არაა, ვინმე შემოსული წარმოადგენს თუ არა საფრთხეს, არამედ გრძელვადიანი საკითხია ის, რომ საქართველო დამოკიდებული არ გახდეს რუსეთზე და ევროკავშირისკენ, დასავლეთისკენ გზის გაგრძელება შეძლოს.

იმ დროს, როდესაც რუსეთის ეკონომიკა სანქციების გამო უკან-უკან მიდის და მთელი მსოფლიო ცდილობს, ეკონომიკურად ჩამოშორდეს რუსეთს, საქართველო არ გახდეს რუსეთზე ხანგრძლივად დამოკიდებული.

ჩვენ უკვე ვნახეთ ევროპის მაგალითზე, რომ რუსეთი ყოველთვის სათავისოდ იყენებს მასზე დამოკიდებულებას კონკრეტულ ქვეყნებზე ზეწოლისთვის. ამას ვხედავთ ახლა მოლდოვაშიც.

თუმცა, როცა ომის ფაქტორის გამო ინფლაციის მასშტაბი ყველგან გაზრდილია, რუსეთიდან ფულის შემოდინება პოზიტიურად აისახა ლარის კურსზე. ხელისუფლების არგუმენტიც ამ დისკუსიაში არის ის, რომ არა ლარის კურსის გამყარება, კიდევ უფრო გაზრდილი ფასები გვექნებოდა. 

ვერ უარვყოფთ რუსეთის მოქალაქეების გავლენას, მაგრამ ფული, რომელიც ახლა საქართველოს ეკონომიკაში შემოდის, ეს არ არის ფული, რომელიც რუსეთში ჩასულმა ქართველებმა იშოვეს და ჩამოიტანეს, ეს არის კაპიტალის შემოდინება რუსეთიდან.

მე მანამდე ხაზი გავუსვი, რომ ვაჭრობა იცვლება. ახლახან ვიყავი ფოთში და ვნახე, რომ პორტი ფართოვდება, ფოთის პორტის გავლით ტრანსპორტირების მოცულობა არის ძალიან მაღალი. ცენტრალური აზიის მწარმოებლები ცდილობენ, რუსეთს ჩამოშორდნენ, რადგან არავის უნდა შეზღუდვების ფონზე რუსეთთან სავაჭრო ურთიერთობა, ამავე დროს, მორალური ფაქტორიცაა, რატომ უნდა ითანამშრომლო ქვეყანასთან, რომელიც უკრაინაში შეიჭრა.

შესაბამისად, მხოლოდ რუსები არ არიან, ვისაც დღეს საქართველოში ფული შემოაქვს. ეს არის ტრანზიტული ვაჭრობის შედეგი, ადამიანები ეძებენ ლოგისტიკურ გზებს და შემოაქვთ ინვესტიციები საქართველოში.

ჩემი აზრით, ძალიან გადაჭარბებულია ნარატივი, რომელიც ამბობს, რომ საქართველო დამოკიდებულია რუსეთზე. ზოგიერთი სექტორი ძალიან აქტიურად ვაჭრობს, მაგრამ ეს არაა უნივერსალური. რაც შეეხება გლობალურად ფასების ზრდას, ამის მთავარი მიზეზი რუსეთის უკრაინაში შეჭრაა და უკრაინიდან მარცვლეულის ექსპორტის შეფერხება.

ხომ არ გაქვთ ბოლო ინფორმაცია მიხეილ სააკაშვილის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ?

ვაკვირდებით მიხეილ სააკაშვილის საქმეს. არაერთ ადგილას წამოვჭერი ეს საკითხიც, მათ შორის ხელისუფლების წარმომადგენლებთან და პოლიტიკურ ფიგურებთან. ჩვენ მოვუწოდებთ საქართველოს ხელისუფლებას, დარწმუნდეს, რომ მისი უფლებები დაცულია და მას აქვს წვდომა შესაბამის სამედიცინო მომსახურებაზე. ახლა არ მაქვს საფუძველი ვიფიქრო, რომ მას ეს არ აქვს.

დიდი ბრიტანეთი წლებია მხარს უჭერს საქართველოს დემოკრატიის განვითარებაში. რა სახის იქნება ეს თანამშრომლობა შემდეგ წლებში?

ვფიქრობ, ცოტა მოსაწყენი პასუხია, მაგრამ ჩვენ ძალიან მყარი და მრავალფეროვანი ურთიერთობა გვაქვს საქართველოსთან და ის კიდევ უფრო მტკიცდება. როგორც გითხარით, ფოთში ვიყავი გუშინ, ბრიტანელი საზღვაო ქვეითები თქვენს სანაპირო დაცვას ეხმარებიან, რომ საკუთარი საქმიანობა NATO-ს სტანდარტებს მიუახლოონ. ეს ძალიან კარგი ამბავია.

ეს არ არის უბრალოდ თავდაცვა და უსაფრთხოება, რაშიც ჩვენ ვეხმარებით საქართველოს. ვეხმარებით სახელმწიფო ინსტიტუტებს, სამოქალაქო საზოგადოებას, დამოუკიდებელ მედიას და დეზინფორმაციასთან ბრძოლას. ჩვენ გავაგრძელებთ მუშაობას პარლამენტთან, პოლიტიკურ პარტიებთან NDI-სთან ერთად, ასევე ვეხმარებით UNDP-თან ერთად სამოქალაქო სერვისების განვითარებაში.

თქვენ ახსენეთ თანამშრომლობა საქართველოს საზღვაო სანაპირო დაცვასთან, რის გამოც გაქვთ შეხვედრები ბათუმსა და ფოთში. რა იგეგმება ამ მიმართულებით?

წლებია უკვე ვმუშაობთ საზღვაო ტრანსპორტის სააგენტოსთან. საქართველოს აქვს ძალიან მნიშვნელოვანი როლი ამ რეგიონში ვაჭრობის თვალსაზრისით და ეს როლი კიდევ გაიზარდა რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ. უფრო მეტი ინტერესია საქართველოს გავლით ტრანზიტის, სატრანზიტო ვაჭრობის. ჩვენ ვმუშაობთ ტრანსპორტის სააგენტოსთან, რომ ეს ურთიერთობები გაგრძელდეს, საქართველომ შეძლოს შავ ზღვაში გადაადგილების თავისუფლებისა და უსაფრთხოების შენარჩუნება, რათა ვაჭრობა გაფართოვდეს.