თათული, როგორ აფასებთ ინიცირებულ კანონპროექტს და  ხედავთ თუ არა მასში რაიმე პრობლემებს?

პირველი საკითხი, რომლის გარშემო უკვე ძალიან ბევრი გამოხმაურება არის მედიასივრცეში, შეეხება ჩხრეკისა და ამოღების დროს გამომძიებლის დადგენილების წარმოდგენის საკითხს. მოგეხსენებათ, ჩხრეკა და ამოღება შესაძლებელია მხოლოდ სასამართლოს მიერ გამოცემული განჩინების საფუძველზე, თუმცა გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლოა, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება წინასწარ არ იყოს სახეზე. ამ დროისთვის მოქმედი კანონი ადგენს გამომძიებლის მიერ შესაბამისი დადგენილების გამოცემის ვალდებულებას.

პირველ რიგში, მინდოდა დამეწყო იმ დასაბუთებით, რომელიც წარმოდგენილ კანონპროექტში არის მოყვანილი. აქ მითითებული არის, რომ  2012 წლის ივნისში კანონში შეტანილ ცვლილებებთან წინააღმდეგობაში არის ჩხრეკასთან და ამოღებასთან დაკავშირებული მუხლი და მის შესაბამისობაში მოსაყვანად არის საჭირო ასეთი ცვლილება, რაც არანაირად არ წარმოადგენს ამ ცვლილების დასაბუთებას, მის რამენაირად ახსნას. 2012 წელს კი შევიდა კანონში ცვლილება, მაგრამ ის შევიდა ზოგად ნორმაში, რომელიც საგამოძიებო მოქმედებებს ეხებოდა. მის მიღმა გვაქვს ჩვენ ცალკეული ნორმები, რომლებიც კონკრეტულ საგამოძიებო მოქმედებებს ეხება. მათ შორის, იგივე 120–ე მუხლი, რომელიც ჩხრეკასა და ამოღებას შეეხება და ვინაინდან ამ სპეციალურ ნორმაში იყო ჩანაწერი გამოძიების დადგენილებასთან დაკავშირებით, ეს იმას ნიშნავდა, რომ რამე შეუსაბამობას კი არ ქონდა ადგილი, არამედ იმას, რომ სპეციალურად ამ საგამოძიებო მოქმედებისთვის სპეციალური წესი იყო დადგენილი და, რა თქმა უნდა, მას ჰქონდა უპირატესობა იმ ზოგად ნორმასთან შედარებით.

რას შეცვლის ეს ცვლილება, მისი დამტკიცების შემთხვევში, მოქალაქეებისთვის, ანუ რატომ არის ეს პრობლემა და რატომ შეიძლება ეს გახდეს საფრთხე ადამიანების უფლებების დაცვისთვის?

აღსანიშნავია, რომ თვითონ კანონპროექტშიც არის ამ კუთხით გარკვეული გაუგებრობები. კანონპროექტიდან ამოდის უკვე ეს ჩანაწერი, რომელიც ავალდებულებდა გამომძიებელს წერილობითი დადგენილების მომზადებას და მის წინასწარ გაცნობას მოქალქისთვის. ამ დადგენილებას ხელმოწერით უკვე მოქალაქე ადასტურებდა, რომ ის გაეცნო ამ დოკუმენტს და საქმის კურსშია იმ საფუძვლების შესახებ, რომლის გამოც ხდება მისი ჩხრეკა. ამჟამად კანონპროექტში უკვე მითითებული არის, რომ არანაირი წერილობითი დადგენილების გამოცემის ვალდებულება გამომძიებელს არ აქვს, მან უბრალოდ ჩხრეკის ჩატარების საფუძველი უნდა განუმარტოს პირს და ამ საფუძვლის განმარტებას პირი ადასტურებს ხელმოწერით. რა დოკუმენტი იქნება, რაიმე სანაცვლო დოკუმენტზე არის საუბარი, რომელიც ჩაანაცვლებს ამ დადგენილებას, თუ უბრალოდ ამ კანონპროექტის ავტორებს წარმოუდგენიათ, რომ ჩხრეკის ოქმი, რომელიც ჩხრეკის დასრულების შემდგომ შედგება, მასში მოხდეს ამ ინფორმაციის გადმოტანა, ეს ამ დროისთვის ცნობილი არ არის და ამ კუთხით არის გარკვეული ბუნდოვანება. წერია, რომ პირი ადასტურებს ამ საფუძვლების განმარტებას ხელმოწერით, მაგარამ რა დოკუმენტზე ხელმოწერით ადასტურებს, ეს უკვე აღარსად არის მითითებული. თუმცა ჩვენ ვფიქრობთ, რომ მოქმედ რედაქციასთან შედარებით, აღნიშნული ნორმა, რა თქმა უნდა, აუარესებს ვითარებას. თუ გავითვალისწინებთ ძალაინ ბევრ გარემოებას, პირველ რიგში იმ რეალობას, რომელიც გვაქვს, და თუ როგორ ზედმიწევნით სრულდება თუ არ სრულდება კანონი იგივე სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების მიერ, რამდენად გვაქვს მოლოდინი იმასთან დაკავშირებით, რომ გამომძიებლები, რომელთა ასაკი შეიძლება საკმაოდ დაბალი იყოს და უმაღლესი განათლებაც კი არ ქონდეთ, არათუ უმაღლესი იურიდიული განათლება, რამდენად მოახდენენ ისინი სწორ კომუნიკაციას მოქალაქეებთან და კეთილსინდისიერად იმოქმედებენ. ამ საკითხების მიმართ დაბალი ნდობის პირობებში ვფიქრობთ,  რომ ცუდ შედეგებს გამოიღებს მოვლენების ისე განვითარება, რომ მოქალაქეს წინასწარ ასე წერილობითი დოკუმენტი არ მიეწოდოს, სადაც კონკრეტულად იქნება მითითებული იგივე სამართლებრივი საფუძვლები და სხვა ინფორმაცია, მაგალითად, იმის შესახებ, თუ რა ნივთის აღმოსაჩენად არის მიზანშეწონილი ამ ჩხრეკის ჩატარება.

უმჯობესი იქნებოდა, რომ პარლამენტის იმ წევრებს, რომლებიც ამ ინიციატივით შემოვიდნენ პარლამენტში, რომ იგივე 2012 წლის ივნისში შეტანილი ცვლილებები გაეუქმებინათ,  რომლებიც მაშინაც მოხვდა საიას ყურადღების ქვეშ და საიამ წერილობითი დასკვნაც წარადგინა პარლამენტში ამ საკითხებთან დაკავშირებით, სადაც უარყოფითად შეაფასა ზოგადი ნორმიდან გამომძიებლის დადგენილების შესახებ ჩანაწერის ამოღება.

იმიტომ, რომ დღესაც ვაწყდებით გარკვეულ სირთულეებს დადგენილებასთან მიმართებაში, მაგალითად, არ არის ხოლმე მითითებული დადგენილების გამოცემის დრო. ჩვენმა ერთმა კოლეგამ გაიხსენა შემთხვევა, როდესაც დადგენილება წინასწარ არც იყო გამოცემული, ჩხრეკამდე არც ყოფილა გამოცემული და მხოლოდ მერე გააცნეს მოქალაქეს და ეს დროც კი არ იყო აღნიშნული.

შესაბამისად, ამ ვითარებაში პარლამენტმა თავისი ძალისხმევა სულ სხვა მიმართულებით უნდა მიმართოს, თუ უნდა, რომ ადამიანის უფლებათა სტანდარტები დამკვიდრდეს ქვეყანაში და სამართალდამცავი ორგანოებიც ამ სტანდარტებით მოქმედებდნენ. მათ შორის, ეს არის იგივე იმ 112–ე მუხლის მეხუთე ნაწილში ჩამატება იმისა, რომ გამომძიებელი გადაუდებელი აუცილებლობის შემთვევებში იღებს დადგენილებას, ასევე თვითონ დადგენილების რეკვიზიტების კანონშივე მოცემა და ამ რეკვიზიტებს შორის დროის გრაფის მითითება და ასევე იმის მინიშნებაც, რომ დასაბუთება უნდა შეიცავდეს კონკრეტულ გარემოებებზე მითითებას და ეს არ უნდა იყოს მხოლოდ მითითება კანონის ნორმაზე, არამედ ამ შემთხვევაში ეს კანონის ნორმა რატომ არის გამოსადეგი.

ჩვენი მოსაზრებები ამ მიმართულებით ასეთია, რომ ჩვენ მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია ამ მექანიზმის შენარჩუნება და პირიქით, აუცილებლად ვთვლით ამ მექანიზმის არათუ ამოღებას, არამედ მის გაძლიერებას და უფრო მეტი სიცხადის შემოტანას ამ მიმართულებით.

სხვა რა პრობლემებს ხედავთ თქვენი ორგანიზაცია ამ წარმოადგენილ პროექტში?

შემდეგი საკითხი, მაგალითად, შეეხება 219–ე მუხლში განზრახულ დამატებას, რომლიც მიხედვითაც წინასასამართლო სხდომის სამოსამართლო გადაწყვეტილება მტკიცებულებათა დაუშვებლად ცნობის შესახებ 5 დღის ვადაში საჩივრდება სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიაში – არის ასეთი ჩანაწერი გაკეთებული. თუმცა, რეალურად, რომ გავითვლისწინოთ სხვადასხვა სამართლებრივი მოცემულობები და ვითარება, ეს ნიშნავს, რომ ბრალდების მხარის ინტერესების გათვალისწინება სურთ პარლამენტის წევრთა ამ კონკრეტულ ჯგუფს, ვინაიდან დაუშვებელ მტკიცებულებებთან დაკავშირებით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში გვაქვს ასეთი ჩანაწერი, რომლის მიხედვითაც მტკიცებულება დაუშვებელია და იურიდიული ძალა არ გააჩნია იმ შემთხვევაში, თუ ის არის კოდექსის არსებითი დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულება და თუ ის აუარესებს ბრალდებულის სამართლებრივ მდგომარეობას.

თუ მტკიცებულება მოპოვებულია კანონის დარღვევით, მაგრამ არ აუარესებს ბრალდებულის სამართლებრივ მდგომარეობას, არამედ აუმჯობესებს მას, მაგალითად, მიუთითებს მის უდანაშაულობაზე, ასეთ შემთხვევაში მტკიცებულება დაუშვებლად არ ჩაითვლება. შესაბამისად, მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის გასაჩივრების უფლებით, რა თქმა უნდა, ბრალდების მხარე ისარგებლებს ძირითადად, ეს იქნება შემთხვევათა აბსოლუტური უმრავლესობა. ამ წარმოდგენილი კანონპროექტით არ არის გათვალისწინებული ასეთი შესაძლებლობა დაცვის მხარისთვის, რომ მათ გაასაჩივრონ, მაგალითად, მტკიცებულებათა დასაშვებად ცნობის შესახებ წინასასამართლო სხდომის მოსამართლის მიერ მითებული გადაწყვეტილება. ვფიქრობთ, რომ ეს ბრალდების მხარის ცალმხრივი ინტერესის გთვალისწინებას ემსახურება და შეჯიბრებითობის პრინციპის სრულად დასამკვიდრებლად უმჯობესია, რომ ეს გასაჩვრების შესძლებლობა შეეხოთ ასევე მტკიცებულებათა დასაშვებობის შესახებ გადაწყვეტილებებს.

კიდევ ერთი საკითხი, რომელზეც ვაპირებთ ყურადღების გამახვილებას,, შეეხება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ინსტიტუტს. კონკრეტულად, იცით, რომ მიმდინარე წელსაც, შემოდგომაზე კანონში შეტანილი ცვლილებებით გადაიდო ამ ინსტიტუტის სრულად ამოქმედება. დღეს მოქმედებს გარადამავალი ნორმები და მხოლოდ საგამონაკლისო ხასიათს ატარებს რეალურად ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით საქმის განხილვა. ასეთ საგამონაკლისო ვითარებად მითითებულია სიტუაცია, როდესაც განიხილება თანამდებობის პირთა სისხლის სამართლის საქმეები. კანონპროექტის წარმოდგენილი ვერსიით ხდება საერთოდ ამ შესაძლებლობის ამოვარდნა, ანუ თანამდებობის პირები შესაბამისად, ამ ჩანაწერის ამოღების შემდეგ, უკვე ვეღარ ისარგებლებენ ამ შესაძლებლობით, თუ არ გვექნება კონკრეტული სისხლის სამართლის ნორმები, რომლებზეც სხვა მუხლებში არის მითითება.

განმარტებითი ბარათი ამ კუთხითაც საინეტრესოა, აქ ნახსენებია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და ძალიან უცნაურია ის პასუხი, რეალურად რაც ამ კანონპროექტის ავტორებს აქვთ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მიმართ. საუბარია იმ გადაწყვეტილებაზე, რომელიც 2014 წლის ნოემბერში გამოვიდა ბატონი გელბახიანის საქმეზე, სადაც სასამართლომ დაადგინა, რომ  თანამდებობის პირები, რომლებსაც ადრე ეკავათ ეს თანამდებობები და რომელთა მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნა დაწყებულია ძველი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ისინიც ასევე უნდა სარგებლობდნენ შესაძლებლობით, რომ მათი საქმეები განიხილოს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ. მოგეხსენებათ, რომ ეს არის აბსოლუტურად ბრალდებულის უფლება, დათანხმდება თუ არა ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით საქმის განხილვას. ნაცვლად იმისა, რომ ამ პირებისთვისაც უზრუნველყოფილი ყოფილიყო ასეთი შესაძლებლობა, პარლამენტის ამ წევრებმა იპოვეს მარტივი გამოსავალი და უნდათ ამ შესაძლებლობის მოსპობა ყველა პირისთვის, რაც, რა თქმა, უნდა არ არის ადეკვატური რეაქცია ამ გადაწყვეტილებაზე. კიდევ განმარტებით ბარათში მითითებული არის ის, რომ ჭიანურდება საქმეების განხილვა, როდესაც საუბარია ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით სასამართლო პროცესებზე, ვინაიდან ძალიან გრძელია თვითონ ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის პროცედურა.

თუმცა ეს განმარტებითი ბარათი არის ძალიან არადამაჯერებელი. ასევე საუბარია იმაზე, რომ ძალიან ბევრი ასეთი საქმე არის დღეს წარმოებაში. მაშინ, როდესაც შემოდგომაზე, როდესაც უნდოდათ ამ ინსტიტუტის ამოქმედების გადავადება, საუბარი იყო იმაზე, რომ ძალიან მცირე შემთხვევები არის, როდესაც ამ ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით მოხდა განხილვა და საქმეების რაოდენობა, რომელსაც მაშინ ასახელებდნენ იყო 8 ერთეული. რატომღაც დღეს ისინი მიუთითებენ ძალიან ბევრ საქმეზე, კონკრეტული ციფრი არ არის მითითებული, და ამ სიმრავლის გამო შეუძლებლად მიაჩნიათ, დავუშვათ, ყველა ამ საქმის განხილვა და ასევე საუბრობენ, რომ ვინაიდან ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის პროცესი ჭიანურდება, შესაბამისად, ეს სწრაფი მართლმსაჯულებაც ვერ ხორციელდებაო.

თუმცა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ, ეს არის აბსოლუტურად ბრალდებულის უფლება და თუ ბრალდებულს სურს და ითვალისწინებს ამ რისკებს და სურს სწრაფი მართლმსაჯულების, ასე ვთქვათ, აღსრულება მის მიმართ, მაშინ მას შეუძლია უარი განაცხადოს ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით საქმის განხილვაზე და, შესაბამისად, ამით აცილებული იქნება რამე ზედმეტი გაჭიანურება. ამ კუთხითაც ეს დასაბუთება არ იყო დამაჯერებელი და ვფიქრობ, რომ ნაფიც მსაჯულთა განსჯადობა არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავიწროვდეს. როდესაც საუბარია, რომ 2016 წლის ოქტომბერში უკვე სრულად უნდა ამოქმედდეს ეს ინსტიტუტი, მანამდე ჯობია პირიქით, ნელ-ნელა გაფართოვდეს მისი მოქმედება, ვიდრე ის, რომ მისი განსჯადობა კიდევ უფრო მეტად დავიწროვდეს.

კიდევ ერთი საკითხი, რომელზეც გვსურს ყურადღეის გამახვილება, შეეხება კიდევ ერთ საპროცესო მოქმედებას, რომელიც ნიმუშის აღების სახელით არის ცნობილი. ამ საპროცესო მოქმედების ქვეშ ხდება, მაგალითად, ისეთი ნიმუშების აღება, როგორიც არის დენთის კვალი, სისხლი და ა.შ. აქ არის ასეთი სიახლე წარმოდგენილ, რომ გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესძლებელი იქნება ამ ნიმუშის აღება ისე, რომ სასამართლოს განჩინებაც არ იქნება სახეზე და არც პირის ნება. თუმცა აქ არის გამიჯვნა გაკეთებული და გადაუდებელი აუცილებლობა შეეხება მხოლოდ იმ შემთხვევას, როდესაც ძლიერ ტკივილს არ იწვევს კონკრეტული პროცედურა, თუმცა აქ განმარტებით ბარათში იყო მითითებული, რომ გადაუდებელი აუცილებლობა ასევე შეეხებათ იმ პირებს, რომლებიც იმყოფებიან უგონო ვითარებაში, და მათთან დაკავშირებით ვფიქრობთ, რომ პარლამენტმა უფრო მეტი სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოს და ჯობია რაიმე დამატებით მექანიზმზე იფიქრო, რომ არ აღმოჩნდეს ისე, რომ დავუშვათ, პირი, რომელიც იმყოფება უგონო მდგომარეობაში, მის სხეულზე მოხდეს ნიმუშის აღება და, დავუშვათ, ეს სიურპრიზი იყოს შემდგომ მისთვის და ამ მტკიცებულების საფუძველზე გარკვეული ბრალი წაუყენონ მას. ამიტომ ვფიქრობთ, რომ აქ კარგი იქნება, თუ რაიმე სხვა დამაბალანსებელ მექანიზმებზე იფიქრებს პარლამენტი, როგორიც იქნება, მაგალითად, იგივე კანონიერი წარმომადგენლის დასწრება პროცედურის დროს, რომ უფრო შემცირდეს ეჭვები იმასთან დაკავშირებით, რამდენად ნამდვილად ამ პირის სხეულიდან მოხდა ამ კონკრეტული ნიმუშის აღება და, დავუშვათ, მისი ავთენტურობა ხომ არ არის ეჭვის ქვეშ.