საქართველოს მოსახლეობის 83,4 პროცენტი თავს მართლმადიდებელ ქრისტიანად მიიჩნევს – ასეთია 2014 წელს ჩატარებული საყოველთაო აღწერის შედეგი. NDI-ის 2015 წლის კვლევის თანახმად, კიდევ უფრო მაღალია ნდობა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქის მიმართ – 87 პროცენტი. რას ნიშნავს, როცა საზოგადოების ასეთი მაღალი ნდობის პარალელურად სასულიერო პირს პროკურატურა აკავებს ადამიანის ციანიდით მოწამვლის მცდელობის ბრალდებით, ხოლო საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოში მაღალი რანგის სასულიერო პირები კორუფციასა და დაპირისპირებაზე საუბრობენ? არის თუ არა საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში ქრისტიანობის კრიზისი? – „ბათუმელები“ ამ თემებზე თეოლოგ მირიან გამრეკელაშვილს ესაუბრა.

მირიან გამრეკელაშვილი

თქვენი აზრით, „ციანიდის საქმე“ გვაჩვენებს თუ არა, რომ საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში ქრისტიანობის კრიზისია?

დიახ, საქართველოში არსებობს ქრისტიანობის კრიზისი, მაგრამ ეს არის ბედი იმ ისტორიული განვითარებისა, რომელიც წილად ხვდა ბევრ ქრისტიანულ ეკლესიას. ამ შემთხვევაში არ არის საქართველოს ეკლესიაც გამონაკლისი. უნდა ითქვას ისიც, რომ ნებისმიერი ეკლესია ატარებს კრიზისის ნიშნებს, რადგან სახარებისეული სტანდარტი ძალიან მაღალია. ყველა ეკლესია, რომელიც ჩამოყალიბდა მეოთხე საუკუნის შემდეგ, არის კომპრომისული ვარიანტი სახარებასა და ყოფითი ცხოვრების კანონზომიერებას შორის. უბრალოდ, საქართველოში ყოფითმა მხარემ, სიმდიდრისა და ძალაუფლებისკენ ლტოლვის სურვილმა, მთლიანად გამოჭამა ის ქრისტიანული არსი, რაც ეკლესიაში ყველაზე მნიშვნელოვანია. „ციანიდის საქმეც“ ამ რეალობის ერთ-ერთი გამოვლინებაა.

დიდი ხანია ვაკვირდები ეკლესიის შიგნით მიმდინარე მოვლენებს. ერთი მხრივ, როგორც ამ ეკლესიის წევრი და მეორე მხრივ – როგორც მკვლევარი. ამ ამბის გაგებისთანავე გამიჩნდა სურვილი გამერკვია, თუ რა ტიპის სცენართან გვქონდა საქმე. რამდენიმე სქემა მოვხაზე და აქედან ზოგი რამ გამართლდა. პირველი, რაც ვიფიქრე, ეს იყო შიდა ბრძოლის საჯაროდ გამოტანა და საბოლოოდ ასეცაა. ასევე ჩანს, რომ ხელისუფლებას აქვს სურვილი ეკლესიის შიგნით არსებული ძალაუფლების საჭადრაკო დაფა როგორმე აკონტროლოს და თავისი ფავორიტი გამოკვეთოს.

 ხელისუფლების ინტერესი ახსენეთ. ყველაზე ხშირად საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირებს ვხედავთ სწორედ პოლიტიკოსებთან და ბიზნესმენებთან ერთად. მათ ფაქტობრივად ვერასდროს ვერ ვხედავთ მაშინ, როცა მძიმე პირობებს აპროტესტებენ მუშები, სოციალურად დაუცველები, უმცირესობები. ასეთ დროს ეკლესია, რომელსაც აქვს გავლენა საზოგადოებასა და პოლიტიკოსებზე, ან თავს იკავებს, ან პირიქით – უფრო ძლიერის მხარესაა, ვიდრე ჩაგრულის. ეს რაზე მეტყველებს?

სამწუხაროდ, საქართველოში ეკლესია ჩამოყალიბდა ცალსახად მემარჯვენე ტიპის ორგანიზაციად. თუ მისი ხელახალი გაძლიერების დასაწყისში მცირე დოზით მაინც იყო სოციალური მსახურება და მგრძნობელობა, ახლა ამის კვალიც აღარ ჩანს საერთოდ. ხელისუფლება ეკლესიას სთავაზობს წელიწადში ათეულობით მილიონ ლარს, ამას ემატება უძრავი ქონება, მიწის ნაკვეთები და მანქანები. სანაცვლოდ ეკლესია უნდა იყოს ჩუმად, არ უნდა ჩაერიოს პოლიტიკურ და სოციალურ საკითხებში. ეს ძალიან ცუდია, რადგან ქრისტიანობა, გარდა სახარების ქადაგებისა, სიკეთის კეთებასაც ნიშნავს. კეთილმოწყალება ქრისტიანული ეკლესიის პირდაპირი მოვალეობაა და ეს არ არის უბრალოდ კეთილი ნება, რომელსაც შეიძლება იჩენდეს ან არა სახელმწიფო თუ ნებისმიერი სხვა ორგანიზაცია. ჩვენ ვხედავთ, რომ ეს ხაზი თითქმის დავიწყებულია. არსებობს სოციალური მგრძნობელობის ცალკეული გამოვლინებები სასულიერო პირების მხრიდან, მაგრამ ასეთი შემთხვევა ძალიან ცოტაა.

 თქვენი აზრით, რატომ არ რეაგირებს ამაზე თავად მრევლი, რომელიც ეკლესიაში მიდის ქრისტეს სიტყვის მოსასმენად და შეუძლია დაინახოს გარკვეული შეუსაბამობა ქრისტიანობასა და ზოგიერთი სასულიერო პირის ქცევას შორის, დაინახოს ჯიპები, ბიზნესინტერესები, თავად სასულიერო პირების არაქრისტიანული ქცევა?

საქართველოში ვერ განვითარდა ის სოციალური მექანიზმები, რაც მისცემდა გარანტიას, მაგალითად, მოქალაქეთა ჯგუფს, ერთობლივად გამოხატონ პროტესტი და ეს არ იქცეს მათსავე მომაკვდინებელ ნაბიჯად. მრევლიც იდენტურ მდგომარეობაშია. მრევლს იმდენი ცოდნა არ აქვს, რომ სასულიერო პირებს გაუწიოს ოპონირება ამ საკითხებზე, მეორეც – ამ ადამიანებს არა აქვთ არჩევანი. მრევლს აქვს რელიგიური მოთხოვნილება და მამაო ჯიპზე იჯდება თუ არა, იგი თავს უფლებას ვერ აძლევს, დისკუსიაში შევიდეს მასთან ამ თემაზე. არის პირადი პროტესტები: „ღმერთმა მაპატიოს, მაგრამ რა საჭიროა ეს“ და ა.შ… მასიურ პროტესტთან ჯერჯერობით საქმე არ გვქონია.

ამ საკითხთან დაკავშირებული თემაა სასულიერო პირების უკონტროლო კურთხევა, განათლებისა და სულიერების შემოწმების გარეშე. ამის შედეგი ისაა, რომ ეკლესიაში მისული ადამიანები, რომლებიც მანამდე სოციალურად არ იყვნენ დაწინაურებულნი, იწყებენ მიღწეულის დემონსტრირებას. მაგალითად, ხომ შეუძლიათ სასულიერო პირებს იყიდონ თუნდაც სხვა გაბარიტების მქონე ავტომანქანა, მაგრამ ირჩევენ ჯიპებს, დიდი ფორმის მანქანებს. მანქანის შეძენისას ასევე იქცევიან ბიზნესმენები. ანუ ჯიპის ფლობა საქართველოში გადაქცეულია სოციალურ მარკად. ესაა ნიშანი, რომ შენ ამოხვედი დაბალი ფენიდან და მიეკუთვნები ეკონომიკურ ელიტას. როცა სულიერება ძალიან დაბალია, სასულიერო პირებიც ასეთ პრიმიტიულ ქცევას მიმართავენ ხოლმე.

 ბევრ მორწმუნეს აქვს სრული მიუღებლობა მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოსა და ცალკეული სასულიერო პირების კრიტიკის მიმართ. ხშირად მიიჩნევენ, რომ ვინც ამას აკეთებს, ეკლესიის მტერია. თქვენი აზრით, რატომ არის მათთვის ასე მიუღებელი პრობლემებზე საუბარი? რამდენად ქრისტიანულია სასულიერო პირებისგან ხელშეუხებელი კერპების შექმნა? თუ გვაქვს ამასთან საქმე, ცხადია.

გვაქვს ამასთან საქმე. ჯერ კიდევ წლების წინ დაიწყო ამაზე მუშაობა ეკლესიაში. ქმნიდნენ მითებს, რომ არ შეიძლება განიკითხო სასულიერო პირი, არ შეიძლება გააკრიტიკო, რადგან ის არის ღვთისმსახური, ამიტომ სჯობს თავი შეიკავო. ამ არგუმენტს აძლიერებს ისიც, რომ ეკლესიის კრიტიკა ხანდახან გაუგებარია მოსახლეობისთვის, რადგან მას საქართველოში სისტემური ხასიათი არ აქვს. ეს არის იმპულსური ტიპის კრიტიკა, რომელიც უცებ ჩერდება, ცხრება, ისე თითქოს არც არაფერი მომხდარა. რაც შეეხება რელიგიურ ჟურნალისტიკას, ის საქართველოში საერთოდ არ განვითარდა. ევროპაში არსებობს ძალიან კომპეტენტური რელიგიური პუბლიცისტიკა. ზოგიერთი ჟურნალისტის მხრიდან სისტემურმა ანალიზმა აიძულა იქ ეკლესია გაეკონტროლებინა საკუთარი მოქმედება, ჩვენთან კი მოსახლეობა დაბნეულია, მას ესმის კრიტიკა და ვერ არკვევს რა ხდება. ამავე დროს ეკლესიის მიმართ მოსახლეობას აქვს ზესაკრალური დამოკიდებულება – რომ არსებობს რაღაც ძალა, რომელმაც, თუ რაიმე შეგეშლება, შეიძლება დაგსაჯოს: შვილს დაგიბრმავებს, უბედურება შეგემთხვევა… ასეთი წარმოდგენები ქრისტიანობაზე თეოლოგიური თვალსაზრისით მცდარია და სეკულარულ საზოგადოებაში საერთოდაც არ არის, თუმცა ჩვენ აქამდე ძალიან ბევრი გვიკლია. ვერ ვიტყვით, რომ ეს მხოლოდ განათლებას უკავშირდება. მე მინახავს ბევრი განათლებული ადამიანი, რომელსაც ზუსტად ასეთი დამოკიდებულება აქვს რელიგიის მიმართ.

საქართველოში ისე ხდება, რომ ფორმალური განათლება, სიმდიდრე და რელიგიური სიბნელე არის თავსებადი. დასავლეთში ეს სამი მაჩვენებელი ერთმანეთს არ ემთხვევა. ჩვენს ქვეყანაში ეს არის განათლების ხარისხის პრობლემაც, ადამიანის ფსიქოლოგიური მზაობის არარსებობაც… და სხვა ბევრი ნეგატიური ფაქტორი. ამ შემთხვევაში მეც, როგორც თეოლოგი, თავს დამნაშავედ ვგრძნობ, რადგან ჩვენთან კრიტიკული თეოლოგიური ლიტერატურა არ იქმნება. მაგალითად, გაუჩნდა მრევლს კითხვა: უნდა ჰქონდეს მამაოს ეს ჯიპი თუ არა? რატომ არ უნდა ჰქონდეს? ყველას აქვს და რაღა ამას არ უნდა ჰქონდეს? – მას ამაზე პასუხს ვერავინ მიაწვდის, რომ წაიკითხოს წიგნი, სტატია, ასეთი რამ არ არსებობს.

ხშირად მრევლი თავს იტყუებს. ამბობს, რომ ყველაფერი კარგადაა. ჯერ ერთი, შეუძლებელია ქვეყანაში 80 პროცენტი იყოს ათეისტი და ხუთი წლის შემდეგ იგივე 80 პროცენტი მორწმუნე. ეს იდეოლოგიური გადაბარგების აღმნიშვნელი პროცესი უფროა.

ხშირად აღნიშნავენ, რომ ილია მეორეს პატრიარქობის პერიოდში საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლ¬ესია გაძლიერდა, მოიკრიბა მრავალრიცხოვანი მრევლი, გაიზარდა ეპარქიებისა და ეპისკოპოსების რაოდენობა. როგორია თავად პატრიარქის პასუხისმგებლობის საკითხი, როცა საქმე ეხება ეკლესიის ბიზნესებს, პოლიტიკურ გავლენებს, კორუფციაზე ეჭვებს? ამბობენ იმასაც, რომ შესაძლოა პატრიარქმა ამის შესახებ არც იცის.

ეკლესიაში შექმნილ მდგომარეობაზე პირველ რიგში პატრიარქს ეკისრება პასუხისმგებლობა, რა თქმა უნდა. საქართველოს ეკლესიას გააჩნდა თვითნაბადი დემოკრატია. არსებობდა საკათალიკოსო საბჭო, არსებობდა სინოდის მდივანი, სინოდის კრებები ხშირად იყო ღია და არსებობდა კრიტიკული ხმის შესაძლებლობაც. კათოლიკოს-პატრიარქმა 90-ანი წლებიდან მოყოლებული, მოახდინა საქართველოს ეკლესიის უკიდურესი ცენტრალიზება, დაამკვიდრა საკუთარი კულტი და გადააქცია იგი ტოტალიტარულ ინსტიტუტად.

თუმცა თავის დროზე ის საკმაოდ დემოკრატი ადამიანი იყო. თუ მის ბიოგრაფიას ოდესმე ვინმე კრიტიკულად დაწერს, აღნიშნავს, რომ, როცა ის პატრიარქი გახდა, საქართველოში, საბჭოთა წლებში, პირველად ეკლესიით დაინტერესდნენ ახალგაზრდები, შემოქმედებითი წრეები, დისიდენტები და ასე შემდეგ. მას გარკვეული მწყემსისმიერი მიდგომები ჰქონდა ამ ხალხთან, თავს არ ახვევდა მათ რელიგიურობას, იწვევდა ჩაიზე, მათთან ერთად იღებდა ფოტოებს, ეხუმრებოდა…

1995 წელს ჩატარდა გაფართოებული კრება, რომელიც მისი ძალაუფლების გამყარებას ემსახურებოდა. ეს იყო პასუხი ეკლესიის მოსალოდნელ გახლეჩაზე, რომელიც უკვე სახეზე იყო და რომლისაც მას ძალიან ეშინოდა. პატრიარქს უნდოდა ცენტრალიზების პოლიტიკით სიტუაცია შეენარჩუნებინა. გახლეჩა მაინც მოხდა, თუმცა უკიდურესი ცენტრალიზაციის ხაზი გაგრძელდა. საკითხი ეხება 1997 წლის განხეთქილებას საქართველოს ეკლესიაში, როდესაც სქიზმაში გავიდა ექვსი მონასტერი და ბევრი სასულიერო პირი. მათ მოითხოვეს საქართველოს ეკლესიას ოფიციალურად აეღო თვითიზოლაციის კურსი და დაეტოვებინა საერთაშორისო ორგანიზაციები. საქართველოს ეკლესიამ, ფაქტობრივად, დაგმო ეს ორგანიზაციები, მაგრამ სასულიერო პირებმა მაინც დატოვეს ეკლესია. შემდეგ დაიწყო შემორიგების პროცესი, რომელიც დასრულდა ზარზმის მონასტერში მყოფი ბოლო ბერის ძალით, პოლიციის დახმარებით გამოძევებით. ეს იყო ის ტრავმატული გამოცდილება, რითაც ამართლებდა პატრიარქი უაღრესად ცენტრალიზებული მმართველობის სტილს.

რაც შეეხება საპატრიარქოს კარის მეხოტბეების განცხადებებს, რომ საქართველოს ეკლესია გაიფურჩქნა, გვაქვს ამდენი ეპარქია, სასწავლებლები… ეს, უბრალოდ, სასაცილოა. ეს ადამიანები სარგებლობენ იმით, რომ ამ საკითხებში მოსახლეობა არ არის ჩახედული. წარმოიდგინეთ, საქართველოს ეკლესიას აქვს ჩრდილოეთ ამერიკისა და კანადის ეპარქია, ასევე ავსტრალიის. ეს ჰგავს იმას, საბჭოთა კავშირის დროს შვიდწლედის მხოლოდ ქაღალდზე არსებული გეგმები რომ იქმნებოდა. მაგალითად, არსებობს გერმანიისა და ავსტრიის ეპარქია. ოთხი მღვდელია სულ, რად უნდა ოთხ მღვდელს ეპისკოპოსი?

ილია მეორეს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქად არჩევის დროს საქართველოში იყო 15 ეპარქია. ამჟამად სულ 47 ეპარქიაა. ეპარქიების რაოდენობა განსაკუთრებით გაიზარდა ბოლო წლებში. ეს უკავშირდება მომავალი პატრიარქის არჩევისას ხმების გადანაწილების საკითხს?

დიახ, იქ არიან ჯგუფები, რომლებიც ცდილობენ, მომავალი პატრიარქის არჩევისას რაც შეიძლება მეტი მხარდაჭერა ჰქონდეთ, ამიტომაც ცდილობენ, მოახდინონ ეპისკოპოსების ხელდასმა, რომლებიც შემდგომში იქნებიან მათი მხარდამჭერნი სინოდის სხდომაზე. სწორედ ამიტომ შეიქმნა ბევრი ეპარქია ხელოვნურად. ამის გასამართლებლად მოშველიებული იქნა საქართველოს ისტორიული ტერიტორიები, რომლებიც საუკუნებია უკვე აღარ არიან საქართველოს შემადგენლობაში. ამან კომიკური სახე მიიღო. ეპისკოპოსების გაზრდილი რაოდენობაც არის ეკლესიის მდგომარეობის მაჩვენებელი. ყველა ცდილობს თავისი არმია, ჯარი შექმნას სინოდის შიგნით. არის დაჯგუფებები, ფლანგები, გადაჯგუფებები და სწორედ ამას უკავშირდება ეპარქიების რაოდენობის ასეთი გაზრდაც.

საპატრიარქო

თავის დროზე, 1977 წელს, როცა სინოდმა საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად ილია მეორე აირჩია, ამბობენ, რომ იყო გარკვეული დაპირისპირება და უთანხმოება ამ თემაზე. რა მოხდა მაშინ?

კათოლიკოს-პატრიარქი დავით მეხუთე დევდარიანი საკმაოდ ასაკოვანი იყო. იდგა ახალი პატრიარქის არჩევის საკითხი. გამოკვეთილი იყო ორი, გამორჩეულად ქარიზმული ადამიანი: მიტროპოლიტი ილია შიოლაშვილი და მიტროპოლიტი გაიოზ კერატიშვილი. ორივე მათგანს ჰყავდა მხარდამჭერები ეკლესიაში და ხელისუფლებაშიც. მეუფე გაიოზი განათლებული და პროგრესული ადამიანი იყო. მან გადაარჩინა გარეჯის მონასტერში მაშინ ჯერ კიდევ არსებული ხელნაწერები, საბჭოთა რეჟიმის დროს სავალდებულო საგნად დააწესა ინგლისური ენა სასულიერო სემინარიაში, გამოსცა საქართველოს ეკლესიის კალენდარი ინგლისურ ენაზე, ჰქონდა ურთიერთობა ცნობილ ბრიტანელ ქართველოლოგთან, დევიდ მარშალ ლანგთან და ა. შ.
როცა კათოლიკოს-პატრიარქი დავით მეხუთე გარდაიცვალა, მისი ანდერძი დაიკარგა. ანდერძით კათოლიკოს-პატრიარქი არ ტოვებს მემკვიდრეს, მაგრამ ნიშნავს ადამიანს, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს მომავალი პატრიარქის არჩევა. ანდერძი არის გარკვეული მინიშნება მომავალ პატრიარქზეც. აღმოჩნდა, რომ სინოდის წევრების უმეტესობა უჭერდა მხარს ილია შიოლაშვილს და სამთავრობო ძალებმაც მას დაუჭირეს მხარი. საბჭოთა საქართველოში კათოლიკოს-პატრიარქი ვერავინ გახდებოდა მთავრობის დასტურის გარეშე, ეს ჩვეულებრივი რამ გახლავთ, ეს მაშინ მოცემულობა იყო.

მეორე ჯგუფმაც სცადა გაბრძოლება, მათ სცადეს ანდერძის მოძებნა. მეუფე გაიოზმა ხრიკი გამოიყენა და პატრიარქად წარადგინა მხცოვანი მიტროპოლიტი რომანოზ პეტრიაშვილი, თუმცა სინოდმა ილია შიოლაშვილი აირჩია. პატრიარქის კურთხევის ლოცვა სწორედ გაიოზ კერატიშვილმა წაიკითხა, რადგან ის ხუცური წერა-კითხვის მცოდნე ერთადერთი ეპისკოპოსი იყო.

მოკლე ხანში მეუფე გაიოზი, როცა მას თავისი საკუთარი ნივთები გადაჰქონდა სიონიდან სახლში, დააკავეს და გადაასახლეს დაღესტანში. აბსურდული ბრალდებით, რომ ვითომც მან გაძარცვა სიონი და იქედან წაიღო თამარ მეფის ქოშები და სხვა ძვირფასეულობა. მოხდა მისი ქონების სრული კონფისკაცია. იგი 11 წლის შემდეგ დაბრუნდა გადასახლებიდან. ისე იყო დაშინებული, დიდი ხნის განმავლობაში თავის ვინაობას არ ამხელდა, გარემოვაჭრე იყო და წვრილმანების გადაყიდვით ირჩენდა თავს. მე მას შევხვდი გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, მიიჩნევდა, რომ იგი დააპატიმრეს სრულიად უსამართლოდ და გული წყდებოდა საზოგადოებაზე, რადგან არავინ ცდილობდა ამ ფაქტის ნამდვილობის გადამოწმებას. უნდა ითქვას, რომ საპატრიარქო მას პენსიას უხდიდა. დაახლოებით 200 ლარს. ამბობდნენ, რომ ილია მეორემ მას სწორედ პატრიარქის საკურთხეველი ლოცვის წაკითხვა დაუმადლა და ამიტომ შიმშილით სიკვდილისთვის არ გაწირა.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ბიუჯეტიდან წელიწადში იღებს 25 მილიონ ლარს. გარდა ამისა, ის არ იხდის ბიზნესსაქმიანობისთვის გადასახადებს. ასეთმა დამოკიდებულებამ ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ხომ არ შექმნა თავად ეკლესიაში პრობლემები?

რა თქმა უნდა. უკონტროლო ინვესტიციის გადაცემა პასუხისმგებლობის გარეშე ადრე თუ გვიან აზიანებს მას, ვისაც ამ კაპიტალს აწოდებენ. ამ მახინჯი სქემის დამკვიდრებისათვის პასუხისმგებლობა სახელმწიფოზეც ნაწილდება. მას შეუძლია გადასცეს ეს თანხა და მინიმუმ ხარჯთაღრიცხვა მოითხოვოს და ასე შემდეგ. გამოსავალი იქნებოდა, მაგალითად, გერმანიაში და სხვა ქვეყნებშიც არსებული ფორმა, როცა მორწმუნე თვითონ უხდის მისთვის სასურველ რელიგიურ ორგანიზაციას შემოსავლების რაღაც ნაწილს. სახელმწიფო უზრუნველყოფს ამ თანხის მოკრეფასა და რელიგიური ორგანიზაციისთვის გადაცემას. ამ შემთხვევაში ეკლესია პასუხისმგებელია არა სახელმწიფოს, არამედ უშუალოდ მრევლის წინაშე და მეორე მხრივ, ზრუნავს მათი შრომითი უფლებების დაცვისათვის.

25 მილიონი, ძირითადად, ნაწილდება რამდენიმე ეპარქიაზე და ბევრი ეპისკოპოსი უკმაყოფილოა სწორედ იმით, რომ სახელმწიფო მხოლოდ ცენტრალურ ხაზს აფინანსებს. ეს თანხა რომ ეპარქიებზე ნაწილდებოდეს, მაშინ ეპისკოპოსებს საშუალება ექნებოდათ კრიტიკულები ყოფილიყვნენ, ახლა კი დამოკიდებული არიან ფინანსურად, თუ როდის გადაუგდებენ მათ რაღაც თანხას. ასე, რომ ეკლესია, ერთი მხრივ, ატერორებს სახელმწიფოს, მეორე მხრივ, ატერორებს საკუთარ წარმომადგენლებსაც. იგივეა მღვდლების მდგომარეობაც –  ჯიპები არის ინდივიდუალური მონაპოვარი. ბევრი მღვდელი იმიტომ აძლევს საკუთარ თავს ჯიპის ქონის უფლებას, რომ მის პირად მონაპოვრად მიაჩნია და მართლაც ასეა. სასულიერო პირს არ აქვს ხელფასი, მას ჰყავს სამრევლო. მრევლში თუ „გაგიმართლა“ და გამოერია ბიზნესმენი, დაალაგებ მასთან ურთიერთობას და გაჩუქებს ჯიპს. ეკლესია არა თუ ქვეყნის შიგნით სიმდიდრის გადანაწილებას არ უწყობს ხელს, თვითონაც მაფიოზური ორგანიზაციაა სოციოლოგიური თვალსაზრისით, სადაც სიმდიდრეს მხოლოდ „ბოსები“ ისაკუთრებენ, წვრილფეხობას კი მხოლოდ მცირედს არგუნებენ ხოლმე.

ფეისბუქზე გავრცელდა მამა ილიას (ჯანიაშვილი) პოსტი, ის პროტოპრესვიტერს აკრიტიკებდა, რომ მამა გიორგი ზვიადაძე ძვირფას სამოსში ჩაცმული ზის და ამ დროს სოფლის მოძღვრებს ძალიან უჭირთ. თქვენი აზრით, „ციანიდის საქმე“ შეუწყობს თუ არა ხელს იმას, რომ ცოტა უფრო კრიტიკული გახდნენ სასულიერო პირები, რომლებიც არ მიიჩნევენ, რომ სიმდიდრე განსაზღვრავს ეკლესიის ძალას და ქრისტიანობას?

ვნახე მამა ილიას განცხადება და ეს სიმართლეა. ის სასულიერო პირები, რომლებიც თბილისში მსახურობენ და საპატრიარქოსთან დალაგებული ურთიერთობა აქვთ, მდიდრები არიან. დაწინაურებული სასულიერო პირების უმრავლესობა, განსაკუთრებით თბილისში, საკუთარ ბიზნესს ფლობს, იქნება ეს სუპერმარკეტები, საცხობი, მანქანების სამრეცხაო თუ ასე შემდეგ, მაშინ, როდესაც პერიფერიებში მცხოვრებ ზოგიერთ სასულიერო პირს ძალიან დუხჭირი ცხოვრება აქვს. მე ვიცი სასულიერო პირი, რომელიც აპირებს მშენებლობაზე დაიწყოს მუშაობა, რადგან ოჯახის ხარჯებს ვერაფრით წვდება. საპატრიარქოში არ არის დალაგებული სისტემა და მთლიანად პიროვნულ კავშირებზეა დამოკიდებული, შემოსავალი გექნება თუ არა.

რაც შეეხება იმას, შეცვლის თუ არა „ციანიდის საქმე“ რაიმეს ამ მხრივ. ამ საქმემ პოლიტიკური შეფერილობა მიიღო და ამიტომ მოექცა მედიის დაინტერესების ფოკუსში. თუმცა ჟურნალისტების ყურადღება მალე სხვა მოვლენებმა მიიპყრეს. რაც შეეხება მრევლს, მას არანაირი თვითგამოხატვის საშუალება არ გააჩნია. ადამიანები თავიანთი ყოფითი პრობლემებით იმდენად არიან შეჭირვებულები, რომ არ აქვთ დრო და არც ინფორმაციის დამუშავების ჩვევა. მრევლს ელემენტარულ პრობლემებზე უწევს ფიქრი: რა აჭამონ შვილებს, როგორ გადაიხადონ გადასახადები, სად იშოვონ წამლის ფული და ასე შემდეგ. ასეთ ქვეყანაში მრევლს ვერ მოსთხოვ იყოს კრიტიკული და თვითონ სცადოს სიტუაციის გაკეთილშობილება ეკლესიაში. ასე, რომ „ციანიდის საქმე“ ეკლესიის შიგნით კრიტიკული აზრის ამაღლებას, ჩემი აზრით, ვერანაირად ვერ შეუწყობს ხელს.

პატრიარქის პოლიტიკაა – თუ შიდასაეკლესიო პრობლემები გამოდის მედიასივრცეში, ის ცდილობს ყველაფრის ფასად ჯინი ისევ ბოთლში ჩასვას. ეს საქმეც აქეთ მიდის. ყველაფერი გაგრძელდება ზუსტად ისე, როგორც აქამდე იყო.

ანუ თქვენ ფიქრობთ, რომ „ციანიდის საქმე“ ისე დასრულდება, რომ შესაძლოა ჩვენ ვერ გავიგოთ, რა მოხდა სინამდვილეში?

დიახ. მათ, ვინც ჩართულია ამ საქმეში, მაღალი ეშელონის წარმომადგენლებს, აქვთ წვდომა საქმის მასალებზე, მაგრამ ჩვენ, მოსახლეობა, სავარაუდოდ, ვერ გავიგებთ რა მოხდა სინამდვილეში.

2004 წელს სასულიერო აკადემიის სტუდენტებმა მოამზადეს წერილი, სადაც საუბარი იყო საპატრიარქოში არსებულ პრობლემებზე და მიმართეს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქს. ამ წერილს ხელს აწერდა 23 ადამიანი, მათ შორის იყავით თქვენც. რა შეიცვალა ამის შემდგომ?

2004 წელს მოხდა ისე, რომ რამდენიმე სასულიერო პირმა, აკვირდებოდა რა მოვლენებს, დაიწყო პრობლემებზე ხმამაღლა საუბარი, მათ შორის პრესასთან, რომ თუ მოვლენები ამ მიმართულებით განვითარდება, საქართველოს ეკლესიას სიკეთე არ ელის. ჩვენ, როგორც სემინარიის სტუდენტებს, გვაწუხებდა ეს პრობლემები, შესაბამისად, ეკლესიის შიგნით გაჩნდა კრიტიკული ფრთა, სასულიერო პირების, ეპისკოპოსებისა და სემინარია-აკადემიის სტუდენტების. ეს იყო საკმაო ინტელექტუალური ძალა იმისათვის, რომ ეკლესიის შიგნით რაღაც ცვლილებები მაინც დაწყებულიყო.

აქ იყო მნიშვნელოვანი პოლიტიკური კონტექსტი – ახალმოსულ, „ვარდების ხელისუფლებას“ სურდა ურთიერთობა გაერკვია ეკლესიასთან, რომელიც ანტირეფორმატორების მხარეს იდგა. ეკლესია აპროტესტებდა, მაგალითად, განათლების რეფორმას და ოპოზიციაში ედგა ხელისუფლებას. მოხდა ის, რაც ხშირად ხდება, ეკლესია ხელისუფლებასთან გარიგებაზე წავიდა, შესთავაზა ზავი იმის სანაცვლოდ, რომ ეს კრიტიკული დამოკიდებულება, რაც ჩვენ გვქონდა, მინიმუმ, მედიიდან გაექრო. ასეც მოხდა, მედიამ შეწყვიტა თემის გაშუქება, ჩვენ, სემინარისტებმა, დავტოვეთ სასულიერო სემინარია, წამოვედით იქედან სოლიდარობის ნიშნად, რადგან ჩვენი ოთხი წევრი ფორმალური მიზეზების გამო გარიცხეს. ერთი – გაცდენების გამო, მეორე (ჩემი ძმა – დიმიტრი) – გამოცდის ჩაუბარებლობის, მესამე – მგონი, სულაც არასწორი ჩაცმულობის.

მოხდა კრიტიკული აზრის მქონე ეპისკოპოსების გაუვნებელყოფა. მათ შეუწყდათ შემოსავალი, ისინი გადაისროლეს სხვადასხვა ეპარქიაში. ასეთი რამდენიმე ეპისკოპოსი იყო, მაგრამ გამორჩეული იყო მეუფე აბრაამ გარმელია (ამჟამად დასავლეთ ევროპის მიტროპოლიტი), მეუფე ზენონ იარაჯული (დმანისისა და აგარაკ-ტაშირის, დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის მთავარეპისკოპოსი) და მეუფე გრიგოლ ბერბიჭაშვილი (ფოთისა და ხობის მიტროპოლიტი).

2004 წელს ეს პროტესტი მიაჩუმათეს და დაიწყეს იმ მექანიზმების ამოშანთვა, რომელსაც შეეძლო მომავალში ასეთი რამის გამეორებისთვის ხელი შეეწყო. შედეგად ეკლესია უფრო ჩაიკეტა და საკუთარ თავშიც რეპრესიების მანქანა გაამკაცრა. მაგალითად, მაშინ შემოიღეს, რომ სასულიერო პირად ვერავინ ეკურთხება, თუ პირადად არ წარუდგენენ პატრიარქს, რაც საეკლესიო კანონიკის დარღვევაა. ეპისკოპოსს აქვს უფლება თავისი შეხედულების მიხედვით აკურთხოს სასულიერო პირი, მაგრამ სისტემა ასე ცენტრალიზებული გახდა. შემდეგ იყო 7 ნოემბერი და ხელისუფლებას დასჭირდა ყველა, ვინც მას იმიჯს შეუნარჩუნებდა, მათ შორის იყო ეკლესიაც. დაიწყო უფრო მეტი თანხის, შენობების, მეტი პრივილეგიების გადაცემა, სწორედ მაშინ დაიწყო სახელმწიფოს მხრიდან ჯიპების ჩუქების სერია.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრონაჟის ქვეშ ფუნქციონირებს 90-მდე სასწავლო დაწესებულება – სკოლები, პანსიონები, სასულიერო სასწავლებლები. ეკლესია ამბობს, რომ ბიუჯეტიდან გადაცემული 25 მილიონი ლარი სწორედ განათლების დაფინანსებას ხმარდება. თუმცა საუბრობენ იმაზე, რომ სწორედ სასულიერო განათლების მიღების კუთხით საქართველოში არის პრობლემები…

როცა ეკლესია ამბობს, რომ ამ თანხას იყენებს საგანმანათლებლო დაწესებულებებზე, ეს ნაწილობრივ სიმართლეა. თუმცა ამ სასწავლებლებში ძირითადად ხდება არა განათლების მიწოდება, არამედ იდეოლოგიური დამუშავება. კარგ საღვთისმეტყველო განათლებაზე საუბარი ზედმეტია. აქ ხდება ქცევისა და უნარ-ჩვევების გამომუშავება: სისტემაში როგორ უნდა მოიქცე, ვინ არ უნდა გააკრიტიკო, რაზე არ უნდა გქონდეს შენი აზრი, რა უნდა დაგმო, ვინ უნდა ადიდო და ასე შემდეგ. სასულიერო სემინარიაში სწავლის სტანდარტი არის ძალიან დაბალი. ძირითადად მიდიან ის ადამიანები, რომლებიც სხვაგან ვერ აბარებენ სწავლის სიძვირისა თუ სტანდარტების გამო. მათ შორის ბევრია სოციალურად დაუცველიც. ამ ახალგაზრდებს ფაქტობრივად, არჩევანი არ აქვთ, ეს არის მათთვის ერთადერთი საშუალება, რომ თავიანთი სოციალური მდგომარეობიდან ნახტომი გააკეთონ და მდგომარეობა ოდნავ მაინც გაიუმჯობესონ. ეს არის მათთვის პიროვნული განვითარების ბოლო შანსი. ეკლესია ჭკვიანი აღმოჩნდა, მან სახელმწიფოსგან მიღებული ფული დააბანდა საკუთარი იდეოლოგიის გასაძლიერებლად და ბრმა მხარდამჭერი თაობის აღსაზრდელად.

რა არის ცუდი ამაში? საპატრიარქო ამბობს, რომ ასე ქრისტიანობას ამყარებს.

პრობლემა ისაა, რომ ამ ადამიანებს არც ქრისტიანობაში ათვიცნობიერებენ და არც განათლებას აწვდიან. ხდება მხოლოდ მათი იდეოლოგიზაცია, რომელიც ემყარება კონკრეტული პიროვნებების კულტს. წესით, ღვთისმეტყველება უნდა ისწავლებოდეს მაღალი აკადემიური ნიშნით, რათა მომავალმა სასულიერო პირებმა პასუხი გასცენ იმ მრავალ კითხვას, რაც თანამედროვე ადამიანს რელიგიასთან მიმართებაში ებადება. ბევრ სასულიერო პირს ამ გამოწვევებზე პასუხი არ აქვს. მათი მზაობა ვერ უზრუნველყოფს ამ კითხვებზე საუბრის დაწყებასაც კი. ამიტომ კარგი „გამოსავალია“ უთხრა ადამიანს – არ დასვა ეს შეკითხვა, რამეთუ არ არის ეს ღვთისგან, არ წაიკითხო რაღაც, რადგან არ ხარ მზად და მსგავსნი. მრევლიც თავს იტყუებს, სხვა რა გზა აქვს?

რას შეცვლის „ციანიდის საქმე“?

შედეგი აჩვენებს, რომ მეუფე დიმიტრის ფრთა, ჯერჯერობით, დამარცხდა. შორენა თეთრუაშვილი გამოძიებამ დაზარალებულად ცნო და დეკანოზი მამალაძეც ჯერ ისევ საპყრობილეშია.

მიტროპოლიტ დიმიტრი შიოლაშვილის რამდენად გჯერათ, როცა ის ამბობს, რომ არ სურს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქის ტახტის დაკავება და არც არასდროს უნდოდა?

პატრიარქად გახდომა თავისთავში მოიცავს ასეთ ჟესტს. თუ ვინმე იტყვის ახლა, რომ მას უნდა პატრიარქობა, ის, რა თქმა უნდა, ვერასოდეს ვერ გახდება. ეს საუკუნეების განმავლობაში დანერგილი კულტურული ფენომენია, როცა შენ გსურს რაღაც, მაგრამ აჩვენებ საზოგადოებას, რომ ეს არ გინდა, არ ხარ მზად. საბოლოოდ იღებ ამას ისე, თითქოს შენს თავს მსხვერპლად სწირავ. ასე იქცევიან მღვდლები, რომელთაც სურთ ეპისკოპოსობა, ამზადებენ საეპისკოპოსო სიტყვას, ყიდულობენ შესამოსელს, მაგრამ რომ ჰკითხო, იტყვიან, რომ არ უნდოდათ, ხათრი ვერ გაუტეხეს, სხვა გზა არ ჰქონდათ და ასე შემდეგ.

მიტროპოლიტ დიმიტრი შიოლაშვილის განცხადების, რა თქმა უნდა, არ მჯერა, რადგან მისი ამბიციები დიდი ხანია ცნობილია. გახდება თუ არა ის პატრიარქი, გადამწყვეტ მომენტში შეიძლება ამას არც ჰქონდეს მნიშვნელობა. მან შეიძლება ფორმალურად დასვას ვინმე პატრიარქის ტახტზე, მაგრამ მიტროპოლიტი დიმიტრი მომავალ ეკლესიაში ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ადამიანი იქნება. სწორედ ამაზეა ბრძოლა, არა უშუალოდ ტახტზე, არამედ გავლენის შენარჩუნებაზე.

ბათუმისა და ლაზეთის ეპარქიის წინ

„ციანიდის საქმე“ არაერთხელ იქნა შეფასებული, როგორც მეუფე დიმიტრიზე დარტყმა. საუბრობენ იმაზეც, რომ ეკლესიაში არის არა ერთი დაჯგუფება. თქვენი ინფორმაციით, ვინ იბრძვის ახლა გავლენების მოსაპოვებლად?

კომიკური სიტუაციაა. ყველა ეპისკოპოსი, ძალიან ჭაბუკებიც კი, პატრიარქობაზე ოცნებობს. დაჯგუფებები ახლა გადანაწილების პროცესში არიან. მე თავს შევიკავებ დავასახელო პიროვნებები, მაგრამ ამ სიტუაციაში იკვეთება, რომ არის დიმიტრი შიოლაშვილის ფრთა და არიან ამ ნათესაური ფრთით უკმაყოფილო ადამიანები, რომელთაგან ყველაზე მეტად აქტიურობს მეუფე იაკობ იაკობაშვილი – საქართველოს ხელისუფლების აქტივის წევრი. თავად მეუფე იაკობს სურს პატრიარქობა, თუ მთავრობას სხვა ვიღაც ჰყავს შერჩეული, ეს ცალკე საკითხია.

ყველას სხვადასხვა რესურსი აქვს საპატრიარქოში, რომელიც შეიძლება საჭირო მომენტში გამოადგეს. მაგალითად, არის მეუფე შიო მუჯირი, რომელიც პრეზიდენტ მარგველაშვილისა და ბიზნესმენ ლევან ვასაძის მეგობარია. იგი ამ რესურსს ჯერჯერობით არ ააქტიურებს… ასე რომ, შიგნით ვის რა სურს, მხოლოდ უფალმა იცის. ეს მომენტი ალბათ კიდევ უფრო გამოიკვეთება, თუ პატრიარქის მენეჯმენტი დასუსტდება, თუმცა ეს ასე არ ჩანს. ქადაგებებში პატრიარქმა, ფაქტობრივად, სიტუაცია აღწერა. ისინი ყოველთვის საუბრობენ არა ღიად, არამედ რაღაც ტიპის მინიშნებებით, მეტაფორებით. მაგალითად, მეუფე პეტრემ თავის გამოსვლაში მიანიშნა, რომ მეუფე იაკობი მან და დიმიტრი შიოლაშვილმა შექმნეს, მე აღვკვეცე ბერად მეუფე დიმიტრის რჩევითო – ეს ნიშნავს იმას, რომ ის ადრე ამ ფრთის წევრი იყო, მაგრამ მან ბატონი შეიცვალა. პატრიარქმა ქადაგებისას თქვა, რომ წინასწარმეტყველ დავითს შვილმა უღალატა. ეს შეიძლება ნიშნავდეს იმას, რომ მას არ სჯერა საკუთარი ძმისშვილის (დიმიტრი შიოლაშვილის), რადგან მისი მდივანი, შორენა თეთრუაშვილი ძალიან დიდი ხანია პატრიარქის გვერდითაა და მას უფრო ენდობა. მას არ შეუძლია ერთ დღეში გაწიროს ეს ადამიანი და რომც გაწიროს, შორენა თეთრუაშვილს იმდენი ინფორმაცია აქვს, უცებ შეუძლია პატრიარქის კულტი დასცეს.

დაჯგუფებებს საპატრიარქოში უფრო ცხადად ვიხილავთ, როდესაც პატრიარქს უფალი მოუხმობს (ღმერთმა დიდხანს აცოცხლოს) და საარჩევნო მარათონი უფრო ღია გახდება. სახეზე გვექნება ძალიან კრიტიკული და ფეთქებადსაშიში სიტუაცია. თუ ვინმე გადაწყვეტს სხვის „გაფუჭებას“, ამის მეთოდიკა ეკლესიაში არსებობს. საინტერესოა, თუ წავლენ ამაზე. შეიძლება სექსუალური ორიენტაციის სკანდალსაც ჰქონდეს ადგილი, ან მექრთამეობაზე იყოს აქცენტი. ყოველ შემთხვევაში, „ციანიდის საქმემ“ თუ რამე დაგვანახა, ეს ისაა, რომ ეკლესიაში არიან ადამიანები, რომლებიც წარმოუდგენელ რამეზე არიან წამსვლელი ძალაუფლებისა და სიმდიდრის შესანარჩუნებლად.

მთავარ ფოტოზე:  სინოდი. ფოტო: patriarchate.ge

ინტერვიუ გამოქვეყნდა ჟურნალ „ბათუმელების“ მარტის ნომერში.