ნიგვზიანსა და თეთრიწყაროს ინციდენტების მაგალითზე დაიბადა კითხვა, თუ რამდენად ვართ ქართული საზოგადოება ტოლერანტული სხვა სუბკულტურებისადმი, სხვა რელიგიისადმი. საინტერესოა, რა განაპირობებს განსხვავებული რელიგიისადმი შეუწყნარებელ ხედვებს და როგორ შეიძლება ამ პრობლემის მოგვარება. ფაქტია, რომ ქვეყანაში ბოლო ხანს დადგა პრობლემა რელიგიური ტოლერანტიზმის არარსებობისა. თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომ ეს მოვლენა შეიძლება კონკრეტული ძალების მიერ იყო ინიცირებული.

„ტოლერანტიზმი ესაა თავისუფლება მრავალფეროვნებაში“. ეს არის ადამიანის შესაძლებლობა აღიაროს, პატივი სცეს სხვა ადამიანის რწმენასა და ღირებულებებს. იგი არა მხოლოდ მორალური ღირებულებაა, არამედ პოლიტიკური და სამართლებრივი მოთხოვნაა, რომლის დარღვევა შეიძლება ჩაითვალოს, როგორც რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაცია. ტოლერანტობიდან დისკრიმინაციამდე ხშირად მხოლოდ ერთი ნაბიჯია. ამ ნაბიჯის გადადგმის ზღვარზე ძირითადად ისეთი სახელმწიფოს მოქალაქეები აღმოჩნდებიან, სადაც რელიგიური მრავალფეროვნებაა.

არსებობს თუ არა რელიგიური შეუწყნარებლობა საქართველოში? კვლევის მიზანი იყო შეგვეფასებინა და გაგვეანალიზებინა რელიგიური ტოლერანტიზმის პრობლემები ქართულ საზოგადოებაში. „ქართველმა, თავისი სარწმუნოებისთვის ჯვარცმულმა, იცის პატივი სხვისი სარწმუნოებისაც“, – წერდა ილია ჭავჭავაძე. „აჭარელები არიან ძირძველი ქრისტიანები და ძალით რატომ იმუსლიმანებენ თავს, არ ვიცი. ისინი უნდა გაქრისტიანდნენ, რახან გურიაში ჩამოსახლდნენ, უნდა აიძულო. თუ არადა წავიდეს, ბიძია, მის ხულოში“, – ეს კი სოფელ ნიგვზიანში მცხოვრები ერთ-ერთი მართლმადიდებელი ქართველის სიტყვებია.

სად გაქრა ქართული ტოლერანტიზმი? – კვლევა, რომელიც ამ საკითხზე სტუდენტებმა ჩავატარეთ, რამდენიმე ნაწილისგან შედგებოდა: პირველი ნაწილი ეთმობოდა რწმენის თავისუფლებას. რას აკეთებს სახელმწიფო მოქალაქეთა ამ უფლებების დასაცავად. მეორე ნაწილში განხილული იყო სამოქალაქო საზოგადოების როლი კონკრეტული პრობლემის გადაჭრაში. ნაშრომის მესამე ნაწილში კი მკითხველს ვთავაზობთ კონკრეტული რელიგიის წარმომადგენლებთა ინტერვიუებს. რესპონდენტები მოგვითხრობენ იმაზე, თუ როგორც ცხოვრობენ არსებულ გარემოში, განიხილავენ მათი დისკრიმინაციის მიზეზებს.

სხვადასხვა რელიგიის წარმომადგენლებთან გასაუბრება ძალიან საინტერესო და მრავლისმთქმელი იყო. ამიტომ, გადავწყვიტეთ, რომ საკვლევი ნაშრომის ეს ნაწილი საჯარო გავხადოთ და მათი ინტერვიუები გამოვაქვეყნოთ.

პირველი ინტერვიუ სომხური ეკლესიის მღვდელ, მამა ნარეკ კუშიანთან ჩაიწერა: „სომხური ეკლესიის წევრებს არ დევნიან საქართველოში, მაგრამ პრობლემები არსებობს. ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პრობლემა საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსის არქონა იყო. 2011 წლის 5 ივლისს პარლამენტმა მიიღო კანონი რელიგიური გაერთიანებების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად რეგისტრაციის წესის შესახებ. ახლა სომხურ ეპარქიას აქვს სტატუსი. სომხურ ეკლესიას დღემდე არ უბრუნებენ საბჭოთა პერიოდში დაკარგული ტაძრებს. ეს ტაძრები დანგრევის პირასაა და სასწრაფოდ საჭიროებს შეკეთებას“.
სასულიერმა პირმა აღნიშნა, რომ იურიდიული პირის სტატუსის მიღების შემდეგ განსაკუთრებლი ცვლილებები არ უგრძვნიათ.

მამა ნარეკმა მართმადიდებელთა პროტესტზე ისაუბრა ამ კანონთან დაკავშირებით: ,,მრავალი ადამიანი ისე აპროტესტებდა, არც კი იცოდა კანონის არსი. ქართული ეკლესიისთვის არაფერი შეცვლილა ამ კანონის მიღების შემდგომ.“

სომხურ ეპარქიას ორი მოთხოვნა აქვს: საკუთრების დაბრუნება და ბიუჯეტიდან დაფინანსების მიღება. მამა ნარეკმა აღნიშნა, რომ თბილისში ხუთი ეკლესია დანგრევის პირასაა: ,,ეს ძველი ტაძრები უნდა შევინარჩუნოთ, ისინი არ უნდა განადგურდეს, რადგან საქართველოს ეთნიკურად სომეხი მამულიშვილების აგებული ტაძრებია, საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობაა.“

სასულიერო პირი ითხოვს ბიუჯეტიდან დაფინანსებას. მას არგუმენტად მოჰყავს ის, რომ სომხებიც არიან საქართველოს მოქალაქეები და ისინიც იხდიან საშემოსავლოს, ამიტომ მათაც ეკუთვნით დაფინანსება, თანაც სომხურმა ეკლესიამაც განიცადა ზარალი საბჭოთა მმართველობის დროს. კითხვაზე, ირღვევა თუ არა მათი უფლებები, მამა ნარეკმა გვიპაუხა – არა: ,,არის რაღაც შემთხვევები, თუმცა ეს იშვიათად ხდება და ცალკეული პიროვნებებისგან მომდiნარეობს. ზოგიერთი მართლმადიდებელი მღვდელი უფლებას არ გვაძლევს მათ ტაძრებში შევიდეთ, ხშირად ამას უხეშ ფორმებში გამოხატავენ. არის მართმადიდებელი მრევლისგან შეურაცხყოფის ფაქტები, თუმცა ეს იშვიათია და ნამდვილად არ აქვს მასობრივი ხასიათი.“

მამა თეიმურაზი, რომელიც დაგვთანხმდა, რელიგურ უმცირესობებთან დაკავშირებით გამოეთქვა თავისი აზრი, სამების ტაძრის მღვდელი და სასულიერო სემინარიის პედაგოგია. ის მომხრეა, რომ რელიგიური უმცირესობების უფლებები დაცული იყოს. მას არც მართლმადიდებელთა საპროტესტო აქციები მოსწონს. საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსზე გვითხრა, რომ ეს სტატუსი მხოლოდ საქართველოში არსებულ ტრადიციულ რელიგიებს უნდა მიენიჭოს.

მამა თეიმურაზის აზრით, უნდა იყოს რელიგიური თავისუფლება, მაგრამ მხოლოდ გარკვეული დოზით: ,,საქართველო ტრადიციული ქვეყანაა და ვერასდროს გახდება ამერიკის შეერთებული შტატები. საქართველოში უპირატესი რელიგია უნდა იყოს მართლამდიდებლობა, თუმცა მართლმადიდებლობას არ უნდა ჰქონდეს სახელმწიფო რელიგიის სტატუსი, ჩვენი სარწმუნოება მკვეთრად უნდა გაიმიჯნოს სახელმწიფოსგან.“

სასულიერო პირის აზრით, არც ერთი რელიგია არ უნდა ფინასდებოდეს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, მათ შორის არც მართლამდიებლური ეპარქია: ,,სახელმწიფომ სომხურ ეკლესიას უნდა მისცეს ერთჯერადი დახმარება, რათა აუნაზღაურდეთ საბჭოთა მმართველობის დროს მიყენებული ზარალი, მაგრამ დაფინანსება გამორიცხულია“.

სასულიერო პირი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფომ ქართულ ეკლესიას უკვე აუნაზღაურა ზარალი და ახლა აღარაა დაფინანსება საჭირო.

მომდევნო ინტერვიუ საქართველოში მუსლიმთა ცენტრის ხელმძღვანელ ჰაჯი ფაიკ ნაბიევთან ჩავწერეთ. იგი მიიჩნევს, რომ იურიდიული სტატუსის მინიჭება საჭირო იყო. მას მხოლოდ ერთი რამ უკვირს, – რატომ იყო საზოგადობის ნაწილი ამ კანონის წინააღმდეგი. მისი თქმით, აქამდე საქართველოს მუსლიმები ბაქოს მუსლიმთა კავშირს ექვემდებარებოდა. კანონის მიღების შემდეგ კი მათ იურიდიული სტატუსი მიენიჭათ და, შესაბამისად, მათზე სხვა ქვეყნის რელიგიის იურისდიქცია აღარ ვრცელდება.

ჰაჯი აფასებს ნიგვზიანსა და თეთრიწყაროში მომხდარ მოვლენებს. მისი განცხადებით, მსგავსი რამ დემოკრატიულ სახელმწიფოში არ უნდა ხდებოდეს. სახელმწიფო უნდა ცდილობდეს უზრუნველყოს მოქალაქეთა რწმენის თავისუფლება და შექმნას გარანტიები ამ უფლებების დასაცავად. მისი აზრით, ,,საქართველო დსთ-ს მასშტაბით ყველაზე უფრო ტოლერანტული სახელმწიფოა“. აქვე ის შედარებას აზერბაიჯანთან აკეთებს და ამბობს, რომ ამ მხრივ იქ უარესი სიტუაციაა.

ბატონ ჰაჯისთან შეხვედრამდე რამდენიმე მუსლიმ მოქალაქესაც გავესაუბრეთ. მათ არ სურთ საკუთარი თავის იდენტიფიცირება. მათი აზრით, სახელმწიფო და მისი მეთაურები ერთი შეხედვით პატივს სცემენ რელიგიურ თავისუფლებას, მაგრამ რეალურად ყველაფერი სხვაგვარადაა. ისინი საუბრობენ სახელმწიფოს მხრიდან ტერორზე. მათ აწუხებთ ის, რომ საქართველოს მუსლიმთა კავშირის თავმჯდომარედ ინიშნება ადამიანი სახელმწიფო სტრუქტურებიდან და მას არ ირჩევენ სასულიერო პირები. მათი თქმით, ყველა ასეთი დანიშნული მოხელე მმართველი პარტიის ინტერესებს ატარებს და ამ სასულიერო თანამდებობისთვის შესაფერის არც ერთი კანდიდატი არ არის.

ინტერვიუების დროს მოქალაქეთა ნაწილი ითხოვდა ინტერვიუ დიქტოფონზე არ ჩაგვეწერა. სინაგოგაში ინტერვიუზე მისულებს სასულიერო პირები არ დაგვხვდნენ. ამიტომ გადავწვიტეთ ერთ-ერთ მორწმუნესთან გასაუბრება. პირად საუბრებში კმაყოფილება გამოთქვა არსებული გარემოს მიმართ, რომ არავინ შეურაცხყოფს მათ რელიგიას და არ ირღვევა მათი უფლებები. იმის შიში, რომ მას არ სურდა ინტერვიუს გასაჯაროება, გვაძლევს იმის თქმის საფუძველს, რომ მოქალაქეები ერიდებიან მსგავს თემებზე საუბარს. მიზეზი კი შეიძლება იყოს ის, რომ ამას მოყვება არაადეკვატური რეზონანსი საზოგადოებაში.

ინტერვიუს მეოთხე ნაწილი კათოლიკურ ეკლესიაში შედგა. კათოლიკურ ეკლესიაში ტაძრის ზედამხედველს ვესაუბრეთ (სახელსა და გვარს არ ვწერთ მისივე თხოვნით). მან აგვიხსნა, რომ დისტანცირებას ჟურნალისტებთან განაპირობებს წარსულში მომხდარი ინცინდენტები. როგორც აღმოჩნდა, რელიგიურ ნიადაგზე მას ხშირად შეურაცხყოფენ. ქართველი ქალბატონი, რომელიც წარმოშობით მესხეთიდან არის, ბევრი საინტერესო შემთხვევის შესახებ ყვება.

მისი თქმით, კათოლიკური ეკლესიისადმი აგრესია ყოველთვის იგრძნობა. რაც ყველაზე მეტად აწუხებს, ესაა მართლმადიდებელი მრევლის მხრიდან, უმეტესწილად, იქვე მდებარე სასულიერო სემინარიის სტუდენტებისგან წამოსული აგრესია. როგორც თვითონ აცხადებს, ხშირია შემთხვევა, როცა კათოლიკური ხატები ეკლესიის ეზოში მოუტანიათ და დაუყრიათ. გულისტკივილით აღნიშნავს, რომ მისი ქართველობაც ხშირად შეურცხვენიათ და უთქვამთ: ,,მირჩევნია ცუდი მართლმადიდებელი, ვიდრე შენნაირი კათოლიკე ქართველი“.

ქალბატონის აზრით, სათანადო ყურადღება არ ექცევა კათოლიკურ დღესასწაულებს. მას წყდება გული, რომ უქმე არ არის ისეთი დღესასწაული, როგორიცაა შობა 25 დეკემბერს. ასევე გულისტკივილით აღნიშნავს, რომ მოქალაქეები ისე უყურებენ, თითქოს სხვა ქვეყნის შვილი იყოს. მისი აზრით, კათოლიკური სამყაროს პრობლემებით არც მედია ინტერესდება – ყურადღება მხოლოდ შობაზე ტაძარში მოსვლითა და სიუჟეტის მომზადებით გამოიხატება. რესპონდენტი ამბობს, რომ პირად ურთიერთობებში პრობლემები ხშირად ექმნება. განსხვავებული რელიგიის გამო ურთიერთობების დალაგება უჭირს მეზობლებთან. ხოლო შეუღლებისას მიუღებლად მიიჩნია ოჯახის მოთხოვნა, გახდი მართლმადიდებელი.

კათოლიკური ეკლესიის აზრი იურიდიულ სტატუსთან დაკავშირებით ვერ მივიღეთ – ტაძრის წინამძღოლთან (პადრესთან) შეხვედრა ვერ მოხერხდა. იგი თბილისში არ გახლდათ. ზოგადად კი არსებობს უამრავი ფაქტი, როცა მართლმადიდებლური და კათოლიკური ეკლესიები საკუთრებაზე დაობენ. კათოლიკური სამყარო ასახელებს საქართველოში არსებულ რამდენიმე ტაძარს, რომლებიც, მათი თქმით, კათოლიკეთა საკუთრება იყო, ხოლო ამჟამად იქ მართლმადიდებლური წირვა აღევლინება. ამაზე წერს სახალხო დამცველიც საკუთარ ანგარიშებში. პრობლემები ისევ მოუგვარებელია.

კვლევამ ცხადყო, რომ მიუხედავად თითქმის იდეალური კანონებისა, რომლებიც ქვეყანაში რელიგიურ უმცირესობათა უფლებებს იცავს, ყოველდღიურ ურთიერთობაში მათი რეალიზება არ ხდება. საზოგადოების ნაწილის აზრით, რელიგიური უმცირესობები საფრთხეს წარმოადგენენ ქვეყნის ერთიანობისთვის. ზოგს, უბრალოდ, ყოველგვარი უცხო და განსხვავებული აშინებს, ამიტომ ცდილობს გაემიჯნოს მას. ზოგიც აქტიური ფიზიკური თუ სიტყვიერი შეურაცხყოფით გამოხატავს ამას.

ინტერვიუებმა რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლებთან გვაჩვენა, რომ პრობლემა არსებობს, ხოლო ქართული საზოგადოება არც ისეთი ტოლერანტულია, როგორც ეს ერთი შეხედვით ჩანს.