სახალხო დამცველის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, საქართველოში მცხოვრებ ქალებს არ აქვთ თანაბარი წვდომა გადაადგილების სხვადასხვა საშუალებაზე, რაც სატრანსპორტო და საგზაო ინფრასტრუქტურის ხარვეზებთან არის დაკავშირებული.
კერძოდ, ქალების მობილობის მაჩვენებელი განსხვავდება ქალაქებსა და სოფლებში, რაც სატრანსპორტო სისტემის გაუმართაობას უკავშირდება. ამასთან, ომბუდსმენის ანგარიშის თანახმად, ქალების დიდი ნაწილი სახლიდან არა საკუთარი, არამედ მასზე დამოკიდებული ოჯახის წევრების საჭიროებებისთვის გადის.
“საცხოვრებელი სივრცის მიხედვით (ქალაქი/დაბა, სოფელი) ყოველდღიური გადაადგილების მაჩვენებელი, როგორც მოსალოდნელი იყო, სოფლად შედარებით ნაკლებია. ყოველდღიურად გადაადგილდება ქალაქში/დაბაში მცხოვრები ქალების 69%, ხოლო სოფლად მცხოვრები ქალების – 40.2%. ამას გარდა, სოფელში ქალების 32.7% იშვიათად, ან საერთოდ არ გადის სახლიდან, ხოლო 22.1% – მხოლოდ სამუშაო დღეებში გადაადგილდება. ეს მაჩვენებლები გაცილებით ნაკლებია ქალაქში მცხოვრებ ქალებთან”, – განმარტებულია კვლევაში.
კვლევის მიხედვით, ქალები, რომლებსაც ჰყავთ მცირეწლოვანი შვილები და ცხოვრობენ სოფლებში, ხშირად იკავებენ თავს ყოველდღიური გადაადგილებისგან, რადგან ფეხით გასავლელი გზა და რამდენიმე ტრანსპორტის გამოცვლა მათთვის მოუხერხებელია.
ამასთან, კვლევის თანახმად, ქალების მობილობა პირდაპირ კავშირშია მათ შემოსავალთან. კერძოდ, მინიმალური შემოსავლის მქონე ქალების ყოველდღიური გადაადგილების ხვედრითი წილი 41.3%-ია, 300-600 ლარამდე და 600 ლარზე მეტი შემოსავლის მქონე ქალების კი 70-75%-ს უტოლდება.
“ძალზე მცირე შემოსავლის მქონე ქალების მნიშვნელოვანი ნაწილი (38.4%) იშვიათად ან საერთოდ არ გადის სახლიდან”, – ნათქვამია კვლევაში.
გადაადგილება და შემოსავალი. ფოტო: ომბუდსმენის კვლევა – “ქალები და მობილობა”
ასევე კვლევაში განმარტებულია, რომ ქალების გადაადგილების მაჩვენებელი ასაკობრივი ჯგუფების მიხედვითაც განსხვავებულია. კერძოდ, გადაადგილების ყველაზე მაღალი სიხშირე 20 წლამდე და 21-40 წლის ასაკის ქალებთანაა. 41-60 წლის ქალებს შორის ნახევარზე ოდნავ მეტი ყოველდღიურად გადაადგილდება, მათი მეოთხედი კი მხოლოდ სამუშაო დღეებში. 61 წელზე მეტი ასაკის ქალების ნახევარზე მეტი კი იშვიათად ან საერთოდ არ გადის სახლიდან.
გადაადგილება და ასაკი. ფოტო: ომბუდსმენის კვლევა – “ქალები და მობილობა”
რაც შეეხება გადაადგილების მიზნებს, კვლევის თანახმად, ქალები კაცებთან შედარებით ერთი დღის განმავლობაში მეტჯერ, სხვადასხვა მიზნებისთვის გადიან სახლიდან. კერძოდ, მათ უწევთ როგორც სამსახურში სიარული, ასევე დამოკიდებული/მცირეწლოვანი შვილების საჭიროებებზე ზრუნვა, ოჯახის წევრების უზრუნველყოფა პროდუქტებით, მედიკამენტებით, მოხუცი მშობლების მონახულება და მოვლა.
“სამუშაო დღეებში, ქალები ძირითადად სამი მიმართულებით გადაადგილდებიან: საცხოვრებელი სახლი (65.3%), სამუშაო ადგილი (68.3%), მაღაზია/ბაზარი/მარკეტი (69.2%). ასევე, შედარებით გამოიკვეთა ჯანდაცვის დაწესებულება და სასოფლო სამეურნეო ნაკვეთი (23%). აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ტენდენცია ნარჩუნდება ყველა კვლევის სამიზნე რეგიონში, მიუხედავად სამუშაო და არასამუშაო დღეებისა, ქალების შემოსავლის რაოდენობისა და საცხოვრებელი სივრცის მიუხედავად”, – განმარტებულია კვლევაში.
ყოველდღიური გადაადგილების ადგილები. ფოტო: ომბუდსმენის კვლევა – “ქალები და მობილობა”
რაც შეეხება ქალების გადაადგილების მიზნებს, კვლევის თანახმად, ქალებს ძირითადად გადაადგილების 2 მიზანი აქვთ: საყიდლები, 77.8%-ში და მუშაობა 67.2%-ის შემთხვევაში. გარდა ამისა, ჯანდაცვისა და თავის მოვლისთვის ქალები 42%-ის შემთხვევაში გადაადგილდება, სოციალიზაციისთვის კი 39.5%-ში.
“გადაადგილებისა და დასაქმების ურთიერთმიმართების ანალიზმა გამოავლინა შემდეგი ტენდენციები: დასაქმების თითქმის ყველა კატეგორიაში შემავალი რესპონდენტები, საერთო მონაცემების მსგავსად, ძირითადად ყოველდღე გადაადგილდებიან. იშვიათად ან საერთოდ არ გადის სახლიდან იმ ქალების ნახევარი, რომლებიც დასაქმებულნი არიან სასოფლო სამეურნეო საქმიანობებში, ან არის სტუდენტი/დიასახლისი/პენსიონერი და უმუშევარი”, – განმარტებულია კვლევაში.
კვლევის მიხედვით, ყველა რეგიონში უკიდურესად დაბალია ქალების მობილობა განათლების მიღების მიზნით, რაც ხელს უშლის კვალიფიციური კადრების შექმნას, “რაც შემდგომში, ქვეყნის მოსახლეობის საერთო პროდუქტიულობაზე უარყოფითად აისახება”.
გარდა ამისა, კვლევაში აღნიშნულია, რომ გადაადგილების საშუალებებზე არათანაბარი მისაწვდომობა ქალებისთვის სოფლიდან ქალაქში გადაადგილებას ართულებს, რაც ხშირად შესაძლოა, ნიშნავდეს სასიცოცხლო სერვისებსა და პროდუქტებზე წვდომის შეზღუდვას.
კვლევაში ჩართული ქალების 53.5%-ს არ ჰყავს ავტომობილი, დანარჩენი რესპონდენტების 36.1% კი ოჯახის საკუთრებაში არსებულ ავტომობილით სარგებლობს. ავტომობილი კი მხოლოდ 10.4%-ს ჰყავს პირად მფლობელობაში.
“კერძო ავტომობილს ყოველდღიური გადაადგილებისათვის არ იყენებს გამოკითხულთა 57.9%. როგორც მძღოლი, იყენებს მხოლოდ 11%, ხოლო როგორც მგზავრი, ავტომობილს იყენებს 30.6%. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თვისებრივი კვლევის ფარგლებში ჩატარებული ინტერვიუების თანახმად, ქალები, რომელთა მეუღლეებს ან შვილებს ჰყავთ მანქანა, ხდებიან მათ მობილობაზე დამოკიდებულნი, ეს ნიშნავს, რომ ქალების გადაადგილების არჩევანი ოჯახის სხვა წევრების მობილობის გეგმაზეა დამოკიდებული.
კვლევის შედეგად შეიძლება ითქვას, რომ რეგიონებში მცხოვრები ქალების გადაადგილების ძირითადი საშუალებაა ფეხით გადაადგილება. ქალაქში მცხოვრებ ქალებს კომპლექსური ყოველდღიური გადაადგილების მარშრუტები აქვთ, თუმცა, სოფლად მცხოვრები ქალებისაგან განსხვავებით, მათთვის მეტად მისაწვდომია, მედიკამენტები, პროდუქტები და სოციალური ინფრასტრუქტურა, ვინაიდან, პატარა, ქალაქის ტიპის დასახლებებში, უმეტესად, ერთმანეთთან ახლოსაა ქსელური მარკეტები, აფთიაქები და სხვა”, – ნათქვამია ომბუდსმენის ანგარიშში.
ამასთან, კველვაში აღნიშნულია, რომ სოფლებში ფეხით გადაადგილებისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურა ხშირ შემთხვევაში არ არის, რაც ფეხით გადაადგილებას მეტად საფრთხის შემცველს ხდის.
რაც შეეხება პანდემიის გავლენას გადაადგილებაზე, ქალების 81.6% აღნიშნავს, რომ პანდემიამ მათ ყოველდღიურ მობილობაზე იმოქმედა.
“კვლევამ აგრეთვე აჩვენა ტენდენცია, რომ იმის მიუხედავად, თუ პანდემიის გამო რამდენად მისაწვდომი იყო ქალებისთვის გადაადგილების ადგილები თუ საშუალებები, მათი აბსოლუტური უმრავლესობა ვარაუდობს დაუბრუნდეს ცხოვრების ჩვეულ რიტმს პანდემიის დასრულების შემდეგ. შედეგად, შეიძლება ითქვას, რომ პანდემიით გამოწვეული შეზღუდვები ნეგატიურად აისახა ქალების უმრავლესობის მობილობაზე. მათ უმეტესობას შეეზღუდა გადაადგილების ადგილებისა და საშუალებების არჩევანი, ხოლო არსებული მათთვის უფრო რთულად მისაწვდომი გახდა”, – ვკითხულობთ ანგარიშში.
რაც შეეხება რეგიონებში საზოგადოებრივ ტრანსპორტს, კვლევის მიხედვით მუნიციპალიტეტების ძირითად გამოწვევას კერძო ტრანსპორტის ოპერირება წარმოგადენს, რომელიც ყველა მცხოვრებლის საჭიროების დაკმაყოფილებას ვერ ახერხებს.
ამასთან, ანგარიშის თანახმად, მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლები ხშირად ვერ აღიქვამენ მუნიციპალურ ტრანსპორტთან დაკავშირებულ პრობლემებს. მაგალითად, სამტრედიის, ქედის, თელავის, ხელვაჩაურისა და საჩხერის მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლების თქმით, მათ გადაადგილებასთან დაკავშირებული პრობლემები და გამოწვევები არ აქვთ.
კვლევის ავტორების შეფასებით, მობილობა განვითარების ერთ-ერთი ძირითადი განმაპირობებელია. გადაადგილების თავისუფლება კი ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ საზოგადოებამ განვითარება განაგრძოს და ქვეყანაში სიღარიბე შემცირდეს.
“მობილობის ანალიზი აჩვენებს, რომ გადაადგილებასთან დაკავშირებული პოლიტიკა ქვეყანაში სპორადულია და უმეტეს რეგიონებში საერთოდ არ არსებობს. მნიშვნელოვანია, ყველა რეგიონში მცხოვრებ პირს ჰქონდეს თანაბარი შესაძლებლობა დასაქმდეს და ჰქონდეს წვდომა შრომის ბაზარზე.
კორონავირუსით გამოწვეული პანდემიით გამოწვეულმა ეკონომიკის სტრუქტურულმა ტრანსფორმაციამ უკანასკნელი პერიოდის განმავლობაში ნეგატიური ზეგავლენა მოახდინა ყოველდღიურ გადაადგილებაზე.
მიუხედავად იმისა, რომ გაზრდილი ვირტუალური მობილობა ქმნის ქვეყანაში მცხოვრები საშუალო კლასის მოსახლეობისთვის დასაქმების უფრო მოქნილ შესაძლებლობას, იგი ნეგატიურ გავლენას ახდენს იმ ადამიანების სოციალურ და ეკონომიკურ მობილობაზე, რომლებსაც არ აქვთ დაგროვილი ადამიანური კაპიტალი, შესაძლებლობები და კვალიფიკაცია ახლად აღმოცენებულ დასაქმების სფეროებში მონაწილეობისათვის”, – აღნიშნულია კვლევაში.
ზემოთ ჩამოთვლილი პრობლემებიდან გამომდინარე სახალხო დამცველი საქართველოს მთავრობას და ადგილობრივ თვითმმართველობებს მიმართავს შემდეგი რეკომენდაციებით:
საქართველოს მთავრობას:
- მობილობასთან დაკავშირებული ინფორმაცია შეგროვდეს და გაანალიზდეს ცენტრალურ და მუნიციპალურ დონეზე, მათ შორის, გენდერულ ჭრილში, ყოველდღიურ გადაადგილების რეჟიმებში გენდერული განსხვავებების უკეთ აღსაქმელად და გადაადგილებასთან დაკავშირებული პოლიტიკის სწორად დასაგეგმად და განსახორციელებლად.
ადგილობრივ თვითმმართველობებს:
- მუნიციპალიტეტების დონეზე მოხდეს გადაადგილების ბარიერების, გადაადგილების სისტემის ხარვეზებისა და შესაძლებლობების კვლევა, მათ შორის, გენდერულ ჭრილში
- შესაბამისი მუნიციპალური სამსახურები გადამზადდნენ მობილობის გენდერული ასპექტების შესახებ ცნობიერების ამაღლების მიზნით
- მობილობის პოლიტიკა, მათ შორის, სოციალური და ურბანული სატრანსპორტო სქემა, იმგვარად დაიგეგმოს, რომ ითვალისწინებდეს მოსახლეობის მობილობის პოტენციალს და რესურსებს
ტენდერით შესყიდული სატრანსპორტო მომსახურება მიესადაგოს სხვადასხვა შესაძლებლობის მქონე ადამიანების საჭიროებებს - გადაადგილებასთან დაკავშირებული ინფრასტრუქტურის (გარე განათების, საფეხმავლო გზების, დასასვენებელი ადგილების, გაჩერებების და სხვ.) მოწყობისას, გათვალისწინებული იყოს ქალთა, და განსაკუთრებით, სპეციალური საჭიროებების მქონე ქალთა საჭიროებები
- სხვადასხვა საჭიროების მქონე ქალები ჩართულები იყვნენ, მათ შორის, ცენტრალურ და ადგილობრივ დონეებზე გადაადგილების, ტრანსპორტირებისა და საგზაო ინფრასტრუქტურის მოწყობასთან დაკავშირებულ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღების ყველა ეტაპზე;
რაც შეეხება კვლევის მეთოდოლოგიას, სახალხო დამცველის აპარატის განმარტებით, კვლევა საქართველოს 4 რეგიონში: აჭარაში, იმერეთში, კახეთსა და შიდა ქართლში.
კვლევაში გამოყენებულია როგორც რაოდენობრივი, ასევე თვისებრივი მეთოდები. თვისბერივი კვლევის ერთ-ერთი ძირითადი ინსტრუმენტი კი სამაგიდო კვლევა იყო, რომელიც საერთაშორისო გამოცდილებას შეისწავლის მობილობის გენდერული ასპექტებისა და ქალთა ყოველდღიური გადაადგილების გენდერული საჭიროებების კუთხით.
ამასთან, კვლევის პროცესში ავტორებმა გამოითხოვეს წერილობითი ინფორმაციები და ჩაატარეს ფოკუს ჯგუფები კვლევაში ჩართულ ძირითად ინფორმანტებთან. რაოდენბრივი კვლევის ფარგლებში კი 814 ინტერვიუ ჩატარდა კვლევის ძირითად ჯგუფებთან, კერძოდ საკვლევ რეგიონებშ მცხოვრებ სრულწლოვან ქალებთან.
