Interviewsახალი ამბები

ავღანეთის გარეთ თალიბანის გასვლა მოსალოდნელი არ არის: ინტერვიუ გიორგი სანიკიძესთან

23 აგვისტო, 2021 • 3483
ავღანეთის გარეთ თალიბანის გასვლა მოსალოდნელი არ არის: ინტერვიუ გიორგი სანიკიძესთან

ავღანეთის ხელისუფლებაში თალიბანის დაბრუნების შემდეგ, მსჯელობენ დაჯგუფების სწრაფი წარმატების მიზეზებსა და იმაზე, თუ რამ გამოიწვია საერთაშორისო ძალების მიერ აღჭურვილი და გაწვრთნილი არმიის ასე სწრაფად დემორალიზება. 

თუმცა კითხვები ასევე არსებობს ავღანეთის მომავალთან დაკავშირებით: რა ელის ქვეყანას ისლამისტური დაჯგუფების მმართველობის პირობებში, რამდენად სარწმუნოა თალიბანის მტკიცება, რომ რიგ საკითხებში მიდგომები შეცვალა და წარმოადგენს თუ არა ბოლო მოვლენები საფრთხეს რეგიონის სხვა ქვეყნებისთვისაც?

ამ და სხვა საკითხებზე “ნეტგაზეთს” ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის დირექტორი, გიორგი სანიკიძე ესაუბრა. 

  • ბატონო გიორგი, თავდაპირველად საუბარი დავიწყოთ ბოლო 20 წლის მანძილზე აშშ-ის მიერ მხარდაჭერილი ადგილობრივი ხელისუფლების მცდელობით, აეშენებინა მკვეთრად ცენტრალიზებული სახელმწიფო ავღანეთში. როგორ ფიქრობთ, რამდენად რეალური იყო ამის პერსპექტივა?

ექსპერიმენტი ცენტრალიზებული სახელმწიფოს შესახებ თავიდანვე სათუო ჩანდა. ცენტრალიზებული სახელმწიფოს შექმნა ავღანეთში ძალიან პრობლემატურია, მით უმეტეს, პროდასავლური ცენტრალიზებული სახელმწიფოს შექმნა.

ავღანეთი ისტორიულად არასდროს ყოფილა ერთიანი ქვეყანა. ის შედგებოდა სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფისგან, რომლებიც, პრინციპში, იზოლირებულად და ავტონომიურად ცხოვრობდნენ. იყო ასევე მონარქიის — როგორც სახელმწიფოს ერთიანობის გამომხატველის — დამყარების მცდელობა, მაგრამ ამ იდეამაც არ გაამართლა: გასული საუკუნის 70-იან წლებში მონარქიაც დაამხეს.

ზოგადად, ისიც უნდა გავიხსენოთ, რომ გარე ინტერვენციის შედეგად ავღანეთში გარკვეული სიმშვიდე ან ერთიანობა არ დამყარებულა. ერთიანი ქვეყნის მოდელი — ეს არის ყველაზე პრობლემატური ავღანეთისთვის. ასეა დღესაც და ასე იქნება [სამომავლოდაც].

  • არაერთი დააბნია თალიბანის სწრაფმა წინსვლამ, რომლის დროსაც მან ერთმანეთის მიყოლებით დაიკავა ჯერ საკვანძო რეგიონული ქალაქები, შემდეგ კი — ქაბული. ახლა ის ხელისუფლების სათავეშია. რას ფიქრობთ, რით აიხსნება მათი სწრაფი წარმატება?

საკვანძო მომენტები ბევრია. დავიწყოთ იქიდან, რომ აშშ-ისა და საერთაშორისო ძალების ინტერვენციას ავღანეთში ჰქონდა ორი მიზანი: ალ-კაიდას განადგურება და თალიბების განადგურება. ალ-კაიდას შემთხვევაში ეს მიზანი ავღანეთის ტერიტორიაზე განხორციელდა, მაგრამ არა მთლიანად ახლო აღმოსავლეთის მასშტაბით.

რაც შეეხებათ თალიბებს, გამოჩნდა, რომ მათი განადგურება არ შეიძლებოდა, მარტივი პროცესი ყოფილიყო. თავიდანვე საკმაო ძალა გამოავლინეს მათ.

მეორე მომენტია ის, რომ თალიბებმა მოახერხეს საკუთარი იზოლაციის გარღვევა იმ თვალსაზრისით, რომ დიპლომატიური მისიის, დროებითი მთავრობის თუ სხვა სახელწოდებით — სხვადასხვაგვარად მოიხსენიებდნენ — წარმოდგენილნი იყვნენ ზოგიერთ არაბულ ქვეყანაში, უპირველესად — კატარში.

ასეთი ძვირადღირებული პროექტის ამგვარად დასრულება საკმაოდ არასასიამოვნოა, ბუნებრივია: ამდენი მსხვერპლი, ამდენი დანახარჯი და ასეთი შეიარაღება, გადაცემული  ავღანეთის რეგულარული არმიისთვის, რომელმაც, დაინახა თუ არა თალიბები, მოკურცხლა.

აქ არის გამოცდილების გაუთვალისწინებლობის ფაქტორიც. ერაყს გავიხსენებ, რადგან იქაც ანალოგიური მოვლენები იყო, როცა ერაყის ჯარმა წინააღმდეგობა არ გაუწია ისლამური სახელმწიფოს მებრძოლებს.

აქამდეც აღიარებული იყო, რომ თალიბანი იყო ძალა, რომელსაც შეეძლო, მოსულიყო ხელისუფლების სათავეში. ის ხელისუფლება, რომელიც დასავლეთის ხელშეწყობით დამყარდა ავღანეთში, ქმედუუნარო აღმოჩნდა. ისევე როგორც თალიბები ვერ აკონტროლებენ მთელ ქვეყანას, ის ხელისუფლება ასევე ვერ აკონტროლებდა არათუ მთელ ქვეყანას, არამედ მის მცირე ნაწილსაც კი.

ამ ხელისუფლების მიმართ ძალიან დიდი პრეტენზიები იყო უმოქმედობასთან და კორუმპირებულობასთან დაკავშირებით. ცნობილია, რომ სახელისუფლებო სტრუქტურები ძალიან კორუმპირებული იყო ავღანეთში. არმიაც სახელმწიფოს ნაწილია.

მთავარი ალბათ ის არის, რომ თალიბების ეს დღევანდელი ტრიუმფალური სვლა მოსალოდნელი იყო, მაგრამ არა ასე სწრაფად, მასშტაბურად და ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე. მაშინ რისთვის შეიქმნა ეს არმია? ის ხომ იმისთვის შეიქმნა და აღიჭურვა, რომ შიდა პრობლემები მოეგვარებინა? რეალურად, ვერაფერი მოაგვარა საერთაშორისო ძალების ავღანეთიდან გამოსვლის შემდეგ.

  • ჩვენ ვიცით, რომ ორი ტრილიონი დაიხარჯა ამ კონფლიქტში დასავლეთის მხრიდან, დიდძალი თანხეა მოხმარდა არმიის შეიარაღებასა და გაწვრთნას. მაინც რა შეიძლებოდა ყოფილიყო ასე სწრაფად უკან დახევის მიზეზი? შიში ან დემორალიზება?

შიში, დემორალიზება და კიდევ ერთი მომენტი: ჩვენ არ უნდა გავიგოთ ისე, თითქოს თალიბები მოწყვეტილნი იყვნენ გარესამყაროს… არმიაშიც, მე რამდენადაც ვიცი, მათ არაერთი თანამოაზრე ჰყავდათ. ბევრი ფაქტორია, მაგრამ მთავარი მაინც ის არის, რომ არმია აბსოლუტურად მოუმზადებელი შეხვდა [თალიბანს].

აშშ-მა ძალიან ბევრი ჩადო ამ არმიაში და ზოგადად ავღანეთში, მაგრამ რამდენიმე წლის წინ უკვე გამოჩნდა, რომ ამას შედეგი ძალიან ნაკლებად ჰქონდა. უკვე შარშან, როცა დადასტურდა, რომ აშშ-ის ჯარები გამოვიდოდნენ, ოპტიმისტური განწყობა არც დასავლეთში იყო ამ არმიის ბრძოლისუნარიანობის თაობაზე.

ეს არის დასავლეთის მთავარი შეცდომა და ეს შეცდომა, კიდევ ვიმეორებ, არ მომხდარა პირველად. ერაყშიც ზუსტად იგივე მოხდა, როცა თითქოსდა გაწვრთნილმა, მომზადებულმა და კარგად შეიარაღებულმა ჯარმა, ერაყშიც და ავღანეთშიც, აბსოლუტურად არ გაუწია წინააღმდეგობა, პრინციპში, არცთუ კარგად გაწვრთნილ შეიარაღებულ დანაყოფებს.

ძნელი წარმოსადგენია, რომ თალიბებს იმავე დონის სამხედრო აღჭურვილობა ჰქონოდათ და ჯარის ორგანიზების თვალსაზრისით იმ დონეზე ყოფილიყვნენ მომზადებული, როგორც ავღანეთის რეგულარული არმია.

  • არაერთი ავღანელი კრიტიკით შეხვდა აშშ-ისა და სხვა საერთაშორისო ძალების ქვეყნიდან გასვლას, ზოგიერთმა ეს ღალატად და მოსახლეობის ისლამისტებზე შეტოვებადაც შეაფასა. თქვენ რას ფიქრობთ, რამდენად სწორი იყო ეს ნაბიჯი ამ ეტაპზე? შეიძლებოდა თუ არა, ეს პროცესი უკეთ ყოფილიყო ორგანიზებული?

რა თქმა უნდა, ემოციურად, ბევრი ავღანელი, პროდასავლურად განწყობილი ავღანელი ამას ღალატად აღიქვამდა და ძალიან მარტივი იყო ამის გაგება.

რა თქმა უნდა, შეიძლებოდა, თეორიულად, უკანა გადასახედიდან რომ წარმოვიდგინოთ, უფრო ეტაპობრივი ყოფილიყო ეს გადაცემა, რათა არ მომხდარიყო ის, რაც მოხდა.

მაგრამ, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, ის, რაც დღეს მოხდა, ამის რეალურობა გამოიკვეთა ჯერ კიდევ რამდენიმე წლის წინ. ეს იყო ერთგვარი მოსალოდნელი მოულოდნელობა.

  • თალიბანი ამტკიცებს, რომ რიგი მიმართულებებით შეიცვალა, რომ აპირებს ინკლუზიური ისლამური მთავრობის ჩამოყალიბებას, რომელშიც “არათალიბი” ავღანელებიც შევლენ. ახლა რას ელით, რა ტიპის მმართველობა შეიძლება მივიღოთ ავღანეთში? ელით, რომ იქნება 1996-2001-ის განმეორება?

ძალიან ბევრი ურთიერთგამომრიცხავი ინფორმაციაა. სანამ დაღვინდება სიტუაცია, ძნელია ანალიზის გაკეთება. არის ასეთი ინფორმაციაც, რომ გარდამავალ მთავრობაზეა ლაპარაკი, რომელშიც თალიბანის გარდა შევლენ ყოფილი პრეზიდენტი ჰამიდ კარზაი და სხვები.

ესეც არ ვიცით, რას ნიშნავს გარდამავალი მთავრობა და რა ტიპის მმართველობა იქნება ამის შემდეგ: ეს იქნება გაგრძელება “თალიბური ექსპერიმენტისა”, რომელსაც ადგილი ჰქონდა 1996-2001 წლებში, თალიბანის პირველი მმართველობისას, თუ რაღაც სხვა სახეს მიიღებს.

განცხადებების მიხედვით, მსჯელობა შეიცვალა იმაზე, რომ შეიცვალა თალიბანის განწყობა და თითქოსდა უფრო გახსნილები არიან. აქ არის ერთი, წმინდა რაციონალური მომენტი: იმ ტიპის სახელმწიფო თუ შექმნეს, რა ტიპის სახელმწიფოც იყო იმ 5 წლის განმავლობაში, მათ ელით უკიდურესი საერთაშორისო იზოლაცია. მათი სურვილია ის, რომ არ იყვნენ იზოლირებულნი.

თუ უკიდურესი ფორმებით იქნება შექმნილი ეს ქვეყანა — რადიკალურ ისლამზე დაფუძნებული — ამ ტიპის სახელმწიფო იზოლაციის არიდებისთვის არ გამოდგება. შეიძლება ვისაუბროთ ზომიერ რადიკალურ ისლამზე, ანუ იმ 5 წელთან შედარებით ზომიერი მმართველობა დამყარდეს, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ის შეიძლება ჩაერთოს საერთაშორისო პროცესებში და ყველამ აღიაროს.  ძალიან ბევრი კითხვაა და ამ კითხვებზე ჯერჯერობით პასუხი არ არის.

მეორე მხრივ, ბევრი ინფორმაცია გვაქვს იმაზე, რომ თალიბანის მბრძოლები უკონტროლოდ იქცევიან, არის მსხვერპლი, არის ქალებზე ძალადობა და ა.შ.

  • როცა თალიბანის განცხადებებზე ვსაუბრობთ, ალბათ ისიც უნდა ვახსენოთ, რომ ზოგიერთი ლიდერის დაპირებები და დაჯგუფების მებრძოლების რეალური მოქმედებები ხშირად განსხვავდება ერთმანეთისგან. რამდენად რეალურად მიგაჩნიათ ამ განცხადებების რეალობაში აღსრულება?

ეს არ არის ცენტრალიზებული მოძრაობა. დღესაც და ისტორიულადაც, იყო და არის დაუსჯელობის მომენტი: არავინ აკონტროლებს ცალკეულ მებრძოლებს და რასაც უნდათ, იმას აკეთებენ. თალიბების ხელმძღვანელობა რამდენად ერთიანია, ესეც საკითხავია — შეიძლება, ერთი სხვას ამბობდეს, მეორე უფრო რადიკალური იყოს და ა.შ. — მაგრამ მათი ეს ნათქვამი რეალობაში როგორ ხორციელდება, ეს სხვა საკითხია.

დღევანდელ ვითარებაში ხიფათი არის ის, რომ უკონტროლობაა ამ მებრძოლების, რომლებიც დადიან ქაბულსა და სხვა ქალაქებში. კადრებიც ვნახეთ, ინფორმაციაც არის მათ მიერ ჩადენილი ძალადობისა და მკვლელობების შესახებ. შეიძლება, ამის აღკვეთა შესაძლებელი იყოს სადამსჯელო ზომებით “თალიბთა ხელისუფლების” მხრიდან, მაგრამ ვიმეორებ:

ჩვენ ჯერ ზუსტად არ ვიცით, რა ტიპის სახელმწიფოს აშენებენ თალიბები: ეს იქნება რადიკალური ტიპის, იგივე, რაც იყო მათი 5-წლიანი მოღვაწეობის დროს, თუ შეცვლიან რამეს.

ისიც გავითვალისწინოთ, რომ მათ საერთაშორისო კონტაქტებიც აქვთ: კატარი, ყველაზე მნიშვნელოვანი. მათაც შეუძლიათ დიპლომატიურ ნიუანსებსა და მოწინააღმდეგეებს შორის არსებულ წინააღმდეგობებზე თამაში.

  • მიმდინარე დღეებში სოციალურ ქსელში არაერთგზის შემომხვდა შფოთვა იმის შესახებ, რომ თალიბანი მხოლოდ ავღანეთს არ დასჯერდება, რომ ისლამისტების ხელისუფლებაში დაბრუნებით საფრთხე ელის მთელ რეგიონს და ა.შ. თქვენ როგორ უყურებთ ამ შესაძლებლობას?

ლოგიკით ვერ ვხედავ ამ რისკებს. გაცილებით სხვა მომენტი იყო ისლამური სახელმწიფო. იდეა იყო გლობალური. ისინი ქმნიდნენ სახალიფოს, ესენი ქმნიან საამიროს. სახალიფო არის ყოვლისმომცველი სახელმწიფო, საამირო არის საამირო, ანუ ცალკე ქვეყანა, ასე ვთქვათ. თალიბების მოძრაობის გასვლა ავღანეთის ფარგლებიდან ლოგიკით მოსალოდნელი არ არის. ეს არ არის ტრანსნაციონალური მოძრაობა. ის შემოიფარგლება ავღანეთით. გარეთ პრეტენზიები ნაკლებად აქვთ.

  • რამდენად მოსალოდნელია მასშტაბური წინააღმდეგობა თალიბანისადმი და რა მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს წინააღმდეგობის მოძრაობას პანჯშირის ხეობაში, რომელიც, სხვა ფაქტორებთან ერთად, საკმაოდ რთული რელიეფით ხასიათდება? სხვა რეგიონებში თუ ხედავთ მსგავს შესაძლებლობას?

პანჯშირის წინააღმდეგობა უკვე შორს არის წასული იმ თვალსაზრისით, რომ იქ შესვლა და სამხედრო ოპერაციის განხორციელება ძალიან რთულია. ამას თალიბებიც მოერიდებიან. ამიტომ, ასე ვთქვათ, სტატუს კვო შენარჩუნდება ტაჯიკებთან მიმართებით.

პრობლემა არის ავღანეთში მცხოვრები ჰაზარების ნაწილშიც, რომლებიც შიიტები არიან, ირანის მხარდაჭერით სარგებლობენ და თალიბანის პირველი ხელისუფლების დროს დიდი წინააღმდეგობა იყო მათსა და თალიბანს შორის. დღეს რა იქნება, არ ვიცი. ირანმა უკვე გამოთქვა მათი დაცვის მზადყოფნა.

კიდევ ერთხელ ხაზს ვუსვამ, რომ ძალიან მრავალეთნიკური ქვეყანაა ავღანეთი. აქ უკვე შემოდის არა იმდენად თალიბანისეულ ისლამთან დაპირისპირების, არამედ ეთნიკური ინტერესების საკითხი: პუშტუნებისა და უზბეკების, პუშტუნებისა და ტაჯიკების, პუშტუნებისა და თურქმენების დაპირისპირების საკითხი.

ამიტომ, ეს ქვეყანა ვერც თალიბების რეჟიმის დროს იქნება დაწყნარებული. გამოსავალი ძალიან ბუნდოვანია. ეს არის რეგიონი, სადაც არავინ იცის, როდის რა მოხდება.

ავღანეთი: დაუსრულებელ ქაოსში გახვეული ქვეყანა

მასალების გადაბეჭდვის წესი