ახალი ამბები

ყველაზე უარესი გადაწყვეტილება – ზაქარეიშვილი იერუსალიმსა და საქართველოს პოზიციაზე

17 იანვარი, 2018 • 4172
ყველაზე უარესი გადაწყვეტილება – ზაქარეიშვილი იერუსალიმსა და საქართველოს პოზიციაზე

21 დეკემბერს, როცა გაერო ისრაელის დედაქალაქად იერუსალიმის გამოცხადების შესახებ ტრამპის გადაწყვეტილებას რეზოლუციით შეეწინააღმდეგა, შედეგების მონიტორზე საქართველოს გრაფა ცარიელი იყო. ქვეყნის დელეგაციას 3 შესაძლო ვარიანტიდან(რეზოლუციის მხარდაჭერა, უარყოფითი პასუხი ან თავის შეკავება) არცერთი გამოუყენებია. საგარეო საქმეთა მინისტრმა მიხეილ ჯანელიძემ გადაწყვეტილება საკითხის სენსიტიურობით ახსნა და აღნიშნა, რომ საქართველოს აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით სხვა ქვეყნებთან კონსულტაცია არ ჰქონია.

საქართველოს დელეგაციის გადაწყვეტილებას მწვავედ აკრიტიკებს გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის პროფესორი და რეინტეგრაციის საკითხებში ყოფილი სახელმწიფო მინისტრი პაატა ზაქარეიშვილი. მისი თქმით, საერთაშორისო ასპარეზზე გამოჩნდა, რომ საქართველოს ასეთ მნიშვნელოვან საკითხზე პოზიცია არ გააჩნია მაშინ, როცა მოცემული პრობლემა ქვეყანასთან საკმაოდ ახლოსაა. რატომ მიიჩნევს, რომ საქართველოს რეზოლუციისთვის მხარი უპირობოდ უნდა დაეჭირა და რას ფიქრობს საგარეო გამოწვევებზე, რომლის წინაშეც ქვეყანა ასეთი გადაწყვეტილების შემთხვევაში შეიძლება დამდგარიყო? – იხილეთ “ნეტგაზეთის” ინტერვიუ პაატა ზაქარეიშვილთან.

თავდაპირველად მკითხველს რომ ავუხსნათ, როგორ მივიდა საქმე ჯერ ტრამპის მიერ იერუსალიმის ისრაელის დედაქალაქად გამოცხადებასა და შემდეგ 21 დეკემბრის კენჭისყრამდე? რა ისტორიული და გეოპოლიტიკური პროცესები უძღოდა მათ წინ?

იერუსალიმის მსგავსი ქალაქები, როცა ერთი ცივილიზაცია ქმნის ქალაქს, მეორე კი იყენებს, მსოფლიოში ბევრია, მაგალითად: ალექსანდრია, სტამბოლი და მრავალი სხვა. იერუსალიმი მართლაც ააშენეს ებრაელებმა, განსაკურებით ბაბილონის ტყვეობის შემდეგ, როცა ქალაქი ხდება იუდაიზმის ცენტრი. შემდეგ მოდის რომის იმპერია და ანადგურებს იერუსალიმს, დევნის ქალაქიდან ებრაელებს. ამის შემდეგ იყო ქრისტიანული იერუსალიმის აღორძინება, სადაც ებრაელები პრაქტიკულად, აღარ არიან. VII საუკუნეში იქმნება ისლამი და იწყებს გავრცელებას მთელ ახლო აღმოსავლეთში. არაბი მუსლიმები იღებენ პირველ რიგში დამასკოს და შემდეგ იერუსალიმს. ამის შემდეგ იწყება მუსლიმური ისტორია, რომელიც გრძელდება XX საუკუნის 40-იან წლებამდე. ებრაელები ამ დრომდე არ მართავენ არც ქალაქს და არც მხარეს. ასე რომ, იერუსალიმი ბოლო 13 საუკუნის მანძილზე იყო მუსლიმური ქალაქი. XI-XII საუკუნეებში ჯვაროსნება შემნეს იერუსალიმის ქრისტიანული სამეფო. ასე რომ ნებისმიერი მუსლიმისთვის იერუსალიმი ისევეა მუსლიმური ქალაქი, როგორც ნებისმიერი ებრაელისთვის – ებრაული.

XX საუკუნიდან ებრაელები ინტენსიურად იწყებენ დაბრუნებას პალესტინაში, თუმცა ეს არანაირად არ არის სახელმწიფოებრივი ფორმირება. პირველმა მსოფლიო ომმა, ვერსალის კონფერენციამ და ერთა ლიგამ ვერ მოაგვარეს პალესტინის საკითხი. ასე მოვედით 1947 წლამდე. ამ დროს, როცა გაეროს სულ 2-3 წლიანი ისტორია ჰქონდა, მისი ერთ-ერთი პირველი მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება იყო შეექმნა პალესტინის ტერიტორიაე ორი სახელმწიფო: ისრაელი და პალესტინა. თუმცა, ისრაელი შეიქმნა, პალესტინა კი ვერა.

და როცა დღეს ისრაელის პრემიერ-მინისტრი ნეთანიაჰუ ამბობს, რომ გაერო არის ტყულის სახლი, ვინც ისტორია იცის, გაეღიმება და გაუკვირდება, რადგან რომ არა გაერო, ისრაელი არ იქნებოდა.

გაეროს შემოყავს საერთაშორისო სამართალში ისრაელი, როგორც სახელმწიფო, თუმცა ამას არ აღიარებს არაბული სამყარო და იწყება არაბეთ-ისრაელის ომი, რომელიც ვერ მთავრდება ვერცერთი მხარის წარმატებით. თუმცა, ახლადშექმნილი ისრაელი იკავებს დასავლეთ იერუსალიმს, არაბული იორდანია კი აღმოსავლეთ იერუსალიმს. ასე იყოფა ქალაქი.

1950 წელს ისრაელმა დედაქალაქი გადაიტანა დასავლეთ იერუსალიმში და ასე გაგრძელდა 1967 წლამდე, როცა დაიწყო ცნობილი ექვსდღიანი ომი არაბულს სახელმწიფოთა კოალიციისა და ისრაელს შორის. ისრაელმა გაიმარჯვა, გაიფართოვა ტერიტორიები და დაიკავა მთლიანად იერუსალიმი. ეს იწვევს საერთაშორისო საზოგადოების აღშფოთებას, არავინ აღიარებს იერუსალიმს ისრაელის შემადგენლობაში და მომხდარს უწოდებენ ანექსიას.

1980 წელს ისრაელი მთლიან იერუსალიმს აღიარებს დედაქალაქად. ამას მსოფლიოში არავინ ცნობს.

მოვედით დღევანდელ დღემდე. დღეს, ასეთი დაძაბულობის პირობებში ამერიკის პრეზიდენტი ამბობს: ეს ტერიტორია მაინც დაპყრობილია, მაინც ისრაელისაა და რა პრობლემაა ვცნოთ დედაქალაქად იერუსალიმი. ანუ, როცა მთელი მსოფლიო შეთანხმდა, რომ პრობლემა უნდა მოგვარდეს მოლაპარაკებით, ის ფაქტობრივად ატრიალებს მთელ საერთაშორისო სამართლის სისტემას. ეს პროცესი არ წარიმართება მშვიდობის სასარგებლოდ. ის იქნება დაძაბულობის სასარგებლოდ, ვინაიდან გადაწყვეტილება იქნება მიუღებელი მზარდი და მეტად კონსოლიდირებული არაბული სამყაროსთვის.

ყოველივე ამის ფონზე, რა მნიშვნელობა ჰქონდა გაეროს მიერ მიღებულ რეზოლუციას და საქართველოს პოზიციას მასთან მიმართებით?

მე ვფიქრობ, რომ მსოფლიოსთვის პრინციპული მნიშვნელობა ჰქონდა ამ გადაწყვეტილებას, ვინაიდან ძალიან ბევრი პრობლემა იყრის თავს საკითხის გარშემო. საქართველოს პოლიტიკურმა ელიტამ კი ისე გაწია გვერდზე ეს საკითხი, თითქოს წყნარი ოკეანის რომელიმე ქვეყანა ვიყოთ. არადა, ეს პრობლემა ძალიან  ახლოს არის ჩვენთან, როგორც კონკრეტული თემა, ისე თემის გარშემო არსებული საკითხები.

რას ფიქრობთ, რა მიმართულებით შეიცვალა საქართველოს იმიჯი საერთაშორისო ასპარეზზე კენჭისყრაში მონაწილეობის არმიღებით? რატომ მიიჩნევთ, რომ ეს არ იყო სახარბიელო გადაწყვეტილება ქვეყნისთვის?

ჩემი აზრით, ეს იყო ყველაზე უარესი გადაწყვეტილება. ოთხი არჩევანი გვქონდა: დაგვეჭირა მხარი რეზოლუციისთვის, დაგვეგმო ტეროტირიის ძალისმიერი დაკავება და დაგვეჭირა მხარი საერთაშორისო სამართლისათვის; მეორე არჩევანი იყო მის წინააღმდეგ წასვლა, რაც სულ რამდენიმე სახელმწიფომ გააკეთა; მესამე არის თავის შეკავება, ანუ გესმის პრობლემის სირთულე და აქედან გამომდინარე იკავებ თავს; და მეოთხე – არმისვლა სხდომაზე, რაც ჩემი აზრით, არის ყველაზე უსუსური გადაწყვეტილება.

ჩვენ, ასეთი სახელმწიფო, რომელიც ახლოს ვართ რეგიონთან, მოსახლეობის ⅓ გვყავს მუსლიმი, ვაჩვენებთ, რომ არ გვადარდებს ეს საკითხი, არ გვესმის და არ ვიცით. ეს მაშინ, როცა რუსეთმა მოახდინა ჩვენი ტერიტორიების ოკუპაცია, დაიკავა ძალით და შემდეგ ეს ტერიტორიები დამოუკიდებლად აღიარა. ეს მთელმა მსოფლიომ მიუღებლად ჩათვალა.

ტრამპმა რა თქვა? – ის, რაც დაკავებულია, დროთა განმავლობაში, შეიძლება, დავაკანონოთ. ანუ, დროთა განმავლობაში, ტრამპის ფილოსოფიით, ყირიმიც, აფხაზეთიც და სამხრეთ ოსეთიც, შეიძლება გაუფორმდეს რუსეთს… ლოგიკით, რომ დაიპყრო და აბა რა ვქნათ?

… შეიძლება ითქვას, რომ ერთ-ერთმა წამყვანმა სახელმწიფომ, როგორიცაა ამერიკის შეერთებული შტატები, პრაქტიკულად, მიბაძა რუსეთს, უხეშად რომ ვთქვათ, გაუსწრო კიდეც მას და დაადასტურა ძალით მითვისებული ტერიტორიები, მაშინ როცა რუსეთის მიერ განხორციელებული ძალადობრივი ქმედებები საქართველოსა და უკრაინისადმი არავის დაუდასტურებია. და ჩვენ ამ დროს დავიმალეთ…

მე ვფიქრობ, რომ უპირობოდ უნდა დაგვეჭირა მხარი რეზოლუციისთვის. უნდა გაგვეკეთებინა ის, რაც გააკეთა ევროკავშირმა, ასევე თურქეთმა, რომელიც რაც უნდა მოხდეს, არასდროს აყენებს ეჭვქვეშ ჩვენს  ტერიტორიულ მთლიანობას. ასევე მოიქცა ნატოს წევრი ქვეყნების უმრავლესობა. ამ ფონზე, რა სინდისით უნდა მოვითხოვოთ, რომ ამ სახელმწიფოებმა ჩვენს რეზოლუციას დევნილების დაბრუნების შესახებ მხარი დაუჭირონ?

ჩემთვის მიუღებელია, მაგრამ მზად ვარ გავითვალისწინო რაღაც რისკები და ვთქვა, რომ უკიდურეს შემთხვევაში უნდა აგვერჩია თავის შეკავების ვარიანტი. თუმცა დამალვა ჩვენი ინტერესებისთვის ყოვლად უსაფუძვლოა.

ასეა თუ ისე, აშშ-ერთ კალათაში მოაქცია ყველა სახელმწიფო, რომელიც დოკუმენტის წინააღმდეგ წავიდა, თავი შეიკავა ან ხმა საერთოდ არ მიუცია – ნიკი ჰეილის მიერ დაანონსებული ერთობლივი მიღებაც ამაზე ეტყველებს. მაინც რა პრინციპულ განსხვავებას ხედავთ თავშეკავებასა და კენჭისყრაში არმონაწილეობას შორის? რას შეცვლიდა თავდაპირველი ვარიანტი საქართველოსთვის საერთაშორისო საზოგადოების თვალში?

[კენჭისყრაში მონაწილეობის არმიღებით] გამოჩნდა, რომ ვართ სახელმწიფო, რომელსაც პოზიცია არ გააჩნია. ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი.

თავშეკავება პოზიცია იქნებოდა?

რა თქმა უნდა. მე მომხრე ვარ, რომ მხარი დაგვეჭირა რეზოლუციისთვის, თუმცა თავშეკავება იქნებოდა იმის მანიშნებელი, რომ შენ ხარ სახელმწიფო, რომელსაც სიტუაცია გესმის. ხოლო დამალვა არის ყველაზე უცნაური. ჩვენ რომ ოკეანის გაღმა რომელიმე სახელმწიფო ვიყოთ, გასაგებია, რომ არ გვადარდებს, მაგრამ ჩვენ ვართ საქართველო, რომლისთვისაც ტერიტორიების ძალისმიერი დაპყრობა და საერთაშორისო სამართლის დარღვევა ასევე ტკივილს წარმოადგენს. როცა სხვისგან ელოდები გაგებას, სხვაც ელოდება გაგებას; გაგებას ელოდება არაბული სამყარო, მუსლიმური სამყარო, შენი მოსახლეობის ნაწილი…  ამ დროს დამალვა არის უპრინციპობის გამოვლება, რაზეც ძალიან მწყდება გული.

თუმცა, რეზოლუციის მიღებამდე ტრამპმა ღიად გააფრთხილა ქვეყნები, რომლებიც რეზოლუციის წინააღმეგ მისცემდნენ ხმას და შემდგომი დაფინანსების საკითხი ეჭვქვეშ დააყენა. რას ფიქრობთ, ამ პირობებში, ჰქონდა თუ არა საქართველოს დელეგაციას შესაბამისი გარანტიები, ხმა მიეცა დოკუმენტის სასარგებლოდ? ეს ქვეყნის მხრიდან წინდახედული ნაბიჯი იქნებოდა?

ამერიკას რომ საქართველოსთან მიმართებაში ხედვები ამ რეზოლუციის გამო შეეცვალა, რომელსაც ჩვენს ქვეყანასთან არანაირი კავშირი არ აქვს, იქნებოდა  მისი პოლიტიკის ძალიან დიდი შეცდომა. ახლა მსოფლიოში ძალიან დიდი სამკუთხედი იკვრება: მოსკოვი-ანკარა-თეირანი. ეს სამკუთხედი მოიცავს მთლიანად რუსეთის ინტერესებს, საქართველოს გარდა. ამ სამკუთხედში საქართველო ბჟუტავს, როგორც ცალსახად დემოკრატიის, დასავლეთისა და ამერიკის მომხრე. შეუძლებელია, ამერიკას ამ იერუსალიმის რეზოლუციის გამო საქართველო სტრატეგიული პოლიტიკიდან ამოეგდო.

ჩვენ გვაკლია თამამი ნაბიჯები. ნაბიჯები, რომლებიც ჩვენს ინტერესებს იცავს. თუ ეს ინტერესები გადაწონა არგუმენტმა, რომ ჩვენ აშშ მიგვატოვებს, მაშინ საერთაშორისო ურთიერთობებზე წარმოდგენა არ გვქონია.

ესეიგი, ამბობთ, რომ ტრამპის განცხადება უბრალოდ იყო სიტყვები და სხვა არაფერი?

ეჭვი მეპარება, რომ ამ სიტყვებს საქმე მოყოლოდა. მე საქართველო მადარდებს. ტრამპის განცხადება იყო შეშინების მცდელობა, ვიღაცას შეეშინდა და ვიღაცას არა. გახსოვთ თვითმფრინავის ბიჭების საქმე? როცა მათ  შევარდნაძემ დახვრეტა მიუსაჯა, ინტელიგენციის დიდმა ნაწილმა ხელი მოაწერა საპროტესტო დოკუმენტს. ამის შემდეგ შევარდნაძემ ყველა მათგანი დაიბარა და თითი დაუქნია, თუმცა ვინც ხელმოწერა არ გაითხოვა, არც არაფერი დაუშავა. ასევე მოიქცა ტრამპიც. მან თითი დაუქნია ყველას და ვიღაცამ უკან დაიხია. სამწუხაროდ, ამ რიგებში აღმოჩნდა საქართველოც. ღრმად მწამს, რომ ჩვენ ვართ ამერიკელებისა და ნატოს სანდო მოკავშირეები, თუმცა უნდა გვქონდეს ამ მოკავშირეობისა და სადაც საჭიროა, ჩვენი ინტერესების სათანადოდ დაცვის შნოც.

როცა ევროკავშირის წარმომადგენლებმა კოსოვო დამოუკიდებლად აღიარეს, საკმაოდ თამამად ვთქვით, რომ ჩვენთვის ეს მიუღებელი იყო. როცა დღეს იერუსალიმის კონტექსტში ჩვენთვის რაღაც მიუღებელია, ასევე თამამად უნდა ვთქვათ, რადგან ვართ დემკრატიული სამყაროს ნაწილი, სადაც არსებობს განსხვავებული მოსაზრებები. ბრიტანეთი რომ ბრიტანეთია, რომელიც აშშ-ს ერთ-ერთი სანდრო მოკავშირეა, მანაც კი რეზოლუციის სასარგებლოდ მისცა ხმა.

ეს ნაწილი რომ შევაჯამოთ, შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩვენს მიერ რეზოლუციის მხარდაჭერა იქნებოდა მხოლოდ აშშ-სგან განსხვავებული  აზრის დაფიქსირება და ფაქტს არ მოჰყვებოდა კონკრეტული შედეგები? აღსანიშნავია ისიც, რომ ჯაველინის სისტემების შეძენაზე მოლაპარაკებები, პრაქტიკულად, იერუსალიმის პროცესების თანადროულად მიმდინარეობდა.

ეს ჩემი მოსაზრებაა. ჯაველინების თემა მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა ერთნაირად მნიშვნელოვანი აღნიშნულთან მიმართებით. ჯაველინების დრო წავა, იარაღები ძველდება, საერთაშორისო სამართალი და ტერიტორიული მთლიანობა კი მუდმივია. არ შეიძლება, მნიშვნელოვანი, მაგრამ მაინც დროებითი თემა დავდოთ სასწორის პინზე საერთშორისო სამართალთან და ტერიტორიულ მთლიანობასთან ერთად.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს მსგავსად კენჭისყრაში მონაწილეობა არ მიიღეს უკრაინამ და მოლდოვამაც, რომელთაც საერთაშორისო საზოგადოება და გასნსაკუთრებით, ევროკავშირი, ჯერ კიდევ ერთად განიხილავს. რაიმე კონკრეტული ტენდენციის მანიშნებელი ხომ არ არის ეს ფაქტი?

ზუსტად ნამდვილად არ ვიცი, რა მოხდა, თუმცა სავარაუდოდ, სამმა ქვეყანამ კონსულტაცია გაიარა. ალბათ ეს მომენტი იყო. რაღაც უნივერსალური ღირებულება აღმოჩნდა სახელმწიფო ღირებულებაზე მაღლა, რაც ჩემთვის მიუღებელია.

რა იყო ეს უნივერსალური ღირებულება?

“არც მწვადი დავწვათ და არც შამფური”.

ისაუბრეთ პოზიციის არქონაზე, მაგრამ დიდი ალბათობით, ქართულმა დელეგაციამაც იხელმძღვანელა რიგი მიზეზებით, რის გაოც საბოლოოდ აღნიშნულ ვარიანტზე შეჯერდნენ…

ჩემი შეშფოთება სწორედ იმან გამოიწვია, რომ არ ყოფილა დისკუსია, არავის დაუფიქსირებია პოზიცია. თითქოს ეს პრობლემა არ არსებობს.

გესახებათ კონკრეტული სარგებელი, რომელსაც საქართველო რეზოლუციის მხარდაჭერის შემთხვევაში მიიღებდა, გარდა პოზიციის დაფიქსირებისა?

საქართველო დააფიქსირებდა თავის პრინციპულობას პრინციპული საკითხების მიმართ. ის იქნებოდა სახელმწიფო, რომელიც თამამად მოსთხოვდა მომავალში სხვებს, რომ “თუ თქვენ გქონდათ იერუსალიმზე პრინციპული დამოკიდებულება, რომ ძალით დაკავებული ტერიტორიის აღიარება არ შეიძლება, ჩემთანაც ეს პრობლემაა”. წელში გამართული ვიტყოდით ამას და სარგებელიც ეს იქნებოდა. შესაძლოა, ევროკავშირის რომელიმე სახელმწიფო მოვიდეს და გვკითხოს, სად ვიყავით მაშინ, როცა იერუსალიმთან დაკავშირებით საერთაშორისო სამართლის დარღვევის წინააღმდეგ ილაშქრებდა? რატომ უნდა დაუპირისპირდეს ის რუსეთს ჩვენს გამო, როცა იერუსალიმის შემთხვევაში დავიმალეთ?..

რომ გაგვეკეთებინა თქვენთვის სასურველი მეორე არჩევანი და თავი შეგვეკავებინა პასუხის დაფიქსირებისგან, ამ შემთხვევაში არ გვეტყოდნენ ამას?

გვეტყოდნენ, თუმცა ის, რაც გავაკეთეთ, ყველაზე უარესი ვარიანტია. ორ ცუდს შორის უარესი ავირჩიეთ.

მასალების გადაბეჭდვის წესი