კომენტარი

ქვოტა VS დისკრიმინაცია

20 იანვარი, 2012 • 2428
ქვოტა VS  დისკრიმინაცია

ყველაფერი 1789 წლის საფრანგეთის რევოლუციით დაიწყო. რევოლუციით, რომელიც „ძმობას, ერთობას და თავისუფლებას“ პირდებოდა ყველას. საგულისხმოა, რომ თუ ამ ტრიადის მეორე წევრის ქართული თარგმანი „ერთობა“ დღეს ბევრის ცნობიერებაში ერთიანობასთან დაკავშირებულ ასოციაციებს აღძრავს, ფრანგულ ორიგინალში ის სხვას არაფერს ნიშნავს, თუ არა თანასწორობას. დიახ, ჩვენთვის თარგმანში დაკარგულ თანასწორობას, რომელსაც ითხოვდნენ 18-ე საუკუნის საფრანგეთში და რომელიც  სოციალურთან ერთად სქესთა შორის თანასწორობასაც გულისხმობდა. გზავნილი, რომელიც მცირე ხნით კაცობრიობის ისტორიიდან დაიკარგება და მისი დაკარგვა უშუალოდ დაუკავშირდება რობესპიერის მიერ ოლიმპ დე გუჟის სიკვდილით დასჯას. ოლიმპ დე გუჟის ასვლა გილიოტინაზე, რომელიც რევოლუციისგან სწორედ მისი ამ დანაპირების შესრულებას ითხოვდა, სამაგალითო გახდება შემდგომი წლების მანძილზე ქალებისათვის: სამაგალითო, თუ რა არ შეიძლება მოითხოვონ მათ.

ოლიმპი თავის ტექსტში „ქალი მოქალაქის უფლებების დეკლარაცია“ 1791 წელს წერდა: „მხოლოდ მამაკაცს სურს განმანათლებლობის და ნათელი გონების ამ საუკუნეში ყოვლად გაუმართლებელი არცოდნის გზით დესპოტურად იბატონოს იმ სქესზე, რომელიც ყველა ინტელექტუალურ უნარებს ფლობს. იგი პრეტენზიას აცხადებს იმაზე, რომ რევოლუცია მხოლოდ თავისთვის გამოიყენოს.“ ოლიმპ დე გუჟის დანაშაული იაკობინელებთან დაპირისპირებისა და რობესპიერთან მტრობის გარდა იყო ბრძოლა ქალთა პოლიტიკური უფლებებისათვის. მისი თანამედროვეები ამაში ხედავდნენ არასასურველ ჩარევას კაცების მიერ შექმნილ პოლიტიკაში. მოკლედ, ოლიმპ დე გუჟის „ქეისი“ დომინანტი პოლიტიკური დისკურსის მიერ განსხვავებულის აღქმის, მიღების, ლეგიტიმირების პრობლემა იყო. ამ მოვლენებიდან 150 წელზე მეტი გახდა საჭირო იმისათვის, ვიდრე მიღებული იქნებოდა საერთაშორისო სამართლებრივი კონვენციები ქალთა უფლებების დაცვის შესახებ: კერძოდ, გაეროს 1953 წლის კონვენცია ქალთა პოლიტიკური უფლებების შესახებ, შემდეგ ასევე გაეროს 1979 წლის კონვენცია ქალების დისკრიმინაციის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის შესახებ. მანამდე საკანონმდებლო სივრცეში მარგინალიზებული მდედრობითი სქესის შესახებ ამ ორი დოკუმენტის მიღების შედეგად – ისევე როგორც მონების გათავისუფლებისა და შრომითი მოძრაობების შედეგად – მოქალაქეთა უფლებებისა და ადამიანის უფლებების ადრესატთა რაოდენობა მსოფლიოში გაიზარდა ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით.

საგულისხმოა, რომ რკინის ფარდის მიღმა ცხოვრების გამო ამ ორი უმნიშვნელოვანესი კონვენციის მიღების და მასთან დაკავშირებული დებატების ისტორია საქართველოს გამოტოვებული აქვს. ამდენად ჩვენში სიტყვის „დისკრიმინაცია“ მნიშვნელობაც, როგორც რეალობა მოწმობს, მავანთათვის სრულიად გაუგებარია: მაგალითად, როდესაც ქართველი იდეოლოგები ვენეციის კომისიის და საქართველოში აკრედიტირებული დიპლომატიური კორპუსის რეკომენდაციაში – გაეზარდოს სახელმწიფო დაფინანსება იმ პარტიებს, რომლებსაც პირველ 50 ადგილზე წარმოდგენილი ექნებათ სულ მცირე 20% ქალთა წარმომადგენლობა – მამაკაცთა დისკრიმინაციას ხედავენ.  ცხადია, ევროპელი პარტნიორების ეს ინიციატივა მიზნად ისახავს ქართულ პოლიტიკაში ქალთა მონაწილეობის გაზრდას.  ამ ინიციატივის მოწინააღმდეგე ქართველი იდეოლოგები ქალებისთვის ადგილების დასათმობად მამაკაცთა რაოდენობის შემცირებას მამაკაცთა დისკრიმინაციად ასაღებენ, თუმცა ამით მხოლოდ იმას ადასტურებენ, რომ არ იციან სიტყვის „დისკრიმინაცია“ მნიშვნელობა (დისკრიმინაცია ნიშნავს დომინანტი სოციალური ჯგუფების მიერ სხვა სოციალური ჯგუფების მარგინალიზებას, მათთვის იმ უფლებების გამორიცხვას და უარყოფას, რომელსაც დომინანტი სოციალური ჯგუფი იმთავითვე მიაწერს საკუთარ თავს). ვთქვათ პირდაპირ: ვინც ქვოტირებას მამაკაცების დისკრიმინაციას უწოდებს, ფაქტობრივად აცხადებს, რომ მან არ იცის, რას ემსახურება ქვოტირება და რამ გამოწივია მისი შემოღება განვითარებულ ქვეყნებში, უფრო მეტიც, იგი უბრალოდ არ იცნობს შესაბამის დოკუმენტაციას (იხ. გაეროს 1979 წლის კონვენცია ქალის დისკრიმინაციის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის შესახებ: „ქალის დისკრიმინაცია არღვევს თანასწორუფლებიანობისა და ადამიანური პატივისცემის პრინციპებს, ხელს უშლის მამაკაცის თანაბრად ქალის მონაწილეობას ქვეყნის პოლიტიკურ, სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში: აბრკოლებს საზოგადოებისა და ოჯახის კეთილდღეობის ზრდას და ართულებს ქალის შესაძლებლობის სრულად გამოვლენას მისი ქვეყნისა და კაცობრიობის საკეთილდღეოდ.“) როგორ შეიძლება უმცირესობაში მყოფი ქალების რეპრეზენტატიულობამ პარლამენტში (თანაც საუკეთესო შემთხვევაში მხოლოდ 20%-ით) გამოიწვიოს ამის შემდეგ ისედაც უმრავლესობაში დარჩენილი მამაკაცების დისკრიმინაცია? ამ მსჯელობაში ალბათ ის გონით მიუწვდომელი ლოგიკა მუშაობს, რომელსაც საქართველოში ამ ცოტა ხნის წინ ჰქონდა ადგილი, როდესაც რელიგიური უმცირესობებისთვის საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსის მინიჭებას სახელმწიფო რელიგიის რანგში აყვანილი მართლმადიდებლობის აღმსარებლები საკუთარ დისკრიმინაციად განიხილავდნენ. ქვოტების შემოღების შედეგად მამაკაცების დისკრიმინაცია დღემდე გენდერულად ყველაზე უფრო დაბალანსებული პოლიტიკის მქონე სკანდინავიის ქვეყნებშიც კი ჯერ არ განხორციელებულა, რადგან ასეთ დისკრიმინაციაზე მხოლოდ მას შემდეგ შეიძლება საუბარი, რაც პოლიტიკურ ინსტიტუციებში ქალები უმრავლესობაში, ხოლო მამაკაცები უმცირესობაში აღმოჩნდებოდნენ. თუმცა ასეთი ჰიპოთეტური მომავლის დადგომის შემთხვევისთვის გაეროს 1979 წლის კონვენციის ქალის დისკრიმინაციის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის შესახებ პირველი ნაწილის მეოთხე მუხლში გათვალისწინებულია: „მამაკაცსა და ქალს შორის ფაქტობრივი თანასწორობის დამყარების დასაჩქარებლად მიღებული დროებითი სპეციალური ზომები (ამ სპეციალურ ზომებს განეკუთვნება ქვოტებიც – თ.ც.) ამ კონვენციის განსაზღვრების მიხედვით, დისკრიმინაციულად არ ჩაითვლება, თუმცა მან არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება გამოიწვიოს არათანაბარი და განსხვავებული სტანდარტების შენარჩუნება; აღნიშნული ზომები უნდა გაუქმდეს, როცა მიღწეული იქნება მიზანი, რომელიც შესაძლებლობათა და მოპყრობის თანაბრობაში გამოიხატება.“  თუკი ქვოტირების სისტემა განვითარებულ ქვეყნებში დღემდე შენარჩუნებული რჩება, ეს მხოლოდ იმას მეტყველებს, რომ ქალთა და მამაკაცთათვის შესაძლებლობების რეალიზაციის თანაბარი პირობები იმ საზოგადოებაშიც კი დღემდე არ არის მიღწეული. მოკლედ, როგორც ჩანს, საკუთარი უცოდინარობის ტერმინებით შენიღბვას ქართული საზოგადოება ამ საკითხზე მსჯელობის დროსაც ვერ გაექცა.

ქვოტირება ახალი სიტყვაა ქართულ რეალობაში და ის ეგრეთწოდებული ქალთა მიმართ პოლიტიკის ნაწილია. რადგან დღემდე დამოუკიდებელ საქართველოში განვლილი ოცი წლის მანძილზე არ დამდგარა საკითხი ქალთა პოლიტიკის შესახებ, ის უბრალოდ არ არსებობს; შესაბამიად, არ არსებობს არც ქვოტირება. ეს ნიშნავს იმას, რომ ქალი, რომელიც ტრადიციულ საზოგადოებაში წარმოადგენს რეპრესირებულ სოციალურ ჯგუფს („მონა-პოვარს“), დღევანდელი კანონმდებლობის და წარმოებული პოლიტიკის პირობებში არის დაუცველი როგორც ოჯახური ცხოვრების ასევე დამსაქმებელთან ურთიერთობის დონეზე.

ეს მოცემული სტატუს-ქვო მით უფრო სამწუხაროა, რომ მაშინ, როდესაც ევროპის რიგ ქვეყნებში ქალებს პოლიტიკურ არჩევნებში მონაწილეობის მიღების უფლებაც კი ჯერ არ ჰქონდათ მოპოვებული, საქართველოში 1918 წლის პარლამენტში ქალები პარლამენტართა რაოდენობის 3%-ს შეადგენდნენ. ლამის ერთი საუკუნის შემდეგ დღევანდელ პარლამენტში ქალების რაოდენობა ფაქტობრივად იგივე რჩება (4,5%). ნამდვილად უხერხული რიცხვია ქვეყნისათვის, რომელსაც ყველაფერთან ერთად რეგიონში დემოკრატიის შუქურის პრეტენზიაც ჰქონდა. დემოკრატიის უპირველესი მოთხოვნა არის ყველა სოციალური ჯგუფისთვის თანაბარი სასტარტო პირობების შექმნა განურჩევლად ადამიანთა სქესის, რელიგიური მრწამსისა თუ ეთნიკური განსხვავებულობისა. ასეთი თანაბარი პირობების შექმნა განვითარებულ ქვეყნებში შესაბამისი პოლიტიკის განხორციელებით ხდება (მაგ. უმცირესობების მიმართ პოლიტიკა, რელიგიური დენომინაციების მიმართ პოლიტიკა). ქალთა მიმართ პოლიტიკას თითოეულ განვითარებულ ქვეყანაში საფუძვლად გაეროს ზემოთ ნახსენები 1953 და 1979 წლის კონვენციები უდევს, რომლებიც ქალებისთვის, როგორც ტრადიციულ-პატრიარქალურ საზოგადოებაში პოტენციურად მოწყვლადი ჯგუფისათვის, მამაკაცებთან თანაბარი სასტარტო პირობების შექმნას და დაცვას გულისხმობს მათი ცხოვრების ყველა ეტაპზე (დაწყებული განათლებით, დასაქმებით თუ დეკრეტული შვებულებით – დამთავრებული საოჯახო პოლიტიკით (Familienpolitik), რომელიც მარტოხელა დედებისთვის სახელმწიფოს მიერ საგადასახადო შეღავათების დაწესებას და სოციალურ კომპენსაციასაც მოიცავს). ბევრი რომ არ გავაგრძელოთ, საკმარისია საქართველოში არსებულ შრომის კოდექსის თუნდაც გადაფურცვლა, იმის მისახვედრად, რომ ჩვენი საკანონმდებლო სივრცე გაეროს ამ კონვენციებს რადიკალურად აცდენილია.

ასე და ამგვარად, მაშინ როდესაც ვენეციის კომისიის და საქართველოში აკრედიტირებული დიპლომატიური კორპუსის ზეწოლის შედეგად გაჩნდა შანსი, რომ ქართულ პოლიტიკურ სპექტრში გაჩნდნენ ქალები, რომლებიც სწორედ ქალთა სოციალური ჯგუფისთვის პრობლემატური საკითხების წინ წამოწევას მოახდენდნენ საპარლამენტო დებატებისას, ქართულ მედიაში უკვე გაიშალა კამპანია მემარჯვენე იდეოლოგიისთვის მიუღებელი ქალთა რაოდენობის პარლამენტში ქვოტირებით რეგულირების წინააღმდეგ. 19 იანვარს „პრესა.გე“-ზე გამოქვეყნდა ნინო წიკლაურის სტატია „ზანგები, ქალები, ჰომოსექსუალები და პოლიტკორექტულობის სინდრომით შეპყრობილი მსოფლიო“ . მაშინ როდესაც ავტორი ერთი შეხედვით თითქოს პოლიტკორექტულობას აქილიკებს, თავის პუბლიცისტურ პასკვილში გვთავაზობს რამდენიმე მინიშნებას იმის შესახებ, რომ ქალთა პოლიტიკურ სივრცეში ხილვადობისთვის შემოტანილი ქვოტირება თურმე დასავლეთის მორიგი „მარაზმი“ ყოფილა (სტილი დაცულია – თ.ც.). მე აქ აღარ ჩამოვთვლი იმ რბილად რომ ვთქვათ, არაკომპეტენტურობას, ზედაპირულობას და საკითხში სრულ გაუთვითცნობიერებელობას, რომლითაც ქალბატონი ნინოს ტექსტია სავსე. უბრალოდ უნდა აღინიშნოს, რომ მისი ტექსტი არ არის ერთეული და ამ მოსაზრებების გამზიარებელი მთელი იდეოლოგიური სპექტრია ჩვენს ქვეყანაში, მათ შორის ქალებიც.

ამ ქალბატონებმა ალბათ უნდა იცოდნენ, რომ ისინი ამით მხოლოდ იმას ადასტურებენ, რომ საქართველოში ქალი დომინანატი პატრიარქალური კულტურულ-პოლიტიკური დისკურსისგან იმდენად რეპრესირებულია, რომ მისთვის საკუთარი სოციალური ჯგუფის უფლებების გააზრებაც კი ზედმეტად რთული ამოცანაა, ხოლო პიროვნული თვითრეალიზების პერსპერქტივის არეალი კულტურის „მონა-პოვრად“ ყოფნაზეა რედუცირებული. სწორედ ისეთზე, როგორიც ქართლის დედაა.

თათა ცოფურაშვილი
თათა ცოფურაშვილი

ავტორის შესახებ

თათა ცოფურაშვილი არის ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი, სწავლობდა და დისერტაცია დაიცვა ბოხუმის რურის უნივერსიტეტში (გერმანია).
ამჟამად არის ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი.

მასალების გადაბეჭდვის წესი