ავტორი: ვადიმ დუბნოვი

სომხეთი და აზერბაიჯანი მოლაპარაკებების კლიმატს ცვლიან 

გლობალური კლიმატის კონფერენცია “COP-29”, რომლის გამართვაც აზერბაიჯანისთვის საგარეო პოლიტიკური თვითდამკვიდრებისთვის ტრიუმფი იყო, საკუთრივ “კლიმატის” წარმატების თვალსაზრისით გარღვევა არ ყოფილა. საბოლოო განცხადებასთან დაკავშირებით დავებმა, მონაწილეებს კიდევ დამატებითი ორი ​​დღით გაუხანგრძლივა კონფერენცია, თუმცა, განვითარებადი ქვეყნები, მაღალი რისკის მქონე კუნძული სახელმწიფოები და უფლებადამცველები მაინც უკმაყოფილოები დარჩნენ. მაგრამ ბაქოსთვის კონფერენციის პირველი, “პოლიტიკური” დღეები და ის, რაც ხდებოდა პოლიტიკურ კულუარებში ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი იყო.

ასეთი პოზიციონირების სიმბოლო, ალბათ, გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრის, ანალენა ბარბოკის გარშემო სიუჟეტი იყო. როგორც ოფიციალური ბაქო, ასევე მისი ოპონენტები, ყურადღებას ამახვილებდნენ იმ მკაცრ კრიტიკაზე, რომელსაც გერმანელი მინისტრი აზერბაიჯანის რეჟიმის მიმართ გამოთქვამდა. თუმცა, ერთნიც და მეორენიც გარკვეულწილად იმედგაცრუებულნი არიან იმით, რომ ბერბოკი ყველა ამ განცხადებას ბაქოსა და კონფერენციაზე ვიზიტის შემდეგ აკეთებს. ანუ აზერბაიჯანი სწორედ ამისკენ ისწრაფვის თავის პოზიციონირებაში: შესაძლოა გაგვაკრიტიკონ, მაგრამ ჩვენი აზრი უნდა გაითვალისწინონ.

შემდგომ კი, ბაქო ამ ფონის გამოყენებას გეგმავდა სხვა ინტრიგისთვის, რომელიც მართალია დაუსწრებლად მოხდა, მაგრამ მაინც დატოვა მკაფიო პოლიტიკური კვალი – სომხეთთან ურთიერთობების რეგულირება. 

საზღვრები ერთმანეთს უახლოვდებიან

კონფერენციისთვის მზადების პროცესიც  კი სომხურ-აზერბაიჯანულ ქვეტექსტს ატარებდა, რომელიც დროდადრო საკმაოდ ოპტიმისტური იყო. მის გახსნამდე ცოტა ხნით ადრე, ყაზანში “BRICS-ის” დიდი ყრილობა გაიმართა.

სომხეთისთვის საინტერესო აღმოჩნდა პლატფორმა, სადაც მოსკოვი ცდილობდა საკუთარი თავის ე.წ. გლობალური სამხრეთის ცენტრად წარმოჩენას, აზერბაიჯანი კი ისევ ცდილობდა დაეკავებინა კავშირებთან მიუერთებლობაში ლიდერის პოზიცია, რაც სომხეთისთვის საინტერესო აღმოჩნდა. როგორც ჩანს, ის გარკვეულწილად ანელებს თავის სვლებს დასავლეთისაკენ და ეძებს შესაძლებლობებს ახალი პოზიციებიდან ადაპტირდეს ყოფილი “კომპლემენტარიზმთან”, რომელიც იყო სერჟ სარგსიანის საგარეო პოლიტიკის არსი – ავსებს დასავლეთს აღმოსავლეთით და პირიქით. 

ყაზანში, თითქოს შემთხვევით და რუსული ანბანის მიხედვით აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერები ილჰამ ალიევი და ნიკოლ ფაშინიანი მაგიდასთან გვერდიგვერდ აღმოჩნდნენ. მაგრამ, როგორც ჩანს, პოზიციების დაახლოების სხვა მოტივებიც არსებობდა. 

ნებისმიერ შემთხვევაში, მხარეთა წარმომადგენლებმა საუბრის კონსტრუქციულობაზე ისაუბრეს, კერძოდ, სადაც თემა საზღვრის დელიმიტაციის გაგრძელებას შეეხებოდა. როგორც ფაშინიანმა ყაზანში განაცხადა, ბაქოსა და ერევანს შეუძლიათ გაააქტიურონ სახელმწიფო საზღვრის დელიმიტაციის პროცესი 1991 წლის ალმა ათის დეკლარაციის ძირითადი პრინციპების საფუძველზე საზღვრის დელიმიტაციის კომისიის რეგულაციების ძალაში შესვლის შემდეგ. მეორე დღეს სომხეთის პრეზიდენტმა, ვაჰაგნ ხაჩატურიანმა, თავის მხრივ, დაამტკიცა ეს რეგულაცია და ალიევმა შესაბამის განკარგულებას ბაქოში მოაწერა ხელი.

თუმცა, სწორედ აქ დასრულდა კარგი ამბები. მითუმეტეს, რომ “COP-29-თან” დაკავშირებულმა მაღალმა მოლოდინებმა აშკარად იმუშავა. უკანასკნელი ერთ წელია, კონფერენციისთვის მზადების გამო, ბაქოსა და ერევანს შორის ურთიერთობების გარკვეული დათბობა მოხდა. სომხეთი დათანხმდა აზერბაიჯანში კონფერენციის გამართვას, სანაცვლოდ დაიბრუნა 32 პატიმარი და ყველა დაინტერესებული მხარე ელოდა, მიიღებდნენ თუ არა მონაწილეობას სომხეთის წარმომადგენლები კონფერენციაში და თუ მიიღებდნენ, – რა დონეზე. სომეხი სტუმრების ჩამოსვლის მოლოდინი თავისთავად გახდა კონფერენციის ერთ-ერთი ინტრიგა, ყოველ შემთხვევაში, თავიდან ასე იყო. 

თუმცა, წლის განმავლობაში იმდენი მნიშვნელოვანი რამ მოხდა, უფრო სწორად, არ მომხდარა, რომ კონფერენციის მოახლოებასთან ერთად, ოპტიმიზმიც გაქრა.

სტუმრები ერევნიდან არ ჩასულან.

თქვენთვის მოწვევაა. ცრუ

შესაძლოა, მთელი სომხურ-აზერბაიჯანული ურთიერთობების რეგულირების პროცესის მთავარი მახასიათებელი ყალბი რეგულირების დღის წესრიგის კონკურენციაა და ამ მხრივ “COP-29-ის” მოლოდინი ამ ფენომენის საუკეთესო მაგალითია.

საზღვრის დელიმიტაცია არის კონკრეტული ამოცანა, რომლის განხორციელებაც თითოეული მხარის უშუალო ინტერესში შედის. აზერბაიჯანისთვის საზღვრების დელიმიტაცია სახელმწიფოს ფორმირების საბოლოო ეტაპია, რომელიც მისი დღევანდელი ხელისუფლებისთვის ისტორიულ აქტად უნდა იქცეს.

დიდი ხნის განმავლობაში, ბაქოს აშკარად ჰქონდა ცდუნება გამოეყენებინა ეს საკითხი სომხეთზე ზეწოლის მიზნით, ზოგჯერ ძალის გამოყენებითაც კი. შესაძლოა, მომავალში ჩვენ ვიხილოთ ამ ცდუნებების არაერთი განმეორება, ვინაიდან საზღვრის უმეტესი ნაწილი ჯერ კიდევ არ არის შემოსაზღვრული 1991 წლის ალმა ათის დეკლარაციის საფუძვლად მიღების თანხმობის პრინციპზე, როგორც ამას დროდადრო ცხადყოფს ბაქო, ეს მისთვის დოგმას არ წარმოადგენს.

რადგან მოლაპარაკებების პროცესში მისი ყველა სეგმენტი ერთმანეთთან კავშირშია, საზღვრების საკითხი შესაძლოა კვლავ გახდეს არგუმენტი რომელიმე მხარისთვის, ვთქვათ, სატრანსპორტო კომუნიკაციების მოწყობაზე ან სომხეთის კონსტიტუციაში ცვლილებებზე. მაგრამ ამ დროისთვის ეს არ არის საჭირო, დელიმიტაციის კომისიის მუშაობა სრულიად პრაგმატულად მიმდინარეობს შესაბამისი კომისიის მუშაობის განსახორციელებლად, შესაძლოა დალოდება რაიმე შემთხვევისთვის, მაგალითად, BRICS-ის სამიტის ყაზანში. სომხეთისთვის დელიმიტაციის საკითხი უსაფრთხოების საკითხია, თუმცა არა გარანტირებული.

მაგრამ ამ ტექნოლოგიის მთავარი უპირატესობა ის არის, რომ ბაქოს შეუძლია მოლაპარაკების ნებისმიერი, თუნდაც ერთი შეხედვით ყველაზე უმნიშვნელო თემა გამოაცხადოს ასეთ პირობად. ყოველ შემთხვევაში, რაც უფრო წინ მივდივართ, მით უფრო ძლიერია შთაბეჭდილება, რომ აზერბაიჯანისთვის არცერთი მათგანი არ არის რეალურად პირველადი და ფუნდამენტური, რასაც ლოკომოტივის მსგავსად დანარჩენი საკითხები მოჰყვება. მთავარი საკითხი დიდი ხანია მოგვარებულია – ყარაბაღი, დანარჩენი მრავალფეროვანი ბონუსებია, რომელთა მყისიერად მიღების საჭიროება არ დგას.

შესაძლოა, პირიქითაც იყოს: სომხეთის თავზე დაკიდებული პოტენციური მრავალფეროვნების სახით, ეს კიდევ უფრო მომგებიანია. თემები შეიძლება გაერთიანდეს ნებისმიერი თანმიმდევრობით. 90-იანი წლების დასაწყისში სომხური სიუნიკიდან დევნილი აზერბაიჯანელების დაბრუნების საკითხი შესაძლოა გამოყენებული იყოს ზეწოლისთვის, მაგალითად, საზღვრის საკითხზე, საჭიროების შემთხვევაში – კომუნიკაციების თემაზე და ა.შ. მაგრამ ამ ტექნოლოგიის გასაუმჯობესებლად ეს სია უნდა იყოს გაშლილი, როგორც ფრონტის ხაზი, რომელიც აიძულებს ერევანს გადასცეს რესურსები და ჩაერთოს კიდევ ერთ დაპირისპირებაში.

არასამშვიდობო კონფერენცია

ლოგიკა მომგებიანია. ერთის მხრივ, აზერბაიჯანს არსად ეჩქარება. შიდა პოლიტიკური სტაბილურობა ალიევს მანევრირების საშუალებას აძლევს, თანაც ყოველგვარი საგარეო პოლიტიკური რისკების გარეშე. ის ფორმალურად არაფერს არღვევს. მაგრამ აზერბაიჯანი მაინც განიცდის გარკვეული სახის ნერვიულობას და ზუსტად იქ, სადაც ერევანს აქვს მინიმუმ რაიმე სახის საგარეო პოლიტიკური კონტრთამაში. ეს უპირველეს ყოვლისა, ყარაბაღიდან სომხების გამოსვლასთანაა კავშირში: ნებისმიერი დასავლელი პოლიტიკოსის ნებისმიერი განცხადება, რომელიც მხარს უჭერს განდევნილი ყარაბაღის მოსახლეობას, აღიქმება როგორც ეთნიკური წმენდისკენ მინიშნება.

სწორედ ამიტომ, დღეს აზერბაიჯანისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია არადასავლურ სამყაროში მხარდაჭერის დემონსტრირება, რასაც ობიექტურად მიჰყავს მას მოსკოვთან ტაქტიკურ დაახლოებამდე. მაგრამ ამავდროულად, ბაქო ფრთხილად ინარჩუნებს დისტანციას, ეყრდნობა თურქეთს და უცვლელ თეზისს უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერის შესახებ.

პარალელურად სომხეთთან დარეგულირების საკითხზე გაფართოებული დღის წესრიგით ხელმძღვანელობისას, მოზაიკის მიყვანა ზეწოლისთვის ნებისმიერი კონფიგურაციის შესაძლებლობისთვის. საზღვრის დელიმიტაციისა და კომუნიკაციების შესახებ დაპირისპირების გამწვავებასთან ერთად, ზოგიერთმა დამკვირვებელმა ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ ე.წ. დასავლეთ აზერბაიჯანის, ანუ სიუნიკს, სადაც ბაქო დევნილთა დაბრუნებას ითხოვდა, რატომღაც ჩაკვდა. “COP-29-მდე” და განსაკუთრებით მის დროს, თემა ისევ გაცოცხლდა, ​​ახლა კი ყარაბაღელების შესაძლო დაბრუნებასთან დაკავშირებით, რაც ამჯერად აზერბაიჯანელების სომხეთში დაბრუნებას უკავშირდება.

ყველაფერთან ერთად, ტონი იცვლება: დაბრუნების მოთხოვნაში აშკარად იყო ძალის გამოყენებაზე მინიშნება, მაგრამ ახლა ამით აზერბაიჯანი ცდილობს გაანეიტრალოს ეთნიკური წმენდის თეზისი, რაც სომხებმა დაიჟინეს და ახსენებენ: სიუნიკელი აზერბაიჯანების ტრაგედია იყო ეთნიკური წმენდა. 

სიმეტრიის ეს პრინციპი სომხეთისა და მისი მხარდამჭერი დასავლელი პოლიტიკოსების გამოსვლების განხილვისას, მიზნად ისახავს შეასუსტოს სომხეთის იურიდიული რესურსების რისკები აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, რადგან ამ პოლემიკაში ერევანს აღარ მოუწევს კამათი ფაქტებზე, არამედ უწევს საუბარი პრეცედენტებზე.

ერთი სიტყვით, აზერბაიჯანისთვის აზრი არ ჰქონდა “COP-29-თან” დაკავშირებით სამშვიდობო ხელშეკრულების დაჩქარებას, რასაც ბევრი ელოდა. კონფერენციის ბაქოში გამართვის გაზრდილი მნიშვნელობაც კი არ ღირდა ბევრ ხლაფორთად ამ ხელშეკრულებაზე ხელმოწერის თვალსაზრისით. და თუ სამშვიდობო ხელშეკრულება არ არის საჭირო, მაშინ უფრო კერძო ინიციატივებმა, რომლებსაც შეიძლება მიეზიდათ სომხეთი “COP-19-ში” მონაწილეობის მისაღებად, ასევე დაკარგეს მნიშვნელობა – მაგალითად, ეს შესაძლოა ყოფილიყო ზოგიერთი სომეხი პატიმრის გათავისუფლება.

კონფერენციაზე სომხური თემატიკა სომხური დელეგაციისგან განსხვავებით, ბაქოს მხრიდან ტრადიციულად ერევნის კრიტიკით იყო გაჯერებუკი, აზერბაიჯანელი მიმოხილველების აზრითაც კი, კრიტიკა ისმოდა ერევნის გულშემატკივართა მიმართაც, მაგალითად, როგორიცაა ამერიკელი სენატორი ფრენკ პალონი.

არასაომარი დრო

მაგრამ ამ ტაქტიკაზე ერევანმაც იპოვა პასუხი კონფერენციამდე დიდი ხნით ადრე, თუმცა ახლა, მას შემდეგ რაც აზერბაიჯანმა ეს პროცესის გასაყინად გამოიყენა, ტექნოლოგია განსაკუთრებით აშკარა გახდა.

სომხეთის ხელისუფლება აზერბაიჯანის გაღიზიანების სურვილის  დემონსტრაციული არქონით პოზიცირებს და ამიტომ იღებს გარკვეულ, თუმცა, როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, არც თუ ისე მნიშვნელოვან შიდა პოლიტიკურ რისკებს. ამასთან დაკავშირებით, ერევანი თანახმაა შევიდეს ნებისმიერ დაპირისპირებაში, ნებისმიერ პოლემიკაში. ერთ-ერთი ბოლო ინტერვიუში,  რომელიც მიცემულია დაახლოებით იმ დროს, როდესაც ბაქოში საბოლოო “კლიმატის” დოკუმენტები იბეჭდებოდა, ნიკოლ ფაშინიანმა უმეტესწილად ბაქოს ინტერესების სასარგებლოდ ისაუბრა.

ის მზადაა არ გააღიზიანოს აზერბაიჯანი ევროკავშირის სამხედრო დამკვირვებელთა მისიით – მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მშვიდობა იქნება. სომხეთი მზადაა ორმხრივად გააუქმოს სომხეთისა და აზერბაიჯანის მიერ ერთმანეთის მიმართ არსებული ყველა პრეტენზია. 

სომხეთი მზადაა განიხილოს ყველაფერი, რასაც აზერბაიჯანი ითხოვს, თუნდაც კონსტიტუციის შეცვლა – ეს არის სიგნალი, რომელსაც ერევანი აგზავნის ბაქოში და ამ მზადყოფნას განაპირობებს ყველაფერზე, გარდა განხილვის დროისა.

ეს კი, ალბათ, ოპტიმიზმის ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზია.

ორივე მხარეს ესმის, რომ დრო ნამდვილად არ არის არც ერთის მხარეს – მაგრამ ის აშკარად მუშაობს შესაძლო ესკალაციისა და მასშტაბის წინააღმდეგ. ნებისმიერი წინააღმდეგობა, რომელიც ხელს უშლის სამშვიდობო ხელშეკრულების დადებას, სულ უფრო ნაკლებად ჰგავს ესკალაციის მიზეზს. და თუ მშვიდობა შესაძლებელია სამშვიდობო ხელშეკრულების გარეშეც, მაშინ არ არის საჭირო აჩქარება. ამ შემთხვევაში ერევნისთვისაც.