ცხოვრება სავსეა სტრესული მოვლენებით. ბუნებრივია, რომ სხვადასხვა სიტუაციაში გვეშინია, ვშფოთავთ, ვღელავთ – საჯაროდ გამოსვლისას, პაემანზე წასვლისას, ფინანსური თუ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემების დროს. შფოთვა ხშირ შემთხვევაში ადაპტური ემოციაა, რადგან მას დაცვითი ფუნქცია აქვს – საფრთხის დროს გვეხმარება მზადყოფნასა და ყურადღების მოკრებაში, მაგრამ ზოგჯერ ის სცილდება ნორმის ფარგლებს და ხელს გვიშლის ყოველდღიური საქმიანობების შესრულებასა და გარემოსთან ადაპტაციაში, გვიჭირს კონკრეტულ საქმეზე კონცენტრაცია, ურთიერთობები ახლობლებთან, უკიდურეს შემთხვევაში კი სახლიდან გასვლაზეც უარს ვამბობთ.

რა არის შფოთვითი აშლილობა?

შფოთვა არის შიშის ნაირსახეობა, რომელიც გამოწვეულია წარმოსახული და არა ობიექტური საშიშროებით. შიში წარმოადგენს საფრთხეზე დაუყოვნებლივ რეაქციას, შფოთვა კი მუდმივი საფრთხის განცდაა, მაშინ როდესაც კონკრეტული მიზეზი არ გვაქვს. შფოთვა ხასიათდება მუდმივი უარყოფითი წინათგრძნობით მომავლის მიმართ, რასაც სდევს ქცევებისა და სხეულებრივი რეაქციების ერთობლიობა. შფოთვითი აშლილობები ფსიქიკური დარღვევების ისეთ ჯგუფს აერთიანებს, რომელიც შფოთვისა და შიშის ინტენსიურ განცდასთან არის დაკავშირებული. თუკი სიმპტომები ორ კვირაზე მეტხანს გრძელდება და ხელს უშლის ადამიანს ყოველდღიურ ფუნქციონირებაში, აუცილებელია დროული და შესაბამისი დახმარების მოძიება.

 შფოთვითი აშლილობების ჯგუფში შედის:

პანიკური აშლილობა

უცაბედი და განმეორებადი პანიკური შეტევები, რომლებიც ხასიათდება ძლიერი შიშითა და დისკომფორტით და პიკს აღწევს რამდენიმე წუთში. შეტევების დროს ადამიანს აქვს გარკვეული სხეულებრივი რეაქციები, როგორიცაა გახშირებული გულისცემა, ჭარბი ოფლიანობა, ტკივილი გულმკერდის არეში, ხრჩობის განცდა. პანიკური შეტევის შემდეგ ადამიანს ახასიათებს მომავალი შეტევების ძლიერი შიში და ამაზე საპასუხოდ მცდელობა, მაქსიმალურად აირიდო ის სიტუაციები, რომლებიც იწვევენ პანიკურ შეტევებს.

ფობიური აშლილობები

სხვადასხვა სახის ფობიები, რომლებიც წარმოადგენს ირაციონალურ შიშს გარკვეული ობიექტისა და სიტუაციის მიმართ, აიძულებს ფობიის მქონე ადამიანს ძალიან დიდი ენერგიის გაღებას შემაშინებელი მოვლენის თავიდან ასარიდებლად.

სოციალური ფობია

ძლიერი შიში და შფოთვა ისეთი სოციალური სიტუაციების, სადაც ინდივიდი სხვისი დაკვირვების ქვეშ ექცევა. ადამიანს ეშინია, რომ მას უარყოფითად შეაფასებენ, განსჯიან ან დასცინებენ. შიში, როგორც წესი, რეალურ საფრთხეს არ უკავშირდება.

გენერალიზებული შფოთვითი აშლილობა

სხვადასხვა აქტივობებთან დაკავშირებული ქრონიკული და განმეორებადი წუხილი და ნერვიულობა, რომლის კონტროლიც ადამიანს ძალიან უჭირს.

განშორების შფოთვითი აშლილობა

ადამიანის წინააღმდეგობა დატოვოს სახლი, მშობელთან ან სხვა მზრუნველ ადამიანებთან განშორების ძლიერი შიშის გამო. ან სახლში მზრუნველის გარეშე დარჩენის შიში, სხვაგან დაძინების შიში. ასევე ხასიათდება განმეორებადი ღამის კოშმარებით განშორების თემაზე. განშორებით გამოწვეული შფოთვის დროს ადამიანები განიცდიან მშობლიური სახლის ან მათთვის მჭიდრო ემოციური კავშირის მქონე ახლობლებთან განშორების შიშს ან შფოთვას.

სელექციური მუტიზმი

მეტყველების უუანარობა გარკვეულ სოციალურ სიტუაციებში, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანს აქვს მეტყველების უნარი და არ არის დაკავშირებული განვითარების შეფერხებასთან, კომუნიკაციურ აშლილობასა ან თავის ტვინის ფიზიკურ დაზიანებასთან.

აღწერილი აშლილობები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან შფოთვის განცდის ხარისხის, სიმწვავის, სიღრმისა და გამომწვევი სიტუაციების მიხედვით. ის, რაც მათ აერთიანებს, არის ინტენსიური და გადაჭარბებული შფოთვა „მოსალოდნელი საფრთხის“ შესახებ.

რამ შეიძლება გამოიწვიოს შფოთვითი აშლილობა?

რამდენად გავრცელებულია შფოთვითი აშლილობა?

შფოთვითი აშლილობა ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფსიქიკური აშლილობაა, რომელიც მსოფლიოში 264 მილიონ ადამიანს აქვს, რაც მთლიანი მოსახლეობის 3.6%-ს შეადგენს.

როგორ ამოვიცნოთ შფოთვითი აშლილობა?

ფიზიკური ნიშნები

გახშირებული და არასტაბილური გულისცემა; გახშირებული სუნთქვა; კუნთების უკიდურესი დაძაბულობა ან მოდუნება; ოფლიანობა; თავბრუსხვევა; გულისრევისა და პირღებინების შეგრძნება; პირის სიმშრალე.

ფსიქოლოგიური ნიშნები

პანიკა, შიში, მუდმივი ნერვიულობა; ძილის პრობლემები; კონცენტრაციის პრობლემები; გაღიზიანებადობა; დეპრესიულობა; თავდაჯერებულობის დაკარგვა. შფოთვის დროს შემდეგი სიმპტომები იჩენს თავს თანმიმდევრულად ორი კვირის განმავლობაში მაინც:

როგორ მოვიქცეთ, თუკი შფოთვითი აშლილობების სიმპტომები აღმოაჩნდა ჩვენს ახლობელს?

[checklist]

• იყავით ღია და მიმღები: უთხარით, რომ მზად ხართ მის მხარდასაჭერად;
• აღიარეთ მისი გამოცდილების სიმძიმე: მნიშვნელოვანია ადამიანს აგრძნობინოთ,
• რომ მისი მდგომარეობა არ არის „სისუსტე“, არამედ არის რაღაც, რაც არც ისე ადვილად გასამკლავებელია;
• მაგრამ ამავდროულად შეეწინააღმდეგეთ მის არასწორ რწმენებსა და მოლოდინებს: მნიშვნელოვანია, არგუმენტირებული წინააღმდეგობა გაუწიოთ მის არაპროპორციულად ნეგატიურ მოლოდინებსა და ღელვას;
• უბიძგეთ, არ აარიდოს თავი სხვადასხვა შფოთვის აღმძვრელ სიტუაციებს: გაამხნევეთ, რომ არ აარიდოს თავი სიტუაციებს, რომლებიც მასში შფოთვას იწვევს, მნიშვნელოვანია ამ შიშის გადალახვა, თქვენ კი მათ ამაში მხარდაჭერას აღმოუჩენთ;
• გაამხნევეთ წარმატების მიღწევისას: შეაქეთ ის, როცა წარმატებით გადალახავს გარკვეულ შფოთვას, აგრძნობინეთ მას, რომ იმსახურებს იამაყოს საკუთარი თავით;
• უბიძგეთ, რომ მოიძიოს პროფესიული დახმარება: თუკი აღწერილი რჩევები არ არის საკმარისი, მნიშვნელოვანია ურჩიოთ მას მოიძიოს პროფესიული დახმარება.

[/checklist]

როგორ მოვიქცეთ, თუკი ჩვენს ახლობელს პანიკური შეტევა აქვს?

[checklist]

• სთხოვეთ გაიხსენოს, რა ეფექტური საშუალება უცდია ადრინდელი პანიკური შეტევების დროს, სთხოვეთ ეცადოს მათ განმეორებას;
• სთხოვეთ ისუნთქოს რაც შეიძლება ნელა და ღრმად;
• სთხოვეთ უკუსვლით დაითვალოს 100-დან;
• სთხოვეთ, რომ კომფორტულად მოთავსდეს, დაჯდეს ან დაწვეს; გაახსენეთ, რომ ეს შეტევა რამდენიმე წუთში გაივლის; გამოიძახეთ სასწრაფო დახმარება, თუკი სიმპტომები გაუარესდება.

[/checklist]

როგორ მოვიქცეთ, თუკი სიმპტომები აღმოგვაჩნდა ჩვენ?

შფოთვა განკურნებადია და მისგან გათავისუფლებას მედიკამენტები არ სჭირდება.

1. როგორც აღინიშნა, შფოთვას ადაპტური ფუნქცია აქვს, ის სჭირდება ადამიანის ორგანიზმს საშიშროებასთან გასამკლავებლად. ამიტომ შფოთვასთან გამკლავება არ გულისხმობს მის სრულ გაქრობას, არამედ მის მართვას;
2. მოიძიე რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია შფოთვითი აშლილობის შესახებ. ინფორმაციის მოძიება დაგეხმარება გაიაზრო, რომ ყველა ის დისკომფორტის შემქმნელი სხეულებრივი გრძნობა არის შფოთვის ნიშანი. როგორც კი იცი, რასთან გაქვს საქმე, შეგიძლია ამ პრობლემის მართვა;
3. ამოიცანი ის დარდი, რომელიც იწვევს შფოთვას. შემდეგ კი დაანაწილე ეს დარდები რეალისტურ (მაგალითად: „მეშინია, რომ ვერ გადავიხდი გადასახადებს“ „მეშინია, რომ არ მეყოფა ძალა“) და ჰიპოთეტურ („მეშინია, რომ თვითმფრინავი ჩამოვარდება“ „მეშინია, რომ ზღვაზე ყოფნისას ცუნამი იქნება“) დარდებად;
4. განსხვავება რეალისტურ და ჰიპოთეტურ დარდს შორის არის ის, რომ რეალისტური დარდების კონტროლი შეგიძლია, შეგიძლია სწორად დაგეგმო და თავიდან აიცილო საშიშროება. ჰიპოთეტური დარდების შემთხვევაში კი ადამიანს ფაქტობრივად არ აქვს არანაირი კონტროლი მოვლენაზე;
5. დაახარისხე დარდები „დარდების დღიურში“ და ჩამოაყალიბე მათი მართვის სტრატეგია. ისწავლე ნელა სუნთქვა – ძალიან ნელა ჩაისუნთქე ცხვირით და ასევე, ნელა ამოისუნთქე პირით. ეს დაგეხმარება გარკვეული სხეულებრივი რეაქციების მართვაში; ისწავლე კუნთების მოდუნება – ფეხის თითებით დაწყებული სახის კუნთებით დამთავრებული. ჯერ ძლიერ დაძაბე კუნთები, შემდეგ ნელა მოადუნე. ეს დაგეხმარება ზოგადი დაძაბულობისა და ტონუსის შემცირებაში; ისწავლე ცხოვრება გაურკვევლობასთან ერთად – შფოთვას ძალიან ხშირად სწორედ გაურკვევლობა იწვევს. თუკი შეუძლებელია გაურკვევლობის ფაქტის შეცვლა, საუკეთესო საშუალებაა გაურკვევლობის მიმართ დამოკიდებულების შეცვლა, მისი დატევა, მიუხედავად იმისა, რომ დისკომფორტს გიქმნის; კარგად გაიაზრე, რამდენად გჭირდება ეს დარდი.  ხშირად გვგონია, რომ თუკი გარკვეულ რამეზე ვდარდობთ, ამით შევძლებთ მოვაგვაროთ ან თავიდან ავირიდოთ ის, რაზეც ვდარდობთ, შესაბამისად, ეს ხელს გვიშლის, ამ ღელვას თავი დავაღწიოთ. მაგალითად, შეიძლება თვლიდეთ, რომ გადაჭარბებული დარდი თქვენი სიკარგისა და მზრუნველობის ნიშანია, ან ფიქრობთ, რომ დარდი გეხმარებათ მოემზადოთ უარესისთვის, ან გიცავთ იმედგაცრუებისგან. კარგად დაფიქრდით, რამდენად რეალურად აქვს თქვენს დარდებს ამდენი დადებითი შედეგი.

6. გახსოვდეს, ყოველი წინ გადადგმული ნაბიჯი და დაძლეული შფოთვა შენი ძალიან დიდი შრომის შედეგია, რითიც უნდა იამაყო. ამ წინსვლის კარგად გასააზრებლად დაგეხმარება ყველაფრის ჩაწერა. გახსოვდეს, აქ არ არის წარმატება წარუმატებლობაში, არ ჩათვალო, რომ დამარცხდი, თუკი რამდენჯერმე არ გამოგივიდა. აქ საქმე ეხება მუდმივ მცდელობას, გააუმჯობესო შენი შედეგები.

როდის მივმართოთ სპეციალისტს?

შფოთვას ყველა განვიცდით, მთავარი კითხვა, რაც საკუთარ თავს უნდა დავუსვათ – მიშლის თუ არა შფოთვა ხელს ცხოვრებაში? თუკი შფოთვა ყოველდღიურ ცხოვრებას გირთულებთ და აღწერილი ტექნიკები საკმარისი არ არის სიმპტომებთან გასამკლავებლად, მნიშვნელოვანია, დროულად მოიძიოთ პროფესიული დახმარება. შფოთვითი აშლილობის მკურნალობის მაღალი ეფექტურობის მქონე მეთოდია: კოგნიტური თერაპია, კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპია.

ამ და სხვა მომსახურების მიღება შეგიძლიათ შემდეგ სერვისებში:

ტექსტი მომზადებულია ფსიქიკური ჯანმრთელობის მაგისტრთა ასოციაციის მიერ.  იდეის ავტორები: ელენე ქორიძე; თამთა ჭელიძე.