11 აპრილიდან საქართველოში მედიკამენტების გამოწერის ახალი სისტემა ამოქმედდა, რომლის მიხედვითაც ექიმს პაციენტისთვის წამლების გამოწერა მხოლოდ გენერიკული ანუ საერთაშორისო დასახელებით შეეძლება, აფთიაქში მისულ მომხმარებელს კი ფარმაცევტმა წინასწარ დამტკიცებული პოზიტიური სიიდან 3 ყველაზე იაფი ალტერნატივა უნდა შესთავაზოს.

წამლის გენერიკული დასახელება არის ერთი, თუმც მას არაერთი მწარმოებელი ამზადებს და აფთიაქში სხვადასხვა ბრენდული დასახელებით იყიდება, ფასი კი განსხვავდება.

ახალი ცვლილებით, მაგალითად, თუ ექიმი გადაწყვეტს, რომ პაციენტს იბუპროფენი ესაჭიროება, ის რეცეპტში სწორედ ამ წამლის გენერიკულ დასახელებას (Ibuprofen) ჩაწერს და არა სხვადასხვა ბრენდულ წამალს (ნუროფენი, მიგ 400  და ა.შ.), რომლებიც ამ ნივთიერებისაგან შედგებიან.

„ნეტგაზეთი“ დაინტერესდა, რამდენად ეფექტიანი იქნება ეს ცვლილება ისეთ მანკიერ პრაქტიკებთან ბრძოლაში, როგორიც ფარმაცევტულ კომპანიების მხრიდან ექიმების მოსყიდვას და პრეპარატების არამართლზომიერ დანიშვნას ეხება, რაც სფეროს ექსპერტების შეფასებით, ერთ-ერთი მიზეზი იყო ბაზარზე წამლების ფასების ხელოვნური ზრდის.

როგორ მუშაობს არაეთიკური მარკეტინგი ფარმაციის სფეროში

საქართველოს პარლამენტის ჯანდაცვის კომიტეტის ყოფილი თავმჯდომარის, კაკი ზოიძის განცხადებით,  ბოლო 5-6 წლის განმავლობაში საქართველოს ფარმაცევტულ სექტორში არაეთიკური მარკეტინგის მანკიერი პრაქტიკა დამკვიდრდა.

სქემა ამგვარად მუშაობს: წამლის მწარმოებელი ექიმს ფინანსურად ახალისებს იმისათვის, რომ მან საკუთარ პაციენტებს კონკრეტულად მისი წამლები გამოუწეროს და არა კონკურენტი კომპანიების, მიუხედავად იმისა, მისი დიაგნოზისთვის ეს საჭიროა თუ არა.

ზოიძის თქმით, კონკრეტული კომპანიების მხრიდან მათი ინტერესების გატარების სანაცვლოდ, ექიმების ფულადმა წახალისებამ წლების განმავლობაში გამოიწვია ის, რომ ზოგიერთ დიდ საერთაშორისო ფარმაცევტულ კომპანიას, რომელსაც მსგავსი პრაქტიკა კორპორაციულად ჰქონდა აკრძალული, საქართველოდან გასვლა მოუწია. საბოლოო ჯამში კი, სხვადასხვა კვლევით, ექიმების მოსყიდვის მსგავსი პრაქტიკა ერთ-ერთი მიზეზი გახდა საქართველოში წამლებზე ფასის ზრდის.

კაკი ზოიძე აღნიშნავს, რომ კვლევით, რომელიც ჯანდაცვის კომიტეტმა მისი თავმჯდომარეობის დროს ჩაატარა, საქართველოში ჯანდაცვაზე ოჯახების დანახარჯების ნახევარი სწორედ მედიკამენტებზე მოდიოდა. კონკრეტული რეცეპტების გაანალიზებისას კი გამოჩნდა, რომ ამა თუ იმ დაავადებაზე საერთაშორისო გაიდლაინებით გაწერილი ორი-სამი მედიკამენტის ნაცვლად, ზოგჯერ პაციენტებს 7-8 წამალს უნიშნავდნენ:

„ამასთან, უმეტესი მათგანი ე.წ. საკვები დანამატები იყო, ანუ წამლებიც კი არა, მაგრამ ამას პაციენტს როგორც უებარ პანაცეას, ისე აწვდიდნენ. აქედან გამომდინარე იყო კატასტროფული დანახარჯები“, – ამბობს კაკი ზოიძე „ნეტგაზეთთან“ საუბრისას.

ზოიძის თქმით, ამ დრომდე სახელმწიფოს არ გააჩნდა ლეგალური ბერკეტი, რომ ექიმების პირდაპირი ფულადი დაინტერესება ფარმაკომპანიების მხრიდან გამოევლინა და შესაბამისი ადმინისტრაციული თუ სამართლებრივი რეაგირება ჰქონოდა. კანონმდებლობაში კი არსებობდა მითითება, რომ იკრძალებოდა ანგარების მიზნით პაციენტისთვის დანიშნულების მიცემა, მაგრამ ეს მხოლოდ ქაღალდზე რჩებოდა, აღსრულების რეალური მექანიზმის გარეშე. ანუ კანონით გათვალისწინებული იყო ჯარიმა, მაგრამ შეიძლება ექიმს ეთქვა, რომ იმ კონკრეტულ მედიკამენტს რეცეპტებში ხშირად სამედიცინო პრაქტიკის გამო იყენებდა და არ არსებობდა იმის დადგენის მექანიზმი, ეს მართლაც ასე იყო, თუ მას ანგარება ამოძრავებდა. შესაბამისად, მუხლი აღსრულებამდე ვერ მიდიოდა:

„ეს პრობლემა ახალი არაა. საქართველოს გარდა ბევრ სხვა ქვეყანაშიც იყო. აშშ-ს, მაგალითად, თავის დროზე ე.წ. Pharmaceutical Sunshine Act-ის მიღება დასჭირდა, როცა ექიმები ვალდებული გახდნენ, რომ არათუ გრანტები და ხელფასები, არამედ სავალდებულოდ დაედეკლარირებინათ, რაიმე მცირე ინტერესი ან სარგებელი მაინც თუ ჰქონდათ ფარმაცევტული კომპანიისგან, იქნებოდა ეს ლანჩი თუ სხვა. შემდეგ უკვე პაციენტი წყვეტს, იცავს ის კონკრეტული ექიმი მის ინტერესს თუ ფარმაცევტული კომპანიის სასარგებლოდ მოქმედებს“, – ამბობს კაკი ზოიძე.

გასტროენტეროლოგი და პრაქტიკოსი ექიმი ჯაბა ზარქუა „ნეტგაზეთთან“ საუბარში აცხადებს, რომ ამ პრაქტიკის აღმოსაფხვრელად საკუთარ პაციენტებს წლებია წამალს გენერიკული დასახელებით უწერს.

ზარქუა მიიჩნევს, რომ ექიმის მოვალეობაა მედიკამენტის სახეობის, დოზისა და ხანგრძლივობის სწორად შერჩევა, თუმცა ის საკითხი, თუ რომელი ბრენდული სახელით და რა ფასად შეიძენს პაციენტი პრეპარატს, ექიმის კომპეტენციებს სცდება.

ზარქუას თქმით, ამრიგად, თუ პაციენტს, ვთქვათ, ეზომეპრაზოლის შემცველი მედიკამენტი სჭირდებოდა, რეცეპტშიც გენერიკს უთითებდა, რეკომენდაციის სახით კი ურჩევდა, ნებისმიერი ევროპული ქვეყნის წარმოებული მედიკამენტი შეეძინა, რომლის ფასიც უფრო მისაღები იქნებოდა:

„ეს იყო არც ისე იდეალური, მაგრამ მაინც პაციენტის განათლება რაღაცნაირად ხდებოდა. არ ვარ იმის ილუზიაში, რომ ეს ასე იდეალურად ხდებოდა… აფთიაქში ყველა ვყოფილვართ, იქ ცოცხალი რიგია, ცოტა სწრაფი ტემპია. ამდენი დრო, რომ ფარმაცევტს ჩამოუდგეს პაციენტი და ელაპარაკოს, აბა, გადმომიღე და რომელია ყველაზე იაფი… ამას ყველა პაციენტი ვერ ახერხებდა“ ,- ამბობს ჯაბა ზარქუა.

მისი თქმით, ხშირად ხდებოდა, რომ გენერიკული დასახელების მქონე დანიშნულებით მისულ პაციენტებსაც აფთიაქები პრეპარატებს მათი ინტერესების შესაბამისად სთავაზობდნენ. ზოგიერთი პაციენტი ახერხებდა ამისთვის ყურადღების მიქცევას, მაგრამ ყველა ვერა:

„მანდ ხშირ შემთხვევაში ასეთი ხვრელი იყო დატოვებული ფარმაცევტული კომპანიის და აფთიაქის მეპატრონეებისგან, რომ მოგცემდნენ ისეთ პრეპარატს, რომელიც იყო, ვთქვათ, მათი გაყიდვის ინტერესში. ზოგი პაციენტი მიაქცევდა ყურადღებას და იკითხავდა, რატომ მისცეს ქართული ან რუსული წარმოების მედიკამენტი, როცა ექიმს ევროპული ქვეყნის წარმოებული ეწერა, მაგრამ ზოგი პაციენტი ამას ვერ ახერხებდა“, – ამბობს ზარქუა.

რა იცვლება ახალი კანონით

გარდა წამლის გენერიკული დასახლებით გამოწერის ვალდებულებისა, კანონში შესული ცვლილება ელექტრონული რეცეპტების დანერგვასაც ითვალისწინებს. სწორედ ამ კომპონენტს ასახელებს კაკი ზოიძე ზემოაღნიშნული პრობლემის მოგვარების ერთ-ერთ მთავარ გზად.

ჯანდაცვის კომიტეტის ყოფილი თავმჯდომარე აღნიშნავს, რომ გამჭვირვალე უნდა იყოს ყველა ეტაპი, თუ რომელი ექიმი, რა დიაგნოზის დროს, რა რაოდენობით და რომელ მედიკამენტს ნიშნავს, თუმცა აღნიშნავს, რომ შესაბამისი მუდმივი მონიტორინგის გარეშე, არც ეს ნაბიჯი იქნება ეფექტიანი.

პრეპარატის გენერიკული დასახელებით გამოწერა ნიშნავს, რომ ექიმი რეცეპტში კონკრეტული კომპანიის სახელს არ უთითებს სავაჭრო დასახელებით, რითაც პაციენტს უფართოვდება არჩევანი და პროცესის თანამონაწილე ხდება. ყოფილი დეპუტატი არ გამორიცხავს, რომ ექიმმა პაციენტს ფურცელზე მაინც დაუწეროს წამლის ბრენდული დასახელება და უთხრას, რომ ამ მწარმოებლის პრეპარატს ურჩევს, თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ აღარ იარსებებს გარანტია, რომ აფთიაქში მისული პაციენტი სხვა პრეპარატს არ იყიდის, ექიმს წამლის მწარმოებლისაგან არაეთიკური ბონუსის მიღების გარანტიაც აღარ ექნება და, შესაბამისად, აღარც დაინტერესება, რომ მას ფული გადაუხადონ.

რაც შეეხება აფთიაქში წარსამართ პროცესს, კანონის მიხედვით, ფარმაცევტს უჩნდება ვალდებულება, აფთიაქში რეცეპტით გამოცხადებულ მომხმარებელს სახელმწიფოს მიერ დამტკიცებული წინასწარ შედგენილი ე.წ. პოზიტიური სიიდან შესთავაზონ სამი ყველაზე იაფი მედიკამენტი, რომელსაც ექნება როგორც ხარისხის, ასევე, ბიოეკვივალენტურობის დამდასტურებელი სერტიფიკატი:

„ფარმაცევტმა უნდა შემოგთავაზოს არა ყველა წამალი, რომელთაგანაც ზოგიერთი უხარისხო შეიძლება იყოს, არამედ [3 პრეპარატი] წინასწარ დამტკიცებული 3 ათასი მედიკამენტის სიიდან. ეს სია სახელმწიფოს მიერაა დამტკიცებული და ამ სიაში შესულია წამლები, რომელთაც აქვთ შესაბამისი სერტიფიკატი. ერთი GMP-ის [სერტიფიკატი], ანუ მაღალი ხარისხის და ბიოეკვივალენტობის სერტიფიკატი. თუ კომპანიას სურს, მისი მედიკამენტი მოხვდეს ამ სიაში, [მწარმოებელმა] უნდა მიიტანოს შესაბამისი ლაბორატორიის და ორგანოს მიერ გაცემული ბიოეკვივალენტურობის სერტიფიკატი“, – ამბობს კაკი ზოიძე „ნეტგაზეთთან“.

შესაბამისად, ზოიძე აცხადებს, რომ ამ მოდელით, პაციენტი უკვე პროცესის თანამონაწილე ხდება და თავად წყვეტს, რომელი წამალი უნდა შეიძინოს და რა ფასად. ზოიძის თქმით, პაციენტმა შეიძლება მაინც ის წამალი იყიდოს, რომელიც ექიმმა არაფორმალურად ურჩია, თუმცა დამატებითი ფილტრი ჩნდება:

„დაურეკავს მაინც იმ თავის ექიმს და ეტყვის, რომ სთავაზობენ 10-ჯერ უფრო იაფ სხვა წამალს, რომელზეც ეუბნებიან, რომ ადეკვატურია და ჰკითხავს, ასეა თუ არა. თუ ოდნავ მაინც კეთილსინდისიერი ექიმია, დაფიქრდება, სანამ ეტყვის, რომ ეს არ არის ეკვივალენტური“, – ამბობს კაკი ზოიძე.

რა ხვრელები შეიძლება არსებობდეს ახალი კანონით დადგენილ პრაქტიკაში

მთლიანობაში კანონში შესულ ცვლილებებს კაკი ზოიძეც და ჯაბა ზარქუაც პოზიტიურად აფასებენ. თუმცა საუბრობენ იმ ხვრელებზე, რომელმაც შესაძლოა, ეს პოზიტიური ეფექტი შეაფერხოს. ამისათვის საჭიროა მონიტორინგის ადეკვატური სისტემა და შესაბამისი პოლიტიკური ნების არსებობა.

კაკი ზოიძე ფიქრობს, რომ ცვლილებებით რისკი ჩნდება, არაეთიკურმა გარიგებებმა უკვე აფთიაქების მხარეს  გადაინაცვლოს. მაგალითად, წინასწარი სიით განსაზღვრული სამი ყველაზე იაფიანი მედიკამენტი ამა თუ იმ აფთიაქმა საკუთარ ქსელში არ შეიტანოს და მომხმარებელს მედიკამენტები საკუთარი ინტერესების შესაბამისად შესთავაზოს:

„აქაც მონიტორინგია საჭიროა და შენ უნდა ჰკითხო იმ სააფთიაქო ქსელს, რატომ არ გაქვს სამი ყველაზე იაფი პროდუქტი და გამოაცხადო საჯაროდ, რომ ამ აფთიაქებს აქვს, ამას არა. ამის მართვაც სავსებით შესაძლებელია, თუ იქნება პოლიტიკური ნება“, – ამბობს კაკი ზოიძე.

ჯაბა ზარქუა მიიჩნევს, რომ ცვლილებებს იმ შემთხვევაში ექნება შედეგი, თუ ის კონტექსტიდან ამოვარდნილ და პოპულისტურ მოქმედებად არ დარჩება და შემდეგი ნაბიჯების მოჰყვება.

„ არის რაღაც, რისიც მეშინია: ვთქვათ, ვეღარ უწერს ექიმი პრეპარატს კომერციული სახელით და გამოუწერა [გენერიკული დასახელებით] ეზომეპრაზოლი. ბაზაში აისახა, რომ ეს წამალი აქვს დანიშნული. აფთიაქში რომ შედის პაციენტი, მერე ვინ აკონტროლებს, ის აფთიაქი რას გაყიდის?! ის აფთიაქი თუ თავის ინტერესების შესაბამისად გაყიდის [წამლებს], ეს როგორ უნდა გაკონტროლდეს, არ ვიცი“, – აცხადებს ზარქუა.

იმისათვის, რომ მსგავსი ხვრელები აღარ დარჩეს, ზარქუა მიიჩნევს, რომ ცვლილებები კიდევ უფრო მაღალ დონეზე უნდა ავიდეს, მოხდეს ბიზნესინტერესებში ჩაძიება და იმის გამორკვევა, თუ ვინაა დაინტერესებული წამლების სიძვირით. ზარქუა მიიჩნევს, რომ ეს თემა ვიწროპარტიული დაპირისპირების საგნად არ უნდა დარჩეს, რომელიც კონკრეტული პირების ინტერესების შესაბამისად შეიძლება გადაწყდეს და ყველა უნდა შეთანხმდეს, რომ ეს პრობლემა ყველას ეხება.

როგორ გეგმავს სახელმწიფო რისკების დაზღვევას

კითხვებით, თუ როგორ მოხდება აღნიშნული რისკების დაზღვევა, „ნეტგაზეთმა“ ჯანდაცვის სამინისტროს პოლიტიკის დეპარტამენტის ხელმძღვანელს, ეკა ადამიას მიმართა.

ადამია ჩვენთან საუბარში განმარტავს, რომ ელექტრონული რეცეპტების სისტემა ცენტრალიზებულია და მასში გაერთიანებულია როგორც ყველა ექიმი, რომელსაც აქვს მედიკამენტის გამოწერის უფლება, ასევე ყველა აფთიაქი, რომელსაც მედიკამენტის გაყიდვის სურვილი გააჩნია. ადამია აცხადებს, რომ ამრიგად, სამინისტროს პროცესზე რჩება სრული ზედამხედველობის შესაძლებლობა.

ჯანდაცვის სამინისტროს პოლიტიკის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი განმარტავს, რომ უწყებას მომზადებული აქვს ანალიტიკური მოდული, რომლის მეშვეობითაც თვალს ადევნებს პროცესს მედიკამენტის გამოწერიდან მის გაცემამდე:

„ამ მექანიზმით, რეალურად, ლაივ რეჟიმში შეგვიძლია პროცესზე თვალის მიდევნება, რაც გვაძლევს მეტ მოქნილობას, რომ გაკონტროლდეს პროცესი… მათ შორის, აფთიაქებიდან მედიკამენტების გაცემის პროცესი“, – აცხადებს ეკა ადამია „ნეტგაზეთთან“ საუბრისას.

გენერიკული მედიკამენტის დანიშნვნას რაც შეეხება, ადამია აცხადებს, რომ სისტემა პირდაპირ ბლოკავს სხვა სახით გამოწერის შესაძლებლობას. ამდენად, ექიმს უბრალოდ ფიზიკურად არ შეეძლება, სავაჭრო დასახელებით გამოწეროს მედიკამენტი.

რაც შეეხება აფთიაქის ნაწილს და რისკებს ამ მიმართულებით, ჯანდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელი ამბობს, რომ ვინაიდან პაციენტისთვის არჩევანის შესაძლებლობა დატოვებულია, ოღონდ ე.წ. პოზიტიური სიიდან, დააკვირდებიან აფთიაქების მიერ გაყიდული მედიკამენტების ტრენდს:

„შევხედავთ, თუ კონკრეტულ გენერიკზე კონკრეტული აფთიაქიდან მხოლოდ ერთი სავაჭრო დასახელების მედიკამენტი იყიდება, ჩვენ ამაში ეჭვს შევიტანთ. ეს პროცესი განგრძობადი კონტროლის ქვეშ იქნება და აქტიურად შემოწმდება. ვფიქრობთ, ამ ნიუანსებს, რაც შეიძლება ახლა ჩანდეს, რომ თავისუფლად გაატარებს ფარმაცევტი ან ექიმი, ცენტრალიზებული ანალიტიკის გზით მარტივად აღმოვაჩენთ და გვექნება შესაბამისი რეაგირება“, – ამბობს ეკა ადამია „ნეტგაზეთთან“ საუბრისას.

ადამია ასევე ამბობს, რომ რეფორმა ამ ეტაპზე არ დამთავრდება, ის გრძელდება და მოიცავს შემდგომ ნაბიჯებს, რომელიც უწყებას მისცემს შესაძლებლობას, მთლიანად დაინახოს აფთიაქებში არსებული სიტუაცია. ჯანდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელი აღნიშნავს, რომ უწყებას ექნება შესაძლებლობა, გამოავლინოს ისეთი შემთხვევებიც, თუ რომელიმე აფთიაქი ხელოვნურად დაბლოკავს წინასწარ შემუშავებულ სიაში არსებულ პრეპარატებს

„ის, რომ ვიღაცამ რაღაც დაბლოკოს ხელოვნურად და კონკრეტულ ბრენდები გაყიდოს სისტემატურად, ამის დაკვირვების შესაძლებლობა ნამდვილად გვაქვს ახლავე და ეს იქნება შესაბამისი რეაგირების საფუძველი. ეს სისტემა ამ ეტაპზე პილოტურად მუშაობს და სანქციას არ ექვემდებარება პირველ მაისამდე. პირველი მაისიდან დაიწყება უკვე სანქცირების მექანიზმიც. პროცესში ცოტა დრო უნდა გავიდეს რომ ჩვენ შევხედოთ, რა ხდება ამ მიმართულებით. სანქციები ფინანსური ჯარიმას ითვალისწინებს და ასევე ფინანსური ჯარიმა არის ექიმების მხარესაც, შეიძლება კლინიკის მხარესაც“, – ამბობს ეკა ადამია.

რაც შეეხება რეფორმის ადეკვატურად კონტროლის რესურსებს, ადამია აცხადებს, რომ უწყებას ამჟამად საჭირო რაოდენობის რესურსები აქვს. საჭიროების შემთხვევაში კი მონიტორინგის სამსახური გაძლიერდება და იმ მიზნების მისაღწევად, რაც უწყებას აქვს დასახული, ეს საკითხი მხარდაჭერილი იქნება.

სანქციების ოდენობასთან დაკავშირებით ჯანდაცვის სამინისტროში ამბობენ, რომ დარღვევის შემთხვევაში აფთიაქი დაჯარიმდება პირველ ჯერზე 500 ლარით, განმეორების შემთხვევასი კი- 1000-ით. ხოლო სამედიცინო სექტორში საჯარიმო სანქციები განისაზღვრება კონკრეტული შემთხვევის ღირებულებიდან ან სარევიზიო პერიოდში ანაზღაურებული თანხის ოდენობაზე გარკვეული პროცენტის დაკისრებით.