“ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტი” ანგარიშს წარმოადგენს, რომელშიც 2010-2019 წლებში საქართველოში რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების დაცვის პრობლემატიკა და ტენდენციებია შეფასებული. ორგანიზაცია განიხილავს რიგ საკითხებს, მათ შორის, სახელმწიფოსა და რელიგიის ურთიერთგამიჯვნის პრობლემას, პრობლემურ საკანონმდებლო ინიციატივებსა და რელიგიურ შეუწყნარებლობას, შესაბამის უწყებებს კი რეკომენდაციებით მიმართავს.
ანგარიშის ავტორების თქმით, სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთგამიჯვნის პრინციპი ხშირად ირღვევა მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოსათვის ფინანსური, სოციალური და სამართლებრივი პრივილეგიების მინიჭებით.
ავტორთა თქმით, საპატრიარქოს დომინანტურობა და მისი გავლენა არაერთგზის გამოვლინდა გასული წლების მანძილზე. ეს მოხდა:
ანგარიშის თანახმად, 2002 წლიდან 2019 წლამდე ეკლესიამ ბიუჯეტიდან 276.5 მილიონი ლარი მიიღო, საპატრიარქოსთვის გადაცემული უძრავი ქონება კი, ჯამში, 64 კვ.კმ. ფართობს მოიცავს.
“საქართველოს თვითმმართველი თემები და ქალაქები ასევე გადასცემენ საქართველოს საპატრიარქოს მატერიალურ სიკეთეს (ყოველწლიურად, დაახლოებით ოთხიდან ხუთ მილიონამდე ლარს)”, – წერია ანგარიშში.
ეკლესიის პრივილეგირებულობის ფონზე, ორგანიზაციის თქმით, სახელმწიფო სხვა რელიგიური ორგანიზაციების ავტონომიაში უხეშად ერევა. TDI-ს აზრით, სამთავრობო სტრუქტურა, სახელწოდებით “რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტო”, სწორედ ზემოაღნიშნულ მიზანს ემსახურება, ნაცვლად რელიგიის თავისუფლების დაცვისა.
“…სააგენტომ უმთავრესი ვალდებულებები არ შეასრულა. სააგენტოს არ გამოუხატავს თავისი პოზიცია რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების დაცვის კუთხით ისეთ კრიტიკულად მნიშვნელოვან საკითხზე, როგორიცაა 2017 წელს საკონსტიტუციო რეფორმის ფარგლებში რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების შეზღუდვის მცდელობა”, – წერია ანგარიშში და ასევე ხაზგასმულია, რომ რელიგიური გაერთიანებები აღნიშნულ ორგანოს უნდობლობას უცხადებენ.
ორგანიზაციის განცხადებით, ბოლო წლებში განსხვავებული ეროვნებისა თუ იდენტობის ადამიანები არაერთგზის გამხდარან აგრესიის მსხვერპლნი, ძალადობრივი ჯგუფის წევრებს შორის კი მართლმადიდებელი სასულიერო პირები ან საპატრიარქოსთან ასოცირებული ორგანიზაციები/მათი წარმომადგენლებიც არიან. TDI-ს შეფასებით, სახელმწიფო არ გამოირჩევა მსგავს ქმედებებზე დროული და მკაცრი რეაგირებით.
ანგარიშში საუბარია პრობლემებზეც, რომელთაც მუსლიმი თემი აწყდება სახელმწიფოს მხრიდან. ავტორთა თანახმად, ეს ხდება საზღვრის კვეთისას, სამგზავრო დოკუმენტების შემოწმებისას, რელიგიური ლიტერატურის შემოტანისას და ა.შ.
ამგვარ ინიციატივებს შორის TDI ასახელებს:
ამ კონტექსტში ორგანიზაცია ახსენებს “სახელმწიფო ქონების” შესახებ საქართველოს კანონს, რომლითაც რიგ რელიგიურ გაერთიანებებს მართლმადიდებელი ეკლესიისგან განსხვავებული პირობები აქვთ დაწესებული. TDI დისკრიმინაციულად აფასებს საგადასახადო სამართლის სფეროში არსებულ ნორმებსაც, რომელთა ძალითაც, რიგ შემთხვევებში, მხოლოდ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია თავისუფლდება გადასახადებისგან.
ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია არაერთი პრივილეგიით სარგებლობს განათლების სფეროშიც, რელიგიური უქმე დღეები კი მხოლოდ მართლმადიდებლურ რელიგიური დღესასწაულებს უკავშირდება.
ამ ნაწილში ორგანიზაცია ახსენებს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებასაც, რომლითაც მან რელიგიური გაერთიანებების სარჩელები დააკმაყოფილა და დაადგინა, რომ საქართველოს საგადასახადო კოდექსისა და სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის ნორმები არღვევდა კონსტიტუციის მე-14 მუხლს (თანასწორობის უფლება) და რელიგიური გაერთიანებებისთვის დისკრიმინაციულ გარემოს ქმნიდა.
ავტორთა თქმით, რელიგიური უმცირესობებისათვის საქართველოში რელიგიური ნიშნით დევნა, ფიზიკური და სიტყვიერი ძალადობა, რელიგიური წესის აღსრულებისთვის უკანონოდ ხელის შეშლა ერთ-ერთი ყველაზე მწვავე და სისტემური პრობლემაა.
“თუკი წლების განმავლობაში დისკრიმინაციას და დევნას ძირითადად იეჰოვას მოწმეები განიცდიდნენ, ბოლო წლებში ეს პრობლემა შეეხო მუსლიმი თემის წარმომადგენლებსაც”, -წერია ანგარიშში.
ორგანიზაციის თანახმად, 2012-დან 2016 წლის ჩათვლით, საქართველოს სხვადასხვა გეოგრაფიულ არეალში მცხოვრები მუსლიმების წინააღმდეგ რელიგიური ნიშნით ძალადობის და უფლებების დარღვევის რვა მასშტაბური შემთხვევა გამოვლინდა. აქედან შვიდ შემთხვევაში პასუხისმგებლობა არავის დაკისრებია, ზოგ საქმეზე კი გამოძიება ამ დრომდე უშედეგოდ გრძელდება.
სახელმწიფოს მიერ რელიგიური გაერთიანებების საქმიანობაში ჩარევის მაგალითად TDI-ს მოჰყავს „სრულიად საქართველოს მუსლიმთა სამმართველოს“ ყოფილი შეიხის, ვაგიფ აქპეროვის თანამდებობიდან იძულებით გადაყენების შემთხვევა.
“2013 წელს იგი დაიბარეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ერთ-ერთ შენობაში, სადაც, აქპეროვის განცხადებით, შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები მას დაემუქრნენ და მოითხოვნდნენ დაეწერა თანამდებობიდან გადადგომის შესახებ განცხადება. 2020 წლის იანვრის მდგომარეობით, ვაგიფ აქპეროვი არ არის ცნობილი დაზარალებულად, არ დაწყებულა სისხლის სამართლებრივი დევნა კონკრეტული პირების მიმართ, ხოლო გამოძიება კვლავ უშედეგოდ გრძელდება”, – წერია ანგარიშში.
ორგანიზაცია საუბრობს იეჰოვას მოწმეების უფლებების დარღვევის, მათზე ძალადობის ფატქზბზეც და აღნიშნავს, რომ “სახელმწიფოს რეაგირება ნათლად წარმოაჩენს საქართველოში რელიგიის თავისუფლების სფეროში არსებულ ვითარებას”. ანგარიშის მიხედვით, მსგავს ფაქტებზე ხშირად საერთოდ არ იწყება გამოძიება, დაწყების შემთხვევაში კი არაგონივრული ვადით ჭიანურდება. ავტორთა თქმით, პრობლემურია პროკურატურის მხრიდან მათთვის დაზარალებულის სტატუსის მინიჭების საკითხიც.
ამავე ნაწილში ორგანიზაცია მიესალმება 2018 წელს შსს-ში ადამიანის უფლებათა დაცვის და გამოძიების ხარისხის მონიტორინგის დეპარტამენტის შექმნას, თუმცა აქვე აღნიშნავს, რომ:
“დეპარტამენტის უფლებამოსილება მხოლოდ გამოძიების მიმდინარეობის მონიტორინგითა და სარეკომენდაციო ხასიათის დოკუმენტის გამოცემით შემოიფარგლება და არ გააჩნია უშუალოდ საგამოძიებო ფუნქცია”.
TDI-ს თქმით, არადომინანტი რელიგიური გაერთიანებებისთვის ერთ-ერთ უმთავრეს პრობლემას ქონებასთან და რელიგიური დანიშნულების ნაგებობებთან დაკავშირებული საკითხები წარმოადგენს. ორგანიზაცია დასძენს,რომ 1991 წელს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, მხოლოდ მართლმადიდებელ ეკლესიას მიეცა საბჭოთა დროს ჩამორთმეული საკუთრების დაბრუნების საშუალება, სხვებს კი ჩამორთმეულ ნაგებობათა დიდი ნაწილი არათუ არ დაუბრუნდათ, არამედ მათი ზოგიერთი ნაგებობა მართლმადიდებელ ეკლესიას მიაკუთვნეს.
ავტორთა თქმით, არადომინანტი რელიგიური ჯგუფების წარმომადგენლები ხშირად დისკრიმინაციას განიცდიან ახალი რელიგიური დანიშნულების ნაგებობების მშენებლობის მოთხოვნის პროცესშიც.
“მშენებლობის ნებართვებს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები გასცემენ. პრობლემურია რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტოს როლიც რელიგიური უმცირესობებისთვის საკულტო ნაგებობების მშენებლობის ნებართვის მოპოვებისას. სააგენტო ლეგიტიმური მიზნისა და სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე არამართლზომიერად ერევა ადგილობრივი თვითმმართველობის კომპეტენციაში”, – წერს TDI.
ამავე ნაწილში საუბარია ბათუმში ახალი მეჩეთის აშენების საკითხზე, რომელიც წლებია, ყოვნდება.
2005 წელს მიღებულმა კანონმა ზოგადი განათლების შესახებ საჯარო სკოლის ერთ-ერთ მთავარ პრინციპად რელიგიური ნეიტრალობა და არადისკრიმინაციულობა განსაზღვრა. მიუხედავად ამისა, ორგანიზაციის თქმით, ამ მიმარულებით არაერთი პრობლემა შეინიშნება.
კონკრეტული შემთხვევების განხილვისას აღნიშნულია:
ამ ნაწილში TDI მიესალმება VII კლასის ყველა სახელმძღვანელოს გრიფირების პროცესში, კონკურსში წარმოდგენილი სახელმძღვანელოების შეფასებისას ადამიანის უფლებების ექსპერტების ჩართვას.
ანგარიშის ავტორები სახელმწიფო უწყებებს ვითარების გამოსასწორებლად რიგი რეკომენდაციებით მიმართავენ:
სხვა რეკომენდაციები და კვლევის დეტალები იხილეთ ბმულზე.