კომენტარი

“პროტესტის გამოთქმას აზრი ყოველთვის აქვს”

13 იანვარი, 2011 • • 1935
“პროტესტის გამოთქმას აზრი ყოველთვის აქვს”

ტენდენცია, რომელიც გამოიკვეთა უკანასკნელი პერიოდის საპროტესტო აქციების დროს, არის, რომ გარკვეულ ჯგუფებს არ აქვთ სურვილი, მათ მიერ ორგანიზებულ აქციებში პოლიტიკურმა ძალებმა მიიღონ მონაწილეობა. თქვენი აზრით, რას ასახავს ეს ტენდენცია?

სხვადასხვა მიზეზია. ერთი, რომ ოპოზიციას საზოგადოებაში ნდობა აქვს დაკარგული. პოლიტიკური ოპოზიცია არ გახლავთ ოპოზიციურად განწყობილი ელექტორატის მოკავშირე. ეს  არჩევნებზეც გამოჩნდა, როდესაც ხელისუფლების მიმართ გაბრაზებული და ნიჰილისტურად განწყობილ ამომრჩეველთა დიდი ნაწილი არჩევნებზე არ მივიდა  და რომელიმე პოლიტიკურ ძალას არ დაუჭირა მხარი. ოპოზიციური ელექტორატი თვლის, რომ დღეს არსებული ოპოზიციური ძალები მათი ინტერესების ადეკვატური გამომხატველი არ არის.

პარადოქსული ვითარებაა, თავისთავად ეს პროტესტი, იგივე ვეტერანების და იგივე მოსწავლეების, არის პოლიტიკური აქტი, ეს არის პოლიტიკური მოვლენა, ეს არის დაპირისპირება, მიუღებლობა, კრიტიკა იმის, რასაც ხელისუფლება ატარებს განათლების სისტემაში, ვეტერანების სოციალური დაცვის მიმართულებით და სხვ.. თავისთავად ეს არის პოლიტიკური შინაარსის მოვლენა.

მე ამ აქციებში ვხედავ ჩანასახს ე.წ. სამოქალაქო აქტიურობის, როდესაც ადამიანები, ჯგუფები, ამ შემთხვევაში, ოპოზიციური ელექტორატი რომელიმე პოლიტიკურ პარტიაზე კი არ არის ”მიბმული” და მისი დაგეგმილი სტრატეგიის მიხედვით კი არ მოქმედებს,  არამედ თავად არის საპროტესტო გამოსვლების ორგანიზატორი, ანუ თვითორგანიზებული და თვითაქტიურია. შესაძლოა, ჩვენს საზოგადოებაში ყალიბდება ინტერესთა ჯგუფები, რომლებიც ცდილობენ დამოუკიდებელი აქტორები გახდნენ.

აქამდე ასე იყო: ოპოზიციური ელექტორატი იყო გზააბნეული და ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიები გარკვეულ მიმართულებას უძებნიდა საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილის პროტესტს. ახლა, როგორც ჩანს, იწყება დრო, როდესაც ინტერესთა ჯგუფები თავადვე აპირებენ საკუთარი ინტერესების დაცვას, პოლიტიკურ პარტიებთან მიბმის, ან პოლიტიკური პარტიების წინამძღოლად დასახვის გარეშე.

შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საზოგადოებას პოლიტიკოსები ნაკლებად ჭირდება?

ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიები, როგორც პოლიტიკის კეთების აქტორები, საქართველოში ამ ეტაპზე არ არიან ნდობით აღჭურვილნი. ამიტომ გადაწყვიტეს ოპოზიციურად განწყობილმა ჯგუფებმა თვითორგანიზება.

რატომ არ შედგა სახალხო კრება ისეთი წარმატებით, როგორც ჩაფიქრებული იყო? იმიტომ, რომ მან დაკარგა სახალხოობა. როგორც კი ეს კრება გაიგივდა პოლიტიკურ ძალასთან, მან ხიბლი დაკარგა.

ოპოზიციური ელექტორატი და პოლიტიკური პარტიები გაითიშა. თუმცა არსებობს შანსი, რომ რაღაც დროს ისინი შეეერთდნენ და ყველაზე მიზანშეწონილი დრო ამისათვის  არჩევნები იქნება.

მაგრამ თქვენ თქვით, რომ არჩევნებზეც არ მივიდა ხალხის ნაწილი…

გააჩნია, როგორ მოიქცევა ოპოზიცია, მოახერხებს თუ არა ის სიმპათიის დაბრუნებას. თუ მოახერხებს, ეს გზები ისევ გადაიკვეთება, თუ არა, ადამიანები სხვა გზით შეეცდებიან საკუთარი ინტერესების დაცვას.  მოსწავლეებიც და ვეტერანებიც შეეცადნენ საკუთარი ინტერესების დაცვას. ჩემთვის ეს არის სამოქალაქო საზოგადოების გააქტიურების ინდიკატორი.

და თქვენ ფიქრობთ, რომ ეს არის პოზიტიური პროცესი?

დიახ, ჩემი აზრით, ეს პოზიტიური პროცესია. სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბების თვალსაზრისით პოზიტიურია, მაგრამ ის, რომ ოპოზიციური პოლიტიკური აქტორები არ მოიაზრებიან ამ თამაშში, ეს, რა თქმა უნდა, არ არის პოზიტიური და მიუთითებს საღი პოლიტიკური ისტებლიშმენტის ჩამოუყალიბებლობაზე.

გრძელვადიან პერსპექტივაში როგორ შეიძლება მოვლენები განვითარდეს?

არსებობს სხვადასხვა სცენარი: ერთი ის, რომ ინტერესთა ჯგუფები გააგრძელებენ დამოუკიდებლად საქმიანობას და თავად დაიცავენ საკუთარ ინტერესებს, რაც  ხელისუფლების შეცვლის თვალსაზრისით, არ არის ეფექტური იმიტომ, რომ ხელისუფლების ცვლა უნდა მოახდინონ პოლიტიკურმა ძალებმა. თუ ოპოზიციურად განწყობილი ელექტორატი საკუთარი ინტერესების გამომხატველად არ მიიჩნევს ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტიებს, ეს აძლევს უალტერნატივო შანსს ხელისუფლებას, დარჩეს ძალაუფლებაში.

ხელისუფლების ცვლის თვალსაზრისით არაეფექტური იქნება ინტერესთა ჯგუფების დამოუკიდებელი ბრძოლა, მაგრამ თუ მოხდა ისე, რომ ოპოზიციური პოლიტიკოსების და ოპოზიციური ელექტორატის ინტერესები ისევ გადაიკვეთა, ეს იქნება ერთობლივი ფრონტი, რომელიც რაღაც შედეგს გამოიღებს არჩევნებზე, მაგრამ, ჯერჯერობით, ეს ასე არ არის. ისინი მინიმალურად თანამშრომლობენ.

ეს ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების მიზეზით ხდება?

ოპოზიციურმა პოლიტიკურმა პარტიებმა საზოგადოებაში არსებული საპროტესტო ენერგია აბსოლუტურად არარაციონალურად დახარჯეს. ფაქტია, რომ ბოლო წლების უზარმაზარმა საპროტესტო ტალღამ ჩაიარა ისე, რომ ხელისუფლება არათუ დასუსტდა, არამედ გაძლიერდა კიდეც.

ეს რეალური გაძლიერებაა?

არა, რეალურია. 2010 წელი, თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო მრავალგზის დაჭრილი ხელისუფლების რეაბილიტაციის წელი და მე ეჭვი მეპარება, რომ 2011 წელს მათ სერიოზული რყევა დაემუქროთ.

წარმოიდგინეთ, 2009 წელს რამხელა პროტესტი იყო, სამი თვე, ათეულ ათასობის მოქალაქეების პერმანენტული გამოსვლები. ამ გამოსვლებს შეეძლო ხელისუფლების მნიშვნელოვანი დასუსტება, ძალაუფლების გადანაწილება და დაბალანსება, ხელისუფლება თავად გამოთქვამდა მზაობას ამისათვის. თუმცა, სწორებამ ხელისუფლების უპირობი რევოლუციურ შეცვლაზე, ხელიდან გაუშვა მისი დასუსტების რეალური შანსი. მიზანი აღმოჩნდა არარეალური, ილუზორული.

გადადგეს პრეზიდენტი, ეს სიტყვები ხომ არ გაიცვითა?

რასაკვირველია, გაიცვითა და იქცა ილუზორულ მესიჯად, რომელსაც განხორციელება არ უწერია. ჩამოყალიბდა ასეთი დისკურსი: თუ  ითხოვ ხელისუყფლების უპირობო გადაყენებას, თავს წირავ არარეალისტური სტრატეგიისთვის. ეს დაგვანახა ბოლო წლებმა. სამწუხაროდ, ამ სტრატეგიას მთელი ამ წლების მანძილზე ვერ დაშორდა ოპოზიცია. აი, ახლა იწყება საარჩევნო სისტემაზე მუშაობა, რაც თავისთავად ძალიან კარგია, თუმცა, ცხადია, გაცილებით უკეთესი იქნებოდა, ეს ”ლოკალური” შეტევა გაცილებით ადრე დაწყებულიყო და ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები სწორედ ამგვარი ზეწოლის ფონზე ჩატარებულიყო. შედეგი იქნებოდა გაცილებით კარგი.

როგორ ფიქრობთ, ამ ქვეყანაში ადამიანებს უფრო მეტად ის აღელვებთ,  ვინ არის პრეზიდენტი, თუ სოციალური პრობლემები?

სოციალურ პრობლემებზე ზრუნვას და ხელისუფლებასთან დამოკიდებულებას ერთმანეთისგან ვერ დავაშორებთ: ერთი კვებავს მეორეს, სოციალური გაჭირვება კვებავს საპროტესტო მუხტს.

ყველა დემოკრატიულ ქვეყანაში პოლიტიკურ აქტივობას კვებავს სოციალური პრობლემები. იმ ქვეყნებში, სადაც სოციალური პრობლემები მასშტაბური და მოუგვარებელია,  გამოსვლები უფრო აქტიურია. საქართველო ერთ–ერთი ასეთი ქვეყანაა. თუმცა გვახსოვს  ბოლო დროს საფრანგეთში, საბერძნეთში მასობრივი გამოსვლები, სწორედ სოციალურ ნიადაგზე.

რატომ არ არის სოლიდარული ქართული საზოგადოება, რატომ არ შეუერთდა, მაგალითად, ვეტერანების პროტესტს ფართო საზოგადოება?

დიდი, მასშტაბური, მასობრივი საპროტესტო გამოსვლები არ ხდება სპონტანურად ანუ, როგორც იტყვიან, ad hoc, ამას ჭირდება გარკვეული მოსამზადებელი პერიოდი, გარკვეული ენერგიის დაგროვება. და ეს ხდება ლოკალურ გამოსვლებზე გავლით, საპროტესტო მუხტის თანდათანობითი დაგროვების გზით. რაღაც დროს შეერთდება ეს საპროტესტო მუხტები, გაჩენილი სხვადასხვა კერაში და იქცევა ერთ დიდ კოცონად, ოღონდ ეს როდის მოხდება და მოხდება თუ არა არჩევნებამდე, რთულია ამის პროგნოზირება.

ეს კოცონი რას მოიტანს?

ეს ლოკალური მუხტები ერთ დიდ საპროტესტო ენერგიად შეიძლება შეერთდეს არჩევნების დროს, როდესაც ხალხი გამოუცხადებს უნდობლობას ხელისუფლებას. მაგრამ აქ არსებობს რისკი იმისა, რომ პროტესტი გამოიხატოს არჩევნებზე არმისვლით. ამით ხელისუფლების წისქვილზე მოხდება წყლის დასხმა. თუ მოხდება ისე, რომ ოპოზიციური პოლიტიკური ძალები მოიპოვებენ საკმარის ნდობას, მაშინ ეს ენრეგია, რომელიც არჩევნებამდე მივა, იმოქმედებს მათ სასარგებლოდ. 

ხალხს, პოლიტიკური ფიგურების გარეშე,  მათთვის სასურველი წარმატების მიღწევის რა შანსი აქვს?

შეიძლება ხელისუფლება გარკვეულ დათმობებზე წავიდეს. აზრი ყოველთვის აქვს პროტესტის გამოთქმას.

პროტესტი რომ აგრესიაში გადაიზარდოს?

ამის ალბათობა ყოველთვის არსებობს, მაგრამ ეს იქნება წამგებიანი. ქართველი ხალხი არ არის აგრესიული, ასი ათასკაციანი მიტინგი იყო და მანქანის ან მაღაზიის ერთი მინა არ ჩამტვრეულა.

თქვენი აზრით, ეს ბუნებრივია?

სერიოზული საკვლევი ამბავია, რატომ ხდება ეს ასე. ფაქტია, რომ ათეულ ათასობით მოქალაქის მშვიდობიანი პროტესტის გარანტორები არ ყოფილან ოპოზიციური პარტიები. ისინი ვერ დაიბრალებენ, რომ მათი დამსახურებაა დესტრუქციულ ბრბოდ მომიტინგეების გადაქცევისთვის ხელის შეშლა. ფაქტია, რომ ხალხში   არ გაჩნდა დამანგრეველი აგრესია. თუმცა, მე  შორს ვარ იმ აზრისგან, რომ ქართველები განსაკუთრებული პოლიტიკური კულტურის ერია და ის არ შეიძლება გახდეს უმართავი ბრბო. რასაკვირველია, შეიძლება ასეც მოხდეს.

ბოლო დროს ხშირად ისმის სიტყვა ”შიში”, არსებობს თუ არა შიში საზოგადოებაში?

სხვათა შორის, სოციოლოგიური კვლევების შედეგებს უნდობლობას ამ მიზეზითაც უცხადებენ. ბევრი პოლიტიკოსი ამტკიცებს, რომ მოსახლეობა არის დაშინებული და აზრი არ აქვს კვლევების ჩატარებას. იმის თქმა, რომ შიშის ფაქტორი მოქალაქეებში არ მოქმედებს, ტყუილი იქნება, მაგრამ შიშის გავლენა იმ ზომით და იმ მასშტაბით, როგორც ამას პოლიტიკური პარტიები ამტკიცებენ, არარეალურია და მათ ეს არგუმენტი თავიანთი ნულოვანი რეიტინგის და არარაციონალური ქმედებების გასანეიტრალებლად ჭირდებათ. შემიძლია გითხრათ, რომ შიშის და მისით გამოწვეული არაგულწრფელობის გამო  ცდომილება კვლევის შედეგებში არ აჭარბებს 5-7 %-ს.

შიში შესაძლებელია თუ არა აკავებდეს გარკვეულ პროტესტს?

შეიძლება. თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ დღეს ეს შიში დომინანტურია. ბოლო წლებმა ამაში დაგვარწმუნა. არ მგონია, რომ ხელისუფლება 2009 წელს უფრო ლოიალური იყო, ვიდრე – 2010 წელს.

2007 წელს საპროტესტო ელექტორატმა, შეიძლება მისთვის მოულოდნელადაც, ყველაზე მწვავედ იგრძნო ხელისუფლების ხელი, თუ როგორ შეუძლია ხელისუფლება დაუნდობლად გაუსწორდეს თავის მოქალაქეებს. 2007 წლის შემდეგ ჩვენ მივიღეთ მართლა უპრეცედენტო საპროტესტო პროცესი. ასე რომ, არ მგონია, შიშის ფაქტორი წამყვანი იყოს, თუმცა, არც იმის თქმა შეიძლება, რომ ეს ფაქტორი არ მოქმედებს.

ბოლოს და ბოლოს, ჩვენს საზოგადოებაში არსებობს კრიტიკული მასა მოქალაქეების, რომლებსაც დასაკარგი არაფერი აქვთ. ერთხელ ისიც კი მოვისმინე, რომ ვიღაც ამბობდა – დამიჭირონ, ციხეში უკეთესად ვიქნები, ვიდრე ახლა ვცხოვრობო. ცხადია, ეს უტრირებული ნათქვამია, მაგრამ ასეთ ადამიანებს შიშის გრძნობა უკვე ატროფირებული აქვთ.

ისევ სოლიდარობას რომ დავუბრუნდეთ, ინტერესთა ერთი ჯგუფის აქციაზე სხვა ინტერესთა ჯგუფის წარმომადგენლები, როგორც წესი, იშვიათად, ან თითქმის არ ჩნდებიან.

ერთია, რომ სოლიდარული იყო კოგნიტურ დონეზე, ანუ გააცნობიერო შენი სოლიდარობა და მეორეა, რომ ეს გაცნობიერება აქციო ქმედებად, ეს კავშირი არ არის მყისიერი. ამას ჭირდება დრო, დამატებითი მაპროვოცირებული ფაქტორები. როდესაც არა უბრალოდ ვუთანაგრძნობ ამ ადამიანებს ტელევიზორის წინ, არამედ დავდგები მათთან ერთად. ეს სოლიდარობა თავს იჩენს მხოლოდ კრიტიკულ მომენტში. ფაქტია, რომ ჩვენ ჯერ კიდევ გვიჭირს ჩვენი დამოკიდებულებების ქმედებებად ”გადადნობა”, რაც სამოქალაქო აქტიურობის დეფიციტზე მოქმედებს.

მეორე მხრივ, ხალხი ვეტერანების აქციაზე მივიდა, ცოტა, მაგრამ მივიდა. სოლიდარობა, როგორც  ქცევა, პრობლემაა, თუმცა როგორც წმინდა მენტალური მოვლენა, არსებობს. არ იქნება სწორი თუ ვიტყვით, რომ ადამიანებს არ აღელვებთ და გულგრილნი არიან ვეტერანების ბედით, მაგრამ არ დამდგარა ჯერ ის დრო, არ არის მომწიფებული ჩვენი საზოგადოება იმისათვის, რომ ქცევაში გამოიხატოს ეს სოლიდარობა, ეს ძალიან რთულია. ამას განვითარებული სამოქალაქო საზოგადოება ჭირდება, სადამდეც ჯერ კიდევ ბევრია გასავლელი.

თქვენი აზრით, პროტესტი გამოსავალია?

რა თქმა უნდა, ხელისუფლება არავის არ მიართმევს არაფერს ხონჩით. ნებისმიერი ხელისუფლება რაღაც ეტაპზე ტკბება საკუთარი ძალაუფლებით და შორდება ხალხს. ის, რამაც უნდა შეახსენოს ხელისუფლებას, რომ ის არის ამომრჩეველთა მიერ მინიჭებული ძალაუფლების მატარებელი, არის მუდმივი აქტიურობა, ზედამხედველობა, გამოსვლები, მოკლედ – კონტროლი ქვემოდან. მე ვფიქრობ, რომ მაღალ სამოქალაქო აქტიურობას ჭირდება დრო, შესაძლოა, ათეულობით წლებიც კი. ჩვენ ჯერ კიდევ ბევრი რამ გვაქვს სასწავლი, თუმცა, მე ვფიქრობ, რომ დღევანდელ ვითარებაში ინტერესთა ჯგუფების თვითაქტიურობის მუხტის გაძლიერება აუცილებლად მოიტანს რაღაც პოზიტიურ შედეგს თუნდაც იმ თვალსაზრისით, რომ ამან შეიძლება გამოიწვიოს პროფკავშირების როლის გაძლერება და პროტესტის წარმმართველი შეიძლება აღმოჩნდეს არა პოლიტიკური ძალა, არამედ – პროფკავშირები.

თუმცა დღეს პროფკავშირებს არ აქვთ ამ ტიპის ფუნქცია.

სამწუხაროდ, დღეს პროფკავშირები არ არის დამოუკიდებელი, სოციალური პოლიტიკის მაკონტროლებელი ძალა საქართველოში. 

იქნებ ხელისუფლება კარგად გრძნობს, საიდან ემუქრება საფრთხე და იქ ამაგრებს პოზიციებს.

რასაკვირველია, გრძნობს, დღეს ის მოქმედებს ფილიგრანული ტექნიკით, არავის ეგონა, რომ სააკაშვილი ასე მშრალზე გამოვიდოდა 2007 წლიდან და ამ კრიზისული წლებიდან. მან ბეწვის ხიდზე გავლა მოახერხა.

2010 წელი იყო ხელისუფლების რეაბილიტაციის წელი. ეჭვი მეპარება, 2011–ში ამ რებილიტირებულ ხელისუფლებას ფუნდამენტურად რაიმე დაემუქროს. თუმცა, ველი, რომ ლოკალური პროტესტები გახშირდება, რამაც ხელისუფლება შეიძლება აიძულოს გარკვეული ცვლილებების გასატარებლად. ახლა დადგა ის დრო, როდესაც სწორება ხდება არა ხელისუფლების რევოლუციურ ცვლილებეზე, არამედ 2012–13 წლის არჩევნებზე. მანამდე თუ იქნება ლოკალური საპროტესტო აქციები, რაც ხელისუფლებას მისთვის სასურველი ცვლილებების  მადას გაუფუჭებს, ეს იქნება ჯანსაღი და კარგი პროცესი. 

თამარ ჩხეიძის ფოტო
თამარ ჩხეიძის ფოტო

 იაგო კაჭკაჭიშვილი, თსუ-ის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სრული პროფესორი, სოციოლოგიისა და სოციალური მუშაობის მიმართულების ხელმძღვანელი.


 



მასალების გადაბეჭდვის წესი