კომენტარი

არჩილ კუკულაძე: „ბიზნესი ისევ ხშირი ცვლილებების მოლოდინის რეჟიმში გადავიდა“

26 ოქტომბერი, 2010 • 1317
არჩილ კუკულაძე:  „ბიზნესი ისევ ხშირი ცვლილებების მოლოდინის რეჟიმში გადავიდა“

2011 წლიდან საქართველოში ახალი საგადასახადო კოდექსი ამოქმედდება, რომელიც უამრავ ახალ ინიციატივას ითვალისწინებს. თემა საკმაოდ აქტუალურია, თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ 2011 წლიდან მოსალოდნელ ახალ საგადასახადო რეალიებზე მსჯელობა თითქმის არ მიმდინარეობს. ჩვენი საუბარი ეკონომიკის ექსპერტთან, ბატონ არჩილ კუკულაძესთან სწორედ ამ მიმართულებით წარიმართა.

ბატონო არჩილ, რას ფიქრობთ ზოგადად იმ საკითხთან დაკავშირებით, რომ ქვეყანაში ძალიან სწრაფად იცვლება საგადასახადო კანონმდებლობა? რამდენად “სასარგებლოა” ბიზნესისათვის არასტაბილურ საკანონმდებლო სივრცეში საქმიანობა? საქართველოს პრეზიდენტმა 2009 წელს “თავისუფლების აქტის” პრეზენტაციის დროს განაცხადა, რომ გადასახადები მხოლოდ რეფერენდუმის საშუალებით შეიცვლებოდა…

2004 წლის საგადასახადო კოდექსის მიღების დროს გაცხადებული იყო, რომ კანონმდებლობის ხშირი ცვლილებები ხელს უშლის მეწარმეობის განვითარებას. ბიზნესისათვის, ზოგადად, და განსაკუთრებით მცირე ბიზნესისათვის, ფიზიკურად რთულია, თვალი ადევნოს პარლამენტისა და ფინანსთა სამინისტროს მიერ განხორციელებულ საკანონმდებლო ცვლილებებს და მათ  შესახებ უმთავრესად თავად ამ მეწარმეების, ან მათივე სფეროში მომუშავე სხვა თანამშრომლების დაჯარიმების შემდეგ იგებდა, რაც დამატებითი  ინფორმაციის მიუღებლობით გამოწვეული ხარჯი იყო ბიზნესისათვის. ამასთან, საგადასახადო ბაზის ცვლილება მოითხოვს  ბიზნესის გადაწყობას, რაც, ასევე, ხარჯებთანაა დაკავშირებული. ამიტომაც ჩამოყალიბდა მიდგომა, რომ რაც შეიძლებოდა ნაკლებად განხორციელებულიყო, ან წინასწარ მაინც გაცხადებულიყო მოსალოდნელი ცვლილებები, თუ ასეთის აუცილებლობა არსებობდა. ამ მიდგომის გაგრძელება იყო საგადასახადო კოდექსის ცვლილებების განხორციელება მხოლოდ რეფერენდუმის საშუალებით, რაც პრაქტიკაში გარკვეულ სირთულეებს გამოიწვევდა – რთული გახდებოდა იმ ნაკლოვანებების აღმოფხვრა, რაც მოქმედ კოდექსს გააჩნია; ასევე, გადასახადების განაკვეთების გაზრდა (თუ ასეთის საჭიროებას ეკონომიკა მოითხოვს), ფაქტობრივად, შეუძლებელი იქნებოდა – მოსახლეობის უმრავლესობა მხარს არ დაუჭერდა ასეთ ცვლილებას.

საგადასახადო ბაზის სტაბილურობამ თავისი დადებითი ფისკალური ეფექტიც გამოიღო ბიზნესისათვისაც და სახელმწიფო ბიუჯეტისათვისაც. თუ 2003 წლის ბოლოს მიღებული საგადასახადო კოდექსი “ქვემოდან” იყო წამოსული (ანუ კოდექსის ცვლილებას ბიზნესი მოითხოვდა, მის შემუშავებაში ფართოდ იყო ჩართული ბიზნეს სექტორი), 2010 წლის შემდგომ კოდექსი უფრო “ზემოდან” წამოსული ინიციატივაა, ახალი კოდექსის მიღების მოთხოვნა მომწიფებული არ ყოფილა. ბიზნესი ისევ ხშირი ცვლილებების მოლოდინის რეჟიმში გადავიდა.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ არ მომხდარა არსებული კოდექსის პრინციპული ცვლილება ძირითად მიმართულებებში, ვფიქრობ, უფრო მიზანშეწონილი იყო ცვლილებები და დამატებები მოქმედ კოდექსში განხორციელებულიყო.

ახალი საგადასახადო კოდექსის თანახმად გარკვეული ტიპის შეღავათები იქნა დეკლარირებული მცირე ბიზნესისათვის. მაგალითად, 100 000 ლარამდე ბრუნვის მქონე საწარმოები ჩაითვლებიან მცირე ბიზნესად და შესაბამისად, ექნებათ გარკვეული შეღავათიანი დაბეგვრის რეჟიმი. რამდენად სწორად მიგაჩნიათ, აღნიშნული გადაწყვეტილება? რადენად ხელს შეუწყობს ეს ცვლილება მცირე ბიზნესის განვითარებას?

84–ე მუხლის მიხედვით,   მიკრო ბიზნესის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოს ფიზიკურ პირს, რომელიც არ იყენებს დაქირავებულ პირთა შრომას და დამოუკიდებლად ეწევა ეკონომიკურ საქმიანობას, რომლიდანაც მის მიერ მისაღები ჯამური ერთობლივი შემოსავალი კალენდარული წლის განმავლობაში არ აღემატება 30 000 ლარს.

88–ე მუხლის მიხედვით,   მცირე ბიზნესის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოს მეწარმე ფიზიკურ პირს, რომლის მიერ ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული ერთობლივი შემოსავალი კალენდარული წლის განმავლობაში არ აღემატება 100 000 ლარს.

მოცემული ცვლილებები მიმართულია მცირე ბიზნესის გამრავლებისათვის. ერთი მხრივ, საგადასახადო ტვირთის შემცირება გამოიწვევს იმ ბიზნეს დარგების, იმ პროდუქციისა თუ მომსახურების ამუშავებას, რომლის წარმოებაც დღეს არამომგებიანია. მეორე მხრივ, მოხდება საშუალო ბიზნესის “დაშლა” მცირე ბიზნესის სახით. 500 ათასი ლარის ბრუნვის მქონე მაღაზია შეიძლება “გადაფორმდეს” 7 მცირე ბიზნესად და, შესაბამისად, ნაკლები საგადასახადო ტვირთი დაეკისროს (შესაბამისად, ნაკლები შემოსავლები იქნება ბიუჯეტში იგივე ბიზნესიდან). ამ შემთხვევაში რთულდება საგადასახადო ორგანოებთან ურთიერთობაც, უფრო მეტი ანგარიშვალდებული პირია იგივე ბიზნესისათვის, ანუ წარმოიშობა უაზრო მექანიზმები, რომელიც მხოლოდ შეაფერხებს ბიზნესის ფუნქციონირებას.

მცირე ბიზნესის განვითარება მოსახლეობის სოციალურად დაუცველი რაოდენობის შემცირებას იწვევს, ანუ იგი სოციალური დაცვის ერთ-ერთი ეფექტური მექანიზმია. ამ თვალსაზრისით, ეს მიდგომა მოსახლეობის ამ ფენის ინტერესებს ემსახურება. მაგრამ მცირე ბიზნესის გამრავლება არ უნდა ხდებოდეს საშუალო და დიდი ბიზნესის ხარჯზე. ამ შემთხვევაში ქვეყანაში ფერხდება დიდი ბიზნესის განვითარება. არადა, სახელმწიფოს ძირითადი შემოსავლები, როგორც წესი, მსხვილ ბიზნესზე მოდის.

ახალი საგადასახადო კოდექსის თანახმად, არასამთავრობო ორგანიზაციები არსებული 12 პროცენტიანი საშემოსავლო გადასახადის ნაცვლად 20 პროცენტით დაიბეგრებიან. რამდენად სამართლიანია აღნიშნული გადაწყვეტილება? არის ეს გადაწყვეტილება რაიმე ტიპის ფისკალურ ეფექტზე გათვლილი?

საშემოსავლო გადასახადის 12 და 20 პროცენტიანი განაკვეთები გამოწვეული იყო სოციალური გადასახადის გადანაწილებით საშემოსავლო გადასახადზე. იმ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს, რომლებსაც საშემოსავლო გადასახადის გადახდა არ ეხებოდათ, სოციალური გადასახადის 12 პროცენტიანი განაკვეთი განესაზღვრათ, ხოლო ვისაც ეხებოდათ – 20 პროცენტიანი.

ახალი კოდექსით, საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი 15 პროცენტს შეადგენს, თუმცა გარდამავალი დებულების 309-ე მუხლით, საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი  2011 წლის 1 იანვრიდან 2013 წლის 1 იანვრამდე საგადასახადო პერიოდის მიხედვით შეადგენს 20 პროცენტს, ხოლო 2013 წლის 1 იანვრიდან 2014 წლის 1 იანვრამდე – 18 პროცენტს, ამ პერიოდის გასვლის შემდეგ კი 15 პროცენტიანი განაკვეთი ამოქმედდება.

საგადასახადო პოლიტიკა მიმართული იყო იმისკენ, რომ 20 პროცენტიანი, ანუ სოციალური გადასახადით დაბეგრილი გადასახადის განაკვეთი შემცირებულიყო და რაღაც ეტაპზე გადასახადის ორივე სახეობა გაერთიანებულიყო. არასამთავრობო ორგანიზაციების 20 პროცენტით დაბეგვრა, რომლებიც თავისი არსით არ იყვნენ სოციალური გადასახადის გადამხდელები, მოცემული პოლიტიკისგან გადხვევაა.

ზოგადად, რამდენად სწორად მიგაჩნიათ საქართველოში პროპორციული გადასახადების არსებობა? ხომ არ თვლით, რომ უკეთესი იქნებოდა პროგრესული ან პირიქით, რეგრესული გადასახადების არსებობა? თითქოს აღნიშნულ საკითხზე არავინ მსჯელობს...

1997 წლის საგადასახადო კოდექსი ითვალისწინებდა პროგრესულ საშემოსავლო გადასახადს. სამართლიანობის თვალსაზრისითაც მიზანშეწონილია, რომ მდიდარმა თავისი შემოსავლებიდან პროცენტულად უფრო მეტი გადაიხადოს, ვიდრე ღარიბმა. ასეთი მიდგომა ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში მოქმედებს. მაგრამ ქართულ სინამდვილეში სულ სხვა სურათი მივიღეთ. პროგრესული გადასახადების არსებობა მასშტაბურად იწვევდა რეალურად გაცემული ხელფასების ოდენობის დამალვას და, შესაბამისად, საშემოსავლო გადასახადიც მნიშვნელოვნად შემცირებული რაოდენობით შედიოდა ბიუჯეტში.

პროპორციული გადასახადების დამკვიდრებამ გამოასწორა მდგომარეობა. უკვე აზრს მოკლებული გახდა საშემოსავლო გადასახადის დამალვა. ბიზნესისათვის და საგადასახადო ორგანოებისათვის აღრიცხვიანობა გამარტივდა. ამდენად,  პროპორციული გადასახადის გამოყენებამ ამ მიმართულებით გაამართლა და სანამ სოციალური უზრუნველყოფის პრობლემა აქტუალურია და ბიზნესი მყარად არ დამდგარა ფეხზე, მანამ სჯობს ამ საკითხზე არც არავინ იმსჯელოს.

მსჯელობა შეიძლება მოგების გადასახადის მიმართ რეგრესული მიდგომის გამოყენების შესახებ. ამ შემთხვევაში მოხდებოდა მსხვილი ბიზნესის ჩამოყალიბება – გამრავლება, რაც, თავის მხრივ, მოსახლეობის დასაქმებას და საინვესტიციო პოტენციალსაც გაზრდიდა. ამას, ბუნებრივია, მონოპოლიური სიტუაციების შექმნაც მოჰყვება. თუმცა მათი რეგულირება შესაძლებელია.

პროგრესული გადასახადის გამოყენება ქონების გადასახადის მიმართ უფრო მიზანშეწონილი იქნება. ქონების ღირებულების შეფასება უფრო ადვილია და სამართლიანი იქნება, შესაბამისი შემოსავლების შემთხვევაში, ძალიან მდიდარმა ადამიანებმა საზოგადოებისათვის უფრო მეტი გადაიხადონ, ვიდრე ნაკლებად მდიდრებმა. 

საინტერესოა, ასევე, ფინანსთა სამინისტროს მიერ შემოთავაზებული ახალი ინიციატივა ბიზნესის პირადი ფისკალური აგენტის შესახებ. რამდენად სწორია, რომ ბიზნესმენმა სახელმწიფო სტრუქტურას დამატებითი ფული გადაუხადოს მომსახურებაში, რომელიც, თავისი არსით, სახელმწიფო სტრუქტურის ვალდებულებაა და ამაში თითოეული მოქალაქე გადასახადს უკვე იხდის?

ეს, ალბათ, საბანკო სტრუქტურიდან “მოპარული” მიდგომაა. მთელი რიგი ღონისძიებების გატარება გახდა საჭირო, რომ საგადასახადო ორგანოები და ბიზნეს სტრუქტურა ფიზიკურად დაშორებულიყვნენ ერთმანეთს – ელექტრონული დეკლარირებაც ამის ნათელი დადასტურებაა. ფინანსთა სამინისტროს ანონიმური სატელეფონო საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრიც ამ სახის მომსახურებას უწევს მეწარმეებს. მოცემული შემოთავაზება კი ისევ მათ დაახლოებას გამოიწვევს. ფისკალური აგენტის მომსახურების შემთხვევაში გარკვეული ვალდებულება მასზეც გადადის. რამდენად მიზანშეწონილია ასეთი მიდგომა სახელმწიფოსთვის, რომელსაც კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა აქვს გამოცხადებული, ეს უკვე სხვა საქმეა.

ალბათ იურისტები უფრო ნათლად გაგვცემენ კომპეტენტურ პასუხს, თუ რამდენად სამართლიანია სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეულ მომსახურებაზე საფასურის გადახდა, მაგრამ ცალსახად, რაშიც ადრე ფულს არ გახდევინებდნენ, ახლა იმაში ფულის გადახდას რომ გთხოვენ, უკმაყოფილებას იწვევს და სამეწარმეო ხარჯებსაც ზრდის.

მასალების გადაბეჭდვის წესი