ავტორი: იეროდიაკონი ირაკლი ჯინჯოლავა

ირაკლი ჯინჯოლავა არის საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის ეპარქიის დიაკონი. თბილისის სასულიერო სემინარიის დასრულების შემდგომ, სწავლობდა თეოლოგიას აიხშტეტის (გერმანია), თესალონიკისა (საბერძნეთი) და ბოსე/ჟენევის (შვეიცარია) უნივერსიტეტებში. ამჟამად არის მიუნხენის უნივერსიტეტის მართლმადიდებელი თეოლოგიის ინსტიტუტის დოქტორანტი.

უკრაინის ეკლესიის ავტოკეფალიის საკითხი რომ მთელი მსოფლიოს ყურადღების ცენტრში მოექცა, ეს უკვე აღარაა ახალი. არაეკლესიური და აპოლიტიკური ადამიანებიც დაინტერესდნენ ამ თემით და სვამენ კითხვებს. არსებული ინფორმაციული ომის პირობებში კი რთული გასაგები ხდება, სად არის სიმართლე და სად ტყუილი, რომელია კანონიკური და რომელი უკანონო, რომელია საეკლესიო და რომელი პოლიტიკური. ერთი რამ კი ნამდვილად ცხადია, ამ პროცესმა სრულიად მართლმადიდებლობა დააყენა უკვე არსებული სერიოზული გამოწვევის წინაშე.

გამოწვევას, რომელიც მართლმადიდებლობის წინაშე დგას, არ ჰქვია „უკრაინის ავტოკეფალია“, არც „რუსული იმპერიალიზმი“, თუ მისი შესატყვისი სხვა ტერმინები. ეს გამოწვევა სათავეს იღებს მრავალი ასეული წლის წინ, რომელმაც აშკარა გამოვლინება მე-20 საუკუნის დასაწყისში პოვა, მას შემდეგ, რაც როგორც მართლმადიდებელ ადგილობრივ ეკლესიებს შორის, ასევე მართლმადიდებელ და სხვა ქრისტიანულ აღმსარებლობებს შორის აღდგა კავშირი და დაიწყო დიალოგი. ამ დიალოგმა თვით მართლმადიდებელთათვის წარმოაჩინა, რომ ისინი არ იყვენ რიგ კანონიკურ, ეკლესიოლოგიურ თუ სხვა სახის თეოლოგიურ საკითხებში ერთ აზრზე.

ეკლესიათა შორის ტრადიციული განსხვავებულობა არასდროს წარმოშობდა ერთიანობის რღვევას; მეტიც, ეს მუდამ იყო ერთიანობის შემამტკიცებელი და გამამაშვენებელი, მაგრამ მრავალი ადგილობრივი, რეგიონული ეკლესიის ერთ კათოლიკე (საყოველთაო) ეკლესიად, ერთ სხეულად, ერთ მთლიან ორგანოდ წარმოდგენა მოითხოვდა მათ თანხმობას რიგ ეკლესიოლოგიურ და კანონიკურ საკითხებში — ამ საკითხების ახალებურად გააზრებასა და მართლამდიდებელ ეკლესიათა მჭიდრო თანამშრომლობას. ეს გახდა საფუძველი იმისა, რომ კონსტანტინოპოლის მსოფლიო საპატრიარქოს წამოეწყო მართლმადიდებელთაშორისი დიალოგი, რომელმაც შემდგომში ინსტიტუციური ფორმა მიიღო — დაიგეგმა ე.წ. „პანორთოდოქსული კრება“, შემდგომში მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა და დიდი კრება.

მრავალი ათეული წელი დიდი სირთულეებითა და პრობლმებით მიმდინარეობდა წინასაკრებო შეხვედრები. ურთულეს პრობლემას, ფაქტობრივად დაკარგული, მივიწყებას მიცემული სინოდალურობის (კრებსითობის) აღდგენა წარმოადგენდა. აღდგენა-განახლება იმისა, რაც ეკლესიის ბუნების ნაწილია, იქცა იმ მთავარ დაბრკოლებად და გამოწვევად, რომლის წინაშეც დღესაც დგანან მართლმადიდებელი ადგილობრივი ეკლესიები.

ყველაფრის მიუხედავად, წმინდა და დიდი კრება ჩატარდა 2016 წლის სულთმოფენობას (კრეტიზე), 4 ადგილობრივი ეკლესიის დაუსწრებლად და მათი მხრიდან აღნიშნული კრების დღემდე არაღიარებით.

ყოველივე ეს ხდება შემდგომი ბიძგის მიმცემი კონსტანტინოპოლისათვის, რათა მას, როგორც განსაკუთრებული როლის მქონეს, პირველ ეკლესიას ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიათა შორის, მოეხდინა რეაგირება და გადაედგა ისეთი ნაბიჯები, რომელიც, შესაძლოა, ბევრისთვის მოსაწონი არ ყოფილიყო, მაგრამ მომავალზე იქნებოდა ორიენტირებული და მართლმადიდებელი კრებსითობის გაჯანსაღებას შეუწყობდა ხელს.

უკრაინის ეკლესიის ავტოკეფალია, ეს უკვე მომხდარი ფაქტია. ისინიც კი, ვინც ამ უკვე დამდგარი ფაქტის თავისებურებებს იწუნებენ და აკრიტიკებენ, საუბრობენ უკრაინის ავტოკეფალიაზე, როგორც აუცილებლობაზე. დაკვირვებული თვალისათვის ადვილად შესამჩნევია, რომ: ერთი მხარე, კონსტანტინოპოლი, იშველიებს რა კანონიკური სამართლის აქამდე გამოყენებად ნორმებს, წარმოადგენს დოკუმენტებს, მათ ანალიზს, ეყრდნობა ისტორიულ დასაბუთებას და ასკვნის, რომ უკრაინის ეკლესიის დედაეკლესია თავადაა, და ის, რაც მან განახორციელა უკრაინასთან მიმართებაში, სრულიად კანონიკური და დასაშვები იყო. მეორე მხარე, მოსკოვი, საუბრობს რა საწინაარმდეგოს, ეყრდნობა საეკლესიო კანონთა მისეულ ინტერპრეტაციას, რომელიც გასული საუკუნის ერთგვარ იდეოლოგიზირებულ მოდელებს ეფუძნება, ისტორიას მისი ძალაუფლებითა და ძალმომრეობით ქმნის და ამტკიცებს, რომ უკრაინაც მისია და პირველობაც („მესამე რომის“ იდეა) მასვე ეკუთვნის.

უნდა აღინიშნოს არსებული პროცესების სულიერ-მაკურნებელი მნიშვნელობაც: სულიერი დაავადება, რომელიც უკრაინაში მრავალი ათეული წელი გრძელდებოდა, საეკლესიო დაჯგუფებების სქიზმაში (განხეთქილება) ყოფნით ვლინდებოდა. მილიონობით კეთილმორწმუნე, აზროვნებით, შეგნებით, ლიტირგიულ-აღმსარებლობითი წეს-ჩვეულებებითა და თავიანთი მადლისმიერებით მართლმადიდებელნი მოწყვეტილნი იყვნენ მართლამდიდებელი ეკლესიის სისავსეს და თანაზიარებას. ეს ტკივილი, ეს ჭრილობა არ ყოფილა ცალმხრივი. სტკიოდათ როგორც მათ, ასევე, დანარჩენ მართლმადიდებელ სამყაროს. კონსტანტინოპოლის ეკლესიის პატივით პირველობა კი მხოლოდ სადღესასწაულო ღონისძიებებზე წინ დგომა როდი გახლავთ, არამედ ესაა უდიდესი ვალდებულება მთელი მსოფლიო მართლმადიდებლობის წინაშე — იქონიოს სულიერი ერთობა და დაამოწმოს ის სამყაროს წინაშე.

კვლავ პასუხგაუცემელი რჩება კითხვა: რა იქნება ხვალ?

მიუხედავად მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯებისა, მართლამდიდებელ ეკლესიაში სინოდალური პრინციპი სრულად არ აღდგენილა. კრეტის კრებაზე ზოგიერთის არდასწრება ბევრმა კრების ჩაშლად აღიქვა. არაფერს ვამბობთ იმაზე, რა ეპიტეთებით ამკობდნენ წმინდა კრებას მოწინააღმდეგე ძალები. უკრაინის ავტოკეფალიის რეცეფციის პროცესმა კი ყველა ეკლესიას დაანახა, რომ კრეტის წმინდა და დიდი კრება იყო არა ჩაშლილი, არამედ მათი გამოღვიძების დასაბამი. ის ეკლესიები, რომლებიც აღნიშნულ კრებას არ დასწრებიან, აქტიურად საუბრობენ კრების კვლავ მოწვევაზე. მათ იგრძნეს, რომ ისინი ან საერთოდ გაეთიშებიან გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესებს (მაგ. ავტოკეფალიის მინიჭების საკითხი), ან მონაწილენი უნდა გახდნენ ეკლესიის კრებსითი ბუნებისა. კრეტის კრებისთვის უარის თქმა იყო ყველაზე დიდი შეცდომა; ეს იყო უარის თქმა არა კონსტანტინოპოლისთვის, არამედ ეკლესიის ბუნებისათვის.

დგება დრო, როცა თითოეული ადგილობრივი მართლამდიდებელი ეკლესიისთვის მნიშვნელოვანი ხდება კრებსითობა. ერთადერთი, ვისაც ეს საკუთარი პოლიტიკურ-იმპერიალისტური მიზნებით არ აწყობს, რუსეთია, რამდენადაც მიუღებელია სხვა ცენტრი მართლმადიდებლობისა, თუ არა მოსკოვი — ცენტრი ძალაუფლებისა, ძალომრეობისა, სიმდიდრისა, ჩაგვრისა.

მართლმადიდებლობას დღეს სჭირდება განახლებული სინოდური პრინციპის მმართველობითი ორგანო, ინსტიტუციური ფორმა საერთომადიდებელ დონეზე. ისევე როგორც ეკლესია, ქრისტეს მისტიკური სხეული, წარმოუდგენელია თავად ქრისტეს, როგორც თავის გარეშე. ასევე წარმოუდგენელია ეკლესია, როგორც ინსტიტუციონალური ორგანო, ინსტიტუციანალური პრიმატის/თავის გარეშე. მაგრამ განახლებული სინოდალურობა გულისხმობს არა რომაულ-ბიზანტიურ (თუ მოსკოურ) მმართველობის ძველ მეთოდებს, არამედ არსობრივად ახალს, და ეს ახალი იდეა ყველაზე კარგად გათვიცნობიერებული აქვს კონსტანტინოპოლის ეკლესიას, თავისი 5-საუკუნოვანი ბიზანტია-გამოცლილი (თუ იმპერია-გამოცლილი) გამოცდილებით. ეს ახალი არ გულისხმობს პირველის/პრიმატის შეუმცდარობას და არც მის ერთპიროვნულობას, მაგრამ ვიდრე სხვა ადგილობრივი ეკლესიები არ იქნებიან ჩართულნი სინოდალურ ცხოვრებაში, მანამდე იარსებებენ ბიზანტიური კანონები.