“საქართველოს რესპუბლიკური პარტიის” მიერ საკონსტიტუციო კომისიისთვის თვითმმართველობის რეფორმასთან დაკავშირებით წარდგენილი წინადადების თანახმად, ქვეყანა ორდონიანი თვითმმართველობის  სისტემაზე უნდა გადავიდეს, რისი დამტკიცებაც 2013–14 წლებში ვერ მოხერხდა.

რას გულისხმობს ორდონიანი თვითმმართველობა და რატომ არის ის ქვეყნის დემოკრატიული განვითარებისთვის მნიშვენელოვანი? რატომ ჰგონიათ პატრიარქსა და საზოგადოების გარკვეულ ჯგუფებს, რომ თვითმმართველობის ორდონიანი რეფორმა “დაშლის” ქვეყანას? რამდენად რეალური და მოსალოდნელია, რომ მმართველმა გუნდმა მხარი დაუჭიროს ამ რეფორმას, თუკი “რესპუბლიკელების” კოალიციაში ყოფნის დროსაც კი არ დაუშვა ეს? – ამის შესახებ “ნეტგაზეთი” “რესპუბლიკური პარტიის” პოლიტიკურ მდივანს, თამარ კორძაიას ესაუბრა.

• პირველ რიგში, მკითხველისთვის გასაგები რომ იყოს, განვმარტოთ, რას ითვალისწინებს ორდონიანი თვითმმართველობის რეფორმა?

ჩვენ დღეს საკონსტიტუციო კომისიას გავუგზავნეთ ეს წერილი. ვთვლით, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის მუხლშიც უნდა აისახოს, რომ თვითმმართველობა არის ორდონიანი: ეს იქნება სამხარეო და ადგილობრივი საკრებულოების არჩევა. კონსტიტუციის ამ მუხლში არჩევის წესიც გავწერეთ.

დეცენტრალიზაცია ისეთი თემაა, რომელიც ყველა ხელისუფლებას მოსწონს და არჩევნების წინ ყველა ამას ჰპირდება მოსახლეობას. ისტორიულად რომ გავიხსენოთ, 1994 წელს რესპუბლიკელების დეცენტრალიზაციის იდეა დაამახინჯა შევარდნაძის ხელისუფლებამ, 2004–08 წლებში უკვე “ნაციონალური მოძრაობის” ხელისუფლებამაც არ გაიზიარა და პირიქით – უფრო მეტად დაუქვემდებარეს ცენტრს. 2012–16 წლების მოწვევის პარლამენტში, თქვენ გახსოვთ, მეორე დონის თვითმმართველობის შემოღების შეთავაზების შემდეგ, ყველა ჩაერთო ამ პროცესში აბსოლუტურად და თვით საპატრიარქოს დონეზეც კი – ეს ქვეყნის ღალატად შერაცხეს. პატრიარქმა ქადაგების დროს განაცხადა, ნუ ანგრევთ ქვეყანასო. სინამდვილეში, დეცენტრალიზაცია – ეს ის იდეაა, რომელიც თითოეულ მოქალაქეს მისცემს შესაძლებლობას, იყოს აქტიური და მეტი ანგარიშვალდებულება მოითხოვოს მის მიერ არჩეული პირისაგან.

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ 50%–იანი ბარიერის აწევა არის მხოლოდ ერთ ელემენტი ამ რეფორმის, სინამდვილეში თუ ამას არ მოჰყვება ფინანსური რეფორმა, ასევე არ მოჰყვება ამ დონეების განსაზღვრა და უფრო ახლოს თითოეულ ადამიანთან მისვლა, მაშინ ამ რეფორმას აზრი არ აქვს. დღეს ჩვენ ვხედავთ, რომ აზრი არ ჰქონდა. გავიგეთ, რომ 50%–ით ვირჩევთ მერებსა და გამგებლებს, მაგრამ პრაქტიკულად თვითმმართველობა არის უფულოდ, მშიერია დარჩენილი და ის ვერ უგვარებს ადგილობრივ მოსახლეობას თავის პრობლემებს. ამიტომ, ვთვლით, რომ იდეა არის ბოლომდე მისაყვანი. “რესპუბლიკელები” დღესაც დეცენტრალიზაციას, თვითმმართველობის რეალურ რეფორმას ვითხოვთ, რომლის მიზანია, ძალიან მარტივად, თითოეულმა ადამიანმა შეძლოს ხელისუფლებასთან მისვლა და მასთან ლაპარაკი. პირველი და მთავარი, რაც უნდა მოისპოს ამ თვითმმართველობით, ეს არის ცენტრალური ხელისუფლების წარმომადგენლობა და მისი უფლებამოსილება ადგილობრივ დონეებზე; გუბერნატორები, რომლებიც პრინციპში სუს–ის მეთოდებით მუშაობენ, ან თავად არიან უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენლები და თვითონ ახვევენ ცენტრიდან საკუთარ გადაწყვეტილებებს ადგილობრვივებს. ბუნებრივია, ეს მოსახლეობაში იწვევს უკმაყოფილებას.

• უფრო კონკრეტულად, რატომ არის თვითმმართველობის ორდონიანი მოდელი არსებულზე უკეთესი? რა უპირატესობები აქვს მას?

ძალიან ნათელი იქნება, თბილისის მაგალითზე ვილაპარაკოთ, მაგრამ ეს მიდგომა გავრცელდება ყველგან. წარმოიდგინეთ, რომ თბილისის საკრებულო, რომელიც არის მეორე დონის სამხარეო საკრებულო, რომელიც მთლიანად ქალაქის განვითარების პოლიტიკას შეიმუშავებს. თუმცა, ამ დროს ჩვენ თბილისში უნდა შევქმნათ 25 პირველი დონის მუნიციპალიტეტი. ეს იმას ნიშნავს, რომ 25 ქვერაიონად დაიყოფა თბილისის მუნიციპალიტეტი და თითოეულში 11–13 წარმომადგენელი იქნება არჩეული. ანუ ყველა უბანს ეყოლება თავისი წარმომადგენელი.

ძალიან მარტივად რომ ვთქვათ: მე ვცხოვრობ ვარკეთილში. ჩემს მაჟორიტართან შეხვედრა რთულია იმიტომ, რომ ადამიანურად ძალიან ბევრი ითხოვს მასთან შეხვედრას. ერთი ადამიანისთვისაც ეს შრომა რთული გასაწევია, ხოლო მე უკმაყოფილო ვარ იმიტომ, რომ ვერ ვხვდები. არ აქვს მნიშვნელობა, საკრებულოს დეპუტატია თუ პარლამენტის. როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ ერთ უბანს თავისი წარმომადგენელი ეყოლება და ის იქნება გაცილებით ნაკლები ადამიანის წარმომადგენელი, მასთან კომუნიკაცია მოქალაქეებს არავითარ შემთხვევაში გაუჭირდებათ. შესაბამისად, პირველი დონის საკრებულო მიიღებს გადაწყვეტილებებს სწორედ ამ უბანთან დაკავშირებით; ის იქნება მეორე დონის საკრებულოში წარმომადგენელი, მას ექნება თავისი ბიუჯეტი და ყველა ეს ადამიანი იქნება არჩეული. ეს ნიშნავს, რომ ისინი ანგარიშვალდებულნი ზემდგომის წინაშე კი არ იქნებიან, ანგარიშვალდებულნი იქნებიან თავიანთი უბნის წინაშე და ამან აუცილებლად უნდა შექმნას იმის პირობები, რომ უფრო ეფექტური გახდეს თვითმმართველობა. თვითმმართველობის წარმომადგენელმა უნდა იცოდეს, თუ ის ჭეშმარიტად არ მოემსახურება მისი უბნის ინტერესებს, ვერ გახდება მეორეჯერ ვერც პირველი და ვერც მეორე დონის საკრებულოს წევრი. აი, ეს არის არსებით ცვლილება.

ჩვენ ვთავაზობთ საქართველოს ტერიტორიის ფარგლებში: კახეთის, შიდა ქართლის, იმერეთის, გურიის, ქვემო ქართლის, მცხეთა-მთიანეთის, სამცხე-ჯავახეთის – ეს ყველა იყოს მეორე დონის სამხარეო თვითმმართველობა, რომელსაც თავისი უფლებამოსილებები ექნება. ეს არის ჩვენი დიდი რეფორმის ერთი ნაწილი. პრინციპში, ეს უკავაშირდება შემდგომ უკვე იგივე საპარლამენტო და პრეზიდენტის არჩევნებს, მაგრამ ეს ძალიან მომავლის თემაა. ჩვენ ამწუთას ვთვლით, რომ პრეზიდენტის არჩევის წესი ამ ვითარებაში არ უნდა შეიცვალოს. თუმცა, კომპლექსურად, ეს არის ჯაჭვი ჩვენი იმ დიდი კონცეფციის, რასაც საზოგადოებას ვთავაზობთ საკონსტიტუციო ცვლილებებთან და ზოგადად საპარლამენტო რესპუბლიკის სისტემურ რეფორმასთან დაკავშირებით.

• როგორც თქვენ აცხადებთ, საქმეში ჩაუხედავმა ადამიანებმა ხელისუფლებაშიც და ხელისუფლების გარეთაც თვითმმართველობის რეფორმა ქვეყნის ღალატად შეაფასეს. რატომ აქვთ მათ ასეთი ნეგატიური დამოკიდებულება თქვენი ინიციატივის მიმართ, და თუნდაც ილია მეორეს რატომ ჰგონია, რომ ეს რეფორმა ქვეყნის დაშლისკენ არის მიმართული?

პირველი: არსებობს მოსაზრებათა სხვაობები. მაგალითად, საქართველოში ზოგიერთი თვლის, რომ არავითარი დეცენტრალიზაცია არის საჭირო და ცენტრალური მმართველობა არის გაცილებით უკეთესი, მაგრამ ასეთები ძალიან ცოტანი არიან. თუმცა, თუ დააკვირდით, მთავარი ის არის, რომ არჩევნების წინ კამპანიას არავინ ატარებს ცენტრალიზაციის იდეით და ყველა დეცენტრალიზაციაზე ლაპარაკობს. შინაგანად ყველას გააზრებული აქვს, რომ ადამიანებს უნდათ, თვითონ მიიღონ გადაწყვეტილებები, ხოლო დეცენტრალიზაცია ამის ერთადერთი გზაა. მერე, ხელისუფლებაში მოსულები, უცებ წყვეტენ, რომ ეს არ არის მთლად ხელსაყრელი. ანუ ძალაუფლებას დანაწილებას იწვევს დეცენტრალიზაცია: ერთ კონკრეტულ პოლიტიკურ ძალას ეცლება სრული ძალაუფლება ხელიდან, ასევე, კონკრეტულ თანამდებობის პირს და ა.შ. არჩევნების შემდეგ ეს უკვე აღარ მოსწონთ.

მეორე: მაშინ (2013 წელს) ამ პროცესში ჩაერთო საპატრიარქოც კი და ამ პროცესის მონაწილე გახდა პატრიარქი ქადაგებისას. შესაბამისად, პატრიარქის განცხადების მერე პარლამენტში აბსოლუტურად შეიცვალა კანონპროექტი და სწორედ ეს ორდონიანი მმართველობა ამოვარდა. მოსაზრება, თითქოს თვითმმართველობა (ადგილებზე საკუთარი გადაწყვეტილებების თვითონ მიღება) ანგრევს ქვეყანას, აბსოლუტურად მცდარია და ჩაუხედაობაა საკითხში. თვითმმართველობას არასდროს არც ერთი ქვეყანა დაუნგრევია; ადამიანს რომ ვაძლევთ შესაძლებლობას, თვითონ მიიღოს გადაწყვეტილება, ამან როგორ შეიძლება დაანგრიოს სახელმწიფო?

• თქვენი თქმით, სამხარეო თვითმმართველობის ინიციატივა “რესპუბლიკელებს” ფორმალურმა პარტნიორმა, „ქართული ოცნების“ ხელისუფლებამ ჩაგიგდოთ. რატომ არ დაუჭირა “ოცნებამ” მხარი ამ ინიციატივას? და თუკი მაშინ უარი თქვეს ამ ინიციატივაზე, რამდენად რეალურია, რომ ახლა გაიზიარონ?

მე არ ვიცი, რის გამო არ დათანხმდნენ, მაგრამ შემიძლია ახლა შევაფასო უკვე განვითარებული მოვლენების შესაბამისად. ჩვენ ვეცდებით, რომ მხარი დაუჭირონ, მაგრამ მთავარი არის: ვთქვი, რომ მერე უკვე, როდესაც ხელისუფლებაში მოდიან, ძალაუფლების დანაწილება არ მოსწონთ და მოსწონთ, როდესაც მათ აქვთ სრული ძალაუფლება. მე მგონია, განუსაზღვრელი ძალაუფლებისაკენ ეს ლტოლვა “ქართულმა ოცნებამ” აშკარად დაადასტურა 2016 წლის არჩევნების შემდეგ. ამ შემთხვევაში მხედველობაში მაქვს ის, რომ მათ არ უნდათ რეალური დეცენტრალიზაცია – ეს ნათლად ჩანს იმიტომ, რომ გუბერნატორები პრაქტიკულად ისევ მართავენ ადგილობრივ თვითმმართველობებს. გამგებელი თვლის, რომ გუბერნატორი არის მისი ზემდგომი და აბსოლუტურად ის გააზრება, რომ თვითმმართველობა საერთოდ ცალკეა და არანაირ კავშირშია ცენტრალურ ხელისუფლებასთან, არ არის ანგარიშვალდებული ცენტრალური ხელისუფლების წინაშე, ეს არ მუშაობს სწორედ იმიტომ, რომ არის მახინჯი სისტემა ის, რაც გვაქვს. ცენტრალურ ხელისუფლებას არ უნდა, რომ სადავეები გაუშვას თვითმმართველობამ. სინამდვილეში, რასაც ჩვენ ვთავაზობთ, ნიშნავს, რომ რეალური ძალაუფლება უნდა დათმო და მისცე ხალხს, ადგილობრივ მოსახლეობას. ამის სურვილი, ეჭვი მაქვს, რომ შეიძლება არ ჰქონდეთ.

ჩვენ ვთავაზობთ იმ ღირებულებებს, რასაც დიდი ხანია ვიცავთ და რასაც “ქართული ოცნება” 2012 წელს ჰპირდებოდა ამომრჩეველს. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ ამ საკრებულოებშიც არჩევნები ჩატარდეს რეგიონულ–პროპორციული სიით. ეს იმას უზრუნველყოფს, რომ მრავალფეროვანი წარმომადგენლობა იქნება; ეს არ იქნება რომელიღაც ერთი ჯგუფის, ერთი პოლიტიკური პარტიის წარმომადგენლობა არც ერთ დონეზე. ეს არის ძალზედ მნიშვნელოვანი. არ გვექნება იმის საფრთხე, რომ ვიღაცა მიიტაცებს ძალაუფლებას ამ ქვეყანაში. ამიტომაც, არ ვიცი, ვნახოთ, რა პასუხს გაგვცემს საკონსტიტუციო კომისიას. ვნახავთ და გავეცნობით იქ წარდგენილ მოსაზრებებს, ხოლო ამის მიხედვით ჩვენ, ალბათ, დავრწმუნდებით, შეძლებენ თუ არა ჩვენი წინადადებების გაზიარებას.

• ხშირად ისმის ბრალდებები იმის შესახებ, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური ერევა გუბერნატორების საქმიანობაში. თქვენ აღნიშნეთ, რომ დეცენტრალიზაციით აილაგმება სუს–ის ჩარევა თვითმმართველობებში. ამ შემთხვევაში ხელს რა შეუშლის უსაფრთხოების სამსახურს?

გუბერნატორი არის ცენტრალური ხელისუფლების მიერ არჩეული პირი, ის არ არის არჩეული. იმას ვიღაც დაემუქრება, რომ გაგიშვებთ სამსახურიდანო და მორჩა. მოსახლეობის მიერ არჩეულ პირს ვერავინ დაემუქრება, ვერავინ ეტყვის, რომ გაგიშვებთ სამსახურიდანო. ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი. ჩვენ ვამბობთ, რომ ხელისუფლებას ძალაუფლებას უნდა ანიჭებდეს მოსახლეობა და არა რომელიმე თანამდებობის პირი; პრემიერ–მინისტრი როდესაც გნიშნავს თანამდებობაზე, რა თქმა უნდა, შენ გინდა, რომ მას ასიამოვნო – ეს ანბანური ჭეშმარიტებაა. ამიტომ ხელმძღვანელობ იმ სტანდარტით, რაც უნდა პრემიერს და არა იქაურ მოსახლეობას. რა თქმა უნდა, ასეთ პირებზე სუს–ის გავლენა არის დიდი.

უსაფრთხოების სამსახური პრაქტიკულად ყველაფერში ერევა, უხილავი ძალაა. ჩვენ ვიცით, რომ ეს ძალა არსებობს. ადამიანები, რომლებსაც სუს–ი უკავშირდება, ამას საჯაროდ არ ადასტურებენ, იშვიათი გამონაკლისების გარდა. ჩვენ იმიტომ ვართ პოლიტიკოსები, რომ დავინახოთ და ჩვენ ვილაპარაკოთ ამაზე. ძალიან იოლია ამ ყველაფრის დანახვა იმიტომ, რომ ქვეყანა ტოტალურად არ ვითარდება, როდესაც საჯარო სამსახურში არ არის სტაბილურობის განცდა, მიუხედავად საკანონმდებლო ცვლილებებისა და ა.შ. ეს მეტყველებს იმაზე, რომ ქვეყანა არის პოლიციური სახელმწიფო და იმართება ძალოვანი უწყებების მიერ.

• თქვენი კონცეფციით, როგორც პირველი, ისე მეორე დონის თვითმმართველობებს ექნებათ საკუთარი ბიუჯეტი. როგორი იქნება დაფინანსების საკითხი?

საკანონმდებლო ინიციატივებს ჩვენ შევიმუშავებთ უკვე ამ კონცეფციის შესაბამისად და გეტყვით. კონცეფციით ჩვენ ვთვლით, რომ პირველი, ყველაზე მნიშვნელოვანი არის ამომრჩევლის წინაშე ანგარიშვალდებულება, რაზეც ვილაპარაკე, და მეორე არის გამჭვირვალობა – ეს თემები ერთმანეთთან არის დაკავშირებული. როდესაც ჩვენ გვეყოლება ადგილობრივი საკრებულოები, ანუ ადგილობრივი მუნიციპალიტეტი პირველი და მერე მეორე დონის, ეს არის ყველაფერი გამჭვირვალე. ეს არის ხალხის მიერ ანგარიშვალდებული, ხალხის მიერ არჩეული და გამჭვირვალე დაწესებულებები.

საქართველოს კანონმდებლობით, დღეს თვითმმართველობას შეუძლია განუსაზღვრელი რაოდენობით დააფუძნოს კერძო სამართლის იურიდიული პირები: ა(ა)იპები, შპს–ები და ა.შ. მის მიერ დაფუძნებული ორგანიზაციები უკვე არ არის ღია საზოგადოებისთვის და ჩვენ არ ვიცით, რა რაოდენობის ადამიანია იქ დასაქმებული. პრინციპში ვიცით, მაგრამ მთელი საქართველოს მასშტაბით ზუსტი რაოდენობა არ გვაქვს. არ ვიცით, რამდენი პოლიტიკური აქტივისტია ან პოლიტიკურად ლოიალური ადამიანია იქ დასაქმებული. ასევე, ერთი რამ ცხადად ვიცით, რომ ასეთი ა(ა)იპები და შპს–ები ძირითადად ფინანსდებიან ადგილობრივი თვითმმართველობის ბიუჯეტიდან – უსაზღვროდ დიდი ფული გადის ამ დაწესებულებებში და ისინი არ არიან ანგარიშვალდებულები. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ ასეთი რამ მოისპოს და კანონით დარეგულირდეს. შესაბამისად, საბიუჯეტო თანხები გამოთავისუფლდება და იქნება შესაძლებლობა. გარდა ამისა, საბიუჯეტო კოდექსისა და საგადასახადო კოდექსის სერიოზულ გადახედვას ვგეგმავთ. ვთვლით, რომ იმ ადამიანების შრომა, რომლებიც არიან თავიანთი მეზობლების, მოქალქეების სამსახურში, უნდა იყოს ანაზღაურებული. თუმცა, უნდა იცოდნენ, რომ მათი საქმიანობა იქნება გამჭვირვალე და ისინი პასუხისმგებლები იქნებიან ამომრჩევლის წინაშე და არა ისე, როგორც დღეს ხდება.

გიგი უგულავამ პასუხი აგო იმიტომ, რომ თბილისის განვითარების ფონდში, რომელიც არის არაკომერციული იურიდიული პირი და რომლის საქმიანობაც დახურულია, პასუხისმგებლობა დაეკისრა პარტიული აქტივისტების დასაქმებისათვის. დღეს იგივე გრძელდება. ეს სისტემა აბსოლუტურად შეირგო დღევანდელმა ხელისუფლებამ. გადახედეთ, აბა, ვინ არიან დასაქმებულები… “რესპუბლიკელებმა” გუშინ მოვითხოვეთ თბილისის განვითარების ფონდის საერთოდ ლიკვიდაცია. ვთვლით, რომ ეს არის განუსაზღვრელი ხარჯი და ზუსტად იმ პრაქტიკის გაგრძელება, რასაც “ნაციონალური მოძრაობა” აკეთებდა. რა თქმა უნდა, ეს ინიციატივა გულისხმობს ამ ტიპის რეფორმის ჩატარებასაც.

• თბილისის განვითარების ფონდისა და სხვა თვითმმართველი ქალაქების მიერ დაფუძნებული ა(ა)იპების გაუქმებით რას მოიგებს სახელმწიფო?

პირველ რიგში, ეს ბიუჯეტს აწევს ტვირთად. გამოთავისუფლებული თანხების ზუსტ ციფრებს ახლა ვერ გეტყვით, ძალზე რთულია. ჩვენ შეგვიძლია დავეყრდნოთ სახელმწიფო აუდიტის დასკვნებს ამასთან დაკავშირებით, რომლის თანახმადაც შპს–ების უმეტესობა, რომელიც სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით წაგებაზე მუშაბენ. ისინი არ არიან მომგებიანი ორგანიზაციები და მაშინ გაურკვეველია, რაში გვჭირდება ასეთი ორგანიზაციები. ეს ა(ა)იპები მართლაც რომ ტვირთად აწევს თვითმმართველობებს. ჩვენ ვსწავლობდით ამ საკითხს მთელი საქართველოს მასშტაბით, თუ რამდენი ასეთი ორგანიზაცია აქვთ დაფუძნებული თვითმმართველობებს, მაგრამ ამას ძალიან დიდი დრო უნდა. ამიტომ ზუსტ ციფრებს ნამდვილად ვერ გეტყვით, მაგრამ ეს არ არის უმნიშვნელო – ეს სისტემა ძალიან სერიოზულად მუშაობს.