ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) განცხადებით, საქართველოს მთავრობამ 2017 წლის ივლისში  აღმაშენებლის გამზ. #38-ში მდებარე დაზიანებული ეკლესია და მისი მიმდებარე ტერიტორია საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას გადასცა.

როგორც ორგანიზაციაში აცხადებენ, ეკლესიის გადაცემამდე, სახელმწიფოს არ შეუსწავლია ტაძრის ისტორიული წარმომავლობა და  მისი კულტურული და კონფესიური მახასიათებლები. საპატრიარქო კი ეკლესიის ფუნდამენტზე უკვე სხვადასხვა სახის სამუშაოებს აწარმოებს.

ორგანიზაციის განცხადებაში ნათქვამია, რომ არაერთი ისტორიული წყარო ადასტურებს, რომ ეკლესიას საბჭოთა ოკუპაციამდე სომეხთა სამოციქულო ეკლესიის ეპარქიას ეკუთვნოდა და  2015 წლის 27 დეკემბერს სომეხთა სამოციქულო მართლმადიდებელი წმინდა ეკლესიის საქართველოს ეპარქიამ საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულ სააგენტოს თხოვნით მიმართა, თბილისში, აღმაშენებლის #38 ში მდებარე “თანდოიანცის სურბ ასტვაწაწინის” სომხური ეკლესიისათვის მიენიჭებინა კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი.

“2016 წლის 17 თებერვალს, სომეხთა სამოციქულო ეკლესიას ეცნობა, რომ ქ. თბილისში,  აღმაშენებლის #38-ში მდებარე “თანდოიანცის სურბ ასტვაწაწინის” სომხური ეკლესიისათვის კულტურული მემკვიდრეობის უძრავი ძეგლის სტატუსის მისანიჭებლად სააგენტოს დახმარებას გაუწევდა გიორგი ჩუბინიშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიის და ძეგლთა დაცვის კვლევის ეროვნული ცენტრი.

ამავე წერილში სააგენტოს გენერალური დირეტორის მოადგილე, პაატა გაფრინდაშვილი აღნიშნავს, რომ სამუშაოების დასრულების შედგომ დაიწყება ძეგლის სტატუსის მინიჭებისათვის საჭირო პროცედურები, რის შესახებაც წერილობით ეცნობება განმცხადებელს, სომეხთა სამოციქულო ეკლესიის ეპარქიას. ამ დრომდე სომეხთა სამოციქულო ეპარქიისთვის სამუშაოების დაწყება/დასრულების შესახებ ინფორმაცია არ მიუწოდებიათ. თუმცა საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ აღნიშნულ წერილში, სააგენტომ ეკლესია “თანდოიანც სურბ ასტვაწაწინად” მოიხსენია” – ნათქვამია TDI-ს მეირ გავრცელებულ ინფორმაციაში.

განცხადებაში ასევე ვკითხულობთ, რომ 2017 წლის 28 აპრილს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტოს წერილით მიმართა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მდივანმა, დეკანოზმა მიქაელ ბოტკოველმა და ითხოვა, მიეწოდებინათ აღმაშენებლის გამზირის #38-ში მდებარე ნაეკლესიართან დაკავშირებით არსებული ინფორმაცია. დეკანოზმა წერილში აღნიშნა, რომ საპატრიარქოში შემოსული იყო “მოსახელობის წერილი [..] ნაეკლესიარის აღდგენისა და მომავალში წირვა-ლოცვის აღვლენის თხოვნით”.

2017 წლის 1 მაისს კი საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულმა სააგენტომ საპატრიარქოს აცნობა, რომ “თბილისის ისტორიულ ნაწილში, ძველ კუკიაზე, მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე, იქ, სადაც დავით აღმაშენებლის პროსპექტს ი. წერეთლის ქუჩა უერთდება, ისტორიული წყაროების მიხედვით დასტურდება მცირე ეკლესიის არსებობა, რომელიც 1622 წელს შაჰ-აბასის დროს დანგრეულა, ხოლო ძველი ნაეკლესიარის ნანგრევებზე, ვარლამ ერისთავის კურთხევით, მღვდელ პეტრე იმნაძის მიერ 1814-1816 წლებში “წმ. ჯვრის გამოჩინების” ეკლესია აუგია”. როგორც სააგენტო სომეხთა სამოციქულო ეპარქიისთვის მიწერილ წერილში განმარტავს აღნიშნული პასუხი ეფუძნება ისტორიულ წყაროს, კერძოდ, დ.კარიჭაშვილის კატალოგში არსებულ ნაშრომს, ”მონასტრები და ეკლესიები ტფილისსა და მის მიდამოებში” (1837 წ).

“ამის შემდეგ, 2017 წლის 7 დეკემბერს, კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტომ სომეხთა სამოციქულო ეკლესიას განუმარტა, რომ ზემოთ აღნიშნული წერილი არ ემსახურებოდა ნაეკლესიარის მესაკუთრის და ფუნქციის დადგენას და მასში მხოლოდ საპატრიარქოს მიერ მოთხოვნილ ინფორმაციაზე გაკეთდა აქცენტი. თუმცა ფაქტია, რომ სააგენტოს პასუხი საპატრიარქომ სახელმწიფო ქონების სააგენტოსთვის გაგზავნილ წერილს დაურთო, სადაც იგი შენობის საპატრიარქოსთვის გადაფორმებას ითხოვდა” – ვკითხულობთ TDI-ს მიერ გავრცელებულ განცხადებაში.

TDI აცხადებს, რომ რომ კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულმა სააგენტომ მიუთითა მხოლოდ ერთი წყარო, მაშინ, როცა აღნიშნულ სადავო ნაგებობასთან დაკავშირებით არსებობს როგორც ნაგებობაზე შემორჩენილი მტკიცებულებები, ისე საარქივო მასალა, რაც სომხური ეკლესიის არსებობასა და საბჭოთა ოკუპაციის დროს, მისი სომეხთა სამოციქულო ეპარქიისთვის ჩამორთმევაზე მიუთითებს.

“2016 წლის 23 ივნისს საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მდივანმა, დეკანოზ მიქაელ ბოტკოველმა საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოს განცხადებით მიმართა  და აღმაშენებლის გამზირის #38-ში მდებარე “ნაეკლესიარის” (მიწის საკადასტრო კოდი: 01.16.05.025.005.22.500) მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოს საკუთრებაში რეგისტრაცია მოითხოვა.

განცხადებაში საქართველოს საპატრიარქო მიუთითებს, რომ ადგილი, სადაც დღეს ეკლესიის ნანგრევებია შემორჩენილი, “ისტორიული წყაროებისა და რუკების” თანახმად, სოფელ კუკიად იყო ცნობილი. ასევე, ამავე წყაროზე დაყრდნობით, “1800-1802 წლების გეგმაზე აღნიშნული ყოფილა გალავანშემორტყმული ტაძარი, კოშკებჩაბნელებული ბურჯებიანი ციხეგალავნითა და საკუთარი ბაღით”. დეკანოზი მიქაელ ბოტკოველი აღნიშნავს, რომ 1814-1816 წლებში მღვდელ პეტრე იმნაძის თაოსნობით, აღნიშნულ ტერიტორიაზე წმინდა ჯვრის გამოჩინების სახელობის ტაძარი აშენდა” – ვკითხულობთ TDI-ს მიერ გავრცელებლ განცხადებაში.

ორგანიზაციაში აცხადებენ, რომ საქართველოს საპატრიარქოს არ წარუდგენია რაიმე ოფიციალური მტკიცებულება, რაც  ეკლესიის კონფესიურ წარმომავლობას დაადასტურებდა.

TDI-ს განცხადებით, ვინაიდან 2016 წლისთვის საქართველოს საპატრიარქოს მიერ მოთხოვნილი ქონება (მიწა და დაზიანებული ეკლესია) სახელმწიფოს ბალანსზე ირიცხებოდა, საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოს არ შეეძლო საპატრიარქოს სახელზე მისი ავტომატური დარეგისტრირება. ამიტომ, 2017 წლის 28 აპრილს,  სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ქორეპისკოპოსმა იაკობ იაკობიშვილმა საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრს, გიორგი გახარიას მიმართა ეკლესიაზე სახელმწიფო საკუთრების რეგისტრაციის გაუქმების თხოვნით. მიმართვა იმეორებდა საჯარო რეესტრისათვის გაგზავნილ წერილში  მოყვანილ დასაბუთებას.

“2017 წლის 10 ივლისს სახელმწიფო ქონების ეროვნულმა სააგენტომ, N1/1-1600 ბრძანებით, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ქორეპისკოპოსის 28.04.2017 წერილის საფუძველზე, გააუქმა მოთხოვნილი ქონების რეგისტრაცია, რამაც საშუალება მისცა საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოს, 2017 წლის 26 ივლისს საქართველოს საპატრიარქოს სახელზე დაერეგისტრირებინა 4591 კვ. მეტრი მიწა და მასზე არსებული დაზიანებული ეკლესია.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ არც საჯარო რეესტრს და არც სახელმწიფო ქონების ეროვნულ სააგენტოს საქართველოს საპატრიარქოსგან დამატებითი დოკუმენტაცია ეკლესიის კონფესიურ წარმომავლობასთან დაკავშირებით არ მოუთხოვია. სახელმწიფოს არც თავად გამოუკვლევია შენობის ისტორია, რაც დომინანტი რელიგიური ჯგუფისადმი მიკერძოებულ დამოკიდებულებასა და გადაწყვეტილების სამართლებრივ ბუნდოვანებაზე მიუთითებს” – ვკითხულობთ TDI-ს განცხადებაში.

როგორც ორგანიზაციაში აცხადებენ, ქონების საკუთრებაში მიღების შემდეგ, საქართველოს საპატრიარქომ აღმაშენებლის 38-ში დაიწყო გათხრითი და გაწმენდითი სამუშაოები, რაც საბოლოო ჯამში, ნაეკლესიარის ადგილზე ახალი ეკლესიის აშენებას უნდა ემსახურებოდეს. 

TDI ყურადღებას ამახვილებს, რომ აღმაშენებლის გამზირის #38-ში მდებარე სხვა  შენობას მინიჭებული აქვს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი და ვინაიდან ამავე ტერიტორიაზე განთავსებული ეკლესია მდებარეობს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის საკადასტრო ერთეულში, მასზე ვრცელდება  “კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ” საქართველოს კანონით განსაზღვრული ძეგლის მიმართ დადგენილი სამართლებრივი რეგულირება:

“ეს, უპირველეს ყოვლისა, ნიშნავს იმას, რომ აკრძალულია ძეგლზე რაიმე სახის სამუშაოების ჩატარება სათანადო ნებართვის გარეშე. ქალაქ თბილისის მერია ადასტურებს, რომ აღმაშენებლის #38-ში მდებარე ეკლესიაზე სამუშაოებს საქართველოს საპატრიარქო ახორციელებს, თუმცა შესაბამისი სამუშაოების ჩატარებისთვის კანონით გათვალისწინებული ნებართვა გაცემული არ არის. შესაბამისად,  საპატრიარქოს მიერ განხორციელებული და მიმდინარე  სამუშაოები უკანონოა” – ვკითხულობთ TDI-ს მიერ გავრცელებულ განცხადებაში.

TDI-ს განცხადებით, 2017 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, დაზიანებული ეკლესიის ფუნდამენტი ნაწილობრივ ამოთხრილია, ეკლესიის შემოგარენი დასუფთავებულია ნანგრევი ქვებისგან და ტერიტორიაზე მიმდინარეობს გარკვეული სამშენებლო სამუშაოები. ორგანიზაციაში აცხადებენ, რომ არსებობს მაღალი რისკი, რომ  მიმდინარე პროცესით ზიანდება და იშლება ნაგებობის ისტორიული და კულტურული მახასიათებლები.

TDI აღნიშნავს, რომ რელიგიური გაერთიანებებისთვის, მათ შორის, სომეხთა სამოციქულო ეკლესიისთვის ერთ-ერთ მწვავე პრობლემას საბჭოთა პერიოდში ჩამორთმეული ქონების რესტიტუცია წარმოადგენს. მათი ნაწილი სახელმწიფოს საკუთრებაშია, ხოლო ნაწილი საქართველოს საპატრიარქოს გადაეცა. გარდა იმისა, რომ რელიგიური გაერთიანებები ისტორიულ ქონებას ვერ იბრუნებენ, წლების განმავლობაში, სახელმწიფოს დიკსრიმინაციული პოლიტიკისა და გულგრილობის გამო, TDI-ს შეფასებით, ისტორიული ქონება და საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები ხშირად ნადგურდება და ინგრევა.

სადავო ეკლესიის საქართველოს საპატრიარქოსთვის გადაცემის შესახებ TDI-ის მიერ მომზადებული შეფასება ეყრდნობა საჯარო რეესტრიდან, თბილისის მერიიდან, კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროსა და საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოდან, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროდან გამოთხოვილ საჯარო ინფორმაციას, ორგანიზაციის მიერ მოპოვებულ  საქართველოს ეროვნულ არქივში დაცულ წყაროებს და დოკუმენტებს.